Kodeks rodzinny i opiekuńczy zawiera regulacje dotyczące:

- małżeństwa,

- pochodzenia dziecka z małżeństwa,

- przysposobienia - adopcji,

- obowiązek alimentacyjny,

- stosunki między rodzicami i dziećmi,

- opieka i kuratela,

Prawo rodzinne nie definiuje pojęcia rodziny - pozostawia to doktrynie,

- doktryna przyjmuje szerokie rozumienie rodziny:

- różne węzły wynikające z więzów krwi jak i z małżeństwa,

- KRO przyjmuje węższe rozumienie pojęcia rodziny:

- osoby w najbliższych więzach krwi - rodzice, dzieci i dalsi krewni,

- osoby, które są powiązane więzami krwi, wywodzą się od jednego przodka i mogą wywieść to swoje pochodzenie,

- w szeroki zakres rodziny wchodzą także małżonkowie - w tym znaczeniu rodziną będzie także konkubinat,

- osoby, które nie są powiązane węzłem małżeńskim, ale np. z tego związku zrodziły się dzieci,

- prawo rodzinne jako kodeks rodzinny chroni takich nieformalnych związków,

Kodeks rodzinny i opiekuńczy w art. 1 określa przesłanki zawarcia małżeństwa - moment, w którym małżeństwo zostaje zawarte:

- odmienność płci,

- KRO wyraźnie mówi mężczyzna i kobieta; ta odmienność wynika z aktu urodzenia,

- równoczesna obecność nupturientów,

- jest pewne odstępstwo, ponieważ można zawrzeć małżeństwo przez pełnomocnika; chodzi o to, że w miejsce jednego z małżonków stawia się pełnomocnik - czyli i tak muszą być dwie osoby,

- na zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika musi wyrazić zgodę sąd opiekuńczy o ile występują ważne powody - sąd sam je określa,

- to pełnomocnictwo musi wskazywać osobę, z którą małżeństwo ma być zawarte; pisemne a podpis musi być urzędowo poświadczony,

- zgodne oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeńskie,

- mówi się o oświadczeniu a nie o oświadczeniu woli; w literaturze i orzecznictwie podnosi się w większości, że jest to inne oświadczenie z zakresu prawa rodzinnego, wywołujące skutki prawne i w związku z tym nie stosuje się przepisów o wadach oświadczenia woli,

- obecność osoby, przed którą można złożyć takie oświadczenie,

- osobą uprawnioną do przyjęcia oświadczenia jest kierownik Urzędu Stanu Cywilnego - pełni funkcję na mocy uchwały Rady Gminy; osoba ta ma pełnomocnictwo na mocy uchwały,

- od 1998 taką osobą jest także osoba duchowna - potocznie mówi

się o związku zawartym tylko przed osobą duchowną jako o małżeństwie konkordatowym;

- jest to niewłaściwe, ponieważ rzeczywiście źródłem zmian w KRO był konkordat, ale jest on umową międzynarodową między Państwem polskim a Państwem Watykańskim, na mocy, którego, dwie umawiające się strony, przyjęły zaistnienie takiego sposobu zawierania małżeństw - musiała nastąpić zmiana KRO,

- konkordat dotyczy tylko kościoła rzymskokatolickiego, natomiast małżeństwo wyznaniowe można zawrzeć także w innych kościołach - dlatego prawidłowe byłoby używanie terminu małżeństwo przed osobą duchowną,

- powstaje pytanie, przed jaką osobą duchowną można zawrzeć związek małżeński:

- chodzi o takie kościoły i związki wyznaniowe, które mają uregulowany status między państwem polskim a danym kościołem; czyli takie, co do których istnieje regulacja ustawowa o wzajemnej regulacji stosunków między państwem a kościołem; zalicza się do nich:

- kościół rzymskokatolicki, polsko-katolicki, dwa kościoły protestanckie, trzy kościoły prawosławne, kościół augsburkoewangelicki, kościół reformowany, zielonoświątkowy, adwentystów dnia siódmego, związek mojżeszowy,

- powstaje problem ze związkiem wyznaniowym, który ma nawet uregulowany status, ale w zakresie zawierania związków małżeńskich przewiduje wielożeństwo - związki islamskie,

- katalog związków wyznaniowych czy kościołów nie jest zamknięty, gdyż zawsze nowe wyznanie może uzyskać status kościoła, które będzie mieściło się w ramach tej normy prawnej,

- składając oświadczenie przed osobą duchowną muszą być spełnione jeszcze dwie przesłanki:

- małżonkowie muszą złożyć oświadczenia, że chcą wywołania skutków w sferze prawa cywilnego,

- musi być sporządzony akt małżeństwa,

- akt małżeństwa sporządza kierownik USC - wg KRO osoba duchowna ma obowiązek w ciągu 5 dni od osobiście lub listem poleconym przekazać dokumenty do USC właściwego wg miejsca zawarcia związku małżeńskiego,

- termin 5 dni jest terminem zawitym i niezachowanie tego terminu powoduje, że kierownik USC odmawia sporządzenia aktu małżeństwa,

- jeżeli kierownik USC sporządzi akt małżeństwa mimo, że był uchybiony termin 5-cio dniowy - wkracza norma kodeksu rodzinnego - art. 2,

Art. 2. ⁽²⁾ Jeżeli mimo niezachowania przepisów artykułu poprzedzającego został sporządzony akt małżeństwa, każdy, kto ma w tym interes prawny, może wystąpić z powództwem o ustalenie nieistnienia małżeństwa.

- dopóki takie powództwo nie zostanie wytoczone małżeństwo funkcjonuje i wywołuje skutki ze sobą związane,

- jeżeli mimo niezachowania ww. przesłanek został sporządzony akt małżeństwa to musi toczyć się odrębne postępowanie o stwierdzenie nieistnienia małżeństwa,

- osoba duchowna może przyjąć oświadczenie o zawarciu związku małżeńskiego tylko wtedy, kiedy małżonkowie:

- legitymują się zaświadczeniem kierownika USC o braku przeszkód do zawarcia małżeństwa,

- oświadczenia to jest ważne 3 miesiące od chwili wydania,

- osoba duchowna musi wypełnić wszystkie dokumenty o wstąpieniu w związek małżeński i wystawić dokument, że małżeństwo zostało zawarte,

- problem - co wtedy, gdy osoby, które chcą zawrzeć związek kościelny nie chcą wywołania skutków cywilnoprawnych;

- osoba duchowna nie ma prawa odmówić przyjęcia tylko oświadczeń wyznaniowych, ale w chwili obecnej większość episkopatów podjęła uchwały wiążące osoby duchowne do odmowy udzielenia ślubu wyznaniowego, jeżeli przyszli małżonkowie nie chcą wywołania skutków w sferze prawa cywilnego,

- nie ma normy prawnej dotyczącej tej sprawy, ale z mocy innych rozstrzygnięć osoba duchowna ma obowiązek odmówić,

- tylko w sferze zawarcia małżeństwa prawa danych wyznań i prawo polskie są zbieżne,

- wszystkie ustawy i konkordat mówią o tym, że kwestie unieważnienia, rozwiązania małżeństwa, separacji rozwiązane są przez każdy z tych systemów odrębnie,

- jeżeli spełniono wszystkie ww. przesłanki małżeństwo uważa się za zawarte - jeżeli ktoś twierdzi inaczej musi wytoczyć powództwo o nieistnienie małżeństwa,

Przeszkody zawarcia małżeństwa:

- przepisy kodeksu rodzinnego przewidują, że niektóre osoby nie mogą zawrzeć związku małżeńskiego - istnieje 6 przeszkód i jest to katalog zamknięty:

- wiek,

- małżeństwo może zawrzeć osoba, która ukończyła 18 lat,

- ubezwłasnowolnienie całkowite,

- musi być orzeczone postanowieniem sądu,

- choroba psychiczna i niedorozwój umysłowy,

- pozostawanie w innym związku małżeńskim,

- chodzi tu o taki związek, który w świetle prawa cywilnego jest skutecznie zawarty,

- pokrewieństwo i powinowactwo,

- pokrewieństwo - wywodzenie się od wspólnego przodka; więzy krwi decydują o pokrewieństwie; występują linie i stopnie;

- wywodzenie się kolejno z przodka nazywa się linią prostą - rodzice - dzieci - wnuki,

- linia boczna - z rodziców urodziło się kilkoro dzieci - tworzą linię boczną; dzieci rodzeństwa,

- w linii bocznej zaczyna się zawsze od drugiego stopnia,

- powinowactwo - to krewni małżonka; wszyscy krewni męża są powinowatymi żony i odwrotnie,

- pokrewieństwo i powinowactwo jest o tyle istotne, że posługuje się nim kodeks rodziny oraz prawo spadkowe; powinowactwo nie ustaje mimo ustania małżeństwa,

- przeszkodą małżeńską jest pokrewieństwo w linii prostej bez ograniczeń, natomiast w linii bocznej dotyczy jedynie rodzeństwa,

- może się zdarzyć, że w świetle prawa cywilnego można zawrzeć małżeństwo natomiast zgodnie z prawem wyznaniowym - nie; w systemie prawa wyznaniowego jest o wiele więcej przeszkód - powinowaci w linii prostej nie mogą wchodzić w związki małżeńskie,

- przysposobienie,

- przysposabiający nie może zawrzeć związku małżeńskiego,

- część z tych przeszkód jest usuwalna na mocy orzeczenia sądu,

- do nieusuwalnych należą: pokrewieństwo, ubezwłasnowolnienie całkowite (chyba, że zostanie uchylone), pozostawanie w innym związku małżeńskim,

- pozostałe są właściwie usuwalne - za zgodą sądu opiekuńczego może być zawarty związek małżeński,

- wiek - sąd może zezwolić kobiecie, która ukończyła 16 lat, na zawarcie związku małżeńskiego, jeżeli istnieją ku temu ważne przyczyny,

- nie może w stosunku do mężczyzny,

- choroba psychiczna i niedorozwój - jeżeli sąd ocenie, że choroba ta lub niedorozwój nie zagrażają zdrowiu przyszłego potomstwa,

- powinowaci - sąd z ważnych powodów może udzielić zgody na zawarcie związku małżeńskiego,

- kierownik USC przed wstąpieniem małżonków w związek małżeńskie przyjmuje zapewnienie, że nie ma przeszkód do zawarcia małżeństwa,

- jeżeli którakolwiek z tych przeszkód wystąpi jest to podstawa do unieważnienia małżeństwa,

- część przeszkód jest usuwalna przez zgodę sądu opiekuńczego; można także powiedzieć, że niektóre przeszkody jakby usuwają się same - następuje konwalidacja tej sytuacji prawnej, np. związek małżeński zawarty przed osiągnięciem wymaganego wieku nie może być unieważniony po jego osiągnięciu,

- wszystkie przeszkody zawarcia małżeństwa są podstawą do jego unieważnienia,

- w różnych sytuacjach legitymację mają różne osoby; legitymację czynną mają tylko małżonkowie,

- w przypadku dwóch przeszkód legitymację ma każdy, kto ma w tym interes prawny - bigamia i pokrewieństwo,

- przy przeszkodzie wieku mąż nie może żądać unieważnienia małżeństwa, jeżeli żona jest w ciąży,

- osoba, która zawsze może żądać unieważnienia małżeństwa to prokurator,

- w prawie rodzinnym może występować ze wszelkimi powództwami np. o stwierdzenie istnienia czy nieistnienia małżeństwa, unieważnienia małżeństwa - legitymacja czynna,

- nie występuje po żadnej ze stron, występuje w interesie porządku prawnego,

- powinien interweniować, gdy ktoś stwierdzi, że jest naruszenie prawa,

- gdy przeszkody przestają istnieć, np. cofnięto postanowienie o ubezwłasnowolnieniu - nie można występować o unieważnienie małżeństwa,

Szczególne podstawy unieważnienia małżeństwa.

- dotyczy pełnomocnictwa - jeżeli pełnomocnictwo zostało skutecznie odwołane przed złożeniem oświadczenia albo było nieważne to istniej podstawa do unieważnienia małżeństwa,

- udzielenie pełnomocnictwa jest bardzo sformalizowane natomiast jego odwołanie nie, czyli można to zrobić w każdej formie byle dotarło ono do pełnomocnika,

- ustawodawca przyjmuje dodatkową zasadę, że nie będzie można żądać unieważnienia małżeństwa z powodu wadliwego pełnomocnictwa jeżeli małżonkowie mieli wspólne pożycie,

- w 1998 wprowadzono dodatkowo jeszcze trzy podstawy:

- stan wyłączający świadome wyrażenie woli,

- błąd co do tożsamości drugiej strony,

- groźba,

- przy tych podstawach występują terminy do wniesienia powództwa - nie można unieważnić małżeństwa po upływie 6 miesięcy do ustania tej wady, a w każdym wypadku po upływie 3 lat od zawarcia małżeństwa - art. 15 kro.

Art. 15¹. ⁽¹⁵⁾ § 1. Małżeństwo może być unieważnione, jeżeli oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński lub oświadczenie przewidziane w art. 1 § 2 zostało złożone:

  1)  przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli,

  2)  pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej strony,

  3)  pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, jeżeli z okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste.

§ 2. Unieważnienia małżeństwa z powodu okoliczności wymienionych w § 1 może żądać małżonek, który złożył oświadczenie dotknięte wadą.

§ 3. Nie można żądać unieważnienia małżeństwa po upływie sześciu miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli, od wykrycia błędu lub ustania obawy wywołanej groźbą - a w każdym wypadku po upływie lat trzech od zawarcia małżeństwa.

Skutki unieważnienia małżeństwa.

- unieważnienie małżeństwa powoduje, że małżeństwo nie istnieje - jakby w ogóle nie było zawarte, np. małżonkowie wracają do swoich nazwisk, ustaje powinowactwo,

- natomiast do skutków majątkowych, pochodzenia dziecka, wzajemnych roszczeń małżonków stosuje się odpowiednio przepisy o rozwodzie,

Ustanie małżeństwa.

- są dwie przyczyny ustania małżeństwa: - śmierć jednego lub obojga małżonków i rozwód,

- na tle kwestii związanej ze śmiercią musimy odwołać się do prawa cywilnego przy uznaniu za zmarłego,

- jeżeli sąd uzna za zmarłą osobę, co do której istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że nie żyje to jest to podstawa do wydania aktu zgonu przez kierownika USC,

- wówczas, gdy ktoś legitymuje się aktem zgonu oznacza to, że również legitymuje się tym, iż małżeństwo ustało,

- powstaje pytanie co wtedy gdy to uznanie zostanie uchylone - osoba żyje,

- osoba taka wraca do wszystkich swoich praw jakby w ogóle nie była uznana za zmarłą,

- powstaje problem małżeństwa - osoba ta de facto wraca do pozycji małżonka,

- w przypadku gdy druga osoba zawarła związek małżeński ustawodawca przyjął tu regułę wyjątkową - uznaje się zawarte drugie małżeństwo jako ważne, a to pierwsze za nieistniejące,

- wyjątek: - istnieje możliwość unieważnienia małżeństwa po uznaniu za zmarłego, jeżeli obie strony wiedziały, że ta osoba żyje,

- za życia małżonków małżeństwo może ustać przez rozwód,

- od 1990 mamy też doczynienia z instytucją separacji - istotą jej jest to, że małżeństwo nie ustaje mimo orzeczenia o separacji,

- o rozwodzie i separacji orzeka sąd okręgowy - i tylko orzeczenie sądu,

- powództwo o rozwód można wnieść w każdym czasie - nie ma żadnej cenzury czasowej,

- przesłanki rozwodu:

- pozytywne - muszą zaistnieć te przesłanki, aby rozwód mógł być orzeczony; sąd może orzec rozwód, jeżeli stwierdzi istnienie przesłanek pozytywnych; są to przesłanki rozłączne:

- zupełny i trwały rozkład pożycia,

- zupełny oznacza, że między małżonkami ustały wszystkie więzi jakie normalnie w małżeństwie funkcjonują tzn. więź psychiczny, fizyczna i majątkowa (w orzecznictwie przyjęto, że łożenia na utrzymanie rodziny nie jest więzią majątkową; chodzi o niepodejmowanie ważnych decyzji majątkowych),

- trwały oznacza nieodwracalny i brak nadziei na dalsze funkcjonowanie małżeństwa,

- jeżeli sąd dojdzie do wniosku, że zaistniały te przesłanki zupełnego i trwałego rozkładu pożycia może orzec rozwód; są także negatywne przesłanki rozwodu,

- powodują one, że mimo trwałego i zupełnego rozkładu pożycia rozwodu orzec nie można:

- dobro wspólnych małoletnich dzieci (jeżeli ucierpiałyby na tym dzieci)

- względy wynikające z zasad współżycia społecznego (jeżeli sąd uzna, że rozwód byłby sprzeczny z zasadami współżycia społecznego)

- tzn. w ocenie społecznej jest to żądanie moralnie naganne,

- brak zgody małżonka niewinnego;

- nie ma żadnej ogólnej zasady wyrażania zgody na rozwód, bo ocena należy do sądu; jeżeli rozwodu żąda wyłącznie małżonek winny a drugi jest niewinny i nie wyraża on zgody na rozwód to sąd powinien rozwodu odmówić,

- wyjątek - sąd mimo braku zgody małżonka niewinnego będzie mógł orzec rozwód, jeżeli odmowa zgody jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego,

- nie ustala się w prawie rodzinnym czasu po upływie, którego nie trzeba udowadniać zupełnego i trwałego rozkładu pożycia,

- trzeba wykazać, że małżeństwo nie funkcjonuje i z jakich przyczyn; jest projekt nowelizacji, że jeżeli jest tzw. separacja faktyczna przez jakiś czas to sąd mógłby orzec rozwód bez orzekania winy i wyrażania zgody,

- w wyroku rozwodowym sąd musi orzec także o winie - musi być punkt poświęcony winie rozkładu pożycia; sąd ma kilka możliwości:

- jeden małżonek jest wyłącznie winny, a drugi jest niewinny - sąd orzeka rozwód z wyłącznej winy...

- może powstać sytuacja, że sąd dojdzie do wniosku, że wina jest po obu stronach - sąd orzeka rozwód z winy obojga małżonków - nie stopniuje winy,

- może również powstać sytuacja, że sąd orzeknie bez winy którejkolwiek ze stron - z braku winy po którejkolwiek ze stron,

- na zgodny wniosek stron, sąd może zaniechać orzekania o winie i wtedy skutki są takie jakby żaden nie ponosił winy - dość częste przypadki,

- to orzeczenie o winie wpływa na obowiązek alimentacyjny między małżonkami po rozwodzie,

- małżonek wyłącznie winny ma obowiązek alimentacyjny na rzecz małżonka niewinnego do końca jego życia, chyba, że ten drugi małżonek zawrze drugi związek małżeński,

Zarząd majątkiem wspólnym. Odpowiedzialność małżonków za zobowiązania.

- zarząd majątkiem wspólnym - KRO przyjmuje rozróżnienie na czynności zwykłego zarządu i czynności przekraczające zwykły zarząd i od tego uzależnia możliwość działania małżonków,

- małżonkowie mają równe udziały, dopóki istnieje współwłasność łączny (tych udziałów nie wyróżniamy - przysługuje całemu majątkowi),

- wpływa na fakt zarządzania majątkiem - oznacza, że każdy z małżonków może zarządzać majątkiem wspólnym co do całości i poszczególnych przedmiotów,

- ustawodawca uzależnia to od rodzaju czynności:

- jeżeli jest to czynność zwykłego zarządu to każdy z małżonków może dokonywać czynności ze skutkiem dla obojga małżonków,

- jeżeli jest to czynność przekraczająca zwykły zarząd to dla ważności tej czynności prawnej wymagana jest zgoda drugiego małżonka - małżonkowie mają tu działać oboje albo wykonuje czynność jeden a drugi wyraża na to zgodę,

- zgoda może być wyrażona jeszcze przed czynnością prawną, w trakcie, a nawet po jej dokonaniu,

- nie dotyczy to czynności jednostronnej - czynność taka jest nieważna, jeżeli nie ma zgody równocześnie z dokonywaniem czynności prawnej,

- dotyczy to tylko i wyłącznie majątku wspólnego; majątkiem odrębnym każdy może dysponować swobodnie, bez zgody współmałżonka,

- forma wyrażenia zgody - jest wymagana taka forma, jaka jest przewidziana dla czynności głównej, np. umowa poręczenia zawarta na piśmie - zgoda też na piśmie,

- kwestia wyrażenia zgody jest bardzo istotna - jej brak powoduje nieważność czynności prawnej,

- ma także wpływ na kwestię odpowiedzialności - jeżeli ta czynność prawna pociągnęłaby za sobą odpowiedzialność łączną małżonków z majątku wspólnego to, gdy jest ona nieważna nie można uruchomić tej odpowiedzialności,

- reguły odpowiedzialności za zobowiązania,

- ustawodawca chroni wierzyciela; KRO przyjmuje ochronę wierzyciela - może zaspokajać się z majątku wspólnego małżonków choćby dłużnikiem był tylko jeden z nich,

- mamy tu wyraźnie rozłączenie postaw bycia dłużnikiem, zobowiązanym i odpowiadania majątkiem - jeżeli jeden z małżonków jest dłużnikiem nie oznacza to, że staje się nim także drugi z nich, ale za to odpowiada majątkiem wspólnym, np. jeżeli jeden z małżonków prowadzi działalność gospodarczą zaciąga kredyt, drugi wyraża na to zgodę - dłużnikiem banku jest tek, który kredyt zaciągnął, natomiast drugi musi znosić prowadzenie egzekucji ze wspólnego majątku,

- jeżeli jest to czynność nie przekraczająca zwykłego zarządu, to choćby drugi z małżonków nic o niej nie wiedział to i tak będzie odpowiadał majątkiem wspólnym,

- nie ma definicji czynności zwykłego zarządu i czynności przekraczającej zwykły zarząd - sąd rozpatruje to zawsze w odniesieniu do danej sytuacji,

- drugi małżonek ma możliwość obrony, ale musi wystąpić ze specjalnym powództwem do sodu - o ograniczenie lub o wyłączenie egzekucji z majątku wspólnego w całości lub w części; jednak tylko przy spełnieniu określonych przesłanek:

- jeżeli wykaże, że drugi małżonek nie przyczynia się w ogóle do powstania majątku, albo tylko w nikłym zakresie,

- jeżeli charakter wierzytelności jest tego typu, że zaspokojenie go z majątku wspólnego byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, np. długi karciane,

- ograniczenia jeżeli chodzi o zaspokajanie z majątku wspólnego,

- wierzyciel nie będzie mógł zaspokoić się z majątku wspólnego jeżeli dłużnikiem jest jeden z małżonków, ale to zobowiązanie zostało zaciągnięte przed powstaniem wspólności ustawowej oraz jeżeli ta wierzytelność jest związana wyłącznie z majątkiem odrębnym,

- wyjątek: - będzie mógł zaspokajać się z dwóch elementów majątku wspólnego, tj. z wynagrodzenia za pracę i inne usługi oraz z dochodu z praw autorskich, prawa twórcy wynalazku, wzoru lub projektu racjonalizatorskiego,

- wierzyciel jest lepiej chroniony także wtedy, gdy małżonkowie zawarli umowę o rozszerzenie małżeńskiej wspólności ustawowej,

- mogłoby się okazać, że nie ma majątku odrębnego, wówczas wierzyciel może zaspokajać się z majątku wspólnego choćby zobowiązanie powstało przed powstaniem wspólności,

- natomiast wierzyciel nie ma możliwości prowadzenia egzekucji z przyszłego udziału; nie może przymusowo ustanawiać hipoteki np. na ½ majątku.

- wyrażenie zgody przez małżonka na zaciągnięcie zobowiązania nie czyni go dłużnikiem i w związku z tym nie można mówić, że małżonkowie odpowiadają solidarnie; ale również nie można mówić, że odpowiadają solidarnie, gdy drugi małżonek wyrazi zgodę - on nie staje się dłużnikiem,

- odpowiedzialność solidarna będzie wówczas, gdy małżonkowie wspólnie zaciągną zobowiązanie, ale to wynika z art. 370 kc.

- natomiast kodeks rodzinny przewiduje odpowiedzialność solidarną małżonków - art. 30 KRO, - chodzi o zobowiązania zaciągnięte na zaspokajanie zwykłych potrzeb rodziny i to niezależnie od tego w jakim są ustroju majątkowym;

- co to są zwykłe potrzeby rodziny rozstrzyga każdorazowo sąd,

- kolejna kwestia wiąże się z sytuacją, gdy jeden z małżonków miał grunt i razem pobudowali dom - pytanie: czy drugi współmałżonek ma jakieś roszczenia,

- tak, ale jest to tylko roszczenie o rozliczenie się wzajemne małżonków,

- polega na żądaniu zwrotu tego co pochodziło z majątku wspólnego małżonków i było nakładem na majątek odrębny jak również odwrotnie, może żądać zwrotu nakładu z majątku odrębnego na majątek wspólny,

- to rozliczenie możliwe jest dopiero przy podziale majątku; nie można żądać tego wcześniej - dopiero kiedy ustanie małżeńska wspólność ustawowa i małżonkowie dokonują podziału majątku wspólnego mogą żądać rozliczenia - art. 45 KRO,

Art. 45. § 1. Każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek odrębny. Może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swego majątku odrębnego na majątek wspólny. Zwrotu dokonywa się przy podziale majątku wspólnego; jednakże sąd może nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny.

§ 2. Przepisy powyższe stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy dług jednego z małżonków został zaspokojony z majątku wspólnego.

- przedmiotem rozliczeń mogą być wszelkie nakłady z majątku odrębnego na majątek wspólny i z majątku wspólnego na majątek odrębny,

- również w tym postępowaniu o podział majątku wspólnego jeden z małżonków może żądać ustalenia nierównych udziałów, ale musi wykazać, że ten drugi nie przyczyniał się w ogóle albo w małym stopniu przyczyniał się do tworzenia majątku wspólnego - ustawodawca wyraźnie powiedział, że przy ustalaniu nierównych udziałów bierze się pod uwagę nakład pracy na prowadzenie domu i wychowanie dzieci,

- ogólna zasada jest taka, że małżonkowie razem tworząc majątek, funkcjonując w małżeństwie tworzą go niezależnie od tego, jaki jest nakład pracy, a tylko w wyjątkowych sytuacjach można żądać nierównych udziałów,

- wszystkie te rozliczenia, nierówne udziały mogą być poruszane i ustalane w momencie kiedy ustaje wspólność ustawowa i dochodzi do podziału majątku wspólnego,

- wspólność ustawowa ustaje albo z mocy umowy między małżonkami albo z orzeczenia sądu albo w chwili ustania małżeństwa przy rozwodzie,

Pochodzenie dziecka.

- prawo rodzinne chroni rodzinę opartą o małżeństwo w tym rozumieniu, że reguluje kwestie związane z małżeństwem,

- jeżeli chodzi o dzieci to ta ochrona dotyczy wszystkich dzieci; kwestią jest tylko ustalenie pochodzenia dziecka,

- zasada jest taka, że prawa dzieci oraz ich obowiązki są równe i niezależne od tego czy pochodzą z małżeństwa czy nie,

- powstaje problem - jak prawo rodzinne reguluje kwestie ustalenia pochodzenia dziecka,

- problem macierzyństwa i ojcostwa;

- prawo rodzinne nie zajmuje się w ogóle kwestią macierzyństwa - przyjmuje, że w tym względzie mamy do czynienia z prawem naturalnym,

- założenie, że matka jest zawsze pewna; kwestia ta jednak musi być rozwiązana, bo nie jest oczywiste, że kobieta, która urodziła dziecko może z nim nie mieć więzi biologicznej,

- jest możliwość ustalenia czy zaprzeczenia macierzyństwa, ale tylko w kontekście urodzin; jeżeli kobieta, która nie urodziła dziecka jest zapisana w aktach USC jak jego matka, wówczas może być prowadzone postępowanie o zaprzeczenie macierzyństwa na podstawie art. 189 kpc (stan prawny nie jest zgodny ze stanem faktycznym),

- prawo musi regulować kwestię pochodzenia od mężczyzny - kodeks wprowadza domniemania (prof. Stecki dzielił je na domniemanie małżeńskie i domniemanie kawalerskie),,

- chodzi tu o to, że jest pewna grupa domniemań związanych z faktem urodzenia dziecka w czasie trwania małżeństwa i odrębnie, gdy dziecko rodzi się poza małżeństwem,

- jeżeli małżeństwo zostało zawarte to od tego momentu wywołuje wszystkie skutki - w związku z tym KRO wprowadza domniemanie, że jeżeli dziecko urodzi się w czasie trwania małżeństwa to domniemuje się, że pochodzi od męża matki,

- w aktach stanu cywilnego jako ojciec będzie wpisany mąż matki,

- kierownik USC nie może tu samodzielnie niczego innego wpisać, jeżeli kobieta pozostaje w ważnym związku małżeńskim,

- domniemanie pochodzenia dziecka z małżeństwa obejmuje również okres 300 dni po jego ustaniu;

- wyjątek - jeżeli kobieta w ciągu 300 dni zawarła drugi związek małżeński to domiemuje się, że dziecko pochodzi od drugiego męża matki,

- problem pojawia się również na tle separacji;

- jeżeli dziecko urodziło się w ciągu 300 dni od orzeczenia separacji domniemuje się, że pochodzi od męża matki; po upływie tego terminu to domniemanie nie funkcjonuje,

- domniemanie te jest podważalne - może być obalone, z tym, że na ogół domniemania można obalić dowodem przeciwnym, natomiast w tym przypadku przepis mówi wyraźnie, że domniemanie pochodzenia dziecka z małżeństwa może być obalone tylko w drodze powództwa o zaprzeczenie ojcostwa,

- legitymację czynną do wytoczenia tego powództwa ma zarówno matka jak i mąż matki, oraz dziecko, ale po uzyskaniu pełnoletności i prokurator,

- każda z tych osób jest w nieco innej sytuacji:

- matka może wystąpić z powództwem w terminie 6 miesięcy od chwili urodzenia dziecka,

- mąż matki - 6 miesięcy od chwili kiedy dowiedział się o urodzeniu dziecka,

- dziecko - w ciągu 3 lat od momentu uzyskania pełnoletności,

- prokurator - w każdym czasie - nie ma terminu,

- ustawodawca wyraźnie nakłada obowiązek wykazania nieprawdopodobieństwa, że mąż matki nie jest ojcem dziecka,

- nie zawsze muszą być prowadzone badania - to nieprawdopodobieństwo może wykazane przez to, że małżonkowie nie współżyli ze sobą w tzw. okresie koncepcyjnym,

- dopiero prawomocne orzeczenie sądu o zaprzeczeniu ojcostwa powoduje, że pozycja dziecka jest pozycją dziecka pozamałżeńskiego,

- powództwo mogą wytoczyć osoby, które mają legitymację czynną i muszą wykazać nieprawdopodobieństwo; jest jednak pewne ułatwienie dla męża matki, tzn. jeżeli dziecko urodziło się przed 180 dniem od zawarcia małżeństwo to do zaprzeczenia ojcostwa wystarczy oświadczenie mężczyzny, że nie jest ojcem dziecka - nie musi wykazywać tego nieprawdopodobieństwa,

- ustawodawca założył tu, że w zasadzie dzieci powinny się rodzić dopiero po upływie pewnego czasu od zawarci związku małżeńskiego,

- w tym przypadku ciężar dowodu zostaje przerzucony na matkę, która musi wykazać, że jej mąż wiedział o tym, iż jest w ciąży, albo, że współżyła z nim w okresie koncepcyjnym,

- jeżeli kobieta to wykaże to zaprzeczenie ojcostwa jest dopuszczalne, ale ciężar dowodu przechodzi na męża.

- dziecko nie ma statusu dziecka małżeńskiego wówczas, gdy rodzi się pozamałżeństwem, albo skutecznie zaprzeczono ojcostwo - powstaje problem ustalenia pochodzenia dziecka: dwa tryby:

1. poprzez uznanie dziecka,

- kodeks rodzinny mówi, że dziecko może uznać ojciec dziecka,

- ma to znamiona oświadczenia wiedzy i oświadczenia woli - może to zrobić w określonej formie - tj. oświadczenia przed kierownikiem USC lub przed sądem opiekuńczym,

- do skuteczności tego uznania konieczna jest zgoda matki - samo uznanie ma charakter jednostronnego oświadczenia, natomiast jego skuteczność jest zależna od zgody matki,

- moment, w którym dziecko może być uznane - można uznać dziecko poczęte a nie urodzone,

- można także uznać dziecko nawet, jeżeli ojciec ma ograniczone zdolności do czynności prawnych, ale wówczas wymagana jest zgoda jego przedstawiciela ustawowego,

- uznać dziecko można w każdym czasie, ale jeżeli skończyło 18 lat do uznania potrzebna jest także jego zgoda,

- co jeśli do kierownika USC przyjdzie mężczyzna i oświadczy, że nie jest ojcem dziecka, ale chce je uznać:

- wówczas kierownik powinien odmówić przyjęcia takiego oświadczenia, ale jeśli takie oświadczenie przyjmie - czy można takie oświadczenie unieważnić z braku przesłanki materialno-prawnej?

- zdania w tej sprawie są podzielone - część przedstawicieli doktryny twierdzi, że można, na ogólnych zasadach, że to oświadczenie jest sprzeczne z normą, że uznać dziecko może tylko biologiczny ojciec, a skoro nim nie jest to uznanie dziecka nie może być skuteczne,

- zdecydowana większość uważa, że unieważnienie z tej przyczyny nie jest możliwe i odwołuje się tu do kodeksu rodzinnego jako lex specialis - mężczyzna, który uznał dziecko nie jest ojcem biologicznym dziecka,

- również przeciwko takiej przesłance ogólnej unieważnienia przemawia fakt, że kodeks rodzinny dopuszcza możliwość unieważnienia uznania z powodu braku więzi biologicznej, ale legitymację czynną przyznaje tylko dziecku po uzyskaniu przez niego pełnoletności i w ciągu 3 lat,

- wszystkie przesłanki przemawiają za tym, że nie można unieważnić uznania dziecka z powodu braku więzi biologicznej,

- może to unieważnienie zmieścić się w ramach żądania unieważnienia z powodu wady oświadczenia woli; w grę wchodzą tu trzy wady:

- brak swobody i świadomości,

- błąd i groźba - czyli mężczyzna może żądać unieważnienia uznania dziecka z powodu wady oświadczenia woli; jednak może tego żądać w ciągu roku od uznania dziecka i w procesie,

2. poprzez sądowe ustalenie ojcostwa,

- mamy tu kolejne domniemanie, które przemawia przeciwko mężczyźnie, który nie jest w związku małżeńskim, ale współżył z kobietą,

- polega na tym, że domniemuje się, że ojcem dziecka jest mężczyzna, który współżył z matką dziecka nie dawniej niż 300 dni od urodzenia dziecka, nie później niż 180 dni,

- z medycznego punktu widzenia 300 dni to najdłużej trwająca, a 180 dni to najkrócej trwająca ciąża,

- w procesie o ustalenie ojcostwa kobieta musi jedynie wykazać, że współżyła w tym okresie mężczyzną,

- mężczyzna może się bronić tzw. prulium concubentium, czyli że kobieta współżyła z kilkoma mężczyznami w danym okresie - te domniemania służą przeciwko wszystkim tym mężczyznom,

- jest ono podważalne dowodami przeciwnym, tj. albo wykazaniem, że w ogóle z nią nie współżył, albo współżył z nią, ale istnieją inne okoliczności, które wskazują, że nie jest ojcem,

- jeżeli chodzi o samo postępowanie, kobieta może wytoczyć powództwo o ustalenie ojcostwa tylko przeciwko jednemu mężczyźnie,

- jeżeli powództwo zostało oddalone, to nie ma przeszkód, aby wnieść powództwo przeciwko następnemu,

- zarzut prulium concubentum jest rzadko stosowany - jeżeli w trakcie procesu pojawi się ten zarzut a ojcostwo innego mężczyzny jest bardziej prawdopodobne to sąd może na tej podstawie oddalić powództwo już bez badań,

- czasami może nie dojść do ustalenia ojcostwa - np. jeżeli był zbiorowy gwałt a kobieta decyduje się na urodzenie dziecka (dr. Radomska uważa, że powinno byś jakieś rozwiązanie w kodeksie rodzinnym),

- z powództwem o ustalenie ojcostwa w procesie może wystąpić matka dziecka lub samo dziecko - jeżeli dziecko ukończyło 18 lat tylko ono,

- można występować w każdym czasie, nie ma żadnej cezury czasowej,

- w procesie o ustalenie ojcostwa nie może wystąpić biologiczny ojciec, bo dla takiej sytuacji jest przewidziany inny tryb - uznanie dziecka,

- jeżeli dziecko ma już uregulowany status prawny albo funkcjonuje domniemanie, że pochodzi od męża matki, albo zostało sądownie ustalone ojcostwo lub zostało uznane to oznacza, że ma taką samą pozycję; ma wszelkie prawa, np. do dziedziczenia, renty,

- status każdej osoby fizycznej, na zewnątrz jest wykazany przez akt urodzenia; jest także umieszczone nazwisko dziecka,

- jeżeli dziecko pochodzi z małżeństwa to nosi takie same nazwisko, jakie postanowili mu nadać rodzice (małżonkowie); jakie postanowili małżonkowie w chwili zawarcia związku małżeńskiego,

- sądowe ustalenie ojcostwa - regułą jest, że dziecko nosi nazwisko matki, chyba, że przedstawiciel ustawowy dziecka wnosi o nadanie mu nazwiska ojca,

- uznanie dziecka - regułą jest, że nosi nazwisko ojca, natomiast na wniosek ojca i za zgodą matki może nosić nazwisko matki,

- jeżeli dziecko ma nieustalone pochodzenie od mężczyzny to dziecko nosi nazwisko matki,

- jeśli chodzi o moment zawarcia związku małżeńskiego to wywołuje on pewne skutki w zakresie osobowym - pojawiają się więzi osobiste i powodują takie skutki w sferze majątkowej,

- do więzi osobistych odnosi się art. 23 KRO:

Art. 23. Małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie. Są obowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli.

- do tej kwestii należy także sprawa z nazwiskiem,

Stosunki majątkowe między małżonkami.

- sfera majątkowa dotyczy nie tylko stosunków między małżonkami - to także kwestia odpowiedzialności na zewnątrz - jak mogą wpływać na osoby trzecie,

- prawo rodzinne przewiduje dwa ustroje małżeńskie: ustrój ustawowej wspólności majątkowej i umowny ustrój majątkowy,

- jeżeli małżonkowie chcą zmienić ustrój to muszą zawrzeć stosowną umowę - regułą jest że jeżeli małżonkowie żadnej umowy nie zawierali to między małżonkami funkcjonuje ustrój wspólności ustawowej - powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa,

- co niesie ze sobą zasada wspólności ustawowej?

- przede wszystkim wszystko jest majątkiem wspólnym, natomiast zgodnie z określoną normą prawną mogą niektóre elementy majątku stanowić majątek odrębny,

- w ramach wspólności ustawowej funkcjonują trzy masy majątkowe:

- majątek wspólny,

- dwa majątki odrębne,

- regułą jest, że wszystkie przedmioty nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej są majątkiem wspólnym - art. 31

Art. 31. Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa obejmująca ich dorobek (wspólność ustawowa). Przedmioty majątkowe nie objęte wspólnością stanowią majątek odrębny każdego z małżonków.

- pojęcie przedmioty należy rozumieć w sposób szeroki - prawa własności, wierzytelności, służebności,

- w art. 32 ustawodawca wylicza, co w szczególności wchodzi do majątku wspólnego,

Art. 32. § 1. Dorobkiem małżonków są przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich.

§ 2. W szczególności stanowią dorobek małżonków:

  1)   pobrane wynagrodzenie za pracę oraz za inne usługi świadczone osobiście przez któregokolwiek z małżonków;

  2)   dochody z majątku wspólnego, jak również z odrębnego majątku każdego z małżonków.

- pobrane wynagrodzenie za pracę i inne usługi świadczone osobiście - to również jest pojmowane szeroko, bo to nie tylko wynagrodzenie ze stosunku pracy, ale również umowy zlecenia, o dzieło czy inne,

- dochody z majątku wspólnego i majątku odrębnego, np. przed zawarciem związku małżeńskiego jeden z małżonków miła lokatę i odsetki z tej lokaty po zawarciu związku małżeńskiego wchodzą do majątku wspólnego,

- w każdym małżeństwie funkcjonują trzy masy majątkowe i każdy z małżonków ma swój majątek odrębny - mówi o tym art. 33 KRO,

Art. 33. Odrębny majątek każdego z małżonków stanowią:

  1)   przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;

  2)   przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba, że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;

  3)   przedmioty majątkowe nabyte ze środków uzyskanych w zamian za przedmioty wymienione w dwóch punktach poprzedzających;

  4)   przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;

  5)   przedmioty majątkowe służące do wykonywania zawodu, jeżeli zostały nabyte ze środków należących do odrębnego majątku małżonka wykonywającego ten zawód; nie dotyczy to jednak przedmiotów służących do prowadzenia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa;

  6)   prawa niezbywalne;

  7)   przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;

  8)   wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub za inne usługi świadczone osobiście przez jednego z małżonków;

  9)   przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;

  10)   prawa autorskie twórcy, prawa twórcy wynalazku, wzoru lub projektu racjonalizatorskiego.

- katalog ten stanowi numerus clausus,

- ad.1 - przedmioty, wszelkie prawa - szeroko rozumiane; decyduje data; wspólność trwa dopóki nie ustanie na skutek np. separacji faktycznej,

- ad. 2 - ustawodawca honoruje więzy krwi albo z testamentu,

- ad. 3 - tzw. surogacja - w miejsce jednego przedmiotu wchodzi inny; zastąpienie jednego przedmiotu innym; jeżeli jest to przedmiot, który pochodzi z pkt. 1 lub 2 i został zbyty to w to miejsce wchodzi inny, który nadal jest w majątku odrębnym; surogacja musi być ścisła,

- ad. 4 - przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb małżonka np. szczoteczka do zębów - w pewnych sytuacjach może powstać problem, co to znaczy osobiste, np. biżuteria,

- ad. 5 - przedmioty służące do wykonywania zawodu, jeżeli zostały nabyte ze środków należących do odrębnego majątku - chodzi tu o szerszy krąg nabycia, z innych niż w pkt 1 i 2 i tylko służących do wykonywania zawodu,

- ustawa dalej mówi - nie dotyczy to jednak przedmiotów służących do prowadzenia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa - wszystko, co nabywa małżonek w ramach przedsiębiorstwa wchodzi do majątku wspólnego,

- ad. 6 - prawa niezbywalne - ściśle związane z osobą małżonka, np. alimentacyjne,

- ad. 7 - przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę moralną - np. za wypadek; natomiast, jeżeli z tego tytułu otrzymał jakąś rentę to ona wchodzi do majątku wspólnego (zastępuje wynagrodzenie); tu można podać szczególnej surogacji - jeżeli za to odszkodowanie np. z tytułu uszkodzenia ciała małżonek zakupił jakieś przedmioty służące do wykonywania zawodu to wtedy wchodzą one do majątku odrębnego; a jeżeli by zakupił jakikolwiek inny przedmiot to wchodzi on do majątku wspólnego,

- ad. 8 - wierzytelności za wynagrodzenie za pracę np. zalegania pracodawcy lub za inne usługi świadczone osobiście;

- ad. 9 - przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków; należy przyjąć, że chodzi o wszystkie gry o charakterze losowym wchodzą do majątku wspólnego,

- ad. 10 - prawa autorskie twórcy, prawa twórcy wynalazku, wzoru lub projektu racjonalizatorskiego - prawa wchodzą do majątku odrębnego, ale dochody z tego prawa do majątku wspólnego,

- jeżeli toczy się spór między małżonkami to musi udowadniać ten z małżonków, który twierdzi, że coś jest w majątku odrębnym,

- wyjątek stanowi art. 34 - jeżeli są to przedmioty domowego użytku służące obojgu małżonkom to są one objęte wspólnością ustawową nawet wtedy, gdy pochodzą z dziedziczenia, zapisu lub darowizny, chyba, że spadkodawca lub darczyńca postanowił inaczej,

- wszelkie wątpliwości rozstrzyga sąd.

Umowny ustrój majątkowy.

- ustrój zmienia ustrój wspólności - umowa jest ingerencją we wspólność ustawową,

- ustrój umowny powstaje w drodze umowy między małżonkami i musi być zawarta w formie aktu notarialnego,

- jakie możliwości mogą wystąpić w umownym ustroju majątkowym:

1. ustrój umowny rozszerzający małżeńską wspólność ustawową,

2. umowa ograniczająca małżeńską wspólność ustawową,

3. umowa znosząca wspólność, czyli wprowadzająca rozdzielność majątkową,

- małżonkowie umownie muszą postanawiać coś w sferze majątku wspólnego,

Ad.3 - najdalej idącą jest umowa o rozdzielności majątkowej, czyli znosząca wspólność - oznacza to, że od momentu zawarcia tej umowy zaczyna między małżonkami funkcjonować ustrój, gdzie są dwa odrębne majątki: żony i męża,

- nie ma majątku wspólnego,

- umowę można zawrzeć w każdym czasie trwania małżeństwa, a więc także przed zawarciem związku małżeńskiego,

- wszystkie umowy dotyczące stosunków majątkowych małżeńskich nazywają się intercyzą,

- np. jeżeli małżonkowie po 10 latach zawarli umowę o rozdzielności majątkowej, to wszystko to co będą nabywali po dacie zawarcia umowy będzie wchodziło od razu do ich majątków odrębnych - każdy zaczyna nabywać i działać na własny rachunek,

- co się dzieje z majątkiem wcześniejszym? - istnieje i nie dzieli się na majątki odrębne, tylko powstaje tutaj współwłasność w częściach ułamkowych,

- jeżeli trwa wspólność ustawowa to mamy współwłasność łączną, łącznie małżonkowie są współwłaścicielami całego majątku wspólnego,

- od momentu zawarcia umowy o rozdzielności majątkowej powstaje współwłasność w częściach ułamkowych - powstają dwa majątki odrębne, na które składają się wszystkie przedmioty nabyte po tej umowie i ułamek w tym co było dotychczas wspólne,

Ad.1 - ustrój umowny rozszerzający małżeńską wspólność ustawową polega na tym, że małżonkowie postanawiają, iż pewne przedmioty z majątku odrębnego wejdą do majątku wspólnego (przedmioty, które normalnie byłyby w majątku odrębnym),

- takich umów się w tej chwili nie zawiera - ustawodawca wprowadza pewne ograniczenia np. nie można rozszerzyć majątku wspólnego o prawa niezbywalne, a także wierzytelności jeszcze niewymagalne za pracę,

- nie ma też przeszkód, aby zawrzeć umowę, co do jednego przedmiotu, jednej kategorii przedmiotów wchodzących do majątku wspólnego, np. wszystkie nagrody,

Ad.2 - można też zawrzeć umowę wprowadzającą ograniczenia - będzie z niej wynikało, że to co normalnie byłoby w majątku wspólnym będzie w majątku odrębnym każdego z małżonków, np. tylko dochody z majątku odrębnego w majątku odrębnym,

- powstała wątpliwość czy między małżonkami mogą być zawierane umowy sprzedaży lub darowizny pomiędzy przedmiotami majątku wspólnego a majątku odrębnego, czyli czy może małżonek zawrzeć umowę darowizny na mocy, której daruje coś, co jest w majątku odrębnym do majątku wspólnego - dr Radomska uważa, że nie są one dopuszczalne gdyż nie można zawierać umowy z samym sobą,

- wszystkie sytuacje między małżonkami mogą być rozwiązywane za pomocą umów o zmianę ustroju majątkowego na rozszerzony, ograniczony lub wyłączony w ogóle - rozdzielność,

- ustawodawca wprowadza zasadę, że jeżeli małżonkowie zawierają umowę o rozszerzenie małżeńskiej wspólności ustawowej to mogą w tej umowie zastrzec nierówne udziały - jeżeli tego nie wprowadzą to udziały są równe,

- kazus: - jeden z małżonków odziedziczył działkę budowlaną, która weszła do majątku odrębnego; następnie małżonkowie razem pobudowali na tej działce dom; jak w świetle stosunków majątkowych małżeńskich - działa zasada superficies solo cedit - wszystko co jest trwale związane z gruntem jest jego częścią składową, czyli dom jest majątkiem odrębnym właściciela gruntu. W jaki sposób można by inaczej to rozwiązać - tylko przez umowę o rozszerzenie małżeńskiej wspólności majątkowej,

- prawo rodzinne przewiduje sytuacje, kiedy z mocy prawa ustaje wspólność ustawowa;

- art. 53 przewiduje, że ta wspólność - zarówno ustawowa jak i umowna ustaje z chwilą orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu jednego z małżonków; całkowitego jak i częściowego,

- od tego momentu istnieje rozdzielność majątkowa - powstają dwa odrębne majątki,

- art. 52 - pozwala na sądowe zniesienie wspólności ustawowej - sąd może tu działać na wniosek jednego z małżonków; ten małżonek musi mieć ku temu ważnego powodu; np. trwałe trwonienie majątku przez jednego z małżonków,

- ta wspólność majątkowa zarówno ustawowa jak i umowna ustaje z chwilą orzeczenia sądu - wyjątek: - jeżeli jest to zniesienie z orzeczenia sądowego to sąd może orzec o tym zniesieniu z mocą wsteczną,

- małżeńska wspólność ustawowa ustaje w chwili ustania małżeństwa - śmierć i rozwód,

- prawomocne orzeczenie rozwodu powoduje, że między małżonkami to, co było wspólne zmienia swój charakter i przybiera postać współwłasności w częściach ułamkowych,

- po rozwodzie istnieje oczywiście majątek wspólny, tylko nie jest objęty wspólnością łączną tylko współwłasnością w częściach ułamkowych,

- wspólność ustawowa ustaje z chwilą orzeczenia separacji - powstaje rozdzielność majątkowa,

- pytanie: czy jeżeli małżonkowie są w rozdzielności majątkowej mogą nabyć coś na współwłasność w częściach ułamkowych - tak, ale muszą wyraźnie oświadczyć, że nabywają jako współwłaściciele w częściach ułamkowych,

- prawo spółdzielcze, niezależnie od tego, jaki jest ustrój między małżonkami, jeżeli przydział spółdzielczego prawa do lokalu następuje w czasie trwania małżeństwa to prawo do mieszkania jest w majątku wspólnym,

- mieszkanie nabyte na wolnym rynku z majątku odrębnego wchodzi do majątku odrębnego małżonka,

- ogólną zasadą jest, że jeżeli zobowiązanie powstało przed zawarciem umowy przez małżonków to wszystkie późniejsze umowy nie odnoszą skutku wobec wierzyciela; dla wierzyciela taka umowa jest bezskuteczna - np. kredyt.

Obowiązek alimentacyjny.

Art. 128. Obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo.

- źródłem jego wypełnienia są różne więzi - potocznie wydaje się, że jest to obowiązek łożenia rodziców na rzecz dziecka,

- źródłami są:

1. pokrewieństwo,

2. powinowactwo,

3. przysposobienie,

4. wspólne rodzicielstwo,

5. małżeństwo - uprzedza inne obowiązki alimentacyjne;

Ad.1 - pokrewieństwo to najszersze źródło obowiązku alimentacyjnego i ten obowiązek obciąża krewnych w linii prostej - bez ograniczeń oraz w linii bocznej - rodzeństwo,

- prawo do żądania świadczeń alimentacyjnych to odrębna kwestia, bo obowiązek alimentacyjny powstaje z chwilą, gdy powstaje więź pokrewieństwa, zaś jego spełnianie wiąże się z określonymi przesłankami, o których mówi KRO

- linia prosta - KRO określa kolejność - najpierw zstępni (1) przed wstępnymi (2), a ci przed rodzeństwem (3),

- gdy jest kilku zstępnych (w sensie stopni) - dziadkowie mogą żądać świadczeń alimentacyjnych najpierw od swych dzieci, a dopiero potem od wnuków,

- gdy jest kilku wstępnych - tak samo; dziecko - rodzice potem dopiero dziadkowie; może też żądać od dalszych krewnych w linii prostej od dziadków i pradziadków,

- obowiązek alimentacyjny wynika z pokrewieństwa - funkcjonuje niezależnie od tego czy dzieci, rodzice - są przykładnymi dziećmi, rodzicami; nie wynika on ze stosunków rodzinnych,

- jeżeli (nawet przy sądowym ustaleniu ojcostwa) sąd zasądził świadczenia alimentacyjne a ojciec nigdy się z nich nie wywiązał to będzie on mógł w przyszłości żądać od dziecka świadczeń alimentacyjnych, choćby sam nigdy się z nich nie wywiązywał,

- w wyjątkowych okolicznościach - przemawiających na niekorzyść rodzica, iż sam doprowadził się do sytuacji, iż potrzebuje - wymaga świadczeń alimentacyjnych - gdy nie spełniał świadczeń ani obowiązku alimentacyjnego ani wychowawczego SN orzekła, że sąd może oddalić powództwo w oparciu o zasady współżycia społecznego,

- ale gdy rodzic zachowywał się przeciętnie - nie może to być zwolnieniem od obowiązku alimentacyjnego,

Ad. 2 - powinowactwo - tylko linia:

- macocha-ojczym na rzecz pasierba,

- pasierb na rzecz macochy czy też ojczyma,

- obowiązek alimentacyjny obciąża męża matki, który nie jest ojcem dziecka - ma ono jednak prawo żądać świadczeń alimentacyjnych od męża matki; czy też od żony swego ojca, która nie jest jego matką,

- teściowa od zięcia nie ma tego prawa,

Ad. 3 - przysposobienie,

- gdy jest pełne czy całkowite wywołuje taki sam skutek jak między rodzicami a dziećmi,

- gdy ktoś przysposabia dziecko - ma wobec niego taki sam obowiązek alimentacyjny jak wobec własnego dziecka - dalsi krewni też,

Ad. 4 - wspólne rodzicielstwo:

- niektórzy twierdzą, że jest to świadczenie bliższe odszkodowaniu; jest ono uregulowane w KRO w dziale poświęconym obowiązku alimentacyjnego,

Art. 141. § 1. Ojciec nie będący mężem matki obowiązany jest przyczynić się w rozmiarze odpowiadającym okolicznościom do pokrycia wydatków związanych z ciążą i porodem oraz kosztów trzymiesięcznego utrzymania matki w okresie porodu. Z ważnych powodów matka może żądać udziału ojca w kosztach swego utrzymania przez czas dłuższy niż trzy miesiące. Jeżeli wskutek ciąży lub porodu matka poniosła inne konieczne wydatki albo szczególne straty majątkowe, może ona żądać, ażeby ojciec pokrył odpowiednią część tych wydatków lub strat. Roszczenia powyższe przysługują matce także w wypadku, gdy dziecko urodziło się nieżywe.

§ 2. Roszczenia matki przewidziane w paragrafie poprzedzającym przedawniają się z upływem lat trzech od dnia porodu.

Art. 142. Jeżeli ojcostwo mężczyzny nie będącego mężem matki zostało uwiarygodnione, matka może żądać, ażeby mężczyzna ten jeszcze przed urodzeniem się dziecka wyłożył odpowiednią sumę pieniężną na koszty utrzymania matki przez trzy miesiące w okresie porodu oraz na koszty utrzymania dziecka przez pierwsze trzy miesiące po urodzeniu. Termin i sposób zapłaty tej sumy określa sąd.

- jest to więź alimentacyjna, która łączy matkę dziecka z ojcem jej dziecka, który nie jest jej mężem,

- chodzi o sytuację, kiedy matka dziecka ma określone świadczenia (może ich żądać) alimentacyjne od mężczyzny, który jest ojcem jej dziecka lecz niekoniecznie jej mężem, np. gdy uznał dziecko,

- z takim roszczeniem nie można wystąpić przeciwko mężowi - jest to roszczenie matki, nie ma to nic wspólnego z roszczeniem na rzecz dziecka (ojciec wobec dziecka - z tytułu pokrewieństwa)

- jest to roszczenie o zwrot kosztów utrzymania w okresie 3 miesięcy w okresie porodu,

- związany z okresem urodzenia dziecka i niemożliwością prawidłowego funkcjonowania - może żądać środków utrzymania dla siebie,

- oraz zwrotu wydatków związanych z ciążą oraz porodem (ich części) np. z lepszym odżywianiem, koniecznością zakupu innego ubrania; gdy nie korzysta z ubezpieczenia - kosztów leczenia, badań, porodu,

- ustawodawca daje prawo zwrotu nakładów - nadzwyczajnych związanych z ciąża i porodem; udokumentowanych - np. ciąża zasądził koszty najmu mieszkania;

- może z owym roszczeniem wystąpić przeciwko ojcu - musi być ono ustalone - jeżeli nie jest ustalone - może wystąpić tylko łącznie z ustaleniem ojcostwa - w procesie może wystąpić:

- w imieniu dziecka o ustalenie ojcostwa,

- o alimenty na rzecz dziecka,

- o zwrot ww. kosztów na swoją rzecz - b. Ważny jest art. 142,

- kobieta w ciąży może wystąpić do sądu - pozywając mężczyznę, którego ojcostwo jest uwiarygodnione,

- kobieta może żądać zasądzenia na jej rzeczy, albo jednorazowo lub płatne w ustalonych przez sąd ratach koszty utrzymania jej przez 3 miesiące i koszty utrzymania dziecka po porodzie przez okres 3 miesięcy,

- może nawet tego żądać przed porodem, sąd może zasądzić przed porodem - orzeknie, że mężczyzna ma obowiązek łożyć na dziecko - np. gdy była zatrudniona na czas określony lub utraciła zatrudnienie,

Art. 142. Jeżeli ojcostwo mężczyzny nie będącego mężem matki zostało uwiarygodnione, matka może żądać, ażeby mężczyzna ten jeszcze przed urodzeniem się dziecka wyłożył odpowiednią sumę pieniężną na koszty utrzymania matki przez trzy miesiące w okresie porodu oraz na koszty utrzymania dziecka przez pierwsze trzy miesiące po urodzeniu. Termin i sposób zapłaty tej sumy określa sąd.

- w pewnym sensie art. Ww. może przesądzać o urodzeniu dziecka - często zdarza się, że są zasądzane pieniądze, ale nie są one egzekwowalne od mężczyzny,

Ad.5 - małżeństwo,

- KRO nie reguluje obowiązku alimentacyjnego między małżonkami w czasie trwania małżeństwa,

- dokładnie po rozwodzie i orzeczeniu separacji - w czasie trwania małżeństwa obowiązek funkcjonuje w oparciu o art. 23 i 26 KRO;

Art. 23. Małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie. Są obowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli.

Art. 26. Z małżeństwa wynika powinowactwo między małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka; trwa ono mimo ustania małżeństwa.

- szczegółowo uregulowany obowiązek alimentacyjny - po orzeczeniu rozwodu,

- istnieje obowiązek - możliwość żądania świadczenia alimentacyjnego jest zależne od orzeczenia winy w wyroku rozwodowym - bardzo rygorystyczny względem małżonka winnego na rzecz niewinnego,

1 - małżonek wyłącznie winny nie może żądać nigdy świadczeń alimentacyjnych od małżonka niewinnego; kończy się ten obowiązek, gdy małżonek uprawniony (niewinny) wstępuje w drugi związek małżeński,

2 - małżonek niewinny może żądać świadczeń alimentacyjnych, gdy jego sytuacja materialna pogorszyła się w związku z rozwodem,

3 - gdy sąd zasądził - bez orzekania o winie, to każdy z małżonków może żądać świadczeń alimentacyjnych,

- uprawnienie to jednak powstaje dopiero wtedy, gdy znajdzie się w niedostatku - nie jest on definiowany w prawie rodzinnym - jest to brak podstawowych środków utrzymania,

- gdy nie ma wyłącznej winy - obowiązek alimentacyjny wygasa po upływie 5 lat od orzeczenia rozwodu,

- te same zasady odnoszą się do separacji - gdy sąd ją orzeknie, kwestia orzeczenia winy ma wpływ na obowiązek alimentacyjny,

- zarówno uprawniony jak i zobowiązany może wystąpić o ograniczenie lub też zniesienie obowiązku alimentacyjnego,

świadczenia alimentacyjne rodziców na rzecz dzieci.

- ogólne zasady świadczeń alimentacyjnych,

- kto może wystąpić z roszczeniem alimentacyjnym?

- przesłanki po stronie uprawnionej - reguła ogólna:

- niedostatek - nie zaś w trudnej sytuacji majątkowej,

- wystąpić mogą krewni, powinowaci,

- dziecko może wystąpić z roszczeniem - gdy nie może się samodzielnie utrzymać;

- oznacza to, że dziecko nie musi być w niedostatku - co oznacza stwierdzenie oraz jak długo nie może się samodzielnie utrzymać?

- czasami, gdy jest ułomne, chore nie może zarobkować - całe życie,

- przyjmuje się, że tak długo dopóki nie zdobędzie zawodu, dopóki się kształci - bez granicy wieku (granica wieku wynika z innych przepisów w kwestiach dotyczących np. renty, zasiłku rodzinnego),

- bez względu na poziom stopy życiowej, na której dziecko żyje,

- po stornie uprawnionego - w każdej sytuacji; usprawiedliwione potrzeby (tzn. uprawniony musi je wykazać oraz uzgodnić wysokość potrzeb)

- po stronie zobowiązanego - mającej spełniać te świadczenia, przesłanko są:

- możliwości majątkowe i zarobkowe zobowiązanego - nie ile zarabia tylko ile mógłby zarabiać,

- najczęściej jednak sąd żąda zaświadczenia o zarobkach,

- skuteczność wyroku następuje dopiero od momentu egzekucji;

- od 1975 istnieje Fundusz Alimentacyjny - może z niego korzystać osoba, która legitymuje się tytułem wykonawczym (orzeczeniem sądu zaopatrzonym w klauzulę wykonalności; oraz zaświadczenie komornika o nieskuteczności egzekucji),

- jeżeli świadczenie alimentacyjne z wyroku byłoby wyższe od tego, co należy się z funduszu alimentacyjnego - to fundusz wypłaca tyle, ile przewiduje ustawa o funduszu alimentacyjnym,

- powstaje jednak zadłużenie zobowiązanego - jeżeli będzie on kiedykolwiek posiadają jakikolwiek majątek - będzie prowadzona egzekucja na zaspokojenie owego długu na rzecz Skarbu Państwa,

- w prawie karnym jest określone przestępstwo uporczywej niealimentacji,

- jeżeli dziecko dysponuje jakimś majątkiem, który przynosi dochód to rodzic, czy inne osoby zobowiązane do świadczenia alimentacyjnego mogą się z niego zwolnić - np. dziecko dziedziczy mieszkanie, które następnie komuś wynajmuje,

Prawo rodzinne i spadkowe

1

---