Erwing Goffman - Perspektywa dramaturgiczna
zajmował się:
1. empirią - odwoływał się do własnych doświadczeń i obserwacji (niecodzienna empiria dla socjologa). Rozwinął to w formę nauki, często odwoływał się do pozycji książkowych, postaci z powieści, do anegdot - sięgał po nie usystematyzowane dane, znajdujące się „pod ręką”, luźne dane (blisko metafory detektywa).
2.interakcjami - sferą kontaktów „twarzą w twarz”, to mikrosocjologia. Nie interesował się makrosocjologią, czyli sferą rynków, stratyfikacją..
3. perspektywa dramaturgiczna - dla niego ludzie, którzy się kontaktują są aktorami, bo odgrywają pewne role wobec siebie, aby np. wywrzeć dobre wrażenie. „Aktorzy” u Goffmana mają inny arsenał środków do wywierania, mają do dyspozycji różne środki: oszustwa, manipulacje, kłamstwa - jako naturalny składnik życia, odgrywamy lepszego niż jesteśmy, rzeczy niezbyt etyczne, ale skuteczne. Perspektywa dramaturgiczna rozwijana jest w książce „Człowiek w teatrze życia codziennego” - sfera kontaktów twarzą w twarz, fasada do analizowania; podział na: scenę i kulisy, miejsce poza sceną i fasada.
Kontakty twarzą w twarz
Jak powinniśmy odgrywać role? - w ww. książce
1. schemat dawania przedstawień, reguły odgrywania ról:
▪ dramatyzacja ▪ idealizacja ▪ kontrolowanie ekspresji ▪ prawdziwość
2. dla G. ważna jest kwestia istnienia zespołów - współpracować ze sobą, aby dać najlepsze przedstawienie, wiedzieć o sekretach i tajemnicach zespołów
3. role poboczne
Ad 1. Kluczowe w kontaktach twarzą w twarz jest zagranie jak najlepszego spektaklu. Ważne elementy, aby spektakl był dobry - reguły:
▪ Dramatyzacja- to też kwestia fasady - np. fizyczne przygotowanie twarzy, swego rodzaju otoczenie sytuacji fizycznej, w której się znajdujemy np. gabinet szefa (elementy wystroju muszą symbolicznie wskazywać na pozycję - bogaty, drogi wystrój, aranżacja wskazuje na stanowisko). Fasada to też fizyczne przygotowanie twarzy, ubrania się w konkretny sposób, nasz sposób bycia, drobne informacje jakie dajemy otoczeniu o naszym statusie - tzn. czy jesteśmy w domu, czy w pracy, uczesanie, komórka sygnet itd. oraz wyposażenie ekspresyjne - dobrze odgrywać osobę z wielką werwą, chodzi tu o sposób wyrażania emocji, które są bardzo ważne w Goffmanowskiej perspektywie - pokazywać zaangażowanie bądź jego brak. Dramatyzacja - wprowadzenie emocji w interakcje twarzą w twarz.
▪ Idealizacja - ucieleśnianie i odzwierciedlanie wartości aprobowanych przez społeczeństwo. Kwestia prawdziwości - nasze wystąpienie musi być szczere, nie ujawniamy swoich sposobów oddziaływania na naszą publiczność, mamy zachowywać się spontanicznie, szczerze (jeżeli udajemy to odegrać to tak, aby się nie ujawnić)
scena - restauracja (w tym wystrój, potrawy ..)
za kulisami - kuchnia; otwarta sfera np. grill jako element kuchni, sfera poza sceną - szef kuchni spotkany gdzieś (później)
Ad. 2 Gry zespołowe. 3 typy tajemnic (sekretów) dla dobrego odgrywania roli
1. ciemne (brudne) tajemnice - wszystkie te informacje, które są niezgodne z obrazem jaki zespół chciałby utrwalić, niezgodne pomiędzy obrazem a rzeczywistością, czyli przedstawieniem a rzeczywistością (w przypadku restauracji to np. nieświeże potrawy).
2. strategiczne - możliwości i zamiary zespołu
3. wewnętrzne sekrety - takie informacje, po których pozyskaniu stajemy się pełnoprawnym członkiem zespołu (np. nowo przyjęty pomocnik kucharza) wtajemniczenie i mechanizm kontroli wewnętrznej
Ad. 3 Role poboczne. Mamy do czynienia z:
1. informatorem
2. klakierem
3. obserwatorem
4. pobocznym usługodawcą
Informator - udaje członka zespołu, zdobywa sekrety dotyczące zespołu, a potem sprzedaje je publiczności (kapuś, donosiciel)
Klakier - udaje członka publiczności, ale naprawdę ściśle współpracuje z zespołem, manipuluje, kieruje emocjami publiczności
Obserwator - ktoś kto jest niby członkiem publiczności, ale naprawdę bardzo uważnie obserwuje potknięcia gry zespołowej, by je sprzedać publiczności, członek publiczności, grający na rzecz publiczności (w restauracji - krytyk; uwagi wobec wystroju, czasu podania potraw itd.)
Poboczny usługodawca - ktoś, kto działa na zapleczu przedstawienia obok kulisów, ktoś kto coś wie o przedstawieniu, ale nie bierze w nim udziału (makijażystka, charakteryzator; w restauracji - dostawca towarów)
Osoba działająca na rzecz szefa - obserwuje i donosi, działa dla publiczności, bo szef będzie miał wiedzę i może spowodować zmiany.
Sklep - Mister schopper - osoba pomiędzy obserwatorem a ...................... sprawdza np. jak działa dane SPA, hotel, bank itd.
Goffman w socjologii zwraca uwagę na sferę niejawności i tajności w życiu społecznym - to jeden z nielicznych socjologów, który na to zwraca uwagę.
Inne wątki:
Różnicuje on na:
▪. interakcje zogniskowane i ▪ interakcje nie zogniskowane
zestaw reguł:
interakcje zogniskowane - w 1 określonym fizycznym miejscu zachodzą relacje/interakcje między ludźmi, którzy mają kontakt wzrokowy i komunikują się, mają jeden określony, wspólny cel, ich uwaga skupiana/zogniskowana jest na czymś konkretnym, jakimś określonym celu.
interakcje nie zogniskowane - wszystkie te sytuacje gdzie 2 lub 3 grupy będące w danym miejscu mają kontakt wzrokowy, ale są względem siebie obce, spotykają się przypadkowo (np. na przystankach, w przedziale pociągu …). W tych sytuacjach istnieją sposoby otwarcia sytuacji np. rozmowa o pogodzie, narzekanie na kolej. Trzeba uważać, żeby nie wkroczyć w prywatne terytoria.
Dla socjologii Goffmana ważne jest pojęcie roli - czy osoba ją odgrywająca jest nią pochłonięta, czy też ma dystans do niej. Ważny jest uniform (przykład: odgrywanie więźnia i strażnika) - powoduje on większe zaangażowanie w rolę.
Istotne elementy w patrzeniu na życie społeczne w tej perspektywie to:
Zwykłe rozmowy (problem interesujący G.) są bardzo ważne dla skuteczności całych zespołów - przekazujemy sobie informacje, dodatkowo potwierdzamy więź dowcipami - dla rozmowy (interakcji), dla podtrzymania zespołu.
Fatyczna funkcja języka - zwroty nic nie znaczące, służące podtrzymaniu rozmowy (acha, jasne, jasne). zorientowana na nawiązanie lub podtrzymanie kontaktu między rozmówcami (nadawcą i odbiorcą). Dominuje w takich wypowiedziach, jak telefoniczne "halo", "czy mnie słyszysz?", w formułach grzecznościowych typu "jak się masz?", "co u ciebie?" itp. W warunkach bezpośredniej komunikacji spotykamy specyficzną grupę operatorów tekstu, realizujących funkcję fatyczną. Tego rodzaju operatory mają charakter ściśle rytualny i dzielą się na trzy podstawowe grupy: 1. powitania (typu: Cześć!, Dzień dobry!, No hejka!, Sie ma!, Elo!) 2. podtrzymywania kontaktu (typu: Ojj! Ajj! No! Słucham! Aha! Tak, tak! itd.) 3. pożegnania (typu: No to pa! Do widzenia!, To nara!, Do zobaczenia!, Trzymka!)
Zakłócenia - ktoś robi coś dziwnego, wyłamuje się ze swojej roli, popełnia faux pas, w interakcji dla jej dobra często udajemy, że tego nie widzimy. Ważna jest kwestia jak wybrnąć z tego nietaktu, aby przywrócić normalną definicję sytuacji.
Goffman sztuką uczynił to, co jest naszym życiem codziennym. Doskonałe przykłady: życie przeciętnego sprzedawcy w sklepie, restauracja.
Robert Merton - współczesny reprezentant współczesnego funkcjonalizmu w socjologii (nietypowego)
Tradycyjny funkcjonalizm uznaje społeczeństwo za pewien dobrze funkcjonując system, to jest taka dobrze naoliwiona maszyna, w której wszystkie elementy są funkcjonalne i potrzebne
Funkcjonalizm Mertona (badacz nie tylko teoretyk)
M. prowadził analizy empiryczne - zwracał baczną uwagę, aby najpierw coś przebadać zanim przejdzie się do teorii, ważna była dla niego kwestia elementów funkcjonalności i uważał, że mogą być zbędne bądź dewiacyjne (może być tak, że niektóre nie są potrzebne - kwestia użyteczności i funkcjonalności).
Co może być badane w tej perspektywie funkcjonalizmu (Mertona)?
▪ I-szy element- to wszystko co ma charakter powtarzalny, standaryzowany, dający się ująć w jakieś wzory (normy społeczne, zachowania się grup, środowisk)
→ jest to pewne ograniczenie funkcjonalizmu, bo nie interesują nas zjawiska niepowtarzalne, niestandaryzowane np. dość trudno było zabrać się polskim socjologom za zjawisko Solidarności w Polsce - było to nowe dla elit, że robotnikom może chodzić o tak abstrakcyjne rzeczy
▪ II element Mertonowskiego podejścia to kwestia odróżnienia motywacji różnych ludzi od obiektywnych konsekwencji działań (ich subiektywna ocena sytuacji, to jak oni subiektywnie określają własne cele) od obiektywnych skutków ich działań.
→ u dziennikarzy - wrzutka - dziennikarz dostaje anonimowe materiały i robi na ich podstawie artykuł, uznając je za wiarygodny, gdzie skutkiem może być oczernienie kogoś (cel dziennikarza - wykorzystajmy te materiały, bo są interesujące dla czytelnika
▪ III - rozróżnienie pomiędzy funkcjami i dysfunkcjami. Funkcje przyczyniają się do adaptacji, integralności danego systemu, a dysfunkcje obniżają je.
→ w obrębie jednego elementu możemy mieć do czynienia z funkcjonalnością i dysfunkcjonalnością (każde zjawisko może mieć charakter funkcjonalny i dysfunkcjonalny np. prostytucja - z punktu widzenia całego społeczeństwa zjawisko dysfunkcjonalne, ale w przypadku określonych środowisk - bezpieczny wentyl bezpieczeństwa, może cywilizowany sposób na uniknięcie przestępstw seksualnych. Natomiast narkotyki miękkie będą zaporą dla twardych i ich legalizacja? Nie, to raczej bodziec (Holandia)
▪ M. rozróżnia pomiędzy funkcjami jawnymi (te które sobie uświadamiamy) i ukrytymi (, których sobie nie uświadamiamy) np. pogrzeb: jawne - oddać cześć zmarłemu, ukryte - integracja rodziny.
▪ funkcjonalność bądź dysfunkcjonalność oceniamy z pozycji jakiejś grupy lub środowiska, z perspektywy grupy społecznej, funkcjonalność i dysfunkcjonalność jest zawsze czyjaś np. dla przestępcy dysfunkcjonalność nie jest problematyczna, natomiast dla zwykłego obywatela przestępczość jest dysfunkcją. Pewne problemy są zawsze z czyjejś perspektywy, zależy od percepcji.
▪ IV - M mówi o alternatywach funkcjonalnych np. do jakiego stopnia rodziny homoseksualne są alternatywą dla rodziny, czy możemy tradycyjne elementy zastąpić alternatywnymi, jakie funkcje mogą stanowić alternatywę dla innych funkcji
▪ V - ograniczenia strukturalne - do jakiego stopnia możemy wprowadzać nowe elementy, a do jakiego je eliminować? Np. chcemy wprowadzić w Polsce ruch lewostronny, ale tylko dla ciężarówek
W podejściu Mertona- zainteresowanie dysfunkcjami, duże znaczenie badań empirycznych
2