7.Wybrane typy bohatera romantycznego w literaturze polskiej.
Analiza "Ody do młodości" wykazała podstawową odmienność bohaterów romantycznych, stanowiących studium osobowości niezwykłej, i tych, którzy wyznaczać mieli wzorce osobowe. Podział ten nie wyczerpuje jednak złożoności problemu bohatera romantycznego. Za wspólną cechę kreacji osobowych w tej epoce uznać można indywidualizm i skrajnie emocjonalny stosunek do rzeczywistości, jednakże w ramach tych generaliów, zarówno w literaturze europejskiej jak i polskiej występuje kilka wyrazistych odmian literackiego kreowania postaci. W literaturze zachodnioeuropejskiej prototypy bohatera nowego typu pojawiły się w dziełach twórców klasycznych, którzy w czasach kryzysu starych wartości przedstawiali ludzi niepotrafiących akceptować nowej rzeczywistości.
Bunt przeciwko światu stał się niemal stałą cechą bohaterów, ale prowadzić mógł do dwóch odmiennych postaw. Z jednej bowiem strony skłaniał do biernej rezygnacji, nostalgii i apatycznej ucieczki w świat wewnętrzny, aż do spokojnie zaplanowanych decyzji samobójczych. Z drugiej zaś bohaterowie wyrażali bunt przeciwko światu agresją i odrzuceniem norm moralnych ("Giaur" G. G. Byrona). Skrzywdzeni przez los, przekonani o dominacji zła, skrajnie nieszczęśliwi - kierowali desperackie ataki przeciwko wszystkim i wszystkiemu. Ich brawurowa odwaga i konsekwentne umiłowanie wolności przy pogrążeniu się w nienawiści, musiały prowadzić do autodestrukcji.
Na literaturę polską zdecydowanie silniej oddziałał wzorzec bajroniczny, ale niemal każdorazowo ulegał on modyfikacji. Bliski bohaterom Byrona był Konrad Wallenrod. Od całkowicie zagubionych i osamotnionych bohaterów Byrona różniło go jednak konsekwentne realizowanie precyzyjnie zaplanowanego zachowania i związek z narodem, który powodował, że działania Wallenroda nie były rozpaczliwie pozbawione sensu. Literatura polska niemal od początku romantyzmu tworzyła bowiem oryginalną formułę bohatera, łączącego różnorodne tendencje zachodnioeuropejskie z elementami gdzie indziej nie spotykanymi. Gustaw - bohater VI części "Dziadów" A. Mickiewicza - mieszając bajroniczny bunt z sentymentalizmem Wertera i podzielając jego przekonanie, że życie bez ukochanej nie ma sensu. Stawał się przede wszystkim wyrazicielem nowej prawdy o świecie, modelem osiągającym dzięki uczuciu niemal profetyczne wtajemniczenie. Elementem typowo polskim w kreacji bohatera romantycznego stała się także konieczność upolitycznienia koncepcji osobowości. Stąd niemal modelową cechą bohaterów epoki była wewnętrzna przemiana, która od werteryzmu czy bajronicznego buntu prowadzić miała do działalności narodowej, ale z zachowaniem niepospolitych cech romantycznej osobowości. Stąd też Gustaw przemieniał się w III części "Dziadów" w Konrada - bojownika sprawy narodowej. Kordian, skażony "chorobą wieku" w monologu na górze Mont Blanc, odnajdował sens w poświęceniu się dla ojczyzny. Szlachecki awanturnik Jacek Soplica odpokutował grzechy młodości jako ksiądz Robak - emisariusz napoleoński. Związane z powstaniem listopadowym przewartościowanie polskiego romantyzmu, którego konsekwencją była wewnętrzna przemiana bohaterów, nie prowadziło jednak wyłącznie do skierowania zbuntowanych samotników do działalności wolnościowej. Przemiana bohatera, przy zachowaniu cech jego osobowości, miała dać zupełnie nową jakość. Nowy bohater miał stać się nie tyle działaczem, ile profetą, wieszczem odkrywającym sens przyszłych losów narodu, bądź staczającym o nie walkę z Bogiem lub Szatanem. Popowstaniowa literatura romantyczna stworzyła zatem bohatera, który bez przesady mógł twierdzić: "Nazywam się Milijon", bo stanowił upostaciowienie koncepcji poety - wyraziciela narodu. Konrad, Kordian, Hrabia Henryk, ksiądz Marek (tytułowa postać dramatu Słowackiego) proponowali więc koncepcję osobowości, której nie znała literatura europejska. Pochodną formułą tej koncepcji były wzorce osobowe, nakazujące poświęcenie wszystkich wartości z życiem włącznie sprawie narodowej. Ordon ginący na reducie (choć rzeczywisty J. K. Ordon przeżył), Emilia Plater (z wiersza "Śmierć pułkownika"), gen. Sowiński (bohater wiersza J. Słowackiego "Sowiński w okopach Woli") stanowili wskazanie, jak należy służyć ojczyźnie. Poza patriotyzmem wyznacznikiem modelowego bohatera romantycznego w literaturze polskiej był fakt bycia poetą. W kreację bohaterów wpisywali bowiem twórcy elementy autobiograficzne i przemieniali postacie w studia warsztatu literackiego. Podstawowym dylematem bohatera (Konrad z "Dziadów", Hrabia Henryk z "Nie-Boskiej komedii") stawała się niemożność pełnego wypowiedzenia, przekazania do końca prawdy przeżyć, gdyż, jak twierdził Konrad: "język kłamie głosowi, a głos myślom kłamie". Uzupełnieniem koncepcji bohaterów wielkich dramatów epoki, łączących egzaltowany patriotyzm z dylematami natchnionego poety, były kreacje artystów w romantycznej prozie.
Specyficznym typem bohatera polskiej literatury romantycznej (szczególnie emigracyjnej) był też zbliżony do realizmu, choć idealizowany portret szlachcica z przemijającej epoki. Postacie z "Pana Tadeusza" A. Mickiewicza wobec nieuchronnego odchodzenia w przeszłość Polski szlacheckiej z jej kolorytem kulturowym, starały się utrwalić typowe dla niej postacie w kontekście nostalgicznej wizji "kraju lat dziecinnych". Z typem bohatera szlacheckiego wyraźnie kontrastował równie częsty w literaturze epoki bohater plebejski, który od szlachty doświadczał niewiele dobrego. Pojawiały się w literaturze epoki kreacje, ilustrujące tragizm ówczesnych stosunków społecznych. Generalnie jednak wszystkie wcielenia bohatera romantycznego łączyło przeżycie wielkiej miłości (teraźniejszej lub wspominanej), ogrom wewnętrznych napięć, dramatyczne poszukiwanie sensu życia i własnego miejsca w dynamicznie zmieniającym się świecie, wreszcie dojrzała gotowość poświęcenia wszystkiego raz obranej sprawie.