Międzynarodowe Transakcje Gospodarcze
Wstęp
MTG obejmują o wiele więcej niż handel zagraniczny:
- transakcje na rynkach zorganizowanych
- leasing
- umowy licencyjne
- franchising
- zagr. inwestycje bezpośrednie
- joint ventures
- alianse strategiczne
- fuzje i przejęcia
- transakcje wiązane
Cykl transakcyjny - czynności prowadzące do zawarcia kontraktu
Transakcje giełdowe; giełdy towarowe
OTC - over the counter - transakcje na rynkach niestandardowych
Podziały rynków:
sformalizowane - giełdy towarowe, aukcje, przetargi, wystawy, wolne obszary celne - charakteryzują się ogromną liczbą transakcji dokonywanych według określonych zasad, w określonych miejscach i porach
wolne
Podział giełd:
produkt obrotu:
towarowe (towary masowe)
usług
ubezpieczeniowe
pieniężne
mieszane
skala działalności
lokalne
krajowe
międzynarodowe
prawny
kontynentalne (kontrolowane przez państwa)
korporacyjne (S.A.)
zakres transakcji
jednotowarowe
wielkotowarowe
rodzaje…
trans…
gotówkowe
terminowe
technika dokonywania obrotów
OUTCRY - publiczna, tradycyjna, transakcje na parkiecie
elektroniczna
mieszana
Funkcje giełdy:
- kształtowanie zwyczajów handlowych
- standardy i metody klasyfikacji towarów
- ogłaszanie notowań w postaci …. Giełdowych
- sądy arbitrażowe i polubowne
Towary będące przedmiotem obrotów giełdowych:
- zamienne
- podlegające standaryzacji
Uczestnicy transakcji giełdowych:
- członkowie - posiadają prawa wyborcze, korzystają z wszystkich dostępnych ulg i przywilejów
- uczestnicy - mogą uczestniczyć w działalności, lecz nie mają ww. bonusów
- maklerzy i bankierzy - pośrednicy (muszą spełniać pewne kryteria)
- goście - firmy uczestniczące w transakcjach poprzez pośredników
Transakcje giełdowe (podział):
- według zakresu obowiązku stron:
- rzeczywiste (kończą się dostawą towaru)
- nierzeczywiste (wystarczy faktura)
- według celu
- spekulacyjne (osiągnięcie zysku)
- zabezpieczające (zabezpieczające prawdopodobny zysk)
- według czasu dostawy
- natychmiastowe (gotówkowe) - dostawa do 3 dni
- dostawcze - półroczny termin dostawy (zwykle przy tr. nierzeczywistych)
- cel i tryb zawierania transakcji
- transakcje spekulacyjne typu long (gra na zwyżkę) lub typu short (gra na zniżkę) - są najczęstszym typem transakcji
- transakcje pożyczkowe typu borrowing i lending
- transakcje zabezpieczające (hedgingowe) zabezpieczające przed zmianą cen
- transakcje typu call
Transakcje pożyczkowe przenośne - równocześne zawarcie dwóch przeciwstawnych transakcji z różnymi terminami realizacji. Przy borrowing transakcje sprzedaży jest zawarta na póżniejszy termin niż pożyczki, przy lending na odwrót.
Transakcje arbitrażowe polegają na wykorzystywaniu różnic czasowych i w wielkościach notowań między różnymi giełdami. Polegają na zakupie towaru na jednej giełdzie sprzedaży go na innej (I typ). W II typie typy towarów mogą się różnić, ale muszą być zbliżone.
Transakcje opcyjnie - upoważniające do zakupu lub sprzedaży określonego towaru w określonym miejscu i czasie
- call -> zakup
- put -> sprzedaż
- double (podwójna) -> zakup i sprzedaż
Ww. transakcje dopuszczają możliwość rezygnacji (opcja = możliwość, nie obowiązek).
Leasing
- leasing jest kontraktem nietypowym, gdyż łączy cechy kontraktu najmu, pożyczki, kupna i sprzedaży
- umocowanie prawne -> korzenie prawne tkwią jeszcze w prawie rzymskim
- formy leasingu (bezpośredni, pośredni)
a) bezpośredni - umowa pomiędzy leasingobiorcą a leasingodawcą w formie sprzedaży prawa do dysponowania odpowiednim produktem w zamian za opłaty leasongowe
b) pośredni - umowa między leasingobiorcą a instytucją finasową i umowa między leasingobiorcą a dostawcą towaru
Warianty:
- leasingobiorca zwraca się do instytucji finansowej o wyszukanie najlepszej oferty
- leasingobiorca wybiera ofertę i szuka instytucji finansowej chętnej do finansowania
- instytucja finansowa zakupuje dobra i poszukuję chętnego leasingobiorcy
- długość trwania - krótko, średnio i długookresowy
Zależą często od przedmiotu:
- dobra powszechnego użytku (do 3 lat)
- urządzenia (do 5 lat)
- dobra inwestycyjne (7-10)
- leasing finansowy i operacyjny
- operacyjny - dany środek jest przedmiotem 2+ kontraktów, pozostaje własnością leasingodawcy, który zajmuję się konserwacją i naprawą i do którego wraca on po wygaśnięciu kontraktu (np. maszyny budowlane)
- finansowy - całkowita amortyzacja w ramach jednego kontratku, konserwacja i naprawa to często zadanie leasingobiorcy, ma on często opcję wykupu urządzenia po wygaśnięciu umowy
- przedmiot leasingu
- leasing o sprzedaż: zakłada przeniesienie praw własności pod koniec czasu użytkowania (przysługuje rękojmia i gwarancja)
- lesing o kredyt - droższy niż kredyt ale zna się cel i można odliczyć przedmiot leasingu od postawy opodatkowania,
- retroleasing
- leasing międzynarodowy
- środek zabezpieczenia przed zacofaniem technicznym
- wpływ waluty, w której jest opłacany (zmniejszenie/zwiększenie korzyści)
- większość kontraktów m-nar NIE zakłada ostatecznego nabycia przedmiotu (korzyści fiskalne i celne)
- często występuje możliwość rozwiązania kontraktu przed końcem lub wymiany przedmiotu na nowe (leasing rewolwingowy)
- leasing finansowy jest częsty przy dobrach inwestycyjnych
- na rynku m-nar dominują duże firmy i agencje rządowe
- kontrakty m-nar są bardziej skomplikowane od zwykłych (ryzyko polityczne, walutowe, ubezpieczenie towaru, analizy prawne)
- często występuje leasing importowy i eksportowy
- regulacje prawne: konwencja UNITROIC, projekty Światowej Rady Leasingowej (LEASEURO, LEASASIA), analogiczne wzory dla Am.Łacińskiej
- opłaty i stawki leasingowe
- w przypadku leasingu finansowego, cena musi uwzględniać całą wartość produktu
- w operacyjnym tylko % wartości produktu
- dochodzą koszty kredytu i ubezpieczenia
- cena zależy od długości trwania kontraktu
- kwoty leasingowi są negocjowane, mogą być stałe lub progresywne
- zalety leasingu:
- elastyczność
- niskie koszty kapitałowe
- korzyści podatkowe
- leasingodawcy są pierwsi do zaspokojenia w przypadku bankructwa leasingobiorcy
- wady leasingu:
- obowiązek spłaty rat i kara za zerwanie/niepłacenie
- trudności z ustaleniem wartości rezydualnej środka leasingu
- instytucje finansowe przy leasingu pośrednim mają duży wpływ na detale umowy
Transakcje zw. z dobrami intelektualnymi
Bardzo ważne dla krajów rozwiniętych, częsty punkt sporny z krajami mniej rozwiniętymi na forum WTO.
Dobra niematerialne (zaliczają się do dóbr realnych) - takie, które nie posiadają postaci materialnej, (choć mogą mieć materialny nośnik). Można je nabywać, sprzedawać, itp.
Dobra niematerialne mogą być zaliczane do sfery usług.
Własność intelektualna w wąskim ujęciu - prawa autorskie a nie własność przemysłowa.
W szerokim - obejmuje własność przemysłową.
WTO do własności intelektualnej zalicza:
- prawa autorskie i pokrewne
- znaki towarowe
- oznaczenia geograficzne
- wzory przemysłowe i zdobnicze
- patenty
- topografia układów scalonych
- … informacji …
Dobra niematerialne można podzielić na:
- dobra intelektualne
- dobra niematerialne przemysłowe - ochrona prawna ma charakter BEZWZGLĘDNY
- wynalazki (ochrona patentami)
- znaki towarowe, logo, wzory (ochrona przez rejestrację)
- know-how - posiadanie wiedzy i informacji - ochrona prawna ma charakter WZGLĘDNY (nie podlega prawom specjalnym -> proces w sądzie może dotyczyć np. nielegalnej konkurencji)
Przy know-how może wystąpić zjawisko monopolu prawnego i monopolu informacji.
Transakcje:
- przeniesienie praw wyłącznych (np. do wynalazki -> sprzedaż patentu)
- przeniesienie uprawnień do korzystania z wynalazki (umowa licencyjna)
Umowy licencyjne:
- czysta (sprowadza się do przekazania praw patentowych)
- złożona (jw. + dodatki -> np. serwis, szkolenie)
Warianty:
Exclusive (wyłączność) - gdy licencjobiorca ma monopol na danym terenie
Non-exclusive - gdy licencjodawca sprzedaje licencje różnym podmiotom
Pełna - licencjobiorca ma te same praca co licencjodawca
Niepełne
Nieograniczone czasowo
Ograniczone czasowo
Czynne
Bierne
Międzynarodowy obrót licencyjny - transfer elementów objętych ochroną patentową przez granicę
Cechy ww:
- niematerialny charakter przedmiotu obrotu
- czasowy charakter przyznawanych praw
- legalny charakter stosunków między stronami
- określenie praw po wygaśnięciu umowy
Opłaty:
- można niepieniężnie (przez sprzedaż innych licencji)
- jednorazowe lub ryczałtowe
Licencje są alternatywą dla eksportu -> niższe koszty, choć niższe zyski. Pozwalają na uniknięcie wysokich ceł i barier i dają długofalowy, w miarę pewny dochód przy niewielkim nakładzie kapitałowym.
Wady umów licencyjnych:
- możliwość produkcji niskiej jakości, z wadami, itp.
- niedokładna kontrola nad licencjobiorcami
- nasilenie konkurencji
- problem kontynuacji i innowacji nowych technologii
Korzyści (dla biorcy):
- szybka likwidacja zapóźnienia technologicznego
- otrzymanie urządzeń i informacji zw. z licencjonowaną technologią
Korzyści (dla dawcy):
- dodatkowy dochód, możliwość rozwinięcia współpracy
Transfer technologi:
- odpłatny (umowy licencyjne)
- nieodpłatny (literaturam konferencje, wywiad, itp.)
- handlowy (import maszyn, itp.)
- niehandlowy (kursy, szkolenia, itp.)
- pozalicencyjny przepływ wiedzy (dostawy, współprace, konsulting, dostawa kompletnych obiektów (`pod klucz')).
- inwestycje, joint venture
WTO
TRIPS - handlowe aspekty własności intelektualnej
WIPO - World Intellectual Propery Org.
Ochrona prawnej wyłączności absolutnej lub względnej (takie zabezpieczenie praw, by nie dopuścić do zniechęcenia wynalazców).
Identyfikacja cech o ochrona produktów specyficznych cechach (geograficznych).
Standaryzacja przepisów w różnych krajach.
Sposoby stosowania zasad w tych dziedzinach.
Zdolność państw do ochrony tej wyłączności.
Kwestie rozstrzygania sporów.
Główne zasady TRIPS:
- zasada narodowa (niedyskryminacji)
- KNU - równorzędne traktowanie
- `erga omnes' w przypadku ograniczeń poza taryfowych
W odniesieniu do wł. przemysłowej stosowana jest konwencja paryska, do praw autorskich konwencja berlińska. Twórczość artystyczna chroniona przez 50 lat. Produkty przemysłowe - do 10 lat, inne - do 20.
FRANCHISING
Zapewnia dawcy długotrwały kontrakt na przedmiot transakcji. Od lat 60 franchising dotyczy szerokiego zakresu dóbr i usług i ma bardzo niski wskaźnik bankructwa.
Cechy fr:
- franczobiorca utrzymuje samodzielność prawną
- frnaczobiorca prowadzi działalność pod kontrolą franczodawcy i jego znakiem firmowym
- polityka marketingowa jest często prowadzona wspólnie
- fraczobiorca ma zwykle wyznaczony teren działalności
- franczobiorca nie może sprzedawać produktów konkurencyjnych
- francodawca może udzielać francobiorcom kredytu i pomocy technicznej i know-how
- francobiorca prowadzi działalność na własny rachunek i to on ponosi ryzyko
Definicja franchisingu według OECD: system sprzedaży towarów lub usług oparty na współpracy pomiędzy prawnie i finansowo niezależnymi i odrębnymi podmiotami. Dawca przekazuje biorcy prawa i nakłada na niego obowiązki w zamian za opłaty finansowe pośrednie lub bezpośrednie.
Warunki udzielenia licencji franchisingowej:
- znak firmowy powinien być identyfikowalny i znany konsumentom
- doświadczenie
- unikalna koncepcja biznesu
- zyski zachęcają biorcę
- dawca ponosi niższe koszty niż przy samodzielnej działalności
Rodzaje frnachisingu:
- w USA:
a) dystrybucji produkti
b) koncepcji działalności
- w Europie:
a) handlowy - biorca sprzedaje produkty pod znakiem firmowym dawcy
b) produkcyjny - produkcja pod znakiem dawcy
c) dystrybucyjny - biorca sprzedaje typ towarów określony przed dawcę
d) usługowy
e) mieszany