ZESTAW XI.
1.Sytuacja polityczna i kulturalna oraz społeczna w dobie panowania Ostrogotów nad Italią.
Siła do zadania ciosu Odoakrowi znalazła się szybko: dokonać tego miał znajdujący się na służbie wscho-dniorzymskiej król Ostrogotów Teodoryk. człowiek o ogromnych zdolnościach, a przy tym gorący wielbiciel rzymskiej kultury. Konflkt Teodoryka na półwyspie balkańskim znalazł korzystne rozwiązanie. Konstantynopol odetchnął, Italia zaś znalazła się po kilku latach zaciętej walki w ręku Ostrogotów. Odoaker kapitulował w Rawennie i wkrótce zginął z ręki zwycięzcy. Teodoryk objął rządy w Italii formalnie jako cesarski magister militium, obok tego nosił jednak tytuł królewski, przywdziewał purpurę, a w niektórych inskrypcjach uzurpował sobie zastrzeżone dla cesarzy tytuł augustus i dominus noster. Jeżeli jednak Konstantynopol liczył na wzmocnienie swej władzy nad Italią po przejściu jej z rąk Odoakra do Teodoryka, to zawiódł się zupełnie. Teodoryk, mimo całego swego szacunku dla instutucji rzymskich, rządził Italią niezależnie i sam kierował wszystkimi sprawami, z wyjątkiem prawodawstwa i nadawania obywatelstwa rzymskiego. Swych poddanych gockich zmasował w północnej Italii, stosując zasadę separacji ich od Rzymian, czemu sprzyjały zresztą konflikty religijne (arianizm) Sprawy wojskowe pozostały wyłącznie w ręku Gotów, natomiast w administracji cywilnej, gdzie zachowano dawną strukturę, przewodzili Rzymianie. Teodoryk dążył do związania ze sobą arystokracji senatorskiej Rzymu obdarzając ją urzędami i honorami, łożąc wielkie sumy na restaurację monumentalnych budowli i budując
nowe amfiteatry, termy i akwedukty, popierając wreszcie opozycję papieza i kleru rzymskiego przeciwko panującemu nad Bosforem monofizytyzmowi. Pozwoliło mu to zyskać wśród Rzymian przyjaciół i współpracowników, takich jak jego panegirysta, poeta, dyplomata i biskup Ennodiusz czy - w następnym pokoleniu- uczony Kasjodor, do końca stojący na straży sojuszu Rzymian z Ostrogotami. Większość senatorów jednak, nienawidzące arian duchowieństwo, a nawet masy ludowe z niechęcią patrzyły na rządy barbarzyńców, pilnie strzegących swej odrębności i panowania militarnego. Kiedy w 517 r. na tronie cesarskim znowu pojawił się katolik—Justyn — sympatie do Konstantynopola pogłębiły się jeszcze bardziej, a spiski organizowane przez Rzymian przeciw panowaniu Gotów zmusiły Teodoryka do represji
presji (stracenie filozofa Boecjusza, senatora Symmacha, śmierć w więzieniu Jana I). Mimo tych wszystkich tarć czasy Teodoryka były okresem niezmąconego spokoju i pomyślności gospodarczej, jakiej Italia nie znała od dawna. Wyrazem potęgi króla Ostrogotów stało się oparcie północnych i wschodnich granic jego panowaniu o Dunaj na zachodzie wstrzymał pochód Franków ku Morzu Śródziemnemu, ) przyłączając ponownie do Italii Prowansję i obejmując rządy regencyjne nad hiszpańskim królestwem
Wizygotów. Wśród bliższych i dalszych ludów germańskich cieszył się Teodoryk ogromnym autorytetem. Śmierć jego jednak w 526 r. okazała całą słabość skonstruowanej przezeń budowli. Jego córka Araalasunta, sprzyjająca Rzymianom i darzona nieufnością przez Gotów nie mogła podołać rosnącym zaburzeniom wewnętrznym i zbliżającemu się zagrożeniu z zewnątrz.
2. Cesarstwo łacińskie w Konstantynopolu i skutki jego istnienia dla podziału chrześcijaństwa.
Większość uczestników IV krucjaty nic oparła się ponętnym obietnicom i pożeglowata ku brzegom bizantyńskim, aby w końcu czerwca 1203 r. wylądować w pobliżu Konstantynopola. Otworzył on po krótkim oporze bramy przed krzyżowcami. Przywrócony do rządów Izaak Angelos nie zdołał
jednak wywiązać się z zaciągniętych przez syna zobowiązań. Budziły one zresztą coraz większy opór społeczeństwa greckiego tak wobec cesarza, jak jego łacińskich sprzymierzeńców. Doszło też w końcu do ponownego przewrotu, który obalił Izaaka Angelosa wraz z jego synem i spowodował zbrojną
interwencję krzyżowców, domagających się uregulowania długu władców usuniętych przez zamach stanu. Szturm Konstantynopola, rozpoczęty 1204 doprowadził po pięciu dniach zaciętych walk do opanowania miasta, które padło ofiarą grabieży zdobywców. Nie myśleli oni jednak na tym poprzestać. Wśród wodzów krucjaty powstał bowiem plan zastąpienia greckiego Cesarstwa Bizantyńskiego przez Cesarstwo Łacińskie, które usunęłoby radykalnie schizmę kościelną i dostarczyło środków do rozbicia przewagi tureckiej na Bliskim Wschodzie. Feudałowie francuscy i włoscy oraz patrycjat wenecki podzielili więc z góry między siebie obszar państwa bizantyńskiego, obwołując cesarzem Baldwina hr. Flandrii. O wiele jednak trudniejszą rzeczą okazało się objęcie w posiadanie ziem w ten sposób podzielonych. Najeźdźcy spotkali się bowiem ze zdecydowanym oporem greckich zarządców poszczególnych prowincji. W Epirze, Nicei i Trapezuncie nie dał się on w ogóle przełamać. Ośrodki te skupiły opór antyłaciński, zaś przedstawiciele rodów możnowładczych Nicei i Trapezuntu. uważając się za prawych dziedziców cesarzy bizantyńskich, zaczęli nawet posługiwać się tytułami cesarskimi. Tymczasem Cesarstwo Łacińskie, wplątane u zarania swych dziejów w ciężki spór z Bułgarią, nie miało sił do zakończenia akcji opanowywania
ziem bizantyńskich. Rządzone przez obcych etnicznie i wyznaniowe przybyszów, nie znajdowało oparcia w miejscowym społeczeństwie, które coraz częściej widziało w niezawisłych państwach greckich, zwłaszcza w Cesarstwie Nicejskim. przyszłych wyzwolicieli spod jarzma łacińskiego. W tych warunkach Cesarstwo Łacińskie nie tylko nie mogło przyjść z pomocą chrześcijanom na Bliskim Wschodzie, ale przez odciąganie krzyżowców nad Bosfor osłabiało kadłubowe Królestwo Jerozolimskie. Zawiodły również nadzieje związane z likwidacją schizmy kościelnej. Ustanowiono wprawdzie patriarchę łacińskiego w Konstantynopolu, ale ludność miejscowa w olbrzymiej większości uznawała nadal patriarchę prawosławnego, który znalazł schronienie w Nicei. Wszystko to przesądziło o słabości Cesarstwa Łacińskiego i powodowało stopniową utratę posiadanych przezeń prowincji, a w końcu 1261 r. — jego upadek pod naciskiem Cesarstwa Nicejskiego. Przeżyły natomiast Cesarstwo Łacińskie
jego lenna na Peloponezie.
3.Sytuacja wewnętrzna w Kościele Katolickim w XIV i początkach XV wieku.
Zwycięstwo polityczne papiestwa nad cesarstwem w połowie XIII w. stało się wstępem do jego klęski. Od zewnątrz przeciwstawiały mu się mu sprzymierzone z nim poprzednio państwa narodowe, na czele z Francją, która zadała „Stolicy Piotrowej” najbardziej dotkliwy cios. Od wewnątrz oficjalny kościół, który w toku walk o hegemonię przekształcił się w bezprzykładną machinę biurokratyczną i fiskalną, został zaatakowany przez wszystkich tych, którzy dążyli szczerze do realizacji chrześcijańskich ideałów. Był to potężny wstrząs do Kościoła. W okresie walki papiestwa o władzę wierzono, że realizacja teokretycznego modelu imperium christianum automatycznie załatwi wszystkie lub prawie wszystkie problemy: zwierzchnictwo papieża nad panującym i poddanie sporów między nimi jego rozstrzygnięciom wyeliminuje wojny między chrześcijanami i zwróci ich siły na zewątrz, ku ostatecznej rozprawie z Islamem; nadzór kościelny nad życiem wiernych; podporządkowanie ich kościelnej sprawiedliwości pomoże realizować idealne społeczeństwo w myśl postulatów Adalberona z Laon: każda klasa będzie spełniać swe zadania bez ucisku i bez zawiści; teologowie uniwersyteccy ostatecznie uzasadnia naukowo dogmaty wiary i w ten sposób ich oczywistość skłoni cały świat do nawrócenia. Rzeczywistość była jednak daleka od ideału. Wiek XIV i XV to ciężki okres dla Papiestwa, kiedy traci bardzo na znaczeniu. Można by ten okres podzielić na trzy fazy, pierwsza to niewola awińońska, kolejna jest schizmą zachodnią, ostatnią można by uznać dążenia do zniesienia schizmy i nakładający się na to spór koncyliarstów i papistami.