Osteoporoza (dawna nazwa zrzeszotnienie kości) - stan chorobowy charakteryzujący się postępującym ubytkiem masy kostnej, osłabieniem struktury przestrzennej kości oraz zwiększoną podatnością na złamania. Jak mówi definicja osteoporoza polega nie tylko na zmniejszeniu zawartości wapnia w kościach, ale również na zaburzeniach architektury. W miarę rozwoju choroby beleczki kostne szczupleją (to zjawisko w idealnych warunkach jest całkowicie odwracalne). Dochodzi również do przerywania ciągłości beleczek. Nawet najlepiej prowadzone leczenie osteoporozy nie prowadzi do odtworzenia raz przerwanej wskutek procesu chorobowego beleczki kostnej. Osteoporoza bywa określona mianem „cichego złodzieja kości”. Proces chorobowy polega na powolnym odwapnianiu się tkanki kostnej i może bardzo długo przebiegać nie powodując żadnych dolegliwości. Często pierwszym objawem zaawansowania osteoporozy jest złamanie towarzyszące banalnemu upadkowi. Osteoporoza występuje najczęściej u kobiet po menopauzie (osteoporoza pomenopauzalna), a także u mężczyzn, a nawet młodych ludzi.
Stanem zmniejszonej, w odniesieniu do norm dla płci i wieku, ale jeszcze nie osiągającej wartości patologicznych, gęstości kości jest osteopenia.
Ze względu na przyczynę osteoporozę można podzielić na:
pierwotną (częstszą) - czyli związaną z fizjologicznymi procesami toczącymi się w ludzkim ustroju. Do zjawisk takich zaliczymy zmiany hormonalne w menopauzie oraz inwolucję starczą. Do osteoporozy pierwotnej zalicza się także osteoporoza powstająca na tle niekorzystnych czynników dziedzicznych, niedożywienia czy nieaktywnego trybu życia.
wtórną (rzadszą) - związaną z niszczącym kość działaniem schorzeń towarzyszących, używek czy leków.
Proces osteoporozy zależy do licznych zjawisk fizjologicznych i związanych z wpływem środowiska zewnętrznego. Niektóre z nich zależą od naszego zachowania, na inne nie mamy wpływu. Oto lista czynników najczęściej kojarzonych z rozwojem osteoporozy:
- Wiek powyżej 65 lat i płeć żeńska
- Wątła budowa, niska masa ciała
- niska aktywność fizyczna. Leżenie bez ruchu powoduje dobową utratę około 0,2% masy kostnej. Odwapnienie można stwierdzić również w kończynach, które były oszczędzane z powodu choroby lub długotrwałego unieruchomienia.
- Czynniki genetyczne i etniczne, największe zagrożenie rasa żółta, najmniejsze czarna.
- Menopauza, zaburzenia miesiączkowania. Największe ryzyko osteoporozy występuje u kobiet, które przestały miesiączkować przed 45 rokiem życia.
-Dieta. W zapobieganiu osteoporozie niezbędne jest zaopatrzenie organizmu w materiały do budowy kości, z których najważniejsze to wapń i białko. Konieczne jest również spożywanie witaminy C, witamin z grupy B oraz niezbędnej w przemianach wapnia witaminy D. We wchłanianiu wapnia rolę odgrywa również właściwe spożycie magnezu i cynku.
- Na rozwój osteoporozy może mieć wpływ konsumpcja dużych ilości kawy lub innych produktów bogatych w kofeinę. Kofeina powoduje zwiększone wydalanie wapnia z moczem. Innym „wrogiem” wapnia są fosforany stosowane jako konserwanty w przemyśle spożywczym. Alkohol spożywany w nadmiarze prowadzi do uszkodzenia komórek kościotwórczych i utrudnia przemiany witaminy D.
- Palenie papierosów. U kobiet palenie powoduje zaburzenia w działaniu hormonów płciowych. Zmniejszenie produkcji estrogenów stymuluje do działania komórki kościogubne. Nałóg tytoniowy może nawet o parę lat przyspieszyć nadejście przekwitania. Palacze są zwykle szczuplejsi i lżejsi od osób niepalących, zaś niska masa ciała wiąże się z podwyższonym ryzykiem złamań osteoporotycznych. Dym papierosowy zawiera kadm - jeden z metali ciężkich, który przedostawszy się do organizmu zaburza prawidłową strukturę kości.
- Niedostateczna ekspozycja na światło słoneczne.
- Zanieczyszczenie środowiska. Do najbardziej szkodliwych należą ołów, rtęć i kadm.
- Choroby prowadzące do utraty masy kostnej
niewydolność gruczołów płciowych (u kobiet i u mężczyzn)
nadczynność kory nadnerczy
nadczynność tarczycy
nadczynność przytarczyc
cukrzyca
jadłowstręt psychiczny
szpiczak mnogi
przerzuty nowotworowe do kości
przebyta resekcja żołądka lub jelit
alkoholizm
każda choroba wymagająca unieruchomienia
-Leki. Najsilniejszy efekt w postaci osteoporozy występuje po przewlekłym stosowaniu sterydów
Osteoporoza jest jednym ze schorzeń, które można postrzegać jako cenę za postęp cywilizacyjny. Im dłużej i im wygodniej żyjemy, tym bardziej z upływem lat nasze kości zagrożone są podstępnymi zmianami prowadzącymi do złamań przy błahych urazach.
Nasza praca wymaga coraz mniej wysiłku fizycznego, dystanse kurczą się dzięki nowym środkom transportu, telewizja i komputery zniewalają zalewem informacji i rozrywkami zastępującymi wyobraźnię, w sklepach spożywczych wzrasta ilość smakowitych produktów. Jednym z ubocznych skutków jest fakt, że wzrasta wśród nas ilość osób chorych na osteoporozę.
Osteoporoza i jej następstwa należą do grupy najpoważniejszych i najkosztowniejszych w leczeniu problemów zdrowotnych świata. Złamania kości charakterystyczne dla wieku podeszłego - następstwo osteoporozy są stanem bardzo groźnym. 25-30 % osób starszych ze złamaniami bliższego końca kości udowej umiera przed upływem roku od złamania. Wśród tych, które przeżyją co druga osoba zapada na ciężkie inwalidztwo wymagające stałej opieki.
W krajach wysoko rozwiniętych co czwarta kobieta powyżej 65 roku życia ma zaawansowaną osteoporozę wymagającą intensywnego leczenia. Dane szacunkowe wskazują, że w Polsce żyje 3 do 5 milionów osób o podwyższonym ryzyku złamań spowodowanym odwapnieniem kości.
ZASADY DIETY:
-Podstawowym źródłem wapnia jest mleko i jego przetwory. Mleko jest cennym źródłem wapnia nie tylko z powodu jego zawartości, ale też z powodu dobrej biodostępności. Osoby dorosłe powinny wybierać produkty mleczne o obniżonej zawartości tłuszczu, pełnotłuste są bowiem źródłem nasyconych kwasów tłuszczowych, niekorzystnie wpływających na stężenie cholesterolu we krwi. Zaleca się spożywanie niskotłuszczowego mleka i jego przetworów, zamiast produktów beztłuszczowych. Całkowite usunięcie tłuszczu pozbawia produkty mleczne witaminy D, niezbędnej do prawidłowego wchłaniania wapnia. Najbogatsze w wapń wśród produktów mlecznych są sery podpuszczkowe dojrzewające (tzw. sery żółte), zawierają one bowiem 6 - 10 razy więcej wapnia niż sery twarogowe. Jednak ze względu na ich dużą kaloryczność i wysoką zawartość tłuszczu nie powinny być spożywane bez ograniczeń. Dotyczy to zwłaszcza osób z nadwagą oraz hiperlipidemią. Nie należy spożywać zbyt wielu serów topionych, gdyż zawierają one dużo tłuszczu, a więc i nasyconych kwasów tłuszczowych. Są zresztą o wiele gorszym źródłem wapnia niż sery żółte
- Z tych samych względów oraz z powodu niewielkiej zawartości wapnia (80-100 mg/100 g) nie zaleca się jako źródła wapnia śmietany i śmietanki.
- Osoby z nietolerancją laktozy powinny spożywać mleczne napoje fermentowane (jogurt, kefir i mleko ukwaszone), zastępując nimi mleko.
- Jako źródło wapnia można traktować desery mleczne i lody mleczne. Zawierają 150-160 mg wapnia/100 g, ale także dużo cukru i tłuszczu, są więc wysokokaloryczne.
-Dużą zawartością wapnia charakteryzują się sardynki w oleju i pomidorach jedzone wraz ze szkieletem oraz warzywa zielone (jarmuż, brokuły, natka pietruszki) i strączkowe (nasiona soi i fasoli).
-Trzeba pamiętać, iż niektóre warzywa (np. szpinak, szczaw, rabarbar, buraki i rzodkiewka) i owoce oraz takie używki jak herbata, kawa czy kwaśne wino są bogate w szczawiany. Związki te, wiążąc w przewodzie pokarmowym wapń, obniżają jego wchłanianie. Dlatego podczas stosowania diety z dużą zawartością wapnia należy unikać produktów bogatych w szczawiany.
-Warto wzbogacić dietę w ryby będące jednym z najlepszych źródeł witaminy D.
-Ważne jest również ograniczenie spożycia produktów zwiększających wydalanie wapnia z moczem, a więc soli (do 6 g dziennie), mocnej kawy, herbaty i coca-coli.
-Należy też unikać nadmiernego spożycia białka oraz tłuszczu zwierzęcego, powodującego zmniejszenie wchłaniania wapnia.
-Trzeba ograniczyć spożywanie produktów zawierających duże ilości fosforanów, np. żywności typu fast-food.
-Jadać galaretki z nóżek (które zawierają kolagen, zapewniający prawidłową odbudowę kości).
-Spożywać produkty korzystnie wpływające na stan kości (brzoskwinie, winogrona, jabłka, gruszki, rodzynki, orzechy, migdały, soję, sok ananasowy).
-Być aktywnym fizycznie (ćwiczenia, spacery).
Aby pokryć dobowe zapotrzebowanie na wapń w wysokości 1000 mg, należałoby spożyć w ciągu dnia:
3 szklanki mleka,
2 szklanki mleka i 2 plasterki sera żółtego,
szklankę jogurtu naturalnego, 200 g sera twarogowego i 200 g sardynek,
szklankę kefiru, 100 g soi, 2 plasterki sera żółtego i 100 g boćwiny.
Anna Architekt grupa 3a