Renesans, Renesans2, Renesans (ODRODZENIE)


Renesans (ODRODZENIE)

Ramy czasowe:

Rozwój renesansu przypada na XVI w.Jest to epoka trwająca we Włoszech od końca XIVw. do początku XVIw. W Europie koniec XVw. do końca XVIw.

Renesans - rodowodowo związany z Włochami, nosi niewłoską, lecz francuskie miano Renaissance co oznacza dokładnie "odrodzenie" (re -"znów, na nowo "la naissance"- narodziny").

Renesans jest rezultatem skomplikowanego rozwoju historycznego.

Najważniejsze czynniki wpływające na rozwój renesansu :

W kulturze renesansowej ogromną rolę odegrało odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. Renesans odrzucił ideały średniowiecza a po wzorce i ideały sięgnął do filozofii i literatury greckiej i rzymskiej czyli Ateńskiej, wskutek skomplikowanych przemian w renesansie dochodzą do głosu nowe prądy umysłowe i religijne. Najważniejsze z nich to: humanizm , reformacja

Humanizm to prąd umysłowy, który głosi hasło "Jestem człowiekiem i nic co ludzkie nie jest mi obce" -cyt. z Terencjusza (rzymianin). Humanizm ukształtował nową postawę wobec życia i rozwoju człowieka. Antropocentyzm-człowiek w centrum. Humanizm jest całkowitym zaprzeczeniem ascezy, ludzie renesansu ukazywali Boga jako stwórcę wszystkiego co piękne i doskonałe. Uznawali go za dobrego i sprawiedliwego ojca.

W okresie renesansu nastąpił gwałtowny rozwój nauk ścisłych. Na ten okres przypada także przewrót Mikołaja Kopernika z układu geocentrycznego na heliocentryczny. Obok rozwoju medycyny i innych nauk nastąpił wzrost świadomości narodowej i języków narodowych, tym samym upada znaczenie łaciny, a zyskują języki narodowe.

Bohaterem renesansu jest humanista, czyli człowiek wszechstronnie wykształcony, za podstawę uznano znajomość trzech języków: greckiego, łacińskiego i hebrajskiego.

Przykładem takiego człowieka jest Leonardo da Vinci (malarz, rzeźbiarz, architekt, muzyk, filozof, matematyk, fizyk, chemik, geolog, botanik, mechanik, konstruktorem, poeta a więc uczony i artysta).

Leonardo da Vinci(1452-1519).

Michał Anioł Buonarroti (1475-1564).

Tycjan (malarz, 1476-1576).

Piotr Brueghel (1526-1569).

Łukasz Cranach (1472-1553).

Reformacja - drugi główny prąd renesansu. Był także efektem jego odwagi, nie cofania się nawet przed kwestionowaniem dogmatów religijnych. Renesansowa harmonia i równowaga zaczęły chwiać się wobec zagrożenia samotnością, wobec rozterek duchowych. Podobnie jak cała epoka, reformacja nie wyrosła "z niczego", nagle, lecz przygotowały ją stopniowo wcześniej (od XIV w.) kryzysy w kościele oraz piętnastowieczne dążenie do podporządkowania soborowi absolutnej dotąd władzy papieża.

Bezpośrednią przyczynę wybuchu reformacji upatruje się w wystąpieniu Marcina Lutra (1483-1546r), który w 1517r w Wittenberdze ogłosił słynne tezy o odpustach, choć atakowały one tylko pewne praktyki, negując możliwość uzyskania zbawienia za cenę dobrych uczynków i świadczeń, zwłaszcza pieniężnych, to jednak rozjątrzyło kurie rzymską. Potępienie reformatora bullą papieską (spaloną przez Lutra publicznie) stało się zaczynem ostrych walk religijnych, które ostatecznie rozbiły uprzednią, wznowioną wspólnotę europejską. Siła wybuchu reformacji istotnie przypomniała potężną detonację. Ogarnięta gorączką sporów Europą wstrząsały niepokoje, męczyły ją prawie przez cały XVI wiek wojny religijne. Reakcje kościoła nie przywróciły nigdy w pełni dawnego układu. Reformatorzy:

Marcin Luter(1483-1546).

-Porównanie sztuki średniowiecza i renesansu.

W renesansie badano perspektywę linearną, proporcje, mechanikę ruchów i anatomię ciała ludzkiego nawiązując w twórczy sposób do dziedzictwa sztuki antycznej. W średniowieczu tematyka związana była z religią, nie nawiązywano do sztuki antycznej, postacie nie zawsze były proporcjonalne, nie badano anatomii ciała ludzkiego tylko przedstawiano doskonałego Boga. W renesansowym malarstwie coraz większą rolę odgrywała tematyka świecka, przeciwnie do średniowiecza, gdzie tematem dzieł sztuki była wiara. W renesansie ukształtował się typ nowożytny pałacu z arkadowym dziedzińcem, w renesansie nie można było przebudowywać budowli, a w średniowieczu bardzo często przebudowywano różne budowle.

W średniowieczu dominowały budowle gotyckie i romańskie. Ciężkie o grubych murach lub o spiczastych wieżyczkach, a w renesansie dominowały budowle wzorowane na budowlach starożytnych i gotyckich. Twarze na obrazach i rzeźbach w renesansie mają jakiś wyraz w przeciwieństwie do twarzy w średniowieczu.

Renesans w Polsce-charakterystyka.

Odrodzenie w Polsce przypada głównie na wiek XVI.

Ważniejsze fakty historyczne:

bez woli naszej i posłów naszych nic nowego nie może na nas być ustanowione".

Przez wiele lat trwa tzw. "Ruch egzekucyjny średniej szlachty" zmierzający do zreformowania państwa , wzmocnienia pozycji szlachty i ograniczenia roli magnaterii i duchowieństwa.Pierwsza wolna elekcja-Henryk Walezy wybrany królem, w tak zwanych Artykułach Henrykowskich zobowiązuje się zachować istniejący ustrój i przywileje szlacheckie (szlachta ma prawo wypowiedzenia posłuszeństwa w przypadku nie dotrzymania przez niego umowy).

Najważniejsze wydarzenia kulturalne:

Na wiek 16 przypada twórczość i działalność wybitnych Polaków znanych nie tylko w kraju, ale i za granicą.

Są to:

Ważnym ośrodkiem kultury jest dwór Królewski, zwłaszcza za panowania Zygmunta Starego i przybyłej z Włoch żony. Dwór Królewski i Dwory Magnackie sprawiają mecenat artystyczny nad twórcami, umożliwiając kariery ludziom także pochodzenia nieszlacheckiego (Klemensowi Janickiemu). Następuje bujny rozkwit różnych dziedzin sztuki: architektury, rzeźby, malarstwa, muzyki i literatury. Wielu Polaków wyjeżdża na studia do krajów zachodniej europy, a liczni cudzoziemcy przebywają w Polsce. Duże znaczenie dla rozwoju nauki i kultury ma akademia krakowska, zwłaszcza w pierwszej połowie wieku. Na kształt życia literackiego w wielkim stopniu wpływa powstanie drukarń i oficyn wydawniczych.

Wydarzenia związane z reformacją:

"Dekameron" G.Boccaccia - pierwsza komedia ludzka.

Królowa Diora zaczeła opowiadać. Zaczeła opowiadać o Federico, który zakochał się w pewnej damie, która uchodziła za najpiękniejszą białogłowę. Stracił cały majątek na prezenty dla damy, został mu tylko sokół i dom, do którego się wprowadził. Umarł mąż Monna Giovanny, a syn został dziedzicem. Monna Giovanna zamieszkała na lato w domu. Syn Monny zaprzyjaźnił się z sokołem Federica. Choroba syna Monny, który chce dostać sokoła. Monna Goivanna udała się do Ferderica ze swoja przyjaciółką. Ferderico zaprasza damy na obiad. Ugotował obiad z sokoła. Monna prosi go o sokoła. Federico mówi, że nie może podarować sokoła bo go dał na obiad. Monna Giovanna zaczęła ganiać Federica i wraca do domu. Syn umiera Bracia proszą Monne by wyszła za mąż. Ona chce wyjść za Federica. Bracia oddali Monne Federicowi.

Giovanni Boccaccio był wielbicielem i przyjacielem Petrarki, znawcą antyku, poetą a przede wszystkim był doskonałym prozaikiem, twórcą włoskiej prozy artystycznej. Najgłośniejszym jego dziełem jest "Dekameron", czyli księga 10dni w których grono osób złożone z 7 dam i 3 młodzieńców zabawiało się opowiadaniem rozmaitych zdarzeń zabawnych, bądź niezwykłych schroniwszy się na wsi przed zarazą. Jest to zbiór 100 nowel odznaczających się bogactwem tematyki i mistrzostwem formy.

Nowela- sokół uznana jest za wzór konstrukcji nowelistycznej. Jest to gatunek epicki wywodzący się z antyku, a szczególny rozwój nowela przeżyła w renesansie. Najwybitniejszym osiągnięciem sztuki nowelistycznej był "Dekameron" Boccaccia.

Cechy gatunkowe noweli:

"Sonet do Laury"- wyznanie miłosne Francesco Petrarki.

Francesco Petrarka jest autorem cyklu poetyckiego zawierającego 350 wierszy, z czego 317 to sonety opiewające miłość do Laury, zmarłej w czasie wielkiej zarazy. Sonety dzielą się na "'Wiersze ku czci Laury żywej" i "Wiersze ku czci Laury umarłej". "Ja" liryczne w sonetach to sam Petrarca, poeta prezentuje przeżycia swojej duszy wywołane miłością do Laury. Jego utwory są dramatycznymi wyznaniami, swoistym pamiętnikiem miłosnym. Tłumaczenie Daniela Naborowskiego - poety baroku - sonet 132 zwraca uwagę na kunsztowną formę, którą tworzą:

"Jeśli nie masz miłości, cóż jest co ja czuję?

Jeśli miłość jest, co to przebóg takowego?

Jeśli..."

"Między sprzecznymi wiatry w niewarownej łodzi.

Bez wioseł jestem wpośród morza głębokiego"

-"Makbet" Williama Szekspira - tragedia nowożytna.

Życie teatralne w Anglii w okresie elżbietańskim. "Zloty wiek" literatury angielskiej przypadł na drugą połowę XVIw i początek następnego, a więc lata rozkwitu renesansu w Anglii, za panowania Królowej Elżbiety I. Po stuleciu dynastycznych wojen domowych, których następstwem był ogólny upadek kulturalny i gospodarczy kraju nastąpił pod rządami nowej dynastii Tudorów okres odbudowy i wzmocnienia państwa oraz jego rozwoju gospodarczego, a tym samym wzbogacenia się arystokracji i kupiectwa, głównie londyńskiego. W ślad za tym przyszedł rozkwit sztuki i literatury, który znalazł wielu mecenasów wsród możnych i wzbogaconego mieszczaństwa. Oczywiście bodźcem natchnień twórczych stały się hasła renesansowe, literatura antyczna oraz utwory pisarzy włoskich, francuskich, a także hiszpańskich. Tryumfy zaś święciły dramat i teatr. W dobie elżbietańskiej przeżywał on istotnie swój złoty wiek i nabrał świeckiego charakteru. Pierwszy publiczny teatr otwarto w 1576r w Londynie tuż za murami miasta aby się uniezależnić od władz miejskich. Budynek teatralny miał kształt okrągły lub wieloboczny bez dachu nad środkową sceną. Wokół biegły drewniane galerie dla zamożniejszych widzów gdy dla biedniejszych przeznaczono miejsca stojące na parterze. W dniu przedstawienia wywieszano na budynku chorągiew. Scena umieszczona była na podwyższeniu w dole. Dekoracje były fragmentaryczne, często zastępowały je napisy, nieraz zaś osoby dramatu w toku swych wypowiedzi opisywały miejsce i wzmiankowały o porze toczącej się akcji. Natomiast kostiumy odznaczały się wspaniałością a od aktorów wymagano nienagannej dykcji popartej odpowiednią gestykulacją i mimiką, przedstawienia odbywały się przy świetle dziennym, a role kobiece grane były przez chłopców przed mutacją, zmiana rekwizytów odbywała się na oczach widzów bo w teatrze elżbietańskim nie było kurtyny. Sceny ukazywane były jedna za drugą.

Twórczość Szekspira, źródła inspiracji.

Szekspir urodził się w 1564r w Stratfordzie. Jego ojciec był z pochodzenia ziemianinem, ale Szekspir był mieszczaninem. Kończył "Średnią szkołę ogólnokształcącą" w wieku 18 lat, żeni się z 25 letnią Anną Haddway. Z

małżeństwa miał troje dzieci i krótko po tym uciekł do Londynu. Zapisał się do teatru, potem był współwłaścicielem teatru "Glob". Na początku był chłopcem na posyłki. Nie był dobrym aktorem, ale był jednym z najlepszych dramaturgów. Uprawiał cztery gatunki dramatu: komedie, tragedie, kroniki historyczne i romanse. Wszystkie jego dramaty były odzwierciedleniem jego duszy i dzielimy je na trzy części:

komedie

  • "Komedia omyłek"

  • „Jak wam się podoba"

  • "Wieczór trzech króli"

  • "Sen nocy letniej"

tragedie

  • "Hamlet"

  • "Romeo i Julia"

  • "Otello"

  • "Makbet"

  • "Król Lear(lir)"

  • „Tytus Andronikus"

Kroniki historyczne

  • "Henryk 4,5,6"

  • "Ryszard 3"

  • „Henryk 8"

-Świat we władzy demonów w "Makbecie" Wiliama Szekspira.

Miejsce i czas akcji - po zwycięskiej bitwie Szkotów z Norwegami, w Szkocji w

połowie XIw.

Postacie realne: Makbet Banko Dunkan Lady Makbet Malkolm Donalbein Makduf

Postacie nierealne: trzy wiedźmy Hekate (Duch Banka)

Spotkanie trzech wiedźm, które przepowiadają Makbetowi władzę, a Banko, że będzie ojcem królów. Udają się do zamku Króla Szkocji Dunkana. Makbet zostaje tonem Kawdoru (część przepowiedni spełnia się). Król Dunkan odwiedza Makbeta. Po uczcie, gdy Król kładzie się spać Lady Makbet upija winem sługi, a Makbet zabija Dunkana. Lady Makbet brudzi ręce służących krwią Dunkana. Synowie Dunkana uciekają, a wina zostaje zrzucona na nich. Makbet rozkazuje zabić Banka i jego syna Flance (Flance ucieka). W czasie uczty pojawia się Makbetowi duch Banka (w jego sumieniu). Makbet spotyka się z trzema czarownicami i dowiaduje się, że do zamku podejdzie las i wtedy on zginie z ręki człowieka niezrodzonego z kobiety. Lady Makbet umiera. Przepowiednia spełnia się, gdy Makbet zabija rodzinę Makdufa wracają synowie Dunkana z wojskiem. Wojska ich łączą się i udając las podchodzą pod mury. Makbet ginie i Malkolm zostaje królem.

Porównanie tragedii antycznej i dramatu Szekspira:

Tragedia antyczna:

Akcja ma miejsce w tym samym "obszarze". Wszystko dzieje się w czasie jednej doby. Akcja obraca się wokół jednego wątka.

Rozmowy między chórem a przewodnikiem.

Eurypides-wprowadza pomyślne zakończenie.

Dramat Szekspira: Szekspir nie zachowuje zasady jedności czasu, miejsca i wątków akcji. Rezygnuje z chóru.

Szekspir rozwija akcję i jej punkt kulminacyjny. Cechy strukturalne dramatu "Makbet", a tragedia antyczna.

Cechy dramatu Szekspira: Łamie zasadę klasycznej jedności czasu(kilka lat) miejsca (Szkocja, Anglia) akcji (jeden główny wątek i wiele pobocznych) Brak komentarzy i chóru. Dramat nowożytny ma podział na akty i sceny w obrębie aktów. Pojawienie się scen zbiorowych Zachowanie tragizmu do końca akcji. Wprowadza wydarzenia fantastyczne. Mieszanie elementów tragicznych z komicznymi. Wprowadza didaskalia, czyli tekst poboczny, który mówi o wystroju wnętrz itd. Piękne stroje, słaby wystrój sceny.

Rejowy ideał człowiek poczciwego.

Mikołaj Rej(1505-1569)

Nie był człowiekiem zamożnym, choć pochodził z rodziny szlacheckiej.Urodził się w ŻurawnieJest czołowym poetą polskim. Nauki początkowe pobierał w Skalmierzu pod Krakowem, a potem krótko uczęszczał do szkoły we Lwowie, potem krótko do Akademii Krakowskiej. Uczyć się lubił, lubił przebywać na wsi i chodzić na polowania, jego ojcu nie zależało na wykształceniu syna. Gdy miał 20 lat ojciec oddał go na dwór Andrzeja Tęczyńskiego i tam po raz pierwszy zetknął się z ideą humanizmu. Bardzo szybko sam zaczął nadrabiać braki edukacyjne, zdążył w pewnym stopniu nadrobić zaległości, po kilku latach przeniósł się na Ruś do Mikołaja Sieniowskiego. Podczas tej wędrówki zapoznał się z ruchem reformacyjnym. Szybko się tym zainteresował, był przychylny nauce Lutra, ale potem opowiedział się po stronie Kalwinizmu. Osiadł na stałe na wsi i nie stronił od życia publicznego. Potrafił obserwować ludzi, z którymi przebywał Był błyskotliwy lubiany w towarzystwie. Pisać zaczął stosunkowo późno, już jako człowiek dojrzały. Nie piastował żadnego urzędu. 1543-1596 nie było żadnego sejmu, w którym nie brał by udziału. W 1543 wyszedł drukiem pierwszy utwór Rej "Krótka rozprawa", a potem 1557r. "Postulla", "Zwierzyniec", "Figliki", zbiory wierszy "Żywot człowieka poczciwego" - jest to fragment większego dzieła pt: "Zwierciadło" Napisał także swoją biografię. Tytuł "Żywot człowieka poczciwego" sugeruje, że tekst ten przedstawia życie człowieka uznanego przez autora za poczciwego. Jest on bohaterem wzorcowym (literatura parenetyczna) typem poczciwego człowieka jakim powinien stać się każdy odbiorca tego tekstu.

Cechy człowieka poczciwego według Reja:

-Powinien być cnotliwy"tedy ci jeszcze to nieprawe szlachectwo, gdy cnotami nie będzie ozdobione".

-Dbałość o dobre imię szlacheckie "A kto to gniazdo tak zacne dobrowolnie sam przez się szkaradzi jest podobien ........ zwierzęcemu dudka"

-Powinien być skromny, a jego zachowanie naturalne" na ludzi nie patrzy, tylko sam na się spogląda, cień upatruje, spluwa choć mu nie trzeba...

-Ma cieszyć się życiem i spędzać je zgodnie z naturą i odpoczywać przy niej

"A w każdym a tych czasów i potrzebnego, a różnego gospodarstwa i rozkosznych czasów i krotofil swych w moim owym ................. , a spokojnym żywocie poczciwy człowiek może ............ użyć".

-Gdy nadejdzie lato, ma używać tego co wypracował i co jest dobre "Używaj śmiało duszo, bo masz wszystkiego dobrego dosyć".

"Krótka rozprawa..."- dialog społeczno-obyczajowy.

Dialog - to rozmowa między co najmniej dwiema osobami, to także gatunek literaci, który zaistniał w lit. dzięki Platonowi. Chętnie dialogi pisywali zarówno twórcy średniowiecza jak i pisarze renesansowi. Mikołaj Rej napisał dialog w którym rozmawiają ze sobą Pan, Wójt i Pleban. "Krótka rozprawe" to rozmowa trzech osób, reprezentujących trzy stany społeczne: Szlachtę, Duchowieństwo i Chłopstwo. Z takich "dyskusji" dowiadujemy się o wzajemnych pretensjach rozmaitych osób.

Język Mikołaja Reja:

Rej pisał tak jak mówił, używając języka potocznego, przy tym nie dbał zbytnio o językową szatę swych wypowiedzi.Stosował gawędziarski, rozwlekły tok opowiadania, posługując się zdaniami wielokrotnie złożonymi, o zawiłej często strukturze składniowej. Wplatał też wiele spójników, nie zawsze koniecznie potrzebnych. Słownictwo jego natomiast było bogate i obrazowe, choć nieraz dosadne i rubaszne. Poza tym że szczególnym upodobaniem wprowadzał wyrazy zdrobniałe, jest to najbardziej charakterystyczna cecha rejowego stylu. Mikołaj Rej-Był ojcem literatury polskiej. Miał niezwykle barwny żywot. Jego utwory to zwierciadło przechodzące się po dworkach i sejmikach. Był zamiłowany w życiu codziennym i jego sprawach, nic poza nim nie widział, zalecał postępowanie zgodne z naturą i porządkiem.Krytykował Szlachtę i Duchowieństwo, zalecał uczciwość, wyżej cenił uczciwość i dobro niż wiedzę.Pisał teksty w postaci kazań, fraszki nazwane figlikami, w których opisał Rzeczpospolitą Szlachecką, Króla i Duchowieństwo. Rej był człowiekiem rozkochanym w swoim świecie i w swojej epoce.

Jan Kochanowski - portret poety, czołowego humanisty polskiej doby renesansu.

-Urodził się w Cycynie w 1530r, umarł w 1584r w Lublinie.

-Pochodził z rodziny szlacheckiej średniozamożnej.

-Otrzymał porządne wykształcenie, uczył się w Padwie(we Włoszech) na uniwersytecie, na wydziale filozoficznym i w Akademii Krakowskiej.

-Był we Włoszech, przebywał też w Niemczech i Francji.

-Na stałe wraca do kraju w 1559 i osiada na 10lat w Królewcu. Odwiedza dwory Filipa Padniewskiego i Piotra Myszkowskiego, Biskupów dzięki którym trafia na dwór Króla Augusta. (na dworze był sekretarzem królewskim). W 1569 kończy służbę dworską i na stałe osiada w Czarnolesie i w 1575 żeni się z Dorotą Podlodowską. Jest to czas w którym Kochanowski pisze najwięcej. Twórczośc dzielimy na trzy okresy:

utwory publicystyczne:

Mistrzostwo Jana Kochanowskiego we fraszkach.

1.Pochodzenie gatunku lirycznego (fraszki):

Jan Kochanowski stworzył własną odmianę, swój model fraszki, rozszerzając jakby jej "pojemność", stosując różne rozmiary, kategorie, proponując wszechstronność tematów, a także różnorodną tonację uczuciową.

2Fraszka Jana Kochanowskiego

Fraszka - gałązka, figielek (Kochanowski napisał ich około 300).

Księgi pierwsze.

"Na lipę"-narrator mówi, że to schronienie, dom, poeta snuje swoje refleksje na temat przyrody.

"Na zdrowie"-autor mówi, że zdrowie jest najważniejszą wartością, której wartość ocenia się po jego stracie.

"Na nabożną" - fraszka ośmiesza fałszywą pobożność kobiety, która modląc się biła służącą.

"Na dom w Czarnolesie" - fraszka mówi aby docenić to co posiadamy, mówi właściciel domu, a adresatem jest Bóg, autor mówi by cieszyć się życiem takim jakie mamy je dane.

"O doktorze hiszpanie" - Fraszka biesiadna w formie dialogu, która obrazuje życie doktora Hiszpana, który wraca do domu, a pijani koledzy chcąc go wyciągnąć z domu i doktor stwierdza, że położy się spać trzeźwy, a obudzi się pijany, doktor nie ma na tyle mocnego charakteru by się oprzeć.

"Na Konrada"Fraszka mówi o Konradzie, który jest chciwy i opycha się jedzeniem

na przyjęciu, a nie rozmawia.

"O żywocie ludzkim" - autor chroni zalety fraszki, że jest wieczna, a pieniądze,

uroda, zacność, moc i sława i tak przeminą, fraszki są odzwierciedleniem życia,

autor prezentuje zalety tego gatunku.

"Raki" - autor wychwala kobiety, jednak gdy tekst przeczytamy od tyłu, okazuje się, że autor naśmiewa się z pań.

"Na świętego ojca" - fraszka mówi o kapłanie, który nie dotrzymuje celibatu.

"O miłości" - fraszka mówi, że nie można ucieć przed miłością.

"O żywocie ludzkim" - człowiek zwraca się do Boga, mówi, że dorośli ludzie zachowują się jak dzieci i, że Bóg ma niezłą zabawę, gdy patrzy na ludzi, że ludzie dochodzą do celu najkrótszą drogą, ale nie najalepszą, że raz kroczą drogą, a raz manowcami, że cokolwiek ludzie robią, to rzucą to gdy umrą.

Księgi wtóre.

"Do Hanny" - fraszka mówi, że Hanna, która ma twarde serce, ma je podarować razem z pierścieniem.

"O kapelanie" - kobieta przychodzi na mszę, a księdza nie ma bo pilnował dzbana, kobieta mówi, że on długo spał, a on mówi, że jeszcze nie zmrużył oka.

Księgi trzecie.

"Do gór i lasów" - fraszka o charakterze ...................., autor opisuje swoje życie przed przybyciem na stałe so czarnolasu. Druga część fraszki mówi, że autor będzie żył z tymi którzy żyją daną chwilą, bez zabiegania o przyszłość.

"Do fraszek" - autor mówi, że fraszki zmieszczą wszystko i nikogo nie obrażą swoim dowcipem. Autor chce powiedzieć, że fraszki są zmieszane, że niektórzy łatwo mogą je rozszyfrować, a niektórzy nie.Fraszkę tą można odebrać jako zadumę nad sensem twórczości literackiej.

Kręgi tematyczne:

-Życie dworskie

"O doktorze Hiszpanie"

-Kobiety i miłość

"Raki","O miłości", "Do Hanny", "Do dziewki"

-Przyroda

"Na lipę", "Po góry i lasy"

-Ważne wydarzenia w życiu kraju

"Na sokalskie mogiły", "Na most warszawski"

-Przywary ludzkie

"Na nabożną", "O doktorze Hiszpanie", "Na Konrada", "Na świętego ojca", "Raki",

"O żywocie ludzkim", "Do Hanny", "Na matusza"???

-Własne życie i twórczość.

"Na dom w Czarnolesie", "Do gór i lasów", "Na swoje księgi", "Ku muzom", "Na

zdrowie"

-Rozważania filozoficzne, refleksje dotyczące sensu i wartości żecia.

"Na lipę", "Na zdrowie", "O żywocie ludzkim", "Na dom w Czarnolenie", "Do snu"

Jan Kochanowski-wyznawca i piewca ideałów antycznych"W Pieśniach".

Pieśń-to gat lit. ukształtowany w starożytności przez Horacego i jeden z ulubionych gat. J.Kochanowskiego. Kochanowski napisał 51 pieśni, a tworzył je przez całe swoje życie. Wydane zostały po śmierci poety w 1586r w dwóch tomach pt.: "Pieśni księgi dwoje". Zbiór ten zawiera 49 pieśni do których dołączone zostały osobno "Pieśń świętojańska o sobótce", oraz pieśń religijna zwana często hymnem "Czego chcesz od nas panie".

Pod względem tematycznym można wyodrębnić pieśni:

religijno-refleksyjne refleksyjno - filozoficzne patriotyczne historyczne miłosne

Ze względu na budowę wyróżnić można tzw. pieśni horacjańskie, są to swobodne tłumaczenia, lub przeróbki z poetów klasycznych, głównie Horacego. Pozostałe natomiast to utwory w pełni oryginalne. Postawy filozoficzne pieśni.

Stoicyzm - stoicy głosili zasadę, iż żyć należy zgodnie z naturą i prawami wszechświata, nie ulegając namiętnością, lecz wybierając zawsze cnotę i dobro, a nie rozkosz. Kierunek ten powstał w Atenach w IIIw. p.n.e. , a jego twórcą był Zenon z Kition.

Epikurentyzm - twórcą tego kierunku był Epikur-filozof grecki, który uznał za cel życia rozważne dążenie do przyjemności, szczęścia, które może osiągnąć człowiek jedynie mądry i sprawiedliwy, a zatem należy żyć rozumnie, cnotliwie i sprawiedliwie.

Księga pierwsza Pieśń 9 - zaliczana jest do utworów refleksyjno - filozoficznych, powstała z pieśni Horacego pt: "Pieśń o Fortunie". W pieśni autor zastanawia się nad życiem teraźniejszym, mówi że tylko Bóg zna przyszłość i śmieje się z człowieka, który nadmiernie zabiega o swoją przyszłość. Pieśń mówi, że w życiu człowieka ważna jest fortuna, która lubi na szczęśliwych zsyłać nieszczęścia, a nieszczęśliwym pomagać tak, że człowiek jest "raz na wozie, a raz pod wozem". Trzecią rzeczą, która kieruje życiem ludzkim jest czas. Autor mówi, że ten kto potrafi przeżyć każdą sytuacje, jest mądry w życiu i nie zginie. Autor przestrzega nas byśmy nie próbowali zgłębić tych trzech rzeczy, które sterują naszym losem. Cała pieśń jest odzwierciedleniem postawy Stoickiej autora, który mówi, że najważniejszy jest umiar, rozsądek i rozwaga. Wiersz ma budowę stroficzną, jest 10 strof. Księgi wtóre Pieśń 19-mówi, że Bóg wybrał człowieka i dał mu rozum, żeby człowiek mógł robić coś dla innych, ten kto może powinien walczyć z pogaństwem, a gdy zwycięstwo potrzebuje męża powinniśmy mieć odważnych żołnierzy. Pieśń mówi, że nie zginie ten, kto służy innym na miarę swoich możliwości.

Pieśń 21 mówi o miłości, która oparta jest na schemacie mówiącym, że miłość to niewola. Miłość jest widziana jako uczucie, które porywa człowieka, ale jest bardzo piękne.

Pieśń "Czego chcesz od nas panie" jest pieśnią wychwalającą Boga, mającą charakter modlitwy, podmiotem są wszyscy ludzie, którzy powinni pilnować porządku na świecie, ludzie są przedstawieni jako wysłannicy Boga(Człowiek ma uczestniczyć w planach Boga).

Patriotyczna postawa poety w "Pieśni o spustoszeniu Podola"(Piesń5). Pieśń 5-pieśń patriotyczna napisana w 1557 roku, po napadzie na Podole, gdy panowało bezkrólewie. Turcy wtargnęli na Podole i złupili wszystko co się dało. Pierwsze trzy strofy są obrazem spustoszonego Podola. Autor określa Tatarów jako zbójów bez serc, którzy łupią i nie budują miast ani wsi. Autor porównuje tatarów do wilków, żołnierzy do psów, a Króla do pasterza. W ostatniej części autor prosi szlachtę, by zaczęła działać, bo inaczej zostaną pobici przez Turków. Polskie wojsko jest słabe, więc autor proponuje by skuć talerze na talary, by móc obronić swój dobytek. Szlachta ma dać pieniądze, bo sama nic nie zdziała. W ostatniej strofie autor mówi, że Polak nie umie z niczego wyciągnąć wniosków, że jest głupi przed i po szkodzie.

Topos wsi spokojnej, wsi wesołej w "Pieśni świętojańskiej o sobótce".

Pieśń świętojańska o Sobótce:

-gatunek: sielanka

-rodzaj: liryka

Sielanka (ekloga, bukolika, idylla) - pogodny utwór idealizujący (wychwalający) życie ludu na tle przyrody. Odmiana ta nie jest związana z jednym rodzajem literackim. Może mieć charakter liryczny, epicki,

dramatyczny lub synkretyczny(zlepione różne gatunki). Pieśń składa się z wstępu i pieśni 12 panien o charakterze sielankowym. sobótka - to zwyczaj panujący na wsi, a sięgający czasów pogańskich. Miał miejsce w noc św. Jana z 23 na 24 czerwca Wieśniacy zbierali się w ciemnym lesie rozpalali ogniska, oraz grali na kobzach. W uroczystości brało udział 12 jednakowo ubranych dziewcząt, z których każda tańczyła i śpiewała swoją pieśń. Chłopcy skacząc przez ognisko chwalili się swoją sprawnością fizyczną, obrzęd kończył się z nadejściem świtu.

Pieśń panny 12 Porównuje życie wsi do życia marynarza, chwali życie na wsi, mówi, że jest uczciwe, bezpieczne, wesołe i spokojne. Przygody człowieka myślącego w "Trenach" Jana Kochanowskiego.

Tren - gatunek liryki, pieśń żałobna, wspominająca kogoś zmarłego, wyraża żal na cześć zmarłych, wywodzi się z antyku, w trenie chwalone były zasługi osoby zmarłej, mające na celu utrwalenie tej osoby wsród potomnych.

W Trenach zawarte są:

Tren 1 - autor rozpacza nad śmiercią córki, stwierdza, że wszystko robimy na próżno. Autor mówi o słowiczce, której gniazdo zostało wypatrzone przez sroki i ona sama ledwie umyka pierza, autor nie wie, czy w smutku żałować, czy się z przyrodzeniem mocować. Autor przyzywa wszystkie środki, które mogą wyrazić jego ból, tren nie mówi, kogo żałuje autor.

Tren 5 - autor porównuje małą oliwkę do swojej Orszulki. Mówi, że padła u stóp rodziców i mówi Persefonie, że mogła dać wielu łzom upłynąć płono.

Tren 6 - autor mówi, że Urszula miała otrzymać jego cząstkę, mówi też, że miała piękny głos i porównuje go do słowiczka. Mówi też o śmierci, która spłoszyła Urszulkę tak, że nie mógł nasycić się jej piosnkami. Porównuje też Urszulkę do Safony, poetki Lutyckiej.

Tren 7 - ideą trenu są rzeczy, które zostały po śmierci Urszulki, które przyciągają wzrok ojca, potęgując uczucie bólu. Porównuje Urszulkę do posągu, występują apostrofy i porównania.

Tren 8 - Jest to monolog do martwej córki. Autor opisuje pustkę w domu i mówi, jakim żywym dzieckiem była Urszulka.

Tren 9 - są to rozważania filozoficzne roli mądrości w życiu człowieka. Autor uważa, że uczył się cały czas, a poznał tylko cząstkę mądrości.

Tren 10 - Autor pyta, gdzie znajduje się jego córka. Autor zadaje pytanie córce i nie otrzymuje odpowiedzi. W końcu autor prosi córkę by go pocieszyła we śnie, lub jako zjawa.

"Treny" są utworem wyjątkowym, niepowtarzalnym. Również poeci starożytni pisali utwory żałobnego: Horacy, Stacjusz. U Kochanowskiego staje się formą pełną żywej treści. Jan Kochanowski jest autorem 19 trenów, utwory te są tak rozłożone, iż rozpacz ciągle wzrasta, osiąga punkt kulminacyjny w trenie 10, a w kolejnych następuje wyciszenie żalu i w Trenie 18 spotykamy poetę pogodzonego ze swym losem. Dzięki takiej kompozycji treny stanowią jedną całość, a jednocześnie każdy z nich może być interpretowany osobno. Treny wydane zostały w 1580r.

"Kazania sejmowe: Piotra Skargi.

Piotr Skarga studiował na Akademii Krakowskiej i w Rzymie. W 1564r przyjął święcenia kapłańskiej, w 1569r wstąpił do zakony jezuitów. Był organizatorem stowarzyszeń opiekuńczych. W 1606r sprzeciwił się uchwaleniu sejmowego rozporządzenia tolerancyjnego dla atakowanych różnowierców. Pozostawił po sobie wiele pism:

Określenie "sejm" odnosi rozważania, skargi do kręgu zagadnień związanych z najistotniejszymi problemami bytu państwowego. Tytuł zatem jest kluczem interpretacyjnym do kazań, nie zaś informacją o genezie utworu, czy formie jego publikacji.

"Kazania sejmowe" są drugim po "Żywotach świętych" najpopularniejszym dziełem skargi, obejmują one osiem tekstów, w których mamy przyczyny różnych chorób nękających Rzecz Pospolitą. Piotr Skarga jako doświadczony lekarz uświadamia, że chorobą należy zapobiegać. Taką profilaktyką są mądre i sprawiedliwe rządy. Jeśli ich zabraknie zaczynają się szerzyć groźne choroby. Brak miłości do ojczyzny, kłótnie sąsiedzkie, lekceważenie religii, władzy królewskiej, władz i niesprawiedliwe sądy.


Wyszukiwarka