Piaget - Studia z psychologii dziecka ćw. 7
Okres dwóch pierwszych lat życia
Ewolucja umysłowa - przewrót kopernikański
- świadomość zaczyna się od nieświadomego i integralnego egocentryzmu, a postępy inteligencji sensoryczno - motorycznej doprowadzają do budowy świata obiektywnego
- rewolucję charakteryzują cztery procesy: konstrukcja kategorii przedmiotu i przestrzeni oraz przyczynowości i czasu
Ewolucja uczuciowa
- istnieje stała równoległość pomiędzy życiem afektywnym a intelektualnym
- uczucia jako pobudki i wartości związane z celem zachowania
- wraz z rozwojem inteligencji pojawia się nowy poziom uczuciowości. Charakteryzuje go wybór przedmiotu, tj. obiektywizacja uczuć i rzutowanie ich na niewładne działania
- świadomość ja utwierdza się jako wewnętrzny biegun rzeczywistości
- początek uczuć międzyosobniczych
Wczesne dzieciństwo od 2 do 7 lat
Rozwój mowy
- możliwość rekonstruowania przeszłych działań pod postacią opowiadania i antycypowania przyszłych działań za pośrednictwem przedstawień słownych, rodzi to 3 konsekwencje:
możliwość wymiany między jednostkami (początek uspołeczniania działania)
interioryzacja mowy (pojawienie się właściwego myślenia)
interioryzacja działania (rekonstytuowanego w intuicyjnej płaszczyźnie obrazów)
dokładny opis tych trzech konsekwencji poniżej:
Uspołecznienie działania
- dopóki język nie jest opanowany stosunki między jednostkami ograniczają się do naśladowania cielesnych i zewnętrznych gestów oraz do globalnego powiązania uczuciowego
- wraz z pojawieniem się mowy wspólne staje się życie wewnętrzne (poprzez przekazywanie)
- elementarne funkcje mowy:
zjawisko podporządkowania i stosunki duchowego przymusu dorosłego na dziecko
zjawiska wymiany myśli z dorosłym i innymi dziećmi
dziecko mówi nie tylko do innych, ale również do siebie, w głośnych monologach, które towarzyszą jego zabawom i działaniom
Geneza myślenia
- dziecko przechodzi od myślenia poprzez samą inkorporację czy asymilację, których egocentryzm wyłącza wszelką obiektywność do myślenia przystosowanego do innych i do rzeczywistości
- myślenie intuicyjne, czyli odtworzone dzięki wyobrażeniom doświadczenie
- zwykłe myślenie słowne, poważne, ale bardziej odległe od rzeczywistości niż intuicja
- poznanie sposobu myślenia dziecka poprzez inwentaryzację i analizę pytań jakie dziecko stawia
- finalizm - poprzez pytanie „dlaczego?” dziecko pyta zarówno o przyczynę, jak i cel
- animizm dziecięcy - traktowanie rzeczy jako żywych i wyposażonych w intencje
- artyficjalizm - rzeczy zostały stworzone przez człowieka, lub działalność boską, pracującą na wzór ludzkiej wytwórczości
Intuicja
- dziecko twierdzi, a nie udowadnia, brak zdolności do uzasadnienia twierdzeń
- rozwój inteligencji praktycznej, przygotowującej pojęcia techniczne
- myślenie zmierzające do poznania w dziedzinie eksperymentalnej - manipulacja materiałem
- intuicja poddana jest prymatowi percepcji
- brak plastyczności i odwracalności intuicji (tym samym nie są operacyjne i nie przekształcają się w logiczny system)
Życie uczuciowe
- pojawiają się 3 nowe elementy uczuciowości omawianego obecnie poziomu rozwoju:
Związany z uspołecznieniem działania rozwój uczuć intwerindywidualnych.
Pojawienie się intuicyjnych uczuć moralnych, wywodzących się ze stosunków między dziećmi a dorosłymi.
Regulacja zainteresowań i wartości, związanych z regulacją myślenia intuicyjnego.
- podstawą życia uczuciowego jest więc krystalizowanie się zainteresowań, samowaloryzowanie wartości międzyosobniczych i intuicyjnych wartości moralnych
Okres dzieciństwa od 7 do 12 lat
Rozwój zachowania i jego socjalizacji
- dziecko w wieku powyżej 7 lat staje się zdolne do współdziałania
- nie miesza już własnego punktu widzenia z p.w. innych, ale odróżnia, aby go koordynować
- możliwe stają się dyskusje (zrozumienie punktu widzenia przeciwnika)
- dziecko poszukuje uzasadnienia własnych stwierdzeń
- zanika egocentryczny język (potrzeba wiązania idei)
- w zabawach dzieci zaczynają zwracać uwagę na reguły, zaczynają rozumieć „wygraną”
- dziecko staje się zdolne do początków refleksji (myśli zanim zacznie działać)
Rozwój myślenia
- tłumaczenie przez identyfikację, zanika animizm dziecięcy
- dziecko zaczyna konstruować wyjaśnienia czysto atomistyczne (wtedy, kiedy zaczyna liczyć)
- pierwsze przejawy pojęcia trwałości (kolejno): substancji, ciężaru, objętości
- zdobycie czasu, prędkości i przestrzeni, pojmowanych jako ogólne schematy myślenia
Operacje racjonalne
- operacja = jakiekolwiek działanie o źródłach motorycznych, percepcyjnych czy intuicyjnych
- przejście od intuicji do operacji dokonuje się, gdy intuicje tworzą całościowe systemy, dające się razem składać i odwracać
- w wieku 7 lat tworzy się szereg całościowych systemów, które przekształcają intuicję we wszelkiego rodzaju operacje. Systemy te tworzą się przez całościową organizację, przy czym żadna z operacji nie istnieje w stanie izolowanym, np. dziecko nie uczy się liczb niezależnie od siebie (5, 10, 22 itp.), ale jako elementy uporządkowanego szeregu (1, 2, 3, …)
- pojawia się wnioskowanie typu: skoro A < B i B < C więc A < C oraz A = B i B = C więc A = C
- myślenie dziecka staje się logiczne przez organizację systemów operacji podległych prawom zbiorów:
składanie operacji
odwracalność operacji
operacja bezpośrednia i jej odwrotność dają operację zerową albo identyczną
operacje mogą łączyć się ze sobą na różne sposoby
Uczuciowość, wola i uczucia moralne
- pojawienie się nowych uczuć moralnych, a przede wszystkim organizacji woli
- lepsza integracja jaźni i bardziej efektywna regulacja życia afektywnego
- nowe uczucia moralne rodzą się ze współdziałania z innymi dziećmi i polegają na wzajemnym szacunku (który zawiera się w opartej na poważaniu przyjaźni, współpracy itp.)
- pojmowanie reguły jako wyraz zbiorowej woli czy ugody
- zrozumienie wzajemnej uczciwości, koleżeńskiej solidarności, a co za tym idzie kłamstwa!
- zmiany w poczuciu sprawiedliwości (nie tylko dystrybutywna, ale i retrybutywna)
- uczucia moralne nie są już intuicyjne, a stanowią racjonalny system wartości osobistych
- w miarę jak uczucia się organizują pojawia się wola (jako rzeczywisty, efektywny ekwiwalent operacji rozumu), czyli regulator energii (faworyzujący jedne dążenia kosztem innych)
Okres młodzieńczy
Myślenie i jego operacje
- konstruowanie systemów i teorii
- zainteresowanie problemami nieaktualnymi, niezwiązanymi z przeżywanymi z dnia na dzień realnościami oraz antycypującymi (z naiwnością) przyszłą, chimeryczną wizję świata
- łatwość tworzenia abstrakcyjnych teorii i konstrukcji oraz ogólnych idei
- przejście od myślenia konkretnego do myślenia formalnego, hipotetyczno-dedukcyjnego
- logiczne operacje zaczynają być transportowane z płaszczyzny konkretnej manipulacji na płaszczyznę samych idei, wyrażonych w języku, ale pozbawionych oparcia w percepcji
- operacje formalne polegają na „logice zdań”, w przeciwieństwie do logiki relacji, klas i liczb,
ale regulujący te zdania system „implikacji” stanowi abstrakcyjny wyraz konkretnych operacji
- wolna aktywność spontanicznej refleksji
- intelektualny egocentryzm wieku młodzieńczego - przeświadczenie o wszechmocy refleksji,
jak gdyby świat miał się podporządkować systemom, nie zaś systemy rzeczywistości.
- ten egocentryzm metafizyczny jest stopniowo korygowany przez godzenie formalnego myślenia
z rzeczywistością. W końcu refleksja pojmuje, że jej własna funkcja polega nie na sprzeciwianiu się doświadczeniu, ale wyprzedzaniu go i wyjaśnianiu.
Uczuciowość osobowości w społecznym świecie dorosłych
- podwójne potwierdzenie uczuciowego życia okresu młodzieńczego: przez zdobycie osobowości
i wtopienie się jej w społeczeństwo dorosłych
- osobowość zawiązuje się w wieku 8-12 lat wraz z autonomiczną organizacją reguł i wartości oraz utwierdzaniem woli jako regulacji i moralnej hierarchizacji dążeń
- jednostka ustawia się jako równa starszym od siebie, ale czuje się odmienna, różna od nich
- systemy czy plany życiowe są w tym okresie pełne szlachetnych uczuć, altruistycznych projektów czy mistycznego zapału, charakteryzują się megalomanią i świadomym egocentryzmem
(np. marzenia o zostaniu prezydentem itp.)
- te projekty współpracy społecznej i waloryzacji własnego Ja, znajdują syntezę w mesjanizmie
- przeobrażenie uczuć religijnych, aktywne życie mistyczne, intensywność uczuć religijnych
- odkrycie miłości, projekcja ideału miłości na żywą istotę (stąd rozczarowania)
- w życiu społecznym obserwuje się początkową fazę zamykania się w sobie oraz fazę pozytywną
- społeczności okresu młodzieńczego są społecznościami dyskutującymi
- adaptacja do społeczeństwa następuje w momencie przekształcenia roli reformatora w realizatora
- metafizyka, pasje i megalomania stanowią przygotowanie do osobistej twórczości
Katarzyna Wołoch