WSTĘP DO PRAWOZNAWSTWA
Wykład 2 - 13.10.2006r.
funkcja wychowawcza prawa - najbardziej widoczna w prawie karnym - skutki ogólno-prewencyjne i indywidualnie-prewencyjne. Kara w razie popełnienia przestępstwa ma uzmysłowić społeczeństwu, jakie są koszty zachowań zgodnych z prawem, ma odstraszać potencjalnych sprawców od popełnienia przestępstw.
Indywidualna prewencja ma dotyczyć tylko konkretnego przestępcy.
Żeby prawo było skuteczne musi mieć ono odpowiednie środki (organy i wyposażenie)
Pozytywizm prawniczy w najogólniejszym pojęciu można podzielić na:
a) skrajny (twardy) - John Austin uważał, że prawo to suma nakazów suwerena. Pogląd ten zmodyfikował Herbert Hard, który uważał, że prawo to związek reguł prawnych, które można podzielić na reguły:
• pierwotne - mówią one o obowiązkach, które obowiązują w najbardziej pierwotnych systemach
• wtórne:
- reguła zmiany - pozwalają na zmianę przepisów, uchwalanie nowych
- reguła orzekania - określone są kompetencje określonych organów do stosowania prawa.
- reguła uznania - dzięki niej możemy powiedzieć co jest prawem(np.: pozwala odróżnić normy prawne od norm religijnych)
b)miękki (wyrafinowany)
Wg Roberta Dworkina prawo to zasady prawne, oprócz reguł pierwotnych i wtórnych.
RELACJE POMIĘDZY PRZEPISEM, A NORMĄ PRAWNĄ
Jednostka, która stosuje prawo lub której stosowanie prawa dotyczy spotyka się ze specyficznym rodzajem języka pisanego, jakim jest tekst prawny w postaci ustaw i innych aktów normatywnych. Teksty te zawierają głównie przepisy prawne, wyrażone w formie artykułów, bądź paragrafów.
W nauce prawa brak jest jednolitości w określeniu wzajemnych stanowisk między przepisem prawa, a norma prawną. Pojęcia przepisu prawa i normy prawnej są niekiedy używane zamiennie jako terminy synonimiczne, jednakże na gruncie prawnym spotyka się trzy stanowiska traktujące o tym jakie są wzajemne relacje pomiędzy przepisem prawa, a normą prawną:
• zwolennicy pierwszego stanowiska uważają, że przepisy to te pojęcia synonimiczne
• przedstawiciele drugiej koncepcji dokonują rozróżnienia - uważają, ze przepis prawa jest to pewien napis występujący w akcie prawnym, a norma prawna jest to znaczenie tego napisu. Przepis prawa to pewien formalny substrat, natomiast znaczenie tego substratu to norma prawna.
• przedstawiciele trzeciej koncepcji rozróżniają przepis prawa i normę prawną, gdyż przepis prawny jest rozumiany jako najmniejsza, systematyczna, techniczna jednostka aktu prawnego, natomiast norma prawna to pewna reguła postępowania zbudowana wg określonego wzoru z elementów zawartych w przepisie prawnym.
Tekst prawny jest usystematyzowany w pewne jednostki, których rodzaj jest determinowany przez dany akt prawny. Przepis prawny jako najmniejsza jednostka systemu aktu prawnego, będzie mieć różną formę w zależności od aktu.
Fakt podziału aktów prawnych na mniejsze jednostki systemu jest spowodowany przesłankami natury merytorycznej. Aby odszukać przepis prawa, musimy znaleźć najmniejszą jednostkę systemu(artykuł, paragraf, ustęp). Widać z tego, że przepis prawny jest dany bezpośrednio przez ustawodawcę, zaś norma prawna jest wynikiem pewnej pracy, nie jest ona wprost stworzona przez ustawodawcę, lecz sami musimy ją odtworzyć w procesie wykładni, opierając się na treści przepisów prawa.
Nauka prawa jest … teoretycznym, a zadaniem prawnika stosowanie prawa, tak by na podstawie przepisów prawa, skonstruował on poszukiwaną normę prawną, spełniającą określone warunki.
Nauka prawa jest skonstruowana na bazie przepisów zawartych w aktach prawnych, wskazuje sposób właściwego postępowania wg wartości jakie tkwią w prawie.
Nauka prawa ma w sposób wyczerpujący(w miarę możliwości) regulować czy tez rozstrzygać trzy podstawowe kwestie:
1. hipoteza normy - kto jest adresatem tej normy, czyli czyje zachowanie ma być przez daną normę regulowane.
2.dyspozycja normy prawnej - wskazać na czym to zachowanie powinne polega
3.sankacja normy prawnej - regulować konsekwencje zachowania odmiennego od zachowania powinnego.
BUDOWA NORMY PRAWNEJ
Na gruncie prawoznawstwa istnieją dwa zasadnicze stanowiska odnośnie konstrukcji normy prawnej są to:
a) trójelementowej normy prawnej:
• hipoteza - adresat np.: wskazuje czyje zachowanie jest regulowane, wskazuje jego właściwości i cechy, może określać miejsce i czas.
• dyspozycja - określa wzór powinnego zachowania się
- nakazowa
- zakazowa
- dozwalająca
• sankcja - konsekwencje które mogą być wymierzone
b) wielopostaciowej (polimorficznej) normy prawnej.
Normy prawne można konstruować na wiele sposobów w zależności od celów jakie zamierzmy osiągnąć, innymi słowy normę budujemy dla pewnych celów teoretycznych (np.: dla analizy prawa, bądź ze względów praktycznych (usunięcie sprzeczności, wypełnienie luk w prawie). Istnieją sytuacje, w których trójelementowa struktura normy prawnej nie jest wystarczająca, a więc trzeba zbudować normę wg innego wzoru, dlatego też stanowisko to dopuszcza możliwość budowania normy wg różnorodnych wzorów i twierdzeń. Ta budowana norma prawna jest w znacznej mierze kwestią konwencjonalną.
PODZIAŁ NORM PRAWNYCH
1. Ze względu na określonego adresata.
a) normy jednostkowe - odnoszą się do zindywidualizowanego , wyraźnie sprecyzowanego adresata, inaczej mówiąc desygnatem hipotezy jest jeden adresat.
b) normy ogólne - czyli takie, które odnoszą się do pewnej klasy adresatów, występuje w nich węższy lub szerszy krąg desygnaty hipotezy.
2. Ze względu na sposób określania zachowania sformułowanego w dyspozycji.
a) konkretne - dotyczą jednego, niepowtarzalnego zachowania się adresata (X pożyczył Y pieniądze i jeżeli Y zwróci dług, to zrealizowana została dana norma i X nie będzie mógł zażądać ponownie zwrotu pieniędzy)
b) abstrakcyjne - regulują pewien rodzaj powtarzalnych zachowań(jeżeli adresat zachowa się zgodnie z normą abstrakcyjną to nie oznacza wcale, że dana norma abstrakcyjna w związku z tym zachowaniem została spełniona i, że dany obowiązek wynikający z tej normy nie ciąży już na innych adresatach(np.: obowiązek służby wojskowej)
3. Ze względu na sposób tworzenia normy prawnej.
a) jednostkowokonkretne(indywidualne) - skierowane do jednego adresata, dotyczą niepowtarzalnego zachowania. Powstają na etapie stosowania prawa(orzeczenie sądowe, decyzje administracyjne)
b) ogólnoabstrakcyjne(generalne) - odnoszą się do klas adresatów dotyczących powtarzalnych zachowań. Powstają na etapie tworzenia prawa(zasady)
4. Ze względu na zawarte w nich sankcje
a) ius plusquam perfecta - prawo więcej niż doskonałe - czyli takie, które obwarowane jest sankcją represyjną i nieważności(np.: bigamia)
b) ius perfecta - prawo doskonałe - obwarowane sankcjami nieważności(np.: umowa sprzedaży nieruchomości…)
c) ius imperfecta - prawo niedoskonałe - nie jest obwarowane żadną sankcją(np.: w Konstytucji Kwietniowej prezydent odpowiadał tylko przed Bogiem i historią)
d) ius minusquam perfecta - prawo mniej niż doskonałe - obwarowane wyłącznie sankcją represyjną.
SANKCJE
a) represyjna - polega na wyrządzeniu adresatowi pewnej dolegliwości fizycznej lub psychicznej w razie zachowania niezgodnego z powinnym, określonym w dyspozycji(kara pozbawienia wolności) - ma ona zastosowanie głównie w prawie karnym
b) egzekucyjna - ma służyć zmuszeniu adresata do zachowania się w sposób powinny, zgodny z dyspozycją, nawet poprzez zastosowanie przymusu fizycznego lub psychicznego(np.: zmuszenie adresata do leczenia odwykowego, doprowadzenie świadka do sądu) - ma ona zastosowanie głównie w prawie administracyjnym
c) nieważności - polega na tym, że w razie zachowania się w sposób niezgodny z dyspozycją, dana czynność jest nieważną(zawarcie umowy sprzedaży nieruchomości powinno być ad solemitatem - zawarte w formie aktu notarialnego) - ma ona zastosowanie głównie w prawie cywilnym.
PODZIAŁ SZEROKOROZUMIANYCH NORM PRAWA CYWILNEGO
a) ius cogens - przepisy bezwzględnie obowiązujące - taka norma prawna wiąże adresata bezwzględnie do zachowania zgodnego ze wzorcem(powinnego, określonego w dyspozycji). Jeżeli adresat zachowa się w sposób niezgodny z dyspozycją, to takie zachowanie z mocy samego prawa będzie nieważne(np..: zmiana dokumentów umów sp.Z.O.O bez zachowania). Taki charakter mają przepisy prawa własności.
b) ius dispositivum - przepisy względnie obowiązujące - norma pozostawiająca adresatowi swobodę wyboru, określa zachowanie, albowiem może on się zachować w sposób zgodny z określonym w dyspozycji wzorcem, bądź też w sposób odmienny. Jeżeli strony stosunku cywilno-prawnego nie zrobią użytku z przyznanej im swobody, to są wówczas zobowiązane do zachowania określonego w normie prawnej(np..: swoboda zawierania umów - umowy najmu).
5