Historia wychowania - wykłady (średniowieczne wychowanie, uniwersytety, jezuici, Dewey, współczesne systemy oświaty)

Średniowiecze - główne założenia

Okres średniowiecza zamykał się w ramach od V do XV wieku. Początek tej epoki to upadek cesarstwo zachodnio-rzymskiego i kultury greckiej, ideologia średniowiecza kształtowana był głównie przez chrześcijaństwo. Upadek nauki i edukacji sprawił, iż jedynie kler stanowił warstwę społeczną posiadającą wykształcenie (zazwyczaj umiejętność czytania i pisania). Średniowieczne ideały skupiały się jedynie na życiu wiecznym, któremu było wszystko inne podporządkowane. Charakterystyczna dla tego okresu jest asceza i umartwianie się. Osoby, które chciały posiąść życie wieczne, zapisywały swoje majątki kościołowi. Wychowanie w średniowieczu miało trojaki charakter:

R E K L A M A

czytaj dalej ↓

• wychowanie rycerskie

• wychowanie cechowe

• wychowanie duchowe

Wychowanie rycerskie

Kandydat na rycerza pobierał nauki w zakresie władania bronią, układania pieśni, jazdy konnej. Rycerze uczestniczyli w walkach, w zawodach, biesiadowali. Uczono ich więc pewnej ogłady towarzyskiej, jednak większość z nich nie potrafiła czytać ani pisać. Podstawowe kształcenie otrzymywali tylko ci bogaci, którzy swoje majątki osiągali przez rozboje bądź za zasługi. Etos rycerza zakładał, iż każdy z nich oddawał:

• duszę - Bogu

• życie - królowi

• serce - kobiecie

• chwałę i honor - sobie

Kształcenie na rycerza obejmowało następujące etapy:

1. paź - rodzice oddawali swoich siedmioletnich synów na dwór, gdzie nabierali oni ogłady i uczyli się jak służyć damom

2. giermek (10 - 15 lat)- chłopiec przechodził pod nadzór danego rycerza, którego był nieodłącznym towarzyszem; służył mu, dbał o konie, uczył się władać bronią jednak nie mógł uczestniczyć w walkach

3. rycerz - pasowanie na rycerza oznaczało nadanie praw obywatelskich, a więc rycerz posiadał swój majątek i mógł się żenić; pasowanie miało miejsce podczas różnego rodzaju uroczystości

Wychowanie cechowe

Wychowanie mieszczańskie (rzemieślnicze) obejmowało 3 następujące okresy:

1. uczeń (terminator) - do terminu (zakładu rzemieślniczego) byli oddawani chłopcy od 7 do 10 lat, gdzie pobierali oni naukę od mistrza, jednak ich praca głównie polegała na służeniu czy sprzątaniu i jedynie przy okazji tych czynności mogli oni podpatrywać czynności rzemieślnicze; nauka była płatna - najczęściej w naturze (drób, jaja itp.) o różnej wysokości; długość trwania tego okresu zależał jedynie od mistrza, a zakończenie jej było jednoznaczne z przejściem na kolejny stopień - czeladnika

2. czeladnik - nauka była już bezpłatna, a o jej długości decydował mistrz, choć najczęściej trwała ona aż do jego śmierci; akt czeladniczy był nadawany publicznie przed starszyzną cechową, a wyzwolony uczeń wpisywany był do księgi rejestrów; czeladnik pracował pod okiem swojego mistrza, czasami mógł go zastępować; za swoją pracę otrzymywał wynagrodzenie; ten etap trwał niezwykle długo, gdyż niechętnie dzielono się tajnikami swojego rzemiosła; zrzeszenia rzemieślników były to cechy, grupy zamknięte

3. mistrz

Wychowanie duchowe - średniowieczna szkoła duchowa

W średniowieczu istniały dwa rodzaje szkół:

1. szkoły klasztorne - zakładane były przez opatów klasztoru (cystersów, benedyktynów), funkcjonowały na początku średniowiecza, ich celem było przygotowywanie przyszłych duchownych, lecz obok nich istniały szkółki zewnętrzne ogólnie kształcące chłopców; w szkołach przyklasztornych do nauki nie była przywiązywana większa uwaga, lecz niektóre z nich miały stosunkowo wysoki poziom nauczania

2. szkoły katedralne - zakładane były przez biskupów, okres ich rozkwitu to XI i XII wiek; obejmowały dwa stopnie nauczania:

• trivium (trzy drogi) - był to niższy stopień, na którym nauczano łaciny (metodą na pamięć), w niewielkim stopniu dialektyki, retoryki - tutaj w aspekcie formułowania uzasadniających prawdy wiary wypowiedzi, uczono też pisania listów czy podań

• quadrivium (cztery drogi) - najwyższy stopień kształcenia, nauczano arytmetyki z astronomią, geometrii z geografią, muzyki (śpiew chóralny, kościelny); ten stopień nauczania był stosunkowo rzadki

Główną metodą nauczania była metoda scholastyczna, polegająca na uczeniu się na pamięć bez zrozumienia, a główną metodą wychowawczą były natomiast kary cielesne. Uczniowie mieszkali w małych, wilgotnych i zimnych celach, byli źle odżywiani (cierpienie miało im zapewnić życie wieczne).

Uniwersytety w okresie średniowiecza

Termin "Akademia" znany był już od czasów Akademii Platońskiej, Ateneum czy Szkoły Retorycznej (Rzym). Miejsca tworzenia pierwszych uniwersytetów to Bolonia, Paryż czy Oxford (XII wiek). W tym okresie powstają 2 typy uniwersytetów:

1. uniwersytet włoski - zrzeszał on pewną grupę studentów, którzy wynajmowali lokal, znajdowali profesorów, którzy byli opłacani z ich pieniędzy (dlatego też mieli oni znaczący wpływ na program nauczania); z czasem zaczęto zakładać fundacje miejskie, a spośród studentów wybierano rektora - był to najstarszy student o wysokiej pozycji; władza administracyjna pozostawała w ręku studentów; w późniejszy czasie na czele uniwersytetu oprócz rektora stał również profesor; uniwersytety włoskie nauczały przede wszystkim prawa

2. uniwersytet paryski - powoływaniem tego typu uniwersytetów zajmowały się władze kościelne, dlatego też skupiano tam główną uwagę na teologii; zajęcia odbywały się w budynkach kościelnych, a uczelnia utrzymywała się z datków, zapisów prywatnych osób bądź też z królewskich fundacji; w odróżnieniu do uniwersytetów włoskich, władza nie spoczywała tu w ręku studentów, a rektorem był profesor; uniwersytet był kierowany przez Radę Uczelni, studenci mieszkali razem z profesorami

Średniowieczne uniwersytety zazwyczaj posiadały cztery wydziały:

1. Teologia - na jej otwarcie musiały wyrazić zgodę władze kościelne

2. Prawo

3. Medycyna

4. Filozofia

Wydziały prawa, medycyny i filozofii nie podlegały władzom kościoła. Wydział filozoficzny stanowił obowiązkowy, pierwszy stopień nauki na uniwersytecie, którego ukończenie wieńczone było zdobyciem stopnia bakałarza. Student mógł w takim momencie zakończyć swoją naukę bądź kontynuować ją na innym wydziale. Kolejne uzyskiwane przez studentów stopnie to magister i doktora (o charakterze uznaniowym).

Uniwersytet Krakowski

Uniwersytet Krakowski założony został przez Kazimierza Wielkiego w 1364 roku. Początkowo miał on posiadać cztery wydziały: teologiczny, prawniczy, medyczny i filozoficzny (głównym był wydział prawa), jednak wydział teologiczny nie uzyskał zgody papieża. Uczelnia funkcjonowała krótko, gdyż po śmierci założyciela nastąpił jej upadek i dopiero dzięki królowej Jadwidze w 1400 roku nastąpiło jej odrodzenie. Uzyskana zgoda na wydział teologiczny spowodowała, iż był to najbardziej rozbudowany wydział z czterech działających (posiadał aż 11 katedr). Dyrektorem był profesor, studenci mieszkali w wyznaczonym domu, a uniwersytet został oddany w opiekę biskupa krakowskiego

Reformacja i szkoły jezuickie

W pierwszym okresie, reformacja miała negatywny wpływ na szkolnictwo - nastąpiło tutaj zerwanie więzi z kościołem, gdyż Luter był przeciwnikiem średniowiecznego kształcenia. Pozytywne skutki reformacji to wprowadzenie do religii języka ojczystego, zwracanie uwagi na religijną edukację. Zaczynają się upowszechniać szkółki parafialne, następuje rezygnacja ze stosowania metody scholastycznej. Powstają inne odłamy religii, co powoduje zmianę postaw; kościół ulega reformacji, zostaje założony zakon jezuitów

Jezuici (Towarzystwo Jezusowe) był to męski zakon założony w 1534 roku w Paryżu przez Ignacego Loyolę. Działania zakonu skupiały się przede wszystkim na pracy oświatowej, czego wynikiem było powstanie sieci szkół średnich (tzw. kolegiów) i wyższych akademii. Propagowano zasadę nowej pobożności. Dla realizacji założonych celów, Jezuici korzystali z wielu nowatorskich rozwiązań (np. przekłady biblii na język narodowy, organizowali teatr szkolny itp.). Nauka w szkole - kolegium niższym - trwała 7 lat i obejmowała 5 następujących klas:

1. gramatyka niższa - infima (2 lata)

2. gramatyka średnia

3. gramatyka wyższa - syntaksa

4. humanitas - poetyka

5. retoryka (2 lata)

Kolegia wyższe, oprócz wyżej wymienionych klas obejmowały 2 bądź 3 letni kurs filozoficzny. Zajęcia były prowadzone przez zakonników, którzy nie pobierali za to opłat Każdy zakonnik musiał nauczać przez pewien okres czasu, do czego przygotowywały seminaria. Ich praca była kontrolowana.

Szkolnictwo polskie w XVII wieku

Jest to okres upadku szkolnictwa; podupadły takie polskie uczelnie jak Uniwersytet Krakowski, Uniwersytet Wileński czy Akademia Zamojska. Problem ten dotyczył również szkolnictwa średniego - nauczanie Jezuitów zaczęło bazować na starych, utartych metodach, a zakonnicy wycofali się z życia publicznego. Następuje zwycięstwo kontrreformacji.

Jeśli chodzi o Europę, wiek XVII był okresem wielkiego rozkwit oświaty, na którym to tle Polska wyglądała coraz gorzej. Podczas gdy w Europie zaczęły się pojawiać nowe prądy filozoficzne, polityczna i ekonomiczna sytuacja Polski była bardzo niekorzystna dla szkolnictwa - prowadzone wojny spowodowały ekonomiczną zapaść kraju. Następuje upadek uniwersytetów, a religijna nietolerancja skutkuje likwidacją kalwińskiego i ariańskiego szkolnictwa. Sposób nauczania w szkołach średnich uległ rutynie oraz izolacji od rzeczywistości społecznej. Krajem zaczęła rządzić bezkarna magnateria, której zamożność umożliwiało wysyłanie swoich dzieci do szkół za granicę.

Szkoła pracy Deweya

Nazwa "szkoła pracy" funkcjonowała na terenie Niemiec i w krajach skandynawskich, natomiast w pozostałych państwach - "szkoła aktywna". Twórcą tej idei był J. Dewey (szkoła pracy - G. Kerschensteiner). Szkoła aktywna prowadziła nauczanie treści programowych do pracy bądź innej formy aktywności twórczej. Wśród głównych założeń Deweya wymienić można następujące:

• szkoła miała kształcić w toku działania, ruchu

• szkoła miała być miejscem nie tylko pobierania lekcji, lecz również aktywnej pracy oraz życia społecznego

• należy kłaść nacisk na współpracę i solidarność w działaniu uczniów

• należy rozwijać w nich pomysłowość oraz twórczość

• podstawowymi zajęciami w szkole były: gotowanie, tkactwo, szycie czy garncarstwo, w trakcie których to czynności uczniowie poznawali teoretyczną stronę tych umiejętności; rezultat końcowy był wynikiem wielu badań, prób, eksperymentów

• praca była narzędziem poznawczym a zarazem instrumentem wychowawczym - przygotowywała do prowadzenia aktywności społecznej

• ta metoda kształcenia miała uaktywniać wrodzone instynkty - społeczny, badawczy, twórczy i artystyczny

Uwarunkowania i kierunki przemian współczesnej oświaty

System oświatowy - zespół wszystkich powiązanych ze sobą instytucji oświatowo - wychowawczych, funkcjonujących według ustalonych przez państwo zasad, do których należą:

1. określanie organizacyjnych ram szkolnictwa - tworzenie podstaw programowych, a więc ram organizacyjnych oraz czasu trwania poszczególnych szczebli kształcenia

2. kształtowanie oraz utrzymywanie szkolnictwa podstawowego

3. ustalanie stosunku do prywatnego szkolnictwa wyznaniowego

4. określanie długości trwania obowiązku szkolnego

5. sprawowany przez państwo oraz powołane do tego instytucje - nadzór nad szkolnictwem:

• pedagogiczny, a więc nad programami, efektami kształcenia

• ekonomiczny, czyli kontrola nad finansami

Do kierunków przemian współczesnej oświaty zalicza się:

• równomierny rozwój poszczególnych szczebli kształcenia

• udrożnienie systemu oświaty

• upowszechnianie średniego wykształcenia

• upowszechnienie oświaty

• ustawiczność kształcenia

• wyższa jakość kształcenia oraz wychowania

Natomiast wśród warunków tych przemian wyliczyć należy:

• czynniki ekonomiczne - nakłady na oświatę

• odpowiednio przygotowana kadra

• uwarunkowania ideowo-polityczne - adekwatność oświaty do politycznej sytuacji kraju

• uwarunkowania kulturowe

• uwarunkowania społeczne - potrzeby społeczeństwa)

System oświatowy po II Wojnie Światowej charakteryzował w się następujący sposób:

• programy nauczania nie nadążały za postępującymi przemianami społecznymi

• istniał nierówny poziom kształcenia w mieście i na wsi

• miała miejsce wewnętrzna sprzeczność między formalnym i rzeczywistym prawem oświaty

• system oświaty nie był dofinansowany

• panowała dyskryminacja rasowe i wyznaniowa

Zmiany jakie wprowadzono do powojennego systemu oświaty to:

• zmiana długości trwania edukacji podstawowej z 7 do 8 lat

• próby stworzenia dziesięciolatki, czego efektem miał być wyższy poziom nauczania na wsi

• wprowadzono obowiązek ukończenia szkoły zasadniczej zawodowej bądź szkoły przysposobienia zawodowego (2 - 3 letnie szkoły)

• wprowadzenie reform programowych w zakresie szkolnictwa ponadpodstawowego; w szkołach zawodowych rozszerzono profile kształcenia przygotowujące do zawodu, liceach ogólnokształcących starano się zaktualizować treści nauczania i wprowadzić nowe

Po 1989 roku padła propozycja upowszechnienia szkolnictwa średniego, ustalono obowiązek szkolny do 18 roku życia. Reformy programowe szły w kierunku zmniejszenia objętości programów nauczania, wprowadzono minimum programowe, czyli część obowiązkową, podczas gdy pozostałe treści były do wyboru. Utworzono wiele godzin dla zajęć fakultatywnych, do szkół została wprowadzona nauka religii, nastąpiło odpolitycznienie programów szkolnych. Celem reformy z 1999 roku było upowszechnienie szkolnictwa średniego, podniesienie poziomu edukacji na wsi, większa koncentracja na kształceniu umiejętności, a nie tylko wiedzy encyklopedycznej oraz akcent na wychowawczą funkcję szkoły. Najbardziej widoczną zmianą była reorganizacja szczebli kształcenia: zamiast 8-letniej szkoły podstawowej i 4-letniego liceum, wprowadzono 6-letnią szkołę podstawową, 3-letnie gimnazjum i 3-letnie liceum.

---