HISTORIA MYŚLI EKONOMICZNEJ

Przedmiot historii myśli ekonomicznej.

Historia procesu kształtowania pojęć teorii doktryn i ich wpływ na życie gospodarcze. HME pokazuje też proces odwrotny - oddziaływanie życia gospodarczego na teorię. Jest dyscypliną w zbiorze nauk społecznych, która bada przeszłość myśli ekonomicznej. Przedmiot badań to opis tej przeszłości lub poszukiwanie w niej pewnych prawidłowości. Przedmiotem dyscypliny naukowej nazywamy program badawczy, czyli opis życia gospodarczego, poszukiwanie jego prawidłowości i zasad służących praktyce.

Życie gospodarcze a proces poznania. Kategorie ekonomiczne, teorie, doktryny i szkoły ekonomii.

Wkład historii ekon. najlepiej rozumiany będzie, gdy przyporządkujemy go poszczególnym formacjom społ., ich procesowi rozwojowemu. W myśl ekon. rozróżnić możemy różne formacje, będzie to m.in. formacja niewolnicza (rozpatrywana na przykładzie Grecji i Rzymu), feudalna (tu szczególną rolę odgrywa kanonistyka - wpływ kościoła oraz scholastyka). W okresie rozkładu stosunków feudalnych rozwijała się myśl ekon. merkantylistów i fizjokratów. W tym czasie postępową warstwą społ. jest burżuazja. Struktury feudalne przekształcały się stopniowo w struktury kapitalizmu wolnokonkurencyjnego, powstają nowe szkoły myśli ekon. Sporo uwagi poświęca się tzw. klasycznej ekonomii burżuazyjnej, która rozwija się w Austrii (Smith, Ricardo). Bardzo ważny okres w historii myśli ekon. to druga połowa XIX w, mają tu miejsce narodziny kierunku marksistowskiego i upadek burżuazyjnej myśli ekon. Kierunek marksistowski rozwijał się bardzo dynamicznie, a w tym czasie Lenin opracował podstawy ekonomii polit. imperium i założył podwaliny ekon. polit. socjalizmu.

Starożytność - pogarda dla pracy

Średniowiecze - mało interesowało się gospodarką

Chrześcijaństwo - przełamało pogardę dla pracy (praca to obow. wobec Boga, zagadnienia gosp. traktowano jak zjawiska moralne)

Nowożytne czasy - gosp. zaczęto łączyć z polityką państwa

Ogólna charakterystyka myśli ekonomicznej w starożytności.

Starożytna Grecja: Ksenofont - dzieło „Oikonomikos” - to nauka o umiejętnym prowadzeniu własnego gospodarstwa. Pisze jak należy obchodzić się z niewolnikami. Zwraca też uwagę na korzyści jakie wynikają z podziału pracy. Potępiał handel z wyjątkiem wielkiego handlu. W „Ekonomice” przedstawiony jest cel gospodarowania jako osiągnięcie nadwyżki - czyli bogactwa. Arystoteles - uważał że dążenie do gromadzenia zapasów z produktów ziemi i zwierząt (zapasów rzeczy potrzebnych do życia) jest zgodne z naturą i na tym polega prawdziwe bogactwo. Natomiast niezgodne z naturą jest gromadzenie pieniądza. Jest to bogactwo pieniężne - nie zna granic. Pierwsze bogactwo - bardzo naturalne - jest ograniczone przez potrzeby. Toteż występował ostro przeciw kupcom i lichwiarzom, dążyli do bogactwa pieniężnego. Platon - uczeń Sokratesa - występuje przeciwko wszelkiemu gromadzeniu pieniądza - potępienie lichwy. Widzi korzyści jakie daje podział pracy. Pobieranie się to pomnażanie rzeczy martwych - dzieło szatana.

Rzym: Katon - potępia chciwość i zysk (ten kto po śmierci zostawił więcej niż odziedziczył - umiera jak sławiony obywatel). Uważa za sprawiedliwe bogacenie się przez handel i pracowitość, popiera rozwój gałęzi eksportu.

Poglądy na temat rynku, towaru, wymiany i bogactwa w starożytnej myśli greckiej.

Rynek

Właściciele śr. prod.- właściciele ziemscy (pełni obywatele)

Niewolnicy - gł. bezp. wytwórcy, którzy uprawiają ziemię

Panuje pogarda dla pracy fizycznej

Rzemieślnicy to też bezp. prod. którzy pracują na utrzymanie klasy rządzącej

Prod. rolna to podstawa gosp. greckiej

Siły wytwórcze są słabo rozwinięte

Kapitał handlowy - silny rozwój handlu morskiego

Kapitał lichwiarski - podstępny

Zwraca się uwagę na podział pracy, specjalizacje, skala poziomu pracy zależy od pojemności rynku (ksenofont)

Monopol to jeden ze sposobów osiągnięcia wielkich zysków (Arystoteles)

Od VII w pne „wchodzi” i rozwija swe znaczenie pieniądz metalowy, co powoduje, że gosp. staje się towarowo-pieniężna, zależna od rynku zagranicznego

Słabo rozwinięty przem., jak górnictwo metalurgia, przem. ceramiczny, tekstylny jest na wysokim poziomie

Cel gospodarowania to osiągnięcie nadwyżki czyli bogactwa, które jest podstawą pozycji obywatela nie będąc jednak celem ostatecznym

Bogactwo ma granice zakreślone przez potrzeby (Arystoteles)

Wymiana może być sprawiedliwa np. handel zamienny, drobny handel oraz niesprawiedliwe np. handle uprawiany dla zysku pieniężnego (Arystoteles)

Poglądy na temat pieniądza w starożytnej myśli greckiej.

Arystoteles - jest twórcą nominalizmu pieniężnego

I. teoria nominalistyczna - wartość pieniądza zależy od umowy społecznej (pieniądz sam w sobie nie jest celem - jest śr. do nabycia dóbr).

Pieniądz pełni trzy funkcje: 1)miernik wartości, 2)śr. cyrkulacji, 3)tezauryzacja - przechowywanie wartości w czasie - pieniądz służy jako zabezpieczenie, że możemy za niego nabyć rzeczy w późniejszym terminie

Platon - niechętnie odnosi się do pieniądza kruszcowego bitego z metali szlachetnych. Pieniądz kruszcowy jest śr. gromadzenia bogactw, szerzy zepsucie i dlatego powinien być zastąpiony przez pieniądz nieszlachetny.

II. teoria kruszcowa - wartość pieniądza zależy od ilości kruszca, jaki on zawiera (np. 10 monet srebrnych za 1 złotą).

Rola państwa w gospodarce w myśli ekonomicznej starożytnej Grecji i Rzymu.

Grecja:

„polis”, tj. państwo-miasto

klasa panująca to właściciele ziemi i niewolników, która żyje z pracy niewolników

praw politycznych pozbawieni są niewolnicy, wolni rzemieślnicy, kupcy

rolnictwo to podstawa gospodarki

handel morski też dobrze rozwinięty

przemysł słabo rozwinięty

wymiana uważana była za istotną z punktu widzenia gospodarowania przynoszącego zysk

państwo to dyktatura właścicieli ziemi

w „polis” ma miejsce walka o własność między obywatelami

ideologia greckiej arystokracji skierowana była przeciw pracy

arystokracja wyraża swą pogardę dla (pracy) działalności gospod. kierowanej motywami zarobku

arystokracja grecka powinna żyć z uprawy ziemi (przez niewolników), poświęcać się zarządzaniu państwem, obrocie państwa, interesować się filozofią (Arystoteles)

Rzym:

państwo rzymskie różni się od greckiego „polis” - wielkim państwem scentralizowanym

podstawą stosunków gosp. jest własność ziemi i niewolników

klasa panująca dzieli się na: wielkich właścicieli ziemskich, senatorów i jeźdźców - rycerzy (są to 2 grupy)

obywatele posiadający ziemię korzystali z pełni praw

rolnictwo to podstawa gospodarki

rzemiosłem i handlem zajmują się ludzie obcy

w okresie republiki ma miejsce rozkwit ekon. rolnictwa, rozwija się kapitał handlowy i lichwiarski

walki społeczne w Rzymie łączą się z posiadaniem ziemi

wolny obywatel powinien być dostojny, celem jego życia jest służba dla ogółu, za którą można otrzymać ziemię (Cyceron)

Rolnictwa w pracach przedstawicieli starożytnego Rzymu.

Rolnictwo - uważane było za jedyne zajęcie godne wolnego człowieka (pogarda dla rzemiosła). Duży postęp w uprawie roli, majątki ziemskie oparte na pracy niewolników, na tym tle powstała literatura o rolnictwie - podręczniki prowadzenia majątków ziemskich i obchodzenie się z niewolnikami.

Katon - „Księga o rolnictwie” - właściciel ziemi powinien mało kupować a dużo sprzedawać, jeżeli po śmierci zostało mu więcej niż odziedziczył umiera jako sławiony obywatel. Potępia chciwość, popiera bogacenie się przez ludzi i pracowitość. Największe korzyści dają winnice, uprawa oliwki oraz hodowla bydła - a więc gałęzie eksportowe. Wobec niewolników zaleca stosowanie różnych metod, w zależności od jakości ich pracy oraz pory roku. Doradza właściwy wybór lokalizacji majątku w pobliżu bogatych miast, morza, rzeki czy też uczęszczanej drogi bitej. Należy dbać o nawóz i jego właściwe zastosowanie. Podaje listę niezbędnych narzędzi i sprzętów w gospod.

Varron - „Zasady nauki o rolnictwie” zaleca się uprawę takiej gałęzi rolnictwa, która zwraca koszty i daje zysk. Mówi o właściwym zawożeniu, radzi siać łubin dla celów nawozowych. Uważa, że praca niewolników nie może być wydajna, należy się posługiwać ludźmi wolnymi. Praca niewolnicza - brak realizacji postępu technicznego, brak właściwego zainteresowania pracą.

Columello - zagadnienie podziału pracy i techniki w rolnictwie. Wykazuje przewagę drobnego rolnictwa nad wielkim, podkreśla przewagę pracy wolnej nad niewolniczą. Wielkie latyfundia niszczą drobną gospodarkę, gospodarstwo musi produkować na zbyt. Rady co do obchodzenia się z niewolnikami należy obawiać się inteligentnych niewolników. Kolant - nowa forma organizacji rolnictwa oparta na drobnej dzierżawie ziemi (zastępowanie pracy niewolniczej przez kolant).

Cyceron - rolnictwo jest podstawą całego społ., posiadanie ziemi - zajęcie najszlachetniejsze godne wolnego obywatela.

Zasady funkcjonowania idealnego państwa w Rzeczypospolitej Platona.

Platon - państwo nad obywatelami (nad rodzinę stawiał państwo)

Państwo trzy klasowe:

warstwa rządząca - archantowie (sędziowie, kapłani). Żony i dzieci klasy rządzącej są wspólne, nie powinni oni posiadać własnego majątku, zalecane było likwidowanie monogamicznych małżeństw - państwo czuwa nad prawidłowym doborem ludzi którzy mają mieć dzieci (chodzi o zapewnienie najlepszej klasy ludzi). Państwo zajmuje się wychowaniem dzieci, po 40 r życia najzdolniejsi i najmądrzejsi wchodzą w skład elity rządzącej.

Klasa wojskowa - każdy żołnierz musiał wychować swojego następcę - koniecznie syn - jeżeli nie miał własnego musiał go adoptować.

Rzemieślnicza - miała świadczyć na rzecz tych dwóch klas.

W „Rzeczpospolitej” Platon opisuje idealny ustrój państwa - wspólnota klasy pracującej, niewolnicy i rzemieślnicy - pracują na utrzymanie klasy rządzącej. Państwo Platona jest zwartą całością, w której nie zachodzą żadne zmiany (jest zorganizowane planowo, istnieje regulacja ludności, sposób podziału własności i funkcji każdej warstwy społ.). Podstawą istnienia państwa są potrzeby społ.

Poglądy Tomasza z Akwinu na temat własności wspólnej i prywatnej.

własność wspólna - (wspólnota majątkowa) - jest najlepsza, ale tylko dla ludzi wybranych o wysokich cechach moralnych tzw. stan wyższej doskonałości (klasztor, zakon). Tylko tacy ludzie potrafią o nią dbać - o czym świadczy stan kościołów.

Własność prywatna - jest prawem natury, ustanowieniem boskim, dane jest przeciętnemu śmiertelnikowi ze względu na jego egoizm i przywary. Własność prywatna zmusza jednostkę do max wysiłku, posiada charakter społ. - powinni służyć społeczeństwu, człowiek ma obowiązek dzielić się nadwyżką dochodu - obowiązek dawania jałmużny.

Teoria wymiany, ceny sprawiedliwej i pieniądza u Tomasza z Akwinu.

Teoria ceny sprawiedliwej: Cena sprawiedliwa wyraża równość wymiany, całkowita jej ekwiwalentność - powinna być równa wartość. Podchodzi on od strony nakładów jako czynników określających wartość (surowce i materiały oraz nakłady pracy = koszty). Podstawą ceny jest koszt wytworzenia, zysk jest wówczas wynagrodzeniem za daną pracę i surowce. Powinien być odpowiedni do pozycji społ. producenta. Gdyby zyski były niższe niż wynikałoby ze stanu, to np. kupiec mający zyski książęce powinien nadal żyć jak kupiec, a nadwyżkę oddać ubogim.

Teoria wymiany pieniądza: Wymiana powinna opierać się na równości wartości. Nie wolno za dobro otrzymać więcej niż kosztują zużyte do jego wytworzenia czynniki produkcji. Ponieważ wymiana odbywa się gł. przy pomocy pieniądza, wartość prod. wymienianego występuje w postaci ceny pieniężnej. Podstawą tej ceny jest wart. wew.=kosztom produkcji.

Pieniądz jest to dobro, pełni funkcję pośrednika wymiany i miernika wartości.

Teorie pieniądza w średniowieczu.

(Tomasz z Akwinu, Kopernik, Cresurius)

Teoria dominalna - wartość pieniądza wyznacza panujący, ile należy wybić i ile kruszca ma zawierać (monopol panującego). Ustalając wartość pieniądza, pieniądz traktuje jako towar, ma być równowartościowy w stos. do tego, na co go się wymienia, przy czym wartość pieniądza jako towaru może się różnić od wart. pieniądza jako pośrednika wymiany i miernika wartości. Istota pieniądza tkwi w jej stałej wartości i małej zmienności w stos. do innych towarów (dobry pieniądz powinien być stały i niezmienialny). Monety powinny być bite tylko z metali, kruszec sam ma wartość. W obiegu wew. mogły się znajdować monety o małej wartości wew. - nie naruszało to niczyich interesów. Natomiast w obrotach w handlu zagr. Wchodziły w grę tylko monety złote lub srebrne - funkcja pieniądza światowego (moneta stawała się towarem).

Prawo Greshana = Kopernika - pieniądz gorszy wypiera pieniądz lepszy z obiegu.

Funkcje pieniądza: 1)pieniądz jest monetą, która z kolei jest 2)miernikiem wartości 3)śr. cyrkulacji - pośrednik wymiany 4)śr. tezauryzacji (gromadzenie skarbu) 5)śr. płatniczy - zawieranie transakcji w czasie i przestrzeni 6)pieniądz światowy

Poglądy na temat handlu i lichwy w średniowiecznej myśli ekonomicznej.

Właściwy dla średniowiecza miejski układ społeczny ukształtował się w XI-XIII w, głównie na obszarze Włoch i Europy Północno-Zachodniej. Były to albo odrodzone miasta rzymskie albo nowe ośrodki władzy lub handlu i usług. Gospodarka i handel miejski przez długi czas zamykały się w ramach potrzeb lokalnych. Wymiana między oddalonymi rynkami rozwinęła się dopiero później przynosząc odrodzenie gospodarki pieniężnej. W miastach średniowiecznych zrodziły się dwie ważne instytucje społeczne - cechy i gildie. Cech był lokalną zawodową organizacją rzemieślników, broniącą własnych interesów przed władzą i zrzeszeniami kupców. Natomiast gildie grupowały kupców walcząc o różne przywileje, bezpieczeństwo na trasach i pozyskiwanie oddalonych rynków. Podstawowym źródłem poznania poglądów wczesnych kanonistów jest „Kodeks prawa kanonicznego”. Zagadnienia społeczne sprowadzają się do interpretacji roli i znaczenia własności oraz godności wykonywanych zawodów. Za ideał uważa się własność wspólną a nie doskonałości świadczenia jałmużny i rezygnacji z pogoni za dobrami doczesnymi. Zawód rolnika i rzemieślnika uznaje się za godny pochwały, kupca - za moralnie niebezpieczny, lichwiarza - za godny potępienia. Lichwa - forma wyzysku dłużnika przez wierzyciela polegająca na pobieraniu wygórowanych procentów za pożyczone pieniądze.

Bulionizm w Europie zachodniej, teoria bogactwa narodowego i wskazania dla polityki gospodarczej.

Znaczenie pieniądza kruszcowego (ang. bullion) oznacza złoto lub srebro w sztabkach z którego robiono monety. Pojawia się ilościowa teoria pieniądza. Obok śr. wymiany pieniądz pełni funkcje miernika wartości MW W=>MW=>W P=>K P - pieniądz K - kapitał Z - zysk T=>P=>T P T P Bodin dostrzega prawidłowości występujące między zjawiskiem gospodarczym zwiększania się ilości monety w obiegu do wzrostu poziomu cen tow. Psucie monet nie mogłoby podnieść cen wysoko. Spowodował to napływ złota i srebra z HZ. Tańsze kruszce wywołały rewolucję cen w Europie. Drożyzna nie jest złem absolutnym stanowi bogactwo kraju. Mikołaj Kopernik w swojej rozprawie „Sposób bicia monety” używał argumentów ekonomicznych i politycznych, podkreślał obiektywny związek między deprecjacją monety a ilością zawartego w niej kruszcu. Bulionizm okazał się szkodliwy dla polityki gospodarczej. Zamykanie granic przed kupcami zagranicznymi i zakaz wywozu monety z własnego kraju budziły najpierw wątpliwości, a później ostry protest stanu kupieckiego.

Poglądy na temat pieniądza w okresie merkantylizmu w Europie zachodniej.

Merkantylizm (XVI i XVII w.) kierunek myśli ekon. i polit. ekon., gł. zagadnienia to udowodnienie konieczności uprzemysłowienia, rozwoju gospod. oraz wskazanie śr. tego rozwoju, w tym zakresie działanie państwa powinno być aktywne. Merkantyliści uważali, że funkcja pieniądza to a) pośrednik w wymianie, b) krążący śr. wymiany, a nie śr. tezauryzacji, - podkreślano, że złoto i srebro nie powinny być gromadzona i trzymane bezczynnie, ale powinny nieustannie krążyć, aktywizować procesy gospodarcze, bowiem w przeciwnym razie jest bezużyteczny. W XVI i XVII w ma miejsce przejście od gosp. naturalnej do towarowej, rośnie wymiana, prod., obieg oraz popyt na pieniądze, - pieniądz był utożsamiany z bogactwem o tyle kapitał, pieniądz był czynnikiem produkcji (obok ziemi), ze wzrostem ilości pieniądza wzrasta ilość bogactwa.

Przyczyny szczególnego znaczenia handlu zagranicznego w dobie merkantylizmu.

Merkantylistyczna koncepcja zysku uważa, że produkcyjna jest praca w przemyśle prod. na exp. Za ostateczne źródło bogactwa uważano pracę, lecz tylko w prod. „dla wywozu”. Merkantyliści uważali, że zagranica kupując krajowe towary daje zatrudnienie a płaci zarobki krajowym robotnikom. Bogactwo państwa pochodzi więc z pracy ludzi, która wymierzona jest na obce rynki. W tym czasie rośnie wymiana, produkcja, obieg i popyt na pieniądze. Rozwój wymiany międzynarodowej (w zw. z odkryciami geograficznymi i tworzeniem kolonii) i rozszerzeniem towarowej wymiany wew. to spow. wzmożony popyt na pieniądz. Halles - handel zagraniczny opiera się na przem., który przynosi pieniądze z zagranicy. Nun - pokazuje zw. między handlem zagranicznym, wzrostem produkcji wew. i przywozem pieniędzy - śr. zwiększania krajowej prod. przy ograniczonej wew. konsumpcji, - obieg pieniądza powoduje rozwój handlu. Montchretien - wywóz tow. za granicę jest drogą mnożenia bogactw. Merkantyliści głosili zasadę powierzania exp. nadwyżek prod. towarowej jako warunku zwiększenia bogactwa kraju.

Interwencjonizm i jego administracyjne instrumenty w realizacji polityki merkantylizmu.

Interwencjonizm państwa - państwo dążące do osiągnięcia dodatniego bilansu handlowego musi przeprowadzić selekcję wyrobów i ułatwić ich prod. Dlatego pojawia się nadzór państwa nad prod. i jej jakością. Państwo zakłada fabryki, popiera prywatne przedsięb., sprowadza wykwalifikowanych pracowników, stara się podnosić technikę, jakość wyr., ułatwia komunikację, likwiduje obszary celne w kraju, tworzy kampanie handlowe, rozbudowuje flotę. Interwencjonizm jest jedną z idei merkantylizmu, był on potrzebny dla prywatnej działal. gosp. oraz kształcenia gospodarczych jednostek.

T.Mun i J.Child i ich poglądy na temat realizowanej polityki merkantylistycznej w Anglii.

Tomasz Mun - dyrektor Komisji do Handlu z Indiami Wschodnimi. Mówi, że opłacalny jest wywóz kruszyw za granicę gdyż można za nie nabywać towary niezbędne dla exportu, które zapewniają krajowi jeszcze większy przypływ kruszyw - śr. przyspieszenia rozwoju gospod. i stosowania dodatkowego bilansu handlowego to rozwój przem. poprzez politykę protekcjonalizmu celnego, tworzenie manufaktur, budowa i usprawnianie szlaków komunikacyjnych, rozbudowa infrastruktury gospod., zwiększenie prod. krajowej, - stwarza teorię bilansu handlowego.

J.Child - uważa, że % trzeba obniżyć dla popierania handlu i utożsamia konkurencję z zagranicą, opowiadał się za prawnym określeniem stopy %, analizuje prawa ludnościowe wg Childa liczba ludności jest funkcją podaży miejsc pracy, zależnie od możliwości zatrudnienia ludność jest bardziej lub mniej liczebna.

Fizjokratyzm i jego założenia, rola rolnictwa w tworzeniu bogactwa narodowego.

Fizjokratyzm - okres przemysłowy od feudalizmu do kapitalizmu - okres panowania przyrody, rodzi się we Francji w epoce silnej presji demograficznej, są to rządy klas ludności, zagadnienia produkcji rolnej jej rozwoju (jest to zagadnienie ekonomii). Powstają duże gospodarstwa kapitalistyczne, rosną potrzeby pieniężne właścicieli ziemi, rośnie opór chłopów. Fizjokratyzm powstał w latach 50-tych XVIII w, założyciel Quesnay. Fizjokratyzm wyraża interesy burżuazji rolnej. Źródło wartości dodatkowej sfera produkcji, którą jest rolnictwo tworzące „czysty produkt” utrzymujący klasę właścicieli , prawo chłopa do dzierżawy i uprawnienia właścicieli ograniczone były przez wspólnotę wiejską, hamowało to inicjatywę rolnika przedsiębiorcy.

Teoria reprodukcji prostej - analiza tablicy ekonomicznej F.Quesnaya.

Reprodukcja - produkcja społeczna ujmowana jako proces ciągły, powtarzający się. Zależności występujące w procesach reprodukcji rozpatruje się przy zał., że warunki prod. są stałe (tj. bez uwzględniania postępu technicznego). Reprodukcja prosta - osiągnięcie niezmiennej wielkości prod. przy odnowieniu śr. prod. i siły roboczej (w danych warunkach technicznych). Przy rozpatrywaniu problemu Quesnay zakładał: 1)stałość cen, 2)reprod. prostą, 3)abstrachowanie od rynku zew. W przypadku repr. prostej produkt globalny zawiera tyle śr. ile trzeba na ich odnowienie. Tablica ekon. Quesnaya powstała w dwóch wersjach: pierwsza przedstawia wydatkowanie dochodu właścicieli ziemskich skierowane na produkty rolne i wyr. przem., uruchamia proces prod. i tworzenia produktu czystego. Zakłada, że nakłady rolnictwa „dają” produkt czysty w stosunku 1:1. Druga pokazuje warunki realne produktu społecznego. Trwałe znaczenie mają założenia takie jak: proces wymiany między klasami to akt jednoznaczny, pominięcie akumulacji, zał. Reprodukcji prostej, stałe ceny, pominięcie rynku zew. Ubóstwo powstaje w skutek interwencji państwa, przywilejów, brak wolności, złe podatki, należy opodatkować produkt czysty. Co jest szkodliwe dla rolnictwa - jest szkodliwe dla państwa. Biedny rolnik - biedne państwo.

Przedstawiciele prekursorów szkoły klasycznej i ich dorobek w teorii ekonomii. W.Petty, P.Boisquilleberte i B.Franklin.

William Petty - wprowadził nową metodę dociekań ekonomicznych - statystykę, in. arytmetyka polityczna. Jest to wyrażenie ekonomii za pomocą liczb, wag i miar, korzystając tylko z argumentu rozumu lub rozważając tylko te przyczyny, które mają swe podstawy w przyrodzie. Mamy tu do czynienia z wprowadzeniem do badań ekonomicznych metody ilościowej, odwołaniem się do nauk przyrodniczych i akceptacji więzi przyczynowo - skutkowej w zjawiskach społeczno - gospodarczych. Petty często łączy analizę statystyczną z opisem organizmu państwa i gospodarki kraju, wykorzystując wiedzę o anatomii człowieka, strukturze jego ciała i zachodzących w nim procesach. Petty wprowadził teorie bogactwa narodowego (zerwanie z koncepcją merkantylistów). Rola handlu zagranicznego zostaje ograniczona i ustępuje miejsca procesowi produkcji. Do procesów prod. wprowadza jeszcze: teorie czynników prod. (praca, ziemia, kwalifikacje zawodowe), teorie pieniądza, teoria wartości (rozważania nad ceną, rentą i płacą). Pierre le Pesant de Boisquillebert - (zerwanie z merkantylizmem) uważał, że błędem jest utożsamianie pieniądza z bogactwem. Pieniądz ma tylko ułatwić handel i pozostawać w ciągłym obiegu. Głosił wyższość produkcji rolnej nad przemysłową i ostrzegał przed pobudzaniem rozwoju przemysłu kosztem rolnictwa. Dopuszczał w przypadku rolnictwa interwencję, zwłaszcza w dziedzinie handlu zagranicznego i cen na zboże. Analiza dynamiki cen zboża wyjaśnia wiele zjawisk związanych z kryzysem i polityką podatkową. Boisquillerte dowodził, że zakaz eksportu zboża prowadzi w latach wysokiego urodzaju do obniżenia ceny nie zapewniającego zwrotu nałożonych nakładów. Nawet małe zmiany w cenach zboża wywołują poważne zmiany w popycie i podaży na rynku wew., rodząc długotrwałe odchylenia od stanu równowagi.

Beniamin Franklin

A.Smith i jego ujęcie przedmiotu ekonomii i bogactwa narodowego.

Bogactwo narodu - źródłem tego bogactwa jest praca. Fundusz pracy, tkwiący w danym narodzie czy społeczeństwie, w zależności od tego, jaka jego część jest użyta produkcyjnie, dostarcza w ciągu roku pewnej określonej sumy przedmiotów, służących do zaspokajania potrzeb. Ta suma przedmiotów służących do zaspokojenia potrzeb, przypływająca w ciągu roku do społeczeństwa, stanowi dochód społeczny. Bogactwo narodu jest więc w tym ujęciu dochodem społecznym. Suma rocznej produkcji dóbr stanowi przychód czyli dochód brutto społeczny, z którego otrzymuje się dochód (netto) po potrąceniu wartości tego, co zostało poświęcone do produkcji tych dóbr. W rezultacie rozważań Smitha ekonomika okazuje się nauką nomotetyczną, bada ona co jest, a nie to co być powinno i stara się ująć związki między zjawiskami w pewne uogólnienia, stosując generalizację i abstrakcję. Nie jest jednak ona tak ujęta w definicji Smitha. Wg jego własnych definicji ekonomika ma wskazywać jakimi drogami jednostki i społeczeństwo mogą i winny powiększać swe bogactwo, jakimi drogami skarb panującego i społeczeństwo mogą powiększać swe dochody, w tym ujęciu ekonomika byłaby nauką praktyczną, normatywną, mającą wskazywać sposoby realizacji konkretnych celów.

Teorie ceny naturalnej (wartości towaru) w ujęciu A.Smitha.

Ceny bieżące czyli rynkowe są zmienne wskutek wpływu popytu i podaży. Wydaje się jednak Smithowi, że poza zmiennością cen rynkowych kryje się jakaś obiektywna stała wielkość, nazwana przez niego wartością naturalną, stanowiąca podstawę wartości wymiennej, wokół której oscylują ceny bieżące. Ta wartość naturalna jest przeciętną wahań cen bieżących, jest ceną przeciętną, ustalającą się w długich okresach czasu. O wartości naturalnej stanowią koszty produkcji. Ostatecznie koszty produkcji sprowadza się do sumy wynagrodzeń czynników produkcji: pracy, ziemi i kapitału. W ten sposób wartość naturalna równa się sumie płac, renty gruntowej i pożytków czyli zysków z kapitału.

Teoria wymiany w ujęciu A.Smitha i jej źródła filozoficzne.

Przyczyną powstania wymiany jest naturalna skłonność ludzka dążenia do korzyści osobistych. Ten sam instynkt, dążąc do ułatwienia wymiany, wprowadza pośrednika wymiany, czyli pieniądz. Z zagadnieniem wymiany łączy się wartościowanie z którego wynika problem wartości wymiennej. Wartość wymienna to stosunek wymienny, który wyrażony w pieniądzu staje się ceną. Z istoty rzeczy wartość wymienna nie wyrażona w pieniądzu, czyli stosunek wymienny dwóch towarów, równa się stosunkowi cen tychże towarów.

Rola teorii „niewidzialnej ręki rynku” w regulacji procesów gospodarczych.

Sprawia, że społeczność z interesem ogółu działania kupców i przemysłowców są w końcu dobroczynne dla ogółu. Rynek działa dobroczynnie jeśli panuje tu prawo i sprawiedliwość. Rynek jest dziełem ludzkim, działa w sposób właściwy, kiedy konkurencja nie jest ograniczona przez umowy, monopol i przywileje. Szk. klasyczną od fizjokratów różni odmienna filozofia społeczna. Fizjokraci stoją na straży tzw. prawa natury, społecz. działa wg naturalnego, narzuconego „z góry” porządku. Szk. klasyczna uważa, że nie istnieje ustalony „z góry” porządek społeczny a prawa są dziełem ludzkim. Źle ocenia (szk. kl.) kupców, przemysłowców, mówi że konkurencja broni partnera przed wyzyskiem a monopol to wróg dobrej gospod.

Homo oeconomicus i interes osobisty, wolność i własność jako podstawy liberalizmu gospodarczego.

Smith rozwija koncepcję HO - człowieka ekonomicznego. Wg Smitha w sprawach gospodarczych człowiek jest egoistą i dąży do max osobistych korzyści. Główny cel działania to korzyść ekonomiczna, dochód wyrażony w pieniądzu. Większość jednostek wyraża takie działania. Koncepcja Smitha staje się podstawą teoretycznego systemu liberalizmu gosp., u podstaw tej koncepcji tkwi teoria homo oeconomicus. Kierowanie się przez większość jednostek zasadą korzyści materialnych nadaje masowy charakter reakcjom ludzi na określone bodźce. Z masowych działań ludzi rodzą się prawidłowości ekonom. Przesłanką zrodzoną przez te prawidłowości jest swoboda działania jedn. gosp., a więc wolna konkurencja.

Teoria płacy i zysku w teorii podziału u A.Smitha.

Smith zysk uważa za dochód pierwiastkowy, współokreślający wartość tow. Płaca, zysk, renta - to 3 składniki wartości wymiennej. Płaca robocza jako wynagrodzenie za pracę to tylko część produktu, pozostałą zbiera zysk i renta. Kapitalista ma taki udział w wartości jaką praca robocza dodaje do surowców. Wg Smitha musi istnieć pewna stopa płac, która może się obniżyć. Zysk nie jest wynagrodzeniem za pracę, jego wielkość zależy od wielkości zainwestowanego kapitału. Kapitalista ponosząc nakłady na materiały, surowce, płace - otrzymuje część produktu. Smith zajmuje się warunkami, które prowadzą do wyrównania się stopy zysku. Konkurencja wzrasta to zysk obniża się a gdy rośnie popyt na pracę to rosną płace. Tempo akumulacji kapitału zależy od wysokości stopy zysku i siły konkurencji. Im wyższa stopa zysku tym silniejsza skłonność do akumulacji i powiększania majątku. Obniżenie się stopy zysku może prowadzić do stagnacji.

Teoria renty gruntowej. Rodzaje renty i przyczyny jak i źródła jej występowania.

Renta jako dochód właścicieli ziemi (jak i zysk) jest 1)częścią produktu pracy. Wartość produktu tworzy praca. Renta jako wynagrodzenie za korzystanie z ziemi. 2)częścią składową kosztów produkcji towaru, 3)ceną monopolu za ziemię, 4)wynagrodzeniem za urodzajność i produkcyjność ziemi. Renta może być rozpatrywana jako produkt siły natury, za jej źródło uważa się produkcyjność ziemi.

Teoria rozwoju gospodarczego A.Smitha.

Smith żyje w okresie manufaktur przed rewolucją przemysłową. Postawa Smitha wobec robotników jest pozytywna w przeciwieństwie do postawy wobec kupców i właścicieli manufaktur. Uważa, że rozwój roli jest konieczny, gdyż wytwarza ona produkty będące źródłami utrzymania robotników. Aby rozwijał się przem. rolny musiał być zdolny do wytworzenia nadwyżki, która pozwoli wyżywić osoby pracujące w innych działach. Handel miejski i przemysł podnoszą rolnictwo. Wzrost ludności powoduje poprawę położenia rolników, bowiem rosną ceny płodów rolnych. W produkcie społ. wzrasta, a ceny produktów przem. obniżają się wskutek postępu gospodarczego. Podstawą wzrostu gosp. jest akumulacja, która inwestowana jest w produkcję dla osiągnięcia zysku. Akumulacja - siła motoryczna procesu wzrostu. Akumulacja => powoduje rozwój manufaktur => większa konkurencja => spadek cen => większe płace. Wzrost specjalizacji, podział pracy, rozszerzenie rynków zbytu, ulepszenie techniczne => postęp. przezwyciężenie stagnacji.

Znaczenie „Bogactwa narodów” A.Smitha dla powstania i rozwoju ekonomii politycznej.

W pracy pt. „Bogactwo narodów” Smith formułuje istotę bogactwa: „roczna praca każdego narodu jest funduszem, który zaopatruje go we wszystkie rzeczy konieczne i przydatne w życiu”. Bogactwo narodów zależy od 2 warunków: 1)stopień produkcyjności pracy, 2)ilość pracy wykonanej przez społeczeństwa. Sposoby powiększania bogactwa - zwiększenie podziału pracy, który stanowi źródło wzrostu produkcyjności pracy. Rozszerzenie rynku prowadzi do powiększenia bogactwa kraju. Codzienne zajęcia człowieka wyrabiają u niego inteligencję, nie zmuszony do wysiłku staje się ciemny i ograniczony. Człowiek, który nie potrafi w pełni używać swych władz umysłowych jest postacią okaleczoną i zniekształconą. Praca zaopatruje naród w niezbędne do życie śr. Kapitalizm może rozwiązać postęp techniczny. „Bogactwo narodów” - porównuje tu postawę gosp. właściciela ziemi z zachowaniem przemysłowca, zajmuje się tu walką z merkantylizmem, opisuje funkcje Kompanii Wschodnioindyjskiej, krytykuje działalność jej kierowników, formułuje tu istotę bogactwa, wynalazków, pisze o drogach prowadzących do dobrobytu.

Teoria wartości towaru D.Ricardo.

Przy kształtowaniu się wartości wymiennej odróżnia Ricardo duże klasy dóbr: dobra niepomnażalne pracą i dobra dowolnie pomnażalne pracą. O wartości wymiennej dóbr niepomnażalnych pracą Ricardo mówi bardzo niewiele, stwierdzając jedynie, że decyduje o niej rzadkość, czyli ograniczona ilość. O wartości dóbr dowolnie pomnażalnych pracą, Ricardo stawia tezę, że dobra te, posiadając użyteczność, wymieniają się w stosunku do ilości pracy, potrzebnej do ich wytworzenia. Formułując teorię wartości wymiennej dóbr dowolnie pomnażalnych pracą, nie tłumaczy on jednak w ogóle wartości wyłącznie pracą. W związku z tym wprowadza on nawet raz pojęcie wartości wymiennej. Wartość absolutna dobra zależy od wszystkich czynników produkcji, stąd wartość absolutna jest sumą płac, renty gruntowej i zysków z kapitału. Przedmioty jednak posiadając tak ujętą wartość absolutną, wymieniają się tylko w stosunku do ilości pracy w nich zawartej, gdyż wartość wymienna dobra jest wyznaczana przez stosunkową ilość pracy.

Teoria płacy, zysku i renty gruntowej w ujęciu D.Ricardo.

Teoria renty gruntowej - poszczególne grunty są różnej urodzajności, natomiast cena produktu rolnego, uzyskiwanego z danych gruntów jest na rynku przy założeniu wolnej konkurencji jednakowa. Grunty urodzajne od najgorszego uzyskują dochód w postaci różnicy pomiędzy ceną produktu czyli kosztami produkcji na najgorszym gruncie, a kosztami produkcji na urodzajniejszym gruncie: jest to tzw. Renta różniczkowa lub dyferencyjna. Teoria zysków z kapitału - składa się z 2 części 1)dynamiczna teoria zysków z kapitału - Ricardo stwierdza iż na podstawie faktów historycznych można postawić prawo rozwojowe o dążeniu stopy % do zera. Ponadto można stwierdzić, że jeśli renta gruntowa stale wzrasta, a płace utrzymują się na tym samym poziomie, jak wynika z teorii płac, to z dochodu społecznego na zyski z kapitału musi przypaść coraz mniej, a więc stopa % będzie coraz mniejsza. 2)Statyczna teoria zysków z kapitału - Teoria ta opiera się na prawie jednolitości stopy %. Prawo to rzekomo stwierdza, że przy założeniu wolnej konkurencji na rynku panuje jednolita stopa %. Z tego prawa Ricardo wyprowadza wniosek, iż można przyjąć, że w każdym rodzaju produkcji kwota, wypadająca na wynagrodzenie kapitału przedstawia taki sam stosunek do wynagrodzenia pracy czyli, że w każdym dobrze mamy połączone z jednostką pracy jednakową ilość kapitału. Teoria płac - odróżnia on dwa rodzaje płac: płacę nominalną i realną. Płaca nominalna to wynagrodzenie pracownika pojęte jako pewna kwota pieniędzy. Płaca realna to ogół dóbr i usług jakie pracownik może za swój zarobek pieniężny nabyć, względnie jakie tytułem swego wynagrodzenia otrzymuje bezpośrednio. Wysokość płacy realnej Ricardo tłumaczy teorią kosztów utrzymania. Płaca nominalna sprowadza się do płacy realnej, a ta ostatnia równa fizycznym kosztom utrzymania do ilości pracy.

Teoria pieniądza D.Ricardo.

W ujęciu Ricarda ilościowa teoria pieniądza stwierdza, że o ile inne warunki się nie zmienią to poziom cen jest proporcjonalny do ilości pieniądza i szybkości obiegu, przy czym ta szybkość obiegu jest ujmowana jako wielkość mało zmienna, raczej stała. Matematyczne ujęcie tej teorii: MV = PT gdzie M. - ilość pieniądza, V - szybkość obiegu pieniądza, P - ogólny poziom cen, T - volumen transakcji towarowych.

Teoria kosztów komparatywnych w ujęciu D.Ricardo.

Teoria rozwoju gospodarczego D.Ricardo i przyczyny jej pesymistycznego charakteru.

Jeśli postęp techniczny nie wyprzedzi znacznie wzrostu ludności i jeśli inne czynniki gospodarcze nie będą przeciwdziałać, to końcem końców ustanie rozwój gospodarki ludzkiej. Brak w gospodarstwie społecznym harmonii, a przeciwnie istnieje zasadnicza sprzeczność interesów między rentą gruntową a zyskami i płacą. Ponadto istnieje takaż sprzeczność między interesami zysków, czyli kapitału, a pracy. Fakty te uzasadniają daleko posunięty pesymizm Ricarda co do przyszłego rozwoju ludzkości.

J.L.K.Simonde de Sismondi i jego poglądy na przedmiot ekonomii politycznej. Krytyka nowego ustroju.

Krytykuje społeczność systemu kapit. Sprzeciwia się tezie, że konsumpcja może zawsze wchłonąć nawet największą prod. Wzrost konsumpcji w jednym miesiącu może się odbyć kosztem konsumpcji w innym. Wysokie zyski i niskie płace prowadzą do tego, że kapitał jest reprodukowany, ale mogą nastąpić trudności z reprodukowaniem pracy. Dochody kapitalistów rosną a klasy robotniczej spadają. Ta nierówność wywiera ujemny wpływ na proces reprodukcji i prowadzi do rosnącego pauperyzmu klasy robotniczej. Simondi krytykuje konkurencję. Uważa, że system kapitalistyczny rujnując drobnych robotników i rzemieślników, zastępując robotnika maszyną, zwęża możliwości realizacji prod. Rząd powinien troszczyć się o korzyści ogółu. Cel rządzenia nie gromadzenia lecz sprawiedliwe uczestniczenie obywateli w korzyściach.

Teoria realizacji i kryzysów nadprodukcji Simonde de Sismondiego.

W gosp. kapit. Ma miejsce sprzeczność między prod. a konsumpcją, która prowadzi do kryzysów ekon. Nienadążanie konsumpcji za prod. staje się przyczyną kryzysów ekon. Zniżkowa tendencja dochodów szerokich mas sprawia, że popyt konsumpcji nie rośnie tak jak prod. Staje się on więc czynnikiem ograniczającym możliwości wzrostu gospod. Zwiększona konsumpcja klasy kapitalistów mogłaby ratować gospod. od kryzysu. Popyt wyraża się w dochodach nabywców które ze względu na zmianę pracy ludzkiej na pracę maszyn zwiększa fundusz płac.

Wpływ S. de Sismondiego na rozwój myśli ekonomicznej w XIX i XX w.

Zajmował się krytyką istniejącego ustroju opartego na konkurencji, bezplanowości i dążeniu do zysku. System ekonom. opierał się na zasadach profesjonalności. Rozwój - stopniowy i powolny, przystosowanie do potrzeb konsumpcyjnych. Simondi opowiada się przeciw gospod. kierowanej zyskiem i opartej na wyzysku człowieka przez człowieka. Człowiek nie powinien „walczyć” z człowiekiem lecz z przyrodą, powinien zastosować wynalazki. Simondi uważał, że musi nadejść nowa formacja gospod. i nowy system produkcji nie oparty na zysku, ale wytwarzający wartości dodatkowe dla zaspokojenia potrzeb ludzkich.

Teoria realizacji i kryzysów w poglądach T.R.Malthusa.

Malthus stawia pytanie - jak odbywa się realizacja zysku, jeśli w wymianie kapitalista jest jednocześnie kupującym i sprzedającym. Kapitaliści muszą więc oszczędzać aby akumulować i inwestować. Zagadnienie kryzysów - wielkość konsumpcji zależy od popytu efektywnego. Mówi, że powiększanie konsumpcji ma sens, gdy jest on mały to pojawia się brak zbytu a więc kryzys nadprodukcji z racji niedokonsumpcji. Przeciwdziałanie to powiększenie konsumpcji. Podkreśla znaczenie użyteczności popytu i podaży. W tym czasie ma miejsce przewaga rolnictwa. Renta rośnie i spada wraz z wysokością nadwyżki rolnej. W późniejszym czasie bardziej krytycznie podchodzi do rolnictwa. Zauważa, że klasy najniższe żyją w nędzy. Wg Malthusa nie ma możliwości zniesienia nędzy mas, gdyż jest ona naturalnym losem ludzkim, a walka z nią nie może być skuteczna. Rozmiar efektu popytu decyduje o możliwościach produkcji. Malthus uważa, że jeśli zmniejszą się dochody właścicieli ziemi, to ucierpi całe społeczeństwo, gdyż rola to najbardziej dochodowa gałąź produkcyjna wytwarzająca nadwyżkę. Akumulacja to warunek wzrostu bogactwa, konieczne jest też zwiększenie efektywnego popytu, co umożliwić może wzrost dochodów i wydatków właścicieli ziemi.

Teoria dystrybucji J.B.Say'a.

Ekon. polit. Say'a dzieli się na 3 części: teorię produkcji, dystrybucji (podziału) i konsumpcji. Podstawą teorii prod. i dystryb. jest teoria czynników prod. (praca, kapitał, ziemia). Teoria prod. to podstawa teorii podziału. Dochody czynników prod. są wynagrodzeniem ich nakładu w procesie prod. Procesy prod. decydują o otrzymywanych wynagrodzeniach - płacy, procencie, rencie gruntowej i dochodzie przedsiębiorcy. Tak pojmowana teoria podziału prowadzi do wniosku iż podział dochodu w gospodarce kapit. jest zawsze sprawiedliwy.

Prawo rynków Say'a.

Produkcja sama tworzy sobie rynek zbytu i w zw. Z tym jedynym ograniczeniem procesu wzrostu gospod. (w gospod. kapit.) jest tempo akumulacji kapitału i powiększenia zdolności wytwórczych gospodarki, które limituje rozmiary produkcji. Wniosek: rozmiary efektywnego popytu w gosp. kapit. są wyznaczane przez rozmiary produkcji i wypłacone dochody. Prawo rynku dowodzi, że w kapitaliźmie kryzysy są niemożliwe. Wyrasta z założenia, że na miejsce produkcji tylko tych dóbr i usług, na które jest zapotrzebowanie społeczne. Nie ma znaczenia ilość pieniędzy w obiegu lub też ich brak, rynek rozszerza się wraz z prod. Polityka gospod. nie dopuszcza do nadprodukcji. Alokacja śr. prod. zapewnia harmonię na rynku. Handel zagraniczny nie powinien być krępowany, import natomiast wpływa na sprzedaż produktów. Teoria zysków - zysk to udział jaki producent (robotnik) wyciąga z wartości towaru. Teoria renty - renta to szczególna usługa produkcyjności ziemi.

Poglądy ekonomiczne Jamesa Milla.

Opracował on przede wszystkim zagadnienie wartości, stawiając je według uproszczonej formuły Ricarda, tzn. przyjmując, że kapitał jest starą pracą i w ten sposób sprowadzając wartość wymienną do stosunkowej ilości pracy. Następnie wyciągnął on konsekwencje praktyczne z teorii renty gruntowej Ricarda. Rozwinął on również nowe myśli oparte na pewnych wypowiedziach Ricarda o teorii płac, stwarzając koncepcję z której później powstała teoria funduszu płac. Uważa on, że o płacach decyduje stosunek ilości ludności do kapitału, w związku z tym wszelkie opodatkowanie, które by obciążało dochód z kapitału dla podniesienia płac jest wg niego bezskuteczne, ponieważ nie powiększa ilości kapitału, a jedynie powiększenie ilości kapitału mogłoby powiększyć płace.

Wkład w metodologię teorii ekonomii J.Milla. Statyka i dynamika. Teoria równowagi ekonomicznej. Homo oeconomicus.

Teoria równowagi ekonomicznej - Wykład ekonomiki dzieli Mill na 3 księgi: produkcję, dystrybucję i wymianę, do czego dodaje jeszcze księgę czwartą o wpływie postępu społeczeństwa na produkcję i dystrybucję, oraz piątą o wpływie państwa. Charakter nomotetyczny i teoretyczny ekonomiki jest utrzymany w całej pełni. Rozumowanie Milla opiera się na dwu założeniach: 1)homo oeconomicus i 2)wolnej konkurencji. Homo oeconomicus jest ostatecznym sformułowaniem założenia interesu osobistego Smitha, toteż w nim właśnie najwyraźniej występują wszystkie wady tego założenia. Główny błąd polega tu na tym, że Mill złączył w jedną całość zasadę gospodarczości z definicją przedmiotu ekonomiki, wskutek czego podstawą jego metodologii stała się swoista teoria motywów działania gospodarczego, wyrażająca się w specyficznej psychologii człowieka gospodarującego, czyli homo oeconomicus, w przeciwstawieniu do psychologii ludzkiej w innych dziedzinach. Zakłada, że można izolować gospodarczą dziedzinę działania ludzkiego od innych dziedzin jego postępowania i przypisać każdej z nich odmienny motyw. Człowiek w działaniu gospodarczym zmierza do osiągnięcia jedynie max bogactwa, poświęcając min środków. Człowiek dąży do bogactwa. Statyka - polega na tym, że zakłada się iż warunki gospodarowania, czyli czynniki gospodarcze nie zmieniają się gdy jednocześnie elementy gospodarcze, czyli zjawiska badane mogą podlegać zmianom. Dynamika - zakładamy zmienność czynników gospodarczych i badamy ich wpływ na elementy gospodarcze. W dynamice swej Mill bada tylko najogólniej wpływ wzrostu bogactwa (produkcji) i ilości ludności na renty, zyski, płace, wartości i ceny oraz uzasadnia swój program polityczno- gospodarczy.

Socjalizm utopijny w XIX wieku. Kierunki i przedstawiciele.

K.Marks - ogólna charakterystyka metody i poglądów ekonomicznych.

Rozwój teorii ekonomii w pracach K.Kaustkiego, R.Hilferdinga i R.Luksemburga.

K.Kautsky - w pracy pt. „Rewolucja socjalistyczna” mówi o trudnościach jakie napotyka realizacja naturalno-rozdzielczego schematu w warunkach gospodarki socjalistycznej. Trudności kierowania produkcją dadzą się rozwiązać przez koncentrację prod. w małej liczbie największych zakładów, a wyrównanie dochodów grup społecznych zmniejszy trudności wynikające z różnorodności struktury popytu. Pokazał, że celem monopoli w gosp. kapit. jest powiększenie zysku co osiągane jest przez zwyżkę cen i ograniczenie produkcji.

R.Hilferding- w pracy pt. „Kapitał finansowy” wykazuje, że kapitalizm cechuje zniesienie wolnej konkurencji oraz rozwój kapitału finansowego, a rozwój sp. akcyjnych. Doprowadził do powstania dużych przedsiębiorstw, które łączyły się w związki monopolistyczne. Opisuje monopolistyczną produkcję, głosi tezę o możliwości powstania banku (grupa banków), które kontrolowałyby całą produkcję społeczną. Monopole chcą kontrolować rynki wew. i ograniczać konkurencję przemysłu zagr. Zauważył rozwój kultu siły, poparcie dla tendencji militarystycznych, ideologii nacjonalizmu. Przewidział powstanie faszystowskich ideologii.

R.Luksemburg - w pracy pt. „Akumulacja kapitału” stwierdza, że w społeczeństwie kapit. nie jest możliwa realizacja całej wartości dodatkowej, co doprowadza do wniosku, iż nie można też utrzymać na dotychczasowym poziomie stopy akumulacji, dzieli globalny produkt społeczny na kapitał stały, zmienny i wartość dodatkową. Imperializm to dążenie krajów rozwiniętych do opanowania słabszych. Stwierdza, że w systemie kapit. ma miejsce marnotrawstwo produktu społecznego, hamowanie wzrostu płac, ograniczenie udziału robotników w dochodzie narodowym to czynniki hamujące tempo wzrostu gosp. w systemie kapit. Polska klasa robotnicza i proletariat rosyjski powinny dążyć do obalenia kapitalizmu. W pracy pt. „Rozwój przemysłu w Polsce” bada rozwój kapitalizmu w Polsce i stwierdza, że przyczyna rozwoju przemysłu to jego ekspansja na rynki wschodnie.

Problematyka ekonomiczna w pracach przedstawicieli rosyjskiego ruchu socjalistycznego.

W.I. Lenin - postęp techniczny jest opłacalny dla monopolu jeśli umożliwia mu obniżenie kosztów prod. Umacnianie monopolu stwarza tendencję do hamowania rozwoju gospod. kapit. Imperializm to monopolistyczne studium kapitalizmu. Teoria Lenina oparta na głębokiej analizie przemian kapitalizmu „dała” klasie robotniczej orientację w zachodzących przemianach i wytyczyła kierunki walki z systemem kapitalistycznym.

Paradygmat starszej szkoły historycznej i jej przedstawiciele.

Historyczna Szkoła Burżuazyjnej Ekonomii Politycznej (rozwijała się w Niemczech) występowała w postaci Starszej i Młodszej szkoły Historycznej w pocz. XIX w. Starsza Szkoła Historyczna negowała istnienie praw ekonom., krytykowała metodę abstrakcji naukowej jako narzędzia analizy ekonom., uważała za siłę motoryczną rozwój dziejów „ducha narodu”. Uważała za główne zadanie ekonomii opis kształtowania się urządzeń, instytucji, tradycji związanej z gospodarowaniem, była więc szkołą historii gospodarczej. Przedstawiciele: Roscher, B.Hildebrand, K.Knies. Rozwój gospodarczy wyjaśniali zmianami zachodzącymi w psychicznych postawach ludzi i pojawianiem się ducha przedsiębiorczości.

Młodsza szkoła historyczna i jej pokrewne kierunki.

Młodsza Szkoła Historyczna uważała, że prześledzeniu historii instytucji społeczno - gospodarczych dojdzie do sformułowania praw ekonomicznych. W praktyce nie zostało to zrealizowane. Przedstawiciele: G.Schmouer, G.Schonberg, G.Kwapp.

Max Weber i jego dorobek. Typy idealne.

Typ - obiekt lub konstrukcja pojęciowa, spełnia rolę wzorca służącego systematyzacji, podporządkowaniu i opisowi pewnej rzeczywistości. Typ idealny - konstrukcja pojęciowa złożona z zespołu cech nie będących uogólnieniem cech danego zjawiska. Odpowiada integracji zjawiska społecznego, uogólnieniem natury geometrycznej. Idealny typ społeczny może urzeczywistnić się w konkretnym historycznym procesie gospod., może być skonstruowany na podstawie badań historycznych stosunków gospod., społecznych norm prawnych i ideologii danej epoki.

Kryzys ekonomii klasycznej a powstanie szkół subiektywno - marginalnych. Znaczenie „rewolucji” Jevonsowskiej.

Przyczyny - rozwój ówczesnych kierunków filozoficznych Neokantylizmu i Empiriokrytycyzmu, które podkreśliły subiektywny charakter poznania jednostki, nowe ukształtowanie się kapitalizmu, wzrost przemysłu, który komplikuje racjonalne kierowanie przedsiębiorstwami przemysł. Przedmiotem badania szkół jest abstrakcyjne pojmowanie zasady działania poszczególnych osób. Przyjmuje się, że ustalone zasady w spr. gospodarczych są stałe i niezmienne w każdym czasie i miejscu. Kolejną cechą tego kierunku to zastosowanie metod matematycznych. Przedmiotem analizy jest jednostka gospodarująca, konsument lub producent kapit. Kierunek subiektywno - marginalny powstaje w drugiej połowie XIX w, rezygnuje on z badania społecznych stosunków między ludźmi jakie powstaję w procesach gospod. Uważa się, że przedmiotem badań ekonomii są problemy racjonalnego gospodarowania dobrami rzadkimi. Kierunek ten narodził się w 3 krajach, jego twórcy to: Karol Menger - Austriak, William Stanicy Jeuons - Anglik i Leon Walras - Szwajcar. Od tych 3 ekonomistów rozwinęły się 3 szkoły: austriacka (psychologiczna), anglo - amerykańska (neoklasyczna) i lozańska (matematyczna lub inaczej równowagi ogólnej).

Różnice w założeniach metodologicznych szkoły psychologicznej, matematycznej i neoklasycznej.

Szkoła psychologiczna (austriacka) - wyróżnia się spośród innych kierunków zagranicznych skrajnym subiektywizmem przy analizie zjawisk gosp. Teoria ekonom. oparta na metodzie subiektywnego wartościowania dóbr przez jednostki gospod. Podstawą tej szkoły jest subiektywna teoria wartości: wartość to użyteczność, która przejawia się w zadowoleniu z powodu zaspokojenia potrzeb. Rozróżnia użyteczność całkowitą i użyteczność krańcową, które uważane są za wartości mierzalne. Szkoła psychologiczna tworzy teorię wart. prod. Użyteczność maleje w czasie nabywania tow., ocena użyteczności tow., a nie jego faktyczna cena. (Wieser, Bohn - Bawerk, Menger).

Szkoła matematyczna (lozańska) - szkoła ta bada warunki równowagi danego systemu gospodarczego, ujmuje procesy ekonom. od strony ilościowej i funkcjonalnej współzależności. Wg tej szkoły produkcja jest swoistą wymianą usług produkcyjnych, a czynnikiem determinującym jest popyt. Cena to proporcja wymiany dóbr, jej miernikiem może być dowolne dobro. Kapitał to zasób trwałego użytkowania, który przynosi dochód do kapit. zalicza się też zdolności osobiste (Walras, Pareto).

Szkoła neoklasyczna (anglo-amerykańska) - w odróżnieniu od szkoły psychologicznej cechują szkołę neoklasyczną ujęcia elastyczne, które wyrażają się w próbie pogodzenia elementów subiektywnych i obiektywnych. Teoria ceny tow. jest jako cena równowagi cząstkowej. Powiązania z innymi rynkami sprowadzane są do efektów substytucyjnych i komplementarnych. Cena dobra określana jest przez krańcową użyteczność i koszty prod które są sumą wynagrodzeń czynników produkcji. „Procent” to wynagrodzenie za nieużyteczność czekania właściciela kapitału. Zajmuje się elastycznością popytu i rentą konsumenta. Określa równowagę przedsięb. Szkoła neoklasyczna jest przeciwna procesowi monopolizacji, postuluje o równomierny podział doch. narod. Od lat 30-tych wystąpiły tendencje do syntezy szkoły neoklasycznej ze szkołą matematyczną.

Poglądy ekonomiczne K.Mengera: przedmiot ekonomii, teoria wartości, teoria rozliczenia.

Menger to założyciel szkoły psychologicznej, napisał „Zasady nauki ekonomicznej” - były to nauki o gospodarce narodowej zwanej ekonom. polit. Zawierają się tu ogólne zasady dotyczące gospod. narodowej, teoria dochodów, zysku, płacy, renty gruntowej, teoria kredytu, zagadnienia związane z produkcją i handlem. Krytykował współczesną gospodarkę austriacką. Teoria wartości - dobra służą do zaspokajania potrzeb - zdobywa pewne znaczenie, randze zaspokojenia tej potrzeby nazywamy wartością. Menger twierdził, że wartość nie stanowi cechy rzeczy, tylko cenę dobra przez człowieka i dlatego nie może istnieć poza świadomością ludzką. Menger uważał, że zadaniem ekonomii polit. jest formułowanie ogólnych praw, które mają zastosowanie do wszystkich systemów gospod. Punktem wyjścia ekonomii teoretycznej są psychiczne właściwości jednostki ludzkiej jako konsumenta, które to własności są powszechne i ponadczasowe. Teoria rozliczeń - Menger twierdził, że wartość śr. prod. jest następstwem przeniesienia wart. (subiektywnej) dóbr finalnych tj. śr. konsumpcji. Ten „zabieg” przeniesienia nazywa się też rozliczeniem lub teorią imputacji. Chodzi tu o przypisanie udziałów poszczególnym czynnikom produkcji.

Poglądy ekonomiczne E. von Bohm - Bawerka.

Bawerek to przedstawiciel szkoły psychologicznej, pisze prace skierowane przeciwko Marksistowskiej teorii wartości, dowodząc sprzeczności między teorią wartości opartą na pracy a marksowską teorią prod. Poglądy - skrajny subiektywizm przy analizie zjawiska gospod. Teoria ekonom. opiera się na subiektywnym wartościowaniu dóbr przez jednostki gospod. Wartość uważana za użyteczność przejawia się zadowoleniem z powodu zaspokojenia potrzeby.

Teoria procentu E. von Bohm - Bawerka.

Dowodzi, że istnieje prawo psychologiczne, które polega na wyższym wartościowaniu dóbr teraźniejszych do dóbr przyszłych. Rezygnacja z natychmiastowego użycia dóbr na cele konsumpcyjne i przeznaczenie ich na cele produkcyjne wymaga rekompensaty, która stanowi zysk od kapitału ( wg teorii Bawerka - procent). Bohm - Bawerek w teorii % nawiązuje do teorii wstrzemięźliwości, wg której nabywa się tytuł do zysku przez wstrzymywanie się od konsumpcji, zysk jest więc wynagrodzeniem za wstrzemięźliwość. Wyjaśnia zysk jako zjawisko wtórne. % - samodzielne wynagrodzenie kapitału, wynikające z preferencji w czasie lub faktu ponoszenia ryzyka. Nie można tego odnosić do całości układu gospodarczego. Teoria ceny - cena rynkowa danego dobra to wyprodukowanie różnych indywidualnych, subiektywnych ocen jego wartości dokonanych przez nabywców i sprzedawców.

Poglądy ekonomiczne F. von Wiesera.

Wieser (1851 - 1926) studiował razem z Bohm-Bawerkiem. Ich systemy teoretyczne są bardzo zbliżone. Wniósł wiele nowych elementów, równocześnie doprowadzając inne do końca (prawo roszczeń). Wprowadził termin granicznej (najniższej) użyteczności decydującej o wartości dobra --"„Grenznutzen”. Inaczej niż Bahm - B. uważał, że o wartości danego dobra decyduje ograniczona użyteczność, więc wartość zapasów dóbr = iloczynowi dóbr przez ograniczoną użyteczność. Wartość przedmiotowa wymierna jest tylko stosunkiem wymiennym dóbr, zaś cena tą wartością wyrażoną w pieniądzu. Rachunek wartości można traktować jako uproszczony rachunek użyteczności. Wieser sformułował prawo wyrównywania się użyteczności. Zastrzeżenie: równość wszystkich użyteczności nie istnieje (np. nie można zrównać użyteczności samochodu i chleba). Przy rozrachunku wartości produktu między czynniki produkcji, praca i ziemia dostają udział równy ich dochodowi, gdyż nie ponoszą żadnych kosztów. Przychód kapitału, prócz zwrotu kosztów, mieści w sobie dochód, czyli procent. Jego istnienie tłumaczy jedynie produkcyjność kapitału. Pieniądz posiada podmiotową wartość wymienną (opartą na użyteczności granicznej), nie ma wartości użytkowej. Społeczno - gospodarcza subiektywna wartość pieniądza - stosunek przeciętnego poziomu cen do przeciętnego pokrycia zapotrzebowania. Wieser - przedstawiciel szkoły psychologicznej. Twierdził, że intensywność potrzeby zmniejsza się w miarę jej zaspokajania, a więc też użyteczność krańcowa dobra maleje w miarę zwiększania się jego zapasu. W twierdzeniach tych kryje się zasada subiektywistycznej teorii wartości oraz prawo malejącej użyteczności krańcowej, zwane 1-szym prawem Gossena. Prawo Wiesera - o wartości dobra produkcyjnego stanowi wartość najmniej użytecznego dobra konsumpcyjnego, które jest przy jego pomocy wytworzone. Wieser i Lexis wprowadzili tzw. Prawa Gossena - dwie główne teorie użyteczności krańcowej 1)nasycalność potrzeb, 2)wyrównania użyteczności krańcowej.

Teoria kosztów alternatywnych F. von Wiesera.

Zalążkiem teorii kosztów alternatywnych jest myśl Johna Stuarta Milla, który twierdzi, że jeżeli ziemia jest używana nie do produkcji rolnej a do innych celów, np. do produkcji ogrodniczej, to wtedy renta w wysokości w jakiej występowałaby przy produkcji rolnej staje się kosztem ogrodnictwa (czyli odmiennego użytku) i wchodzi do ceny. W zasadzie Teoria kosztów alternatywnych opiera się na rozszerzonym przez klasycyzm pojęciu renty (które wynika z zagadnienia renty gruntowej). Można powiedzieć, że pełną teorię przedstawił już w 1889 r Wieser, teoria ta do literatury amerykańskiej weszła za pośrednictwem D.J. Greena (1894) i została tam rozszerzona przez H.J. Davenporta (1861 - 1931). Wg teorii kosztów alternatywnych właściwymi kosztami są zawsze najwartościowsze utracone możliwości produkcyjne. Jak mówi Wieser właściwym kosztem wytworu jest ostatecznie użyteczność, płynąca z innego użytku danego dobra produkcyjnego, którą trzeba poświęcić, tzn. kosztem użyteczności uzyskiwanej jest użyteczność tracona. Dla robotnika kosztem jest odpoczynek, a dla przedsiębiorcy kosztami są płace, jakie robotnicy w skutek swej produkcyjności mogą otrzymać w innych zajęciach. Z punktu widzenia społecznego kosztami mogą być tylko wartości dóbr i pracy ustalone przez ich dotychczasowe użytki ponieważ tych właśnie użytków wyrzeka się społeczeństwo, jeśli te dobra skieruje się do nowych procesów produkcyjnych. Nie można tej teorii interpretować tak aby stała się teorią wyborów, gdyż wtedy traci swój sens: wybór jeżeli nie został jeszcze zrealizowany nie jest kosztem. Przy koszcie chodzi o utratę jakiejś już istniejącej wartości przez zrealizowanie wyboru. Jeśli dany grunt był już do tej pory przeznaczony do produkcji lnu, wg czego kształtowała się jego wartość, a obecnie przeznacza się go do produkcji pszenicy to kosztem produkcji pszenicy będzie między innymi dotychczasowa wartość gruntu, wynikająca z przeznaczenia go do produkcji lnu. Jeżeli ten grunt można przeznaczyć do produkcji albo pszenicy albo jęczmienia i decydujemy się na pszenicę to kosztem produkcji pszenicy nie będzie nie realizowana dotąd możliwość produkcji jęczmienia, lecz wartość gruntu wynikająca z dotychczasowej faktycznej produkcji lnu. Zaś porównanie wartości rezultatów produkcji jęczmienia i pszenicy na tym gruncie zadecyduje o wyborze sposobu użytku. Konsekwencje z teorii kosztów alternatywnych: 1)jeżeli jakaś rzecz może służyć tylko do jednego użytku, to wówczas nie stanowi ona kosztu alternatywnego dla tego użytku, 2)gdy może służyć co najmniej do dwóch użytków, wtedy mniej wartościowy z tych użytków (jeżeli jest bądź może być zrealizowany) stanowi podstawę do wystąpienia tej rzeczy w charakterze kosztu przy drugim użytku. Poj. kosztów alternatywnych dostrzegamy także u K. Wieksell'a (kierunek neoklasyczny sensu largo) w zagadnieniu pracy. Mianowicie uważa on, że kosztem pracy nie jest trud, lecz wypoczynek. Teoria kosztów alternatywnych stała się panującą teorią kosztów we współczesnej ekonomice hołduje jej także neoklasyczna szkoła z Cambridge, która stopniowo zaczęła zarzucać klasyczną teorię realnych kosztów. Neoklasycyzm poj. teorii kosztów altern. Zawdzięcza m.in. Darenportowi i Wieksteedowi.

Przedstawiciele i ich dorobek w młodej szkole wiedeńskiej.

Twórcą i założycielem tej szkoły psychologicznej jest Hans Mayer. Jest przede wszystkim twórcą trafnego określenia gospodarowania. Zjawisko to powstaje wg niego wtedy, gdy mamy do czynienia z wielością celów. Gdy jest jeden cel to powstaje problem natury technicznej, przy wielu musimy wybrać najodpowiedniejsze cele w stosunku do ograniczonych środków, z porównywaniem, użytecznością, rachunkiem kosztów, z koniecznością stosowania zasady o gospodarności. Jednak można dostrzec u Mayera jeden fałszywy wniosek: uważa on, że produkcja jest problemem technicznym a nie ekonomicznym, ponieważ jedynym celem producenta jest osiągnięcie max zysku. A to nie jest jedyny cel, bo istnieją różne max zysków związane z ich trwałością, wielkością i pewnością. Gospodarowanie zawsze związane jest z czasem i polega na rozkładaniu środków między okresy, zależnie od potrzeb. Tu mamy wprowadzenie do rozumowania momentu czasu (Mayer zgodnie z Wieserem i przeciwko Bohm-Bawerkowi) stwierdza, że istnieje wśród ludzi wyższa ocena dóbr teraźniejszych od dóbr przyszłych. Gdyby występowało zmniejszanie wartości dóbr przyszłych, to musiałoby mu odpowiadać zmniejszanie potrzeb przyszłych. Mayer próbuje uzgodnić teorię rozliczenia Bohm- Bawerka z teorią Wiesera. Twierdzi on, iż rozkładanie dóbr między okresy gospodarcze odbywa się wg teorii rozliczenia Wiesera, natomiast rozkładanie ich wew. okresów gospodarczych między potrzeby - wg teorii B.B. Najkapitalniejszym posunięciem Mayera jest stwierdzenie dotyczące teorii użyteczności, które mówi, że pomiędzy wszystkimi dobrami istnieje pewna komplementarność, psychiczna użyteczność. Użyteczność poszczególnego dobra jest to różnica użyteczności posiadanego zapasu różnych dóbr, powiększonego o dane dane dobro, i użyteczność tego dobra jest zależna od ilości wszystkich innych dóbr. Mayer przeprowadza także obronę kauzalizmu (przyczynowości - wszystkie zjawiska można wyjaśnić podając ich przyczynowe związki i współzależności) i wykazuje braki teorii współzależności, pojmowanej jako teorii ogólnej równowagi. Równania równowagi ogólnej nie mogą objąć momentu czasu i nie mogą zatem przedstawić i wytłumaczyć procesu dochodzenia do stanu równowagi. Natomiast rozumowanie przyczynowe operuje czasem i dlatego wyjaśnia po kolei dochodzenia do równowagi. Można mówić o słuszności rozważań Mayera ale w krytyce równań równowagi ogólnej nie bierze on pod uwagę metody równowag cząstkowych, która może posługiwać się przyczynowością. Uczniowie Mayera: Hayek i Haberier stopniowo zbliżają się do kierunku neoklasycznego. Friedrich August von Hayek zajmuje się głównie teorią koniunktur, stoją na stanowisku monetarnej teorii przeinwestowania. Twierdzi, że w skutek działalności kredytowej banków stopa % bieżąca staje się niższa od stopy naturalnej. Wywołuje to wzrost cen, który przerzuca oszczędności do produkcji dóbr dalszego rzędu => wydłużają się procesy produkcyjne, a w danym okresie wypada więcej kapitału na jednostkę produktu => wzrasta popyt na dobra produkcyjne, a popyt na dobra pierwszego rzędu wolniej za nim podąża => ceny wzrastają szybciej niż dochód => to wywołuje zjawisko przymusowych oszczędności tzn. zmniejszania się realnej wartości płac i innych dochodów, co finansuje wzrost produkcji. Tak przebiega boom koniunkturalny, okresy prod. nie mogą przedłużać się stale, banki nie są w stanie sfinansować rosnącej wciąż produkcji i następuje kryzys, dalszy wzrost cen dóbr konsumpcyjnych i spadek cen dóbr produkcyjnych. Rezultatem jest przeinwestowanie w stosunku do potrzeb. W związku z tym stawia koncepcję neutralnego pieniądza - istotą jej jest postulat, aby tak kształtować ilość pieniądza żeby nie wpływał on na zjawiska gospodarcze i nie wywoływał swą ilością ani zwyżki ani zniżki cen. Jest to jednak niemożliwe bo jeśli będzie się zmieniać ilość pieniądza to na skutek zmian produkcji będą się zmieniać ceny dóbr, co wpłynie na zmianę wartości pieniądza. Jeśli wartość pieniądza ma być stała to będzie to musiało łączyć się ze zmianami ilości pieniądza zgodnie ze zmianami produkcji co jest niemożliwe do uzgodnienia. Hayek ponadto jest gorliwym liberałem i przeciwnikiem gospodarstwa planowego. Drugim uczniem Mayera był Gottfried von Haberier, który zajmuje się zagadnieniami międzynarodowej wymiany oraz koniunktury. Do nowej szkoły wiedeńskiej można zaliczyć jednego z ekonomistów młodszej generacji szkoły psychologicznej, a mianowicie Ludwig von Mises. Zajmował się on z powodzeniem teorią pieniądza stawiając teorię wartości pieniądza, zbliżoną do dochodowej, opartą na stosunku konsumpcji do kapitalizacji. Stworzył on monetarno - inwestycyjną teorię koniunktur i twierdził, że funkcjonowanie życia gospodarczego jest spowodowane polityką kredytową banków. Uważał on, że w razie wolnej konkurencji między bankami mogłyby one stosować zbyt liberalnej polityki kredytowej. Jest on końcowym liberałem i twierdzi, że gospodarstwo kolektywistyczno - planowe nie może prawidłowo funkcjonować z powodu braku rynkowych cen dóbr produkcyjnych i niemożliwy jest prawidłowy rachunek gospodarczy.

Poglądy i dorobek A.F. von Hayeka. (pyt 57)

Uważa, że procesy inflacyjne sprzyjają przeinwestowaniu, prowadzą do rozproszenia środków i trudności w zakończeniu rozpoczętych inwestycji. Zahamowanie inwestycji prowadzi do kryzysu. Jest on reprezentantem neoliberalizmu w USA. Neoliberalizm to kierunek przeciwny podejmowaniu inwestycji gospodarczych przez państwo, przywiązuje wagę do analiz historyczno - typologicznych. Uważa termin kapitał i socjalizm za puste pojęcia, popiera gospodarkę rynkową i centralistyczną. Hayek twierdzi, iż tylko działania mechanizmów rynkowych i elastyczny system cen może dokonać charakteryzacji działań gospodarczych.

Teoria równowagi ogólnej L.Walrasa.

Teoria ta jest odpowiedzią na pytanie jakie zadał Walras: jaka wymiana będzie sprawiedliwa? Taka w procesie której wartości wymieniane będą sobie równe, tzn. gdy: 1)dobro ma jedną cenę w danej gospodarce, 2)cena dobra jest równa kosztom jego wytworzenia. Walras utrzymywał, że oba warunki będą spełnione w przypadku wolnej konkurencji. W tym celu skonstruował model równowagi ogólnej. Uważał on jednocześnie, że model ten przyczynia się do ustanowienia spokoju społecznego. Założenia: 1)każda z gospodarujących jednostek max swoją użyteczność, 2)istnieje wolna konkurencja, 3)w gospodarce istnieje mnogość jednostek gospodarujących, 4)występuje powszechna współzależność zjawisk (proces tworzenia następuje w wyniku spotkania się na rynku konsumentów i producentów). Przykład rozumowania Walrasa: co się stanie, gdy dana grupa konsumentów zmieni swoje preferencje? (więcej X). Cena x rośnie => wzrost zysków producentów robiących x => rośnie popyt na czynniki potrzebna do produkcji x => cena tych czynników produkcji rośnie => rośnie podaż czynnika potrzebnego do produkcji x. Występuje tu analiza cząstkowa. Analizujemy zmiany zachodzące w ramach jednego rynku. W systemie proponowanym przez Walrasa jest porządek, bowiem jest on koordynowany przez system cen (istnieje taki wektor cen, który umożliwia powstanie równowagi ogólnej). 1)na każdym rynku popyt = podaż, 2)każdy wymieniający musi osiągnąć max satysfakcji. 1 i 2 muszą być spełnione aby zaistniała równowaga ogólna. Formalne warunki równowagi: konsument optymalizuje użyteczność, gdy MU1/P1 = MUn/Pn producent optymalizuje użyteczność, gdy MD1/P1 = MDn/Pn.

Poglądy ekonomiczne V.Pareto. Krzywe ofelimiczności.

Przedstawiciel szkoły lozańskiej (pyt. 51), talent matematyczny. Prawo pareta - statystycznie wyeliminowano tendencje rozkładu dochodu. Ujmuje procesy ekonomiczne od strony ilościowej i funkcjonalnej współzależności. Zastępuje pojęcie użyteczności konstrukcją nowych obojętności w odniesieniu do określonego dobra. Krzywe te razem z krzywymi preferencji i ścieżkami cen mają pomóc w znalezieniu ceny równowagi konsumenta. Rozwinął prawo zmniejszających się przychodów z rolnictwa, uważał że bardziej intensywne użycia jednostki ziemi powyżej pewnego punktu to przyczyna zmniejszającego się przychodu. Wprowadził pojęcia preferencji - systemu subiektywnego ocen, które odzwierciedlają potrzeby (gusty) odczuwane, na podstawie których konsument dokonuje wyboru. Przedstawił rozwiniętą teorię równowagi gospodarczej (jako przedstawiciel szkoły lozańskiej). Autor „Wykładu ekonomii politycznej” i „Podręcznika ekonomii politycznej”. W teoriach socjalistycznych i politycznych zbliżył się do włoskiego faszyzmu. Próbuje tworzyć ekonomię „czystą” tzw. naukę na wzór nauk przyrodniczych, miała to być ekonomia ścisła, obiektywna, ponadklasowa i powszechna. Zajmował się czynnikami określającymi podaż (tj. kosztami prod.).

Szkoła matematyczna w Polsce i jej przedstawiciele.

Władysław Zawadzki (1885-1939) - ekonomista, prof. Uniwersytetu Wileńskiego, SGH. W swej pracy pt. „Teoria produkcji” zmierzał do urealnienia teorii równowagi ekonomicznej przez charakterystykę podłoża procesu produkcyjnego. Uważał, że wykorzystanie mechanizmu pieniężnego może dać efekty pozytywne wtedy, gdy stopień niewykorzystania kapitału i pracy jest jednakowy. Był zwolennikiem wolnej gry sił ekonomicznych. Jego metody pojawiły się w pełni dopiero w latach międzywojennych. Napisał też „Zastosowanie matematyki do ekonomii politycznej” co jest uważane za samodzielny wkład dorobku szkoły matematycznej.

W.St.Jevons i jego poglądy na temat wartości towaru. Kapitału i płac.

Praca jest działaniem skierowanym na uzyskanie zadowolenia, ale pociąga za sobą przykrość z użycia ciała i umysłu. Zależność między pracą i płacą przedstawia wykres.

Pozyskiwanie owoców pracy - produktu i płacy towarzyszy jednocześnie przykrość i zadowolenie, użyteczność płacy ma tendencję malejącą. Pozyskiwanie coraz większej ilości produktów pracy i coraz wyższej płacy przynosi coraz mniejsze przyrosty zadowolenia i użyteczności.

Metodologiczne założenia szkoły neoklasycznej w pracach Alfreda Marshalla.

Grono uczniów Marshalla nazywane jest sz. Cambridge, gdyż pojęcie sz. neoklasycznej jest bardzo szerokie. Wydał „Zasady ekonomii” a prace jego odegrały znaczącą rolę w rozwoju angielskiej ekonomii subiektywistycznej. Zjawiska ekonomii ujmował w sposób subiektywny, nie odcinając się od tradycji klasycznych starał się połączyć je z nowym, subiektywistycznym punktem widzenia. Związki między zjawiskiem i wielkościami ekonom. mają charakter zw. funkcjonalnych, np. cena to funkcja popytu, a popyt to funkcja ceny. Uważa, że wartość i cenę w równym stopniu określają popyt i podaż jak i podaż oraz koszty produkcji. Prowadził analizę procesów rynkowych przy założeniu konkurencji doskonałej, jest twórcą teorii wartości ceny, metody równowag cząstkowych, teorii popytu, pojęcie ceny popytu oraz elastyczny popyt, podaż i renta konsumenta. Wg Marshalla gł. treść ekonomii stanowi stosunek człowieka do rzeczy, a nie ekonom. stos. Między ludźmi. Zajmował się podstawowymi pojęciami ekonomicznymi, uważał że wywody muszą być zrozumiałe dla całego społeczeństwa, badał także historię pojęć. Ekonomia to nauka jak ludzie żyją, w codziennym życiu.

Teoria rynku i kategorii z nim związanych w poglądach A.Marshalla.

Teoria pieniądza A.Marshalla.

Za pieniądz uważa Marshall pieniądz kruszcowy, banknoty wymienialne i niewymienialne oraz bilety państwowe, czyli prawne śr. płatnicze (czeki i weksle inne). Popyt na pieniądz kształtuje się w zależności od siły kupna pieniądza. Wartością pieniądza jest wartość wymienna wykazująca się w ogólnym poziomie cen. K*R P=M. O<K<1, P - Wartość jednostki pieniądza, R - realny dochód społeczny, M - ilość pieniądza, K - ułamek realny dochodu społeczeństwa trzymanego w postaci rezerw kasowych.

Statyka i dynamika w ujęciu J.B.Clarka.

Spośród przedstawicieli sz. neoklasycznej o statystyce i dynamice mówi Clark. Nauka ekonomii zajmuje się pozostawianiem i wykorzystaniem bogactw. Spośród jej 3 części: pierwsza zajmuje się bogactwem, druga dotyczy statystyki społ. -gospod. i mówi co stanie się z bogactwem gdy społeczeństwo jest zorganizowane i nie ma w nim zmian, trzecia część dotyczy dynamiki społ. - gosp. i mówi o tym co stanie się z bogactwem i dobrobytem wspólnoty pod wpływem faktu, iż społecz. zmienia się ze względu na formę i sposoby działania.

Teoria krańcowej produkcyjności pracy i kapitału w poglądach J.B.Clarka.

Clark zakłada, że posługujemy się kapitałem niezmiennym wartościowo, lecz rzeczowo. Na sumę wartości kapitału składają się różne dobra zależne od potrzeb technicznych produkcji, wobec zmienności rzeczowego składu kapitału możliwe jest optymalne dostosowanie niezmiennego wartościowo kapitału do ilości pracy. Przy powiększaniu ilości pracy ilość ogólna produktu wzrasta, lecz mniej niż proporcjonalnie w stosunku do przyrostu jednostek pracy, czyli w miarę powiększania ilości robotników spada produkcyjność ich pracy. Ilość produktu jest wynikiem współdziałania pracy i kapitału, w tym przypadku każda dodatkowa jednostka pracy pracuje z coraz to mniejszą jednostką kapitału, a więc jest mniej wydajna. Przyrost produktu jest mniejszy niż przeciętny produkt, przypadający na robotnika. X - ilość robotników, P - ogólny produkt, wyprodukowany przez całą grupę produkt przeciętny = P/X, P' - przyrost produktu powstały na skutek zatrudnienia dodatkowego robotnika - robotnika krańcowego. P'<P/X. Wszyscy robotnicy są równie produkcyjni, jak robotnik krańcowy - każdy z nich mniej produkuje, bo pracuje z mniejszą ilością kapitału wskutek większej ilości robotników. Krańcowa produkcyjność wyznacza specyficzną produkcyjność samej pracy i przypisana jest kapitałowi. Możemy sformułować prawo zmniejszającej się krańcowej produkcyjności pracy występujące przy powiększaniu ilości pracy przy niezmiennej wielkości kapitału. Jest ono postacią tzw. prawa zmniejszających się przychodów czyli zmniejszającej się wydajności. Wykres dla powiększania się ilości pracy przy niezmiennej wartości kapitału. W stanie statycznym (przy zał. Wolnej konkurencji) 1)płaca = krańcowy produkt, 2)płaca < krańcowy produkt, opłacałoby się przedsiębiorcy zatrudnić nowego pracownika, aż do punktu 1 gdyż dawałoby mu zysk, 3)płaca > krańcowy produkt, przedsiębiorca ponosiłby straty, robotnik płacony byłby powyżej swojej produkcyjności (koszty), nadwyżka robotników musiałaby być zwolniona. Wykres dla niezmiennej ilości pracy, a powiększającym się kapitale. - prawo zmniejszającej się produkcyjności kapitału, - każda dodatkowa jednostka kapitału daje coraz mniejszy przyrost produktu, - krańcowa produkcyjność kapitału wyznacza procent, - w skutek działania wolnej konkurencji oraz idealnej ruchliwości czynników produkcji przestrzeń residualna EBC z pierwszego wykresu musi być równa AB'C'D'. Wielkość kapitału i ilości pracy dostosowują się do siebie za pomocą swoich wynagrodzeń. Wartość produktu = wielkość zatrudnienia i pracy x wynagrodzenie. Daje to max produkcyjności i pełne zatrudnienie każdego czynnika produkcji.

Szkoła neo-klasyczna w Polsce i jej przedstawiciele.

Adam Krzyżanowski, Witold Krzyżanowski, Feliks Młynarski, Edward Lipiński, Stefan Rosiński, Wacław Fabierkiewicz, Edward Taylor, Witold Trąmpczyński.

Teoria pieniądza i stóp procentowych w poglądach Knuta Wicksella.

Wicksell - przedstawiciel szkoły matematycznej i twórca szkoły sztokcholmskiej (przełom XIX i XX w), która m.in. próbowała dać nowe ujęcie teorii stopy% i teorii ceny, rozwinął teorię dochodową pieniądza.

Teoria koniunktury K.Wicksella.

Wisksell wykazał związki pomiędzy ogólnym poziomem cen, a ilością pieniądza (teoria ilościowa). Jednak potem przekształca ją na teorię dochodową. Popyt na pieniądz to popyt na zapasy kasowe. Głównym czynnikiem jest tutaj wielkość dochodu. Teoria stopy% wiąże się z teorią pieniądza. Stopa naturalna (normalna) to taka, którą eliminuje wpływ pieniądza na ceny (% ustala się wtedy bez wpływu pieniądza). Początkowo określał ją jako stopę dochodowości kapitału rzeczowego, później jako stopę odpowiadającą ściśle punktowi równowagi między popytem na kapitał pożyczkowy, a podażą funduszu oszczędności. Wprowadza pojęcie stopy % rynkowej (bieżącej), która powstaje w wyniku podaży i popytu funduszów pożyczkowych. Stopa ta jest różna od stopy naturalnej, gdyż wielkość tych funduszy waga się na skutek polityki kredytowej banków. Gdy stopa bieżąca jest równa naturalnej, to jest wtedy neutralna. Zwykle stopa bieżąca jest różna od naturalnej - gdy bieżąca jest niższa niż naturalna, to jest sytuacja korzystna dla pożyczkobiorców. Wzrasta zapotrzebowanie na kredyt, przekraczając podaż oszczędności, które są uzupełnione przez środki wytwarzane przez banki. Inwestycje i ceny rosną. Proces ten przemienia się w inflację a w końcu w załamanie. Gdy stopa bieżąca jest wyższa od naturalnej, zmniejsza się zapotrzebowanie na kredyt, część oszczędności nie będzie zużyta, kredyty będą spłacane w części lub w całości, nastąpi spadek cen, zysków, inwestycji, co doprowadzi do depresji gospodarczej => spadek dochodów społeczeństwa. To było (falowanie gospodarcze) => ożywienie oznacza wzrost dochodu, a depresja jego spadek - gospodarka faluje. Stanowi to podstawę teorii koniunktur Wicksella, który uważa, że rozwój techniki i wzrost ludności są przyczynami falowania gospodarczego. Wicksell twierdzi, że oszczędności często nie są równe inwestycjom => na tym stwierdzeniu opiera się falowanie życia gospodarczego i dochodu społecznego. Falowanie dochodu społecznego, stanowiące istotę koniunktury jest połączone z czasem, odbywa się w określonym czasie. Teoria koniunktur zbliża analizę do rzeczywistości.

Teoria koniunktury G.Casela.

Jest on przedstawicielem szkoły szwedzkiej - twórcą teorii parytetu siły nabywczej, stwierdza że wzajemny stosunek poszczególnych walut ustala się na zasadzie porównania ich siły nabywczej, jaką reprezentuje na rynku wewnętrznym. Swą teorię przeinwestowania wyłożył w pracy pt. „Teoria społecznej ekonomii”. Zdaniem Casela postęp gospodarczy przygotowuje ekspansję inwestycyjną, która zaczyna w końcowym okresie depresji, gdy stopa % jest niska i inwestycje wydają się wysoko rentowne. Wzrost inwestycji prowadzi do ogólnego ożywienia, które po pewnym czasie zostaje zahamowane przez kryzys nadprodukcji. Przyczyną kryzysów jest niedostateczny poziom oszczędności. Rozpoczyna się więc kryzys, którego przyczyn trzeba szukać w zbyt małych społecznych oszczędnościach. Przesłanką ożywienia jest wzrost nakładów inwestycyjnych, bodźce dla nich stworzą spadek kosztów produkcyjnych, obniża się też płaca robocza. Bodźce do inwestowania stworzą też postęp tech. Następuje ożywienie inwestycyjnych działań i gospodarka powtarza cykl koniunkturalny, ale już na wyższym poziomie rozwoju ekonomicznego. Casel dowodził, że kryzysy wynikają z postępu gosp.

Teoria koniunktury Alberta Aftaliona. Teoria akceleracji.

Narzędziem analizy dynamicznej jest tzw. zasada przyspieszenia, nazywana też akceleratorem. Aftalion pisał m.in. o tym w pracy dotyczącej teorii kryzysów ekonomicznych. Zasada akceleracji zmierza do wykazania, że zmiana w popycie wywołuje większe zmiany w popycie na dobra inwestycyjne używane do ich produkcji. Wysokość stopy akceleracji zależy od trwałości urządzeń wytwórczych. Zasada akceleracji działa tylko przy zmianie tempa wzrostu produkcji dóbr konsumpcyjnych, działa też przy dobrach trwałego spożycia oraz przy zapasach towarów. Zasada ta wyraża warunki techniczne procesu wzrostu. Jest przedstaw. teorii psychologicznej kursu walutowego - kurs waluty to wynik indywidualnych cen użyteczności waluty obcej przez nabywców i sprzedawców. Przyczyny boomu inwestycyjnego widać w nasyceniu rynku inwestycyjnego.

Poglądy ekonomiczne J.A.Schumpetera.

Teorię rozwoju gospodarczego zawarł w pracy pt. „Teoria rozwoju gospodarczego”, a inne prace to: „Cykle koniunkturalne” i „Kapitalizm, socjalizm i demokracja”. Podstawowe znaczenie przypisuje czynnikom wewnętrznym tkwiącym w znanym układzie gospodarczym i stającym się przyczynami rozwoju gospodarczego, czynniki te to innowacje, w gospodarce statystycznej wytworzony produkt ulega podziałowi między 2 podstawowe czynniki prod. (pracę i ziemię). Zysk powstaje w warunkach dynamiki gospodarczej, a pogoń za nimi jest przyczyną rozwoju gospodarczego. % to konsekwencja wzrostu gospod., jako opodatkowanie zysku. Inwestycje stwarzają możliwości dla wzrostu gospodarczego. Uważał, że w gospodarce kapitalistycznej inwestycje decydują o rozmiarach oszczędności. Kryzys to okres przywracania równowagi, przy czym każdy cykl realizuje się na wyższym poziomie. Postęp gospodarczy ma tendencje do depersonalizacji i autonomizacji. Socjalizm wg Schumpetera to system gospod. scentralizowany, w którym państwo decyduje o rozwoju. Formułuje teorię pokojowej transformacji kapitalizmu. Przyczyną postępu jest to, że część przedsiębiorców nie jest zadowolona z istniejącego stanu rzeczy i dąży do jego przekształcenia. Wg Schumpetera konieczne jest dynamiczne ujmowanie procesów gospod. Na stopę % mają wpływ zjawiska pieniężne. Wydatki inwestycyjne decydują ostatecznie o rozmiarach społ. oszczędności. W pierwszym okresie ekspansywnego rozwoju istotny jest dla finansowania inwestycji mechanizm przymusowych oszczędności.

Scharakteryzuj dorobek w teorii ekonomii najwybitniejszych przedstawicieli szkoły szwedzkiej w XX wieku.

Szkoła szwedzka (szkoła sztokholmska) to kierunek ekonom. polit., który powstał na przełomie XIX i XX w. Twórcą był Wicksell (69,70), pozostali przedstawiciele to: Cassel (71), Frisch, Lindahl, Lundberg, Myrdal, Ohun. Szkoła szwedzka - odrzuca prawo Say'a, uważa, że może istnieć niezgodność globalnego popytu z globalną podażą, dała nowe ujęcie teorii stopy % i ceny. Stworzyła pojęcie dynamiki ekonomicznej i równowagi dynamicznej, a szczegółowo zajmował się tym Lundberg, który także próbował badać zmiany w systemie ekonomicznym. Lundberg bada wpływ zmian stopy % na inwestycje i oszczędności. Szkoła szwedzka uzupełnia analizę funkcjonalną analizą przyczynową, teoria handlu ujmuje problem handlu zagranicznego w ogólnej teorii lokalizacji, wymiana m.narod. jest formą wymiany m.regionalnej. Szkoła ta zmodyfikowała teorię kosztów komparatywnych, która przybiera formę tzw. nominalnej kombinacji kosztów. Bada zagadnienia wzrostu gospodarczego. Myrdal uważany jest za propagatora socjotechniki (inżynieria społeczna), która jest nauką która na podstawie m.in. ocen społecznych proponuje środki do osiągnięcia zamierzonych celów społecznych. Myrdal uważał za konieczne przyspieszenie rozwoju krajów ekonomicznie mniej zaawansowanych. M.in. Ohlin stworzył rozwiniętą koncepcję czynników produkcji, zgodnie z którą różnice w kosztach komparatywnych powstają na skutek różnych cen czynników produkcji, które to kształtowały się pod wpływem rzadkości lub obfitości ich majątków kraju (regionie). Ohlin uważał, że różnice w cenach czynników produkcji (w różnych krajach/ regionie) zależy od podaży i popytu. Ohlin uważał też, że nie ma swobody w przemieszczaniu się między krajami/ regionami, czynników produkcji, jest tylko swobodne przemieszczanie się towarów, natomiast w obrocie kraju/ regionu ma miejsce swobodne przemieszczanie się zarówno towarów jak i czynników produkcji.

Teoria niedoskonałej konkurencji w teorii ekonomii.

Konkurencja to walka przedsiębiorców o korzyści ekonomiczne uzyskiwane przy sprzedaży towarów oraz przy zaopatrywaniu w śr. produkcji i siłę roboczą. Konkurencja występuje wszędzie tam gdzie istnieje prywatna własność oraz gospodarka towarowa. Konkurencja doskonała (czysta) - konkurencja między przedsiębiorstwami sprowadza się do ulepszania metod produkcji, co znajduje naśladowców i w przypadku wzrostu stopy zysku ponad normalny poziom (dla danej gałęzi) powoduje napływ nowych przedsiębiorców. Konkurencja niedoskonała (monopolistyczna) - ma miejsce gdy przedsiębiorstwa mają swobodę manipulowania ceną i korzysta z niej wyznaczając taką cenę, która pozwoli na osiągnięcie maksymalnego zysku.

Krytyka szkoły neoklasycznej dokonana przez J.M.Keynesa.

Dochodzenie do równowagi wymaga wystąpienia wahań cyklicznych, których wyrazem są zmiany dochodu narodowego. Osiągnięty tak stan równowagi będzie nietrwały, gdyż przestaną działać mechanizmy prowadzące do równowagi, którym jest równowaga oszczędności inwestycji. Przy danym poziomie dochodu nie ma w modelu Keynesa mechanizmów wyrównujących wielkość oszczędności i inwestycji. Tym właśnie różnią się model Keynesa od modelu neoklasycznego, w którym mechanizm stopy % miał zapewnić wyrównanie się oszczędności i inwestycji przy danym poziomie dochodu narodowego.

Znaczenie teorii krańcowej skłonności do konsumpcji i krańcowej skłonności do oszczędzania w systemie poglądów ekonomicznych J.M.Keynesa.

Krańcowa Skłonność do Konsumpcji (KSK) to stosunek przyrostu konsumpcji (C) do przyrostu dochodu (Y). Gdy wzrasta dochód narodowy - rośnie konsumpcja, a KSK maleje. Wielkość konsumpcji jest funkcją dochodu narodowego. Krańcowa Skłonność do Oszczędności (KSO) to stosunek przyrostu oszczędności (S) do przyrostu dochodu (Y). Im więcej ludzie oszczędzają tym bardziej przyrost produkcji (W) zmniejsza się i wzrasta stopa bezrobocia. Wielkość dochodu, która nie zostanie wydana będzie zaoszczędzona. Wg Keynesa powiększenie oszczędności przy danym stanie wywołuje zmniejszenie pobudek do inwestowania i spadek dochodu KSK i KSO wzajemnie się uzupełniają. Y=C+S, C+S+1, Y=P+I, KSK=C, KSO=S, Y - doch. narodowy, C - konsumpcja, S - oszczędności, Y - przyrost doch. narodowego, C - przyrost konsumpcji, S - przyrost oszczędności, I - inwestycje.

Teoria pieniądza w poglądach J.M.Keynesa. (pyt 79)

Preferencja płynności i znaczenie stóp procentowych u J.M.Keynesa.

Preferencja płynności to skłonność do przechowywania rezerw pieniężnych (przez daną jednostkę gospod.) w formie płynnej. Zależy ona od przyczyn natury technicznej jak i przyczyn psychologicznych. Inwestowanie oznacza rezygnację z płynności, a rezygnacja ta musi być wynagrodzona opłatą %. Na rozmiar preferencji płynności wpływa ilość pieniędzy w obiegu (więcej pieniędzy - tym stopa % mniejsza). Główna cecha polityki bankowej to dążenie do powiększenia ilości pieniądza w obiegu. Keynes mówi, że ilość pieniądza to czynnik, który razem z preferencją płynności wyznacza stopę %.

Inwestycje w systemie J.M.Keynesa. Teoria mnożnika inwestycyjnego.

Społeczeństwo może wydać na inwestycja mniej lub więcej niż zdecydowało się zaoszczędzić. Wg Keynesa wielkość inwestycji nie jest określona wielkością oszczędności. Wahania w wielkości inwestycji to przyczyna zmian w wielkości dochodu narodowego. Wnioski Keynesa: im większe inwestycje, tym większy popyt, a także dochód narodowy, rolę zwiększenia popytu mogą spełnić inwestycje produkcyjne jak i nieprodukcyjne (tj. szkoły, mieszkania, drogi, mosty), inwestycje to też przyrost zapasów i rezerw w gospodarce, inwestycje nie mogą zaniknąć, gdyż pewne ich rozmiary są konieczne aby nie dopuścić do dekapitalizacji gospodarki, wzrost inwestycji przywraca równowagę. Dla Keynesa inwestycje to czynnik tworzący popyt i w ten sposób oddziaływały na poziom dochodu narodowego. W warunkach depresji gospodarczej konieczna jest ingerencja państwa zmierzająca do regulowania rozmiarów inwestycji. W związku z tym państwo powinno podjąć program inwestycji publicznych - efekt to zwiększenie zatrudnienia i popytu konsumpcyjnego. Teoria mnożnika inwestycji wyjaśnia związki między inwestycjami a dochodem narodowym (Y). Wielkość Y zależy od krańcowej skłonności do konsumpcji (C/Y).Teoria ta pomaga w badaniach nad dynamiką gospodarczą. Równanie: Y=k, gdzie K to mnożnik zwiększający dochód narodowy. Ponieważ k=Y/I, to k=Y/Y-C, to k=1/ (bez zapisów wszystkich przekształceń). M służy Keynesowi do badania zmian w inwestycji i do ich oddziaływania na kształtowanie się dochodu narodowego i zatrudnienia.

Teoria zatrudnienia w poglądach ekonomicznych J.M.Keynesa.

Keynes sformułował nowe argumenty przemawiające za protekcjonizmem (było to w latach wielkiego kryzysu) z punktu widzenia teorii zatrudnienia: gdy utrzymuje się długotrwale, niepełne zatrudnienie i niepełne wykorzystanie aparatu wytwórczego z braku popytu to kraj powinien dążyć do popierania eksportu i ograniczenia importu.

System ekonomiczny J.M.Keynesa jako teoretyczne uzasadnienie interwencjonizmu państwa we współczesnej gospodarce.

Keynes interesuje się stanem ogólnej stagnacji, w którą wszedł kapitalizm i w związku z tym chce wykryć przyczyny i wskazać śr. zaradcze. Teoria Keynesa to teoria, która pokazuje państwu metody integracji w stosunki gospod. Analiza gospodarki przeprowadzona przez Keynesa doprowadza do wniosku, iż współczynnik kapitalizacji nie zapewni pełnego wykorzystania czynników gospod., wysuwając program gospodarczy, w którym odrzuca dogmat, iż państwo nie powinno ingerować w stos. gosp. Środki proponowane przez Keynesa dzieli się na pośrednie i bezpośrednie, zależnie od stopnia angażowania się państwa w działalność gospod. metoda por. to obniżenie stopy %, a także zwiększenie opodatkowania wysokich dochodów z równoczesnym zwiększeniem świadczeń na rzecz niżej uposażonych. Keynes wie, że w warunkach depresji gospod. metody por. mogą nie wystarczać. W związku z tym konieczna jest bezpośrednia ingerencja państwa, która zmierzać będzie do regulowania rozmiarów inwestycji. Najważniejsze to podjęcie przez państwo (w okresie depresji) programu inwestycji publicznych (np. budowa dróg, szkół). Ocena: Keynes opiera się za zał., że państwo kapitalistyczne zdolne jest do prowadzenia bezstronnej polityki antydepresyjnej w której działa w interesie społ. jako całości (m.in. ograniczając najwyższe dochody, podwyższając niskie) należy do wielkich mitów ekonomii burżuazyjnej. Powiązania klasowe nowoczesnego państwa są tak istotne, że musiano działać przede wszystkim w interesie klasy kapitalistów.

Poglądy społeczno-ekonomiczne Torsteina Veblena.

Instytucjonalizm stanowi zapoczątkowany przez Veblena kierunek w ekon. polit., który rozwinął się w USA w latach 20 XX w i w którym kładziono nacisk na badania instytucjonalnych ram działalności gospodarczej. Główne dzieła: „Teoria klasy próżnującej”, „Teoria działalności przedsiębiorczej”, „Instynkt dobrej roboty”. Veblen krytykował kapitalizm, badał procesy ekonomiczne zachodzące w ówczesnym okresie w USA, m.in. rozwój wielkich przedsiębiorczości, monopole, krachy giełdowe, kryzysy ekonomiczne. Interesowała go społeczna strona przemian. Krytykował w ekon. polit. neoklasycyzm przesłanek filozoficznych i metodologicznych w ekonomii burżuazyjnej. Krytykuje hedonizm - zasady postępowania „homo oeconomicus”. Veblen był pod wpływem teorii ewolucji Darwina, za podstawę wyboru konsumenta uważał tradycję, zwyczaje, naśladownictwo. Veblen uważał, że w postępowaniu ludzi występują pewne reguły - instytucje, które definiuje jako zespoły zwyczajów, nawyków myślenia oraz sposobów i metod działania istniejących przez długotrwałą praktykę i powszechne uznanie w danej grupie społecznej. Całokształt cywilizacji ujmuje jako system instytucji, podstawowa cecha współczesnej cywilizacji to jej pieniężny charakter, kapitał to „kultura pieniężna”, zwraca uwagę na przeciwieństwa między „światem przemysłu” i „światem interesu”, które są sprzecznością pomiędzy technologią i instytucjami. Przyczyna: w tych sferach występują inne motywy, cele, normy postępowania, ukazuje klasę kapitalistów - właścicieli jako klasę próżnującą. Veblen odrzuca model wolnej konkurencji i krytykuje motyw zysku, teoria rozwiniętego kapitalizmu.

Instytucjonalizm i jego założenia, teorie poznawcze, przedstawiciele.

Instytucjonalizm - powstał w USA jako w pewnym stopniu relacja przeciw przesadnemu hołdowi przez amerykańską, przeważnie neoklasyczną ekonomikę subtelnym rozważaniom psychologicznym o motywach działania człowieka, używanym za podstawę badań teoretycznych oraz przeciw zaniedbaniu przez nią studium warunków społecznych gospodarowania, tak właśnie silnie i szybko zmieniających się w owym czasie w tym kraju. Zapoczątkował go Thornstein Veblen, profesor ekonomiki na University of Chicago, później na Standford University of Missouri, a wreszcie na New School for Social Research w New York. Krytykując współczesny stan ekonomiki żądał on by nauka ta nie ograniczała się do analizy normalnych wypadków i „taksonomicznego punktu widzenia”, polegającego na rozpatrywaniu wyłącznie wymierzalnych motywów działania w formie ich zewnętrznych skutków jak klasycy ani do samego opisu zjawisk, jak historycy, lecz by dawała genetyczny rozbiór gospodarczego życiowego procesu w całej jego pełni. Najwybitniejszym przedstawicielem instytucjonalizmu amerykańskiego jest Wesley Clair Mitchell w New York. Zajmuje on ostrożne i umiarkowane stanowisko wskazuje, że próby oderwania się ekonomiki od psychologii nie prowadzą do celu gdyż opierają się na mylnym sądzie, iż jedyny punkt styczny ekonomiki z psychologią leży w zagadnieniu motywów działania ludzkiego. Zbliżony w pewnej mierze do instytucjonalistów był Francois Simiarid profesor Conservatoire National des Arts et Metiers i Ecole Pratique des Hautes Etudes przy Sorbonie w Paryżu. Odnosząc się krytycznie tak do ekonomicznego rozumowania, opartego na dedukcji czy na metodzie matematycznej jak i do zastępowania go historycznym opisem, propagował on własną metodę wzorowaną na eksperymentalnych naukach przyrodniczych, którą nazwał metodą pozytywną.

Neoinstytucjonalizm. Przedstawiciele i problematyka.

Ojcami teorii byli: Veblen, Commons, Mitchel, J.M.Clark. Clarence Edwin Ayres kultura jest „zorganizowanym układem ludzkich zachowań”, w którym występują 2 obszary - instytucjonalny i technologiczny. Świat gospodarczy znajduje się ciągle pod presją 2 sił: różnych instyt. np. legendy, zwyczaje, hierarchia społ., które stawiają opór i opóźniają przystosowanie się układu do bodźców generowanych przez technikę. Gospodarka przemysłowa bazuje na technologii, nauce i proliferacji narzędzi pracy. Pomiędzy gosp. cenową a przemysłową występuje sprzeczność bo gosp. cenowa często hamuje rozwój gosp. przemysłowej. Te zachowania tłumaczy teoria wart. społecznej. Karl Palanyi - przedstawił rozpad cywilizacji XIX w, która opierała się na 4 instytucjach: równowadze sił, złotym standardzie, samoregulującym się rynku i liberalnym państwie. Wojna totalna, kryzys lat 30-tych i nowa wojna przyniosły praktycznie likwidację tej cywilizacji. Cywilizacja ta upadła bo jej gospodarka opiera się na własnym interesie i działa wbrew interesom społ. Geoffrey M. Hodgson - wprowadził 4 działy: koncepcja wymiany, instytucji rynku, przedsiębiorstwa i kwestii oczekiwań. Wymiana to zjawisko rozumie jako transfer praw własności Wprowadził on pojęcie „kontrakt zanieczyszczany” jako realnie występujących umów, podlegających wpływom środowiska kulturowego.

Współczesne teorie pieniężne koniunktury.

Psychologiczne teorie koniunktury.

Od teorii koniunktur do teorii wzrostu gospodarczego.

Model wzrostu R.F.Harroda.

Punktem wyjścia tego modelu jest keynesowskie równanie J=S ale uwzględniające założenie, że w długim okresie zrealizowane inwestycje są równe faktycznym oszczędnościom Jex post = Sex post oznaczając przez G stopę wzrostu dochodu narodowego, przez C krańcowy wsp. kapitałowy a przez S stopę oszczędności otrzymuje się podstawowe równanie modelu: Gw*Cr=S. Spełnienie tego warunku oznacza, że stopa zwrotu zapewni wykorzystanie dostępnych zdolności produkcyjnych i zrównoważy oszczędności z inwestycjami, ale nie zagwarantuje jeszcze osiągnięcia pełnego zatrudnienia. Dlatego Harrod wprowadził następny czynnik: naturalną stopę wzrostu Gn, który uwzględnia przyrost naturalny ludności i postęp techniczny. Zatem idealnym stan byłby gdyby faktyczna stopa wzrostu G równa była stopie gwarantowanej i naturalnej G=Gw=Gn Za pomocą tego modelu wzrostu można wytłumaczyć przebieg cyklu gosp. Chodzi o to że faktyczna stopa zwrotu oscyluje wokół stopy gwarantowanej i nie osiąga pułapu wyznaczonego przez naturalną stopę wzrostu. Przyczyny kryzysu Harrod upatruje w niedostatecznej elastyczności gospodarki, długotrwałej stabilności współczynnika kapitałowego oraz skłonności do nadmiernego oszczędzania.

Model wzrostu Domara.

Założenia dla owego modelu to: konieczną przesłanką realizacja wzrostu zrównoważonego w gospodarce kapitalistycznej jest ingerencja państwa w stosunki gospodarcze - teza o niewystępowaniu w gosp. opóźnień. Przyrost inwestycji prowadzi do wzrostu dochodu i przeciętna i krańcowa skłonność do oszczędności są sobie równe i są wielkością stałą. Współczynnik kapitałochłonności jest także wielkością stałą a inwestycje to wielkość netto. Y/Y=P/P gdzie Y - dochód narodowy zależny od wydatków konsumpcyjnych i inwestycyjnych społeczeństwa. Y - przyrost dochodu narodowego, P - zdolność produkcyjna gosp., P - przyrost zdolności prod. gosp.

Model wzrostu W.W.Rostowa.

Rostow napisał monografię stadia wzrostu gospodarczego: manifest niekomunistyczny. Miało to być świadome wyzwanie dla marksowskiego materializmu historycznego. Rostow wyróżnił 5 stadiów wzrostu: gospodarka tradycyjna (słabe rolnictwo, prosta reprodukcja); tworzenie warunków do „pchnięcia”- handel, przemysł, technologia, struktura instytucjonalna; gospodarka zrywu, której detonatorem mogą być odkrycia i rewolucja; gospodarka dojrzała (dominacja przemysłu ciężkiego); gospodarka masowej konsumpcji.

Ekonomia dobrobytu i jej założenia metodologiczno-teoretyczne.

Ekonomia dobrobytu powstaje na gruncie ekonomii marginalnej. Początków tej koncepcji można doszukiwać się w teorii S. Simondiego, który podkreślił, że przedmiotem ekonomii powinien być dobrobyt społeczny i że osiągnięcie go wymaga realizacji określonej polityki gospodarczej przez państwo. Narzędziem analizy ekonomii dobrobytu była teoria renty konsumenta (Marshalla) - przyrosty renty są mniejsze przy wysokich dochodach niż przy niskich. Twórcą teorii ekonomii dobrobytu jest Pigou, który opisał w pracy pt. „Ekonomia dobrobytu”. Krytykuje on dotychczasowe kierunki rozwoju ekonomii burżuazji, uważa że zwiększenie dobrobytu społecznego zależy od dynamiki wzrostu „dywidendy narodowej” (dochód narodowy). Jest za równoczesnym podziałem dochodu narodowego, istotne znaczenie dla dobrobytu ma zapewnienie stałości dochodu. Druga faza rozwoju ekonomii dobrobytu nazywana jest Nową ekonomią dobrobytu. Jej główni przedstawiciele to: Bergson, Hicks, Kaldor, Lerner, Little. Poruszane zagadnienia: problem optimum dobrobytu, które powinno spełniać 2 warunki:1)zapewniać alokację czynników produkcji, 2)zapewniać podział dochodu narodowego, gwarantujący optymalizację dobrobytu. Nowa ekonomia dobrobytu postuluje o kontrolę przez państwo lub inne formy interwencji, które zapewnią stan optimum produkcji. Jeden z postulatów ekonomii dobrobytu to żądanie powrotu zasad konkurencji doskonałej, która pomoże w zwiększaniu dobrobytu społecznego. Właściwy podział dochodu narodowego, stabilizacja gospodarki jako przesłanka dobrobytu, rozwój struktur monopolistycznych prowadzi do deformacji rynku. Silną stroną Ekonomii dobrobytu jest to, że nie dostrzega prawie wcale problemów gospodarczych. Jest koncepcją statyczną.

Poglądy społeczno-ekomomiczne J.K.Galbraitha. Teoria społeczeństwa przemysłowego.

Główne prace: „Amerykański kapitalizm”, „Społeczeństwo obfitości”, „Nowe społeczeństwo przemysłowe”, w których próbuje przedstawić kierunek ewolucji gospodarki amerykańskiej, wskazać jej mocne i słabe strony oraz nakreślić program pozytywny. Poglądy: we współczesnym kapitalizmie konkurencja została „zastąpiona” przez „siły równoważące”, którymi są zrzeszenia nabywców i sprzedawców przeciwdziałające nadużywaniu władzy gospodarczej. Galbraith analizuje niedostatki amerykańskiego kapitału- głównie nawyki myślowe i „mądrości konwencjonalne” społeczeństwa. Pokazuje, że ze wzrostem produkcji nie idzie powszechny dobrobyt, ani właściwe kierunki konsumpcji. W następstwie rozwoju nowoczesnej technologii wytwarza się struktura systemu przemysłowego. Polega to na tym, że powstają wielkie korporacje, dobrze zorganizowane, które kontrolują gospodarkę uprzemysłowionych krajów. Są one wytworem nowoczesnej technologii. W korporacjach tych - „korporacje dojrzałe” decyzje podejmują zespoły specjalistów. Galbraith jest zwolennikiem poglądu, iż kierownictwo działalności gospodarczej przechodzi w ręce tzw. „technostruktur” korporacji (grupy menadżerskie). Rozwój planowania w korporacjach łączy się z ograniczeniem nad nimi władzy rynku. Korporacje ustalają ceny, które kształtują stosunki rynkowe. Celem korporacji nie będzie maksymalizacja zysku, lecz eksploatacja produkcji i rozwój. Stabilność gospodarki, do której dąży państwo ułatwia procesy planowania w korporacji.

Neoliberalizm w ujęciu monetarystów.

Teoria popytu na pieniądz w ujęciu M.Friedmana.

Friedman mówi, iż stabilność wskaźnika szybkości obiegu pieniądza jest wysoka. Twierdzi, że popyt na pieniądz w długim okresie jest wysoce stabilny i może być obliczony na podstawie ograniczonej liczby zmiennych występujących w funkcji popytu na pieniądz. Bada wpływ różnic między popytem a podażą pieniądza na cykl gospodarczy. Popyt na pieniądz należy traktować jak popyt na każdy inny aktywny.... popyt ten określają m.in. czynniki takie jak: bogactwo i preferencje, gusty właścicieli. Funkcja popytu na pieniądz została wzbogacona (przez Friedmana) o wprowadzenie zmiany - „oczekiwana stopa inflacji”.

Polityka monetarna i mechanizm transmisji w ujęciu M.Friedmana.

Mechanizm transmisyjny - układ przynoszący zmiany w nominalnych i realnych bilansach pieniądza na decyzje o wydatkach. Zmiany w podaży pieniądza zmieniają strukturę portfela aktywów posiadanych przez podmioty gospodarcze. W portfelu występują walory pieniężne i niepieniężne, a wśród pieniężnych głównie gotowizna. Jeżeli w pewnym momencie podaż pieniądza będzie wyższa od pożądanej przez jednostki gospodarujące to pozyskane pieniądze będą wydawane na pozyskanie dodatkowych walorów. Zdaniem Monetarystów te wzmożone zakupy „rozładują się” ostatecznie we wzroście cen i mogą pobudzić zjawiska inflacyjne. Friedman dowodzi, że między szczytowymi punktami zmian w podaży pieniądza a późniejszymi szczytami aktywności gospodarczej upływa 12-18 miesięcy. Podobnie bodziec w postaci dodatkowej podaży pieniądza przynosi wzrost dochodu nominalnego po 6 miesiącach.

Debata nad polityką fiskalną, efekt wypychania - neokeynesiści contra monetaryści.

Efekt wypychania - teoria neoklasyków: przedstawicielem neoklasyków był Friedman. Rozpatrywał on działanie tego efektu po wyizolowaniu czystego bodźca fiskalnego, nie związanego z ekspansją monetarną, a więc kiedy następuje zmiana poziom wydatków budżetowych lub obciążeń podatkowych bez zmian ilości pieniądza w obiegu. Bodziec fiskalny może zadziałać negatywnie w ten sposób, że zahamuje lub nawet obniży poziom inwestycji prywatnych - właśnie „wypychając” je z procesów gospodarki narodowej. Tylko w wyraźnie ograniczonych warunkach, zwłaszcza w okresie kryzysu lub depresji, czysta polityka fiskalna może dać pozytywne rezultaty, ale nie tylko w krótkim czasie. Negatywne skutki dotyczą zastąpienia niektórych składników wydatków prywatnych państwowymi, zmian w stopie procentowej, obniżenia poziomu zaufania sektora prywatnego i poważnych przesunięć w sektorze bogactwa społecznego (np. nacjonalizacja pewnych gałęzi przemysłu, wydatki rządowe finansuje się sprzedając obligacje - prowadzi to do szybkiego wzrostu stopy procentowej i zniechęca kapitał prywatny do inwestowania. Monetaryści - nieskuteczność polityki fiskalnej rozpatrują w aspekcie gospodarki zamkniętej i otwartej. Problem polityki fiskalnej w gospod. zamkniętej tj. bez uwzględnienia wpływu handlu zagranicznego, trzeba uwzględnić realną więź między polityką pieniężną a fiskalną. Wiadomo, że finansowanie sektora państwowego z deficytu wpływa na podaż pieniądza „podwyższonej efektywności” w sektorze prywatnym. Monetaryści doszli do wniosku, że długookresowa równowaga w skalu makroekonomicznej wymaga równowagi zasobów pieniądza i równowagi strumieni pieniężnych, a stąd wynika potrzeba zbilansowania budżetu państwa. W gospodarce otwartej równowagę zasobów i strumieni pieniężnych trzeba uzupełnić o strumień bilansu płatniczego. Monetaryści nawołują więc do redukcji wydatków rządowych w imię szybkiej dynamiki wzrostu dochodu narodowego w długim okresie.

Bezrobocie i inflacja - interpretacja w ramach sporów wokół krzywej Philipsa.

Krzywa Philipsa jest jednym z narzędzi badawczych zjawisk inflacji. Krzywa Philipsa jest ilustracją prawidłowości leżącej u podstaw polityki interwencji - konieczności wyboru między wysoką inflacją i niskim bezrobociem i odwrotnie. Wzrostowi płac towarzyszy spadek bezrobocia. Pragnieniem rządu obniżanie bezrobocia do zera stanie na przeszkodzie kształtowaniu krzywej Philipsa, pokazujący że w takiej sytuacji stopa płac rośnie gwałtownie i w nieskończoność. Analiza krzywej Philipsa doprowadziła do twierdzenia, że w gospodarce kapitalistycznej istnieje pewna naturalna stopa bezrobocia, której nie należy utożsamiać z bezrobociem.

Naturalna stopa bezrobocia w teorii M.Friedmana.

Koncepcja powstała w 1968 r. Brak trwałego sprzężenia inflacji z bezrobociem, brak wymienialności tłumaczył Friedman istnieniem naturalnego bezrobocia, którego poziom wyznaczają warunki panujące na rynku pracy, niezależnie od tempa inflacji. Władze gospodarcze nie znają „naturalnej” stopy bezrobocia, a nawet gdyby ją znały, nie miałyby podstaw do precyzyjnej polityki. Polityka rządu przyspieszy inflację, jeśli będzie on dążył do niższej od „naturalnej” stopy bezrobocia lub deflację, jeśli będzie dążył do wyższej stopy bezrobocia. Friedman nie wyklucza krótkookresowej wymiany bezrobocia..... inflacja i postępującego z nią odchylenia faktycznego bezrobocia od stopy naturalnej. Tłumaczył to niedoskonałością przewidywań dotyczących kształtowania się cen i niepewnością co do realnych dochodów. Ten szum =>przejściowy spadek bezrobocia. Gdy przewidywania pracowników urealnią się wtedy wycofują usługi świadczone za niższą płacę realną i negocjują podwyższenie jej. Bezrobocie rośnie do poprzedniego poziomu =>wzrost płacy realnej. W czasie przejściowym rośnie inflacja. Najlepiej zostawić te procesy ich własnemu biegowi - prowadzić politykę pieniężną stałego wzrostu, a wtedy gospodarka sama dojdzie do naturalnej stopy bezrobocia. Taka równowaga może być osiągnięta przy każdej stopie inflacji (również 0), natomiast zmiana tempa wzrostu podaży pieniądza początkowo daje wzrost produktu narodowego, by potem spowodować wzrost cen. Teoria naturalnej stopy bezrobocia opiera się na założeniu długookresowej neutralności pieniądza wobec rozmiarów zatrudnienia =>system gospodarczy jest dychotomiczny. Frykcje i usztywnienia mogą zakłócić hipotetyczny długofalowy stan równowagi przy pełnym zatrudnieniu. Bezrobocie to konsekwencja blokowania płac co do ich wysokości, jak i co do mechanizmów dostosowawczych płac (długookresowe). Gospodarka wolnorynkowa nie zakłócana przez polityków gospodarczych (pieniężnych) dąży do równowagi na poziomie faktycznie pełnego wykorzystania czynników produkcji i gwarantuje społecznie akceptowalny poziom naturalnego bezrobocia (prawo Saya). Procesy przystosowawcze zaczynają się od strony zmian cen dóbr, a nie wielkości realnych. Państwo opiekuńcze hamuje energię społeczną. Rząd nie musi wtrącać się do wszystkiego aby gospodarka nie była w niebezpieczeństwie. Kilka ingerencji wystarczy (np. subwencje dla przedsiębiorstw). Friedman to zwolennik Smith'owskiej „niewidzialnej ręki” cel ekonomiczny może powstać w wyniku działalności gospodarczej jednostek dążących do dobra własnego. Wg Friedmana monetaryzm lepiej interpretuje rzeczywistość niż Keynsizm, bo ujawnia, że stały wzrost cen jest zawsze zjawiskiem monetarnym, jest rezultatem szybszego wzrostu masy pieniężnej niż produkcji dóbr materialnych i usług. Wg Friedmana od 20 do 30 lat wzrostu cen ma źródło w tym, że rządy drukują pieniądze, aby pokryć zwiększone wydatki państwa. Jest to posunięcie bardziej popularne niż nowe podatki, ale napędzające inflację.

Teoria racjonalnych oczekiwań (przewidywań).

Amerykańska ekonomia podaży. Krzywa Laffera. Reganoekomomika.

Idea profesora Laffera opiera się na założeniu, że wiele krajów o rozbudowanej administracji państwowej i wysokich podatkach stosuje obecnie stawki opodatkowania przewyższające t (pewien poziom). Jeśli tak jest to obniżenie podatków byłoby cudowną kuracją. Redukując podatki państwo zgromadziłoby więcej dochodów. Dzięki zmniejszeniu rozmiarów zakłócenia wywołanego podatkami i znacznemu zwiększaniu ilości oferowanej pracy obniżka stawek podatkowych zostałaby z nadwyżką skompensowana dzięki wzrostowi zatrudnienia i dochodów do których byłyby stosowne nowe stawki opodatkowania. W związku z krzywą nasuwa się pytanie czy stawki opodatkowania w krajach zachodnich rzeczywiście przekroczyłyby poziom t. Zdaniem ekonomistów, w wielu krajach nie osiągnięto tego poziomu. Obniżenie stawek podatku może zlikwidować część strat związanych z opodatkowaniem, jednak państwo może się liczyć z prawdopodobnym spadkiem wpływów podatkowych w rezultacie takiej polityki. Jeżeli rząd chce obniżyć stawki podatkowe bez zwiększenia długu państwowego to konieczne jest zmniejszenie wydatków budżetowych.

Zadowolenie

Przykrość

+

-

0

Płaca realna/ilość produktu

Stopień użyteczności pracy

Krzywa przykrości pracy

---