37. Główne odmiany ideologii komunistycznej
Leninizm (marksizm-leninizm lub bolszewizm) - polityczna doktryna powstała na bazie marksizmu, stworzona przez przywódcę rosyjskich bolszewików - Włodzimierza Lenina; tylko na drodze rewolucji mogło dojść do obalenia starego porządku politycznego i objęcia władzy przez proletariat; państwo komunistyczne dla Lenina było państwem imperialnym, jego zadaniem był także „eksport” myśli komunistycznej do innych krajów; Partia musi także wykorzystać własną władzę w celu edukowania proletariatu, w celu usunięcia fałszywej świadomości, stworzonej przez burżuazję w celu łatwiejszego panowania nad masami pracującymi i dalszego ich ekonomicznego wyzysku. Formami takiej świadomości fałszywej były m.in. religia czy nacjonalizm, istniał Centralizm demokratyczny - obowiązujący w partii komunistycznej komplet zasad:
decyzje władz wyższych są bezwzględnie obowiązujące dla wszystkich władz niższych i dla członków
wszystkie uchwały zapadają wprawdzie kolektywnie w gremiach wybieralnych, jednakże pomiędzy zebraniami owych gremiów małe grupy przywódcze (wybrane ścisłe władze) rządzą absolutnie.
Oznacza to, że raz wybrane władze partyjne mogą w praktyce mieć całkowitą kontrolę nad wyborami - bo przygotowania do nich trwają właśnie w czasie, w którym nie odbywają się żadne obrady plenarne.
W partii obowiązuje absolutny zakaz frakcyjności; oznacza to, że wykluczone jest powstanie jakiejkolwiek grupy (frakcji), reprezentującej zdanie odrębne od zdania kierownictwa.
Centralizm demokratyczny to całkowity prymat władzy wykonawczej, w szczególności zaś stojących na jej czele jednostek; taka struktura prowadzi nieuchronnie do zjawiska kultu jednostki i czyni z partii marksistowsko-leninowskiej partię wodzowską.
Trockizm - ideologia stworzona przez Lwa Trockiego (twórca Armii Czerwonej, współpracownik Lenina); cechą charakterystyczną tej odmiany komunizmu było ogłoszenie tzw. permanentnej rewolucji; jej założeniem było też, że komunistyczna rewolucja musi mieć międzynarodowy charakter; trockizm krytykował biurokrację państwową, jako niszczącą państwo robotnicze; według Trockiego stalinizm nie stanowił kontynuacji leninizmu, był wręcz jego zaprzeczeniem; powodem była totalitaryzacja życia politycznego, społecznego oraz gospodarczego ZSRR, krytykował stalinowską biurokrację, która miała w efekcie prowadzić do restauracji kapitalizmu - proces ten nazwał stalinowską kontrrewolucja polityczną (thermidorem). Trocki twierdził, że międzynarodowa rewolucja proletariacka mogłaby obalić nie tylko kapitalizm, ale także i biurokratyczne rządy; Trocki uważał stalinizm i faszyzm za największe niebezpieczeństwo dla ruchu robotniczego i w związku z tym nakazywał mu szczególną mobilizację w krajach zagrożonych dojściem do władzy faszystów i stalinistów.
Stalinizm - system polityczny, który rozwinął się w ZSRR po przejęciu władzy przez Józef Stalina. Jego najbardziej znamiennymi cechami był: kult wodza (Stalina), sprawowana przez niego niepodzielnie dyktatura; absolutna kontrola nad wszystkim dziedzinami życia politycznego i społecznego, wszechogarniający terror, gospodarka oparta centralnym planowaniu, kolektywizacja rolnictwa, położenie nacisku na przemysł ciężki i zbrojeniowy, zakrojona na wielką skale militaryzacja kraju, polityka imperialna zmierzająca do podporządkowania innych państw ZSRR oraz wspieranie ruchów komunistycznych w innych krajach
Maoizm - jest to wersja komunistycznej doktryny stworzona przez przywódcę Chińskiej Republiki Ludowej - Mao Zedonga; maoizm i rewolucja przez niego głoszona miała charakter zbrojny i ekspansjonistyczny; była to walka, którą toczyć miały państwa kapitalistyczne z państwami socjalistycznymi; naturalnym stanem życia społecznego jest walka, a równowaga może być tylko etapem przejściowym szybko prowadzącym do pojawienia się nowych przeciwieństw, rzeczywistość podporządkowana jest człowiekowi, jego myśli, woli i działaniu (charakter woluntarystyczny), wojna uważana jest nie tylko za zjawisko w społeczeństwie klasowym nieuchronne, ale i pożądane, jako że prowadzić ma do rewolucji. Główną armią rewolucji socjalistycznej w skali światowej miały być chłopskie ruchy narodowowyzwoleńcze III Świata. Maoizm był skrajnie kolektywistyczny, egalitarny i ascetyczny. Droga do komunizmu miała prowadzić przez militaryzację pracy i całkowite uspołecznienie własności w komunach. Masy były wychwalane,
Dżucze to doktryna, która została sformułowana przez przywódcę Korei Północnej Kim Ir Sena i wprowadzona w KRLD.
Według jej twórcy doktryna ta opiera się na czterech naczelnych zasadach:
* samodzielność w ideologii - odrzucanie obcych wzorców ideologicznych nie uwzględniających specyfiki, możliwości, tradycji, przeszłości historycznej, aspiracji i dążeń mieszkańców Korei Północnej
* niezależność w polityce - nie uleganie naciskom politycznym i ingerencjom z zewnątrz, które prowadzą do stopniowej utraty suwerenności, ale prowadzenie własnej niezależnej polityki w kontaktach międzynarodowych
* samodzielność ekonomiczna - nieuzależnianie się gospodarcze od innych państw i organizacji, bo prowadzi to do utraty suwerenności politycznej, ale twórcze rozwijanie gospodarczych zdolności własnego narodu przy równoprawnej wymianie handlowej ze światem
* samoobrona własnego kraju - obrony nie można powierzać innym, gdyż prowadzi to do utraty własnej suwerenności, ale trzeba posiadać własny samodzielny przemysł obronny oparty na własnej myśli technicznej, surowcach i mocach wytwórczych, oraz ogólnonarodowy system obrony.
38. Główni przywódcy i ideolodzy komunizmu
1. Włodzimierz Lenin
Żył w latach 1870 -1924
Jesienią 1895, scalił poszczególne kółka marksistowskie w jednolitą organizację polityczną pod nazwą "Związek Walki o Wyzwolenie Klasy Robotniczej".
W listopadzie 1905 wrócił na krótko do Petersburga, angażując się w rewolucję głównie teoretycznie, pisząc komentarze prasowe i analizy. Po upadku rewolucji 1905, w grudniu 1907 znalazł się znowu na emigracji i przebywał poza Imperium Rosyjskim do 1917.
Powrócił dopiero po zwycięstwie bolszewików, a jego autorytet w gronie towarzyszy partyjnych zapewnił mu stanowisko przewodniczącego nowego rządu - Rady Komisarzy Ludowych.
Okres od października 1917 do lipca 1918 wypełniła praca nad organizacją państwa radzieckiego (w tym powołanie tajnej policji Czeka) oraz wojna domowa z tzw. kontrrewolucją wewnątrz kraju (walka z Białymi Armiami Antona Denikina, Aleksandra Kołczaka, Nikołaja Judenicza, formacjami kozaków opowiadającymi się przeciw władzy bolszewickiej w Rosji) i z zewnętrzną interwencją (przede wszystkim niemiecką, brytyjską, francuską i japońską).
Pod jego kierunkiem partie marksistowskie zaangażowane w ruch rewolucyjny utworzyły w 1919 III Międzynarodówkę Komunistyczną (Komintern). Jednocześnie cały czas trwała wojna domowa na terenie byłego Imperium Rosyjskiego oraz powstania chłopskie przeciw władzy bolszewików
W grudniu 1922 zainicjował utworzenie Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR), obejmując urząd przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych ZSRR (łącząc to stanowisko z funkcją przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych RSFSR).
Zmarł 21 stycznia 1924 o godzinie 18:50 w wieku 53 lat.
2. Lew Trocki
Żył w latach 1897 - 1940
Ukończył z wyróżnieniem szkołę realną im. Św. Pawła wOdessie, planował studiować matematykę, jednak w 1897 zaangażował się w rodzący się w Rosji ruch robotniczy.
Założył razem z kilkoma przyjaciółmi i pierwszą żoną, Aleksandrą Sokołowską, Południoworosyjski Związek Robotniczy, co uważa się za początek działalności rewolucyjnej Trockiego.
Był ostatnim przewodniczącym Piotrogrodzkiej Rady Robotniczej, wzywał do obalenia caratu poprzez strajk generalny. Po klęsce rewolucji (1905) skazany na dożywotnią katorgę w kolonii karnej w Obdorsku, jednak w 1907 udało mu się uciec do Szwajcarii.
Należał do tzw. frakcji międzydzielnicowców odrębnej od frakcji bolszewickiej i mienszewickiej SDPRR. Po rozruchach lipcowych 23 lipca trafił do więzienia ze sfabrykowanymi zarzutami o szpiegostwo na rzecz Niemiec. Więzienie opuścił 4 września. Przystąpił do bolszewików we wrześniu 1917 r., by od razu znaleźć się w Komitecie Centralnym SDPRR(b). W miesiącach poprzedzających Rewolucję Październikową Trocki był jednym z jej "kół napędowych" - zręcznym mówcą, bardzo popularnym wśród robotników i żołnierzy, a także organizatorem politycznym o rosnących wpływach.
W wrześniu 1917 roku został wybrany na przewodniczącego Piotrogrodzkiej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich.
Po rewolucji październikowej, jako ludowy komisarz spraw zagranicznych, negocjował brzeski traktat pokojowy, a następnie był komisarzem spraw wojskowych i morskich i głównym organizatorem Armii Czerwonej. 4 września 1918 jako komisarz wojny i marynarki wojennej stanął na czele Rady Wojennej RFSRR. W miesiąc przedtem, z jego rozkazu, powstał pierwszy w historii sowiecki obóz koncentracyjny w Swijażsku koło Kazania[6].
Po śmierci Lenina (1924) pozostawał w ostrym konflikcie ze Stalinem spowodowanym walką o sukcesję po Leninie i walką z rozrastającą się w ZSRR biurokracją.
W styczniu 1929 został deportowany z ZSRR na podstawie uchwały Biura Politycznego WKP(b)[9], za "działalność kontrrewolucyjną"[10], a w 1932 pozbawiony obywatelstwa ZSRR.
Z zagranicy toczył walkę ze Stalinem. Stworzył Biuletyn Opozycji jako stałe wydawnictwo periodyczne relacjonujące i komentujące wydarzenia w ZSRR. Krytykował dyktaturę Stalina
20 sierpnia 1940 został zamordowany na rozkaz Stalina w miejscu swego zamieszkania - w willi w Coyoacán (w mieście Meksyk) przez agenta NKWD Ramóna Mercadera. Mercader uderzył z zaskoczenia czekanem w tył głowy Trockiego, który pracował wówczas przy biurku nad biografią Stalina
3. Józef Stalin
Żył w latach 1878 -1953
Znanym i nawet oficjalnie nieukrywanym elementem jego działalności partyjnej na Zakaukaziu było organizowanie i kierowanie tzw. rewolucyjnymi ekspropriacjami (eksami), czyli zbrojnymi napadami na banki, konwoje pocztowe i pociągi w celu zdobycia środków finansowych na działalność partyjną - zgodnie ze znaną leninowsko-marksistowską dewizą „grab zagrabione”
Po rewolucji lutowej w 1917 roku wrócił do Piotrogrodu (poprzednio i obecnie Sankt Petersburg) i do czasu powrotu Lenina kierował KC i komitetem piotrogrodzkim partii bolszewików. Był też członkiem kolegium redakcyjnego gazety Prawda i innych pism bolszewików, np.petersburskiej "Zwiezdy". Brał udział w rewolucji październikowej (początkowo zwanej w Rosji przewrotem październikowym), po czym został ludowym komisarzem ds. narodowości.
W trakcie wojny polsko bolszewickiej 1919-1920 był komisarzem politycznym radzieckiego Frontu Południowo-Zachodniego
W 1922 roku utworzono dla niego urząd sekretarza generalnego Wszechrosyjskiej Partii Komunistycznej (bolszewików) - (RKP(b)), później (od 1925) Wszechzwiązkowej Partii Komunistycznej (bolszewików) - (WKP(b)) i wreszcie (od 1952) Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (KPZR).
Ponadto w latach 1941-53 pełnił urząd przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych (od 1946 Rady Ministrów) ZSRR.
Jego władza w 1934 stała się na tyle absolutna, że nikt nie odważał się na krytykę jakichkolwiek posunięć władz, co jednak tym bardziej czyniło go podejrzliwym wobec współpracowników. Stalin przejął i rozwinął po rządach Lenina bezwzględną policję polityczną ("Czeka") oraz zalążek systemu obozów koncentracyjnych Gułag
Stalin dbał o własny wizerunek w społeczeństwie, przedstawiając siebie jako spadkobiercę Lenina, chociaż ten wyraźnie ostrzegał przed nim[19] w tzw. testamencie Lenina i radził aby go odsunąć[15][20], gdy jeszcze sprawował władzę.
Sukcesem Stalina było zbudowanie przed II wojną światową mocarstwa przemysłowo-wojskowego.
Stalin był jednym z twórców polityki korienizacji (wracania do korzeni). W jej ramach poszczególne narodowości ZSRR miały uzyskaćautonomię, własne, lokalne władze, możliwość posługiwania się swoim językiem w życiu publicznym. Polityka ta była realizowana w okresie rządów Lenina, po czym stopniowo wycofywał się z niej Stalin. Zmiana wynikała z fundamentalnej różnicy poglądów. Lenin był przekonany, że największe zagrożenie dla ZSRR i socjalizmu stanowił rosyjski nacjonalizm i szowinizm. Zdaniem Stalina to nacjonalizmów poszczególnych narodów należało się wystrzegać i je zwalczać[36].
W odniesieniu do większości narodów ZSRR zaczęto prowadzić politykę rusyfikacji. Przejawiała się ona m.in. w zastępowaniu stworzonych za Lenina alfabetów łacińskich cyrylickimi lub całkowitym likwidowaniem jeszcze kilka lata wcześniej promowanych języków. Celem Stalina było prawdopodobnie bezkompromisowe zintegrowanie i scentralizowanie państwa, co ideologicznie argumentowano jako przyspieszenie drogi do komunizmu[37].
Wśród historyków częste jest przekonanie, że Stalin był w istocie rosyjskim szowinistą, choć np. Abchazowie powszechnie uznają go za szowinistę gruzińskiego (W Abchazji prowadzono przede wszystkim politykę gruzinizacji, a nie rusyfikacji[38]). Rzeczywisty stosunek Stalina do kwestii narodowych pozostaje źródłem kontrowersji. Znacząca część środowiska naukowego uznaje jego politykę za efekt chłodnej kalkulacji, nie wynikającej z sentymentów narodowych.
4. Mao Zedong
Żył w latach 1893 -1976
W 1921 wziął udział w zjeździe założycielskim Komunistycznej Partii Chin.
W południowo-wschodnich Chinach organizował oddziały partyzanckie walczące z oddziałami Kuomintangu, a w 1931 stanął na czele Chińskiej Republiki Rad. Po jej likwidacji przez wojska Czang Kaj-szeka w 1934 wziął udział w Wielkim Marszu, w czasie którego w styczniu 1935 podczas kongresu w Zunyi wyrósł na głównego przywódcę KPCh.
Po utworzeniu Chińskiej Republiki Ludowej 1 października 1949 został wybrany przewodniczącym Centralnego Rządu Ludowego.
Jako przywódca ChRL zainicjował nieudaną kampanię gospodarczą zwaną wielkim skokiem (1958-1961), a następnie rewolucję kulturalną(1966-1976), które doprowadziły do zapaści gospodarczej, prześladowań politycznych i śmierci milionów ludzi. Mao nie godził się na rolę państwa satelickiego ZSRR, rywalizując z nim o przywództwo w obozie socjalistycznym i samodzielność na arenie międzynarodowej, co w konsekwencji doprowadziło do rozłamu radziecko-chińskiego w 1960.
U schyłku życia doprowadził do ocieplenia stosunków z USA.