13 biblioteki w Europie i w Polsce XV- XVIII


numer 13 - Biblioteki w Europie XV-XVII

Okres renesansu był czasem szybkiego rozwoju książki, co wiązało się zarówno z myślą humanistyczną, jak i z wynalazkiem druku.

Biblioteki do 1500 r. były podobne do średniowiecznych- znajdowały się głównie przy świątyniach, klasztorach, zamkach itp.- w większych budynkach, a nie samodzielnie usytuowane. Od XV wieku biblioteka coraz częściej znajdowała się w osobnej budowli, np. Casena (Włochy)- bibl. Dominico Malecesta: spory budynek, główna sala posiadała 3 rzędy szaf na książki, po obu stronach okna; pulpity, łańcuchy przy książkach.

Od 1500 r.- wielki rozwój bibliotek.

XV/ XVI wiek

*biblioteki prywatne- Petrarca, Boccaccio (obfitowały w rękopisy starożytne)

*biblioteki kupców weneckich, genuańskich, florenckich (rękopisy grecki, łacińskie, hebrajskie dla rozgorączkowanych uczonych i zbieraczy)

*biblioteki klasztorne i kościelne

*rozwój bibliotek uniwersyteckich (przejecie w krajach protestanckich zbiorów bibliotek klasztornych i kościelnych)- w Edynburgu, Wittenberdze, Jenie, Królewcu, Urbino.

*cenne kolekcje:

  1. Niccolo dei Niccoli z Florencji- 800 rękopisów trafiło później do biblioteki Medyceuszów

  2. Kardynał Bessarion, którego kilkaset rękopisów stało się podstawą biblioteki w Wenecji w 1468 (słynna dziś Biblioteka Marciana). Jednak formalne podstawy zyskała ona dopiero w XVII w. w Wenecji, gdzie udostępniono ją dla wypożyczających.

  3. Papież Mikołaj V (Tomasz Parentucelli), zreformował Bibliotekę Watykańską i zapoczątkował jedną z najcenniejszych w świecie kolekcji rękopisów starożytnych.

Biblioteka była podzielona na zbiory archiwaliów, rękopisów i druków.W 1622 r. dołączono doń bibl. Palatyńską.

  1. kolekcja Medyceuszów - książęta florenccy; Kuźma Medyceusz utworzył w 1441 roku bibliotekę zwaną Marciana (od siedziby w klasztorze św. Marka)- pierwsza publiczna biblioteka na zachodzie!!! Jego wnuk Wawrzyniec Wspaniały był twórcą biblioteki podarowanej miastu (te 2 biblioteki do dziś stanowią chlubę Florencji)

  2. książę Malatesta Novello z Cesena otworzył publiczną bibliotekę (Bibliotheca Malatestiana)

  3. kolekcja króla Węgier Macieja Korwina- wspaniałe kodeksy illuminowane, zniszczona w XVI, zostało zaledwie 125 corvinianów

  4. biblioteka cesarza Maksymiliana I w Wiedniu

królów francuskich w Blois, a później w Paryżu (wzbogacili ją Ludwik XII i Franciszek I, który ustalił w 1537 pierwszy w świecie egzemplarz obowiązkowy). Założona była w Luwrze, za czasów Karola V, w 1376 r. Podczas wojny z Anglią doszło do rozproszenia zbiorów, na nowo zgromadzono je w 1461 r., dołączając zbiory księcia de Berry. W 1719- przeniesiona na ul. Richelieu, potem stała się bibl. Publiczną.

  1. władców Niemiec- Albrechta V-książę Bawarii, August- elektor saski

*2 rodzaje bibliofilstwa

  1. elitarne, estetyzujące (książka to dzieło sztuki) - dostojnicy fr. Jan Grolier, Tomasz Maioli

  2. miłośnictwo książek (najważniejsza cecha książki- utylitaryzm)- Erazm z Rotterdamu, większość humanistów

XVII wiek

* dążenie do zbiorów uniwersalnych, encyklopedycznych (utrzymująca się tendencja renesansowa) oraz zbiorów zawodowych, zwłaszcza naukowych

* panujący władcy otwierają swe biblioteki do użytku publicznego = rozwój idei biblioteki publicznej

* zmiana pomieszczeń bibliotecznych- wprowadza się system salowy, książki ciasno ustawione na sięgających sufitu półkach, grzbietami na zewnątrz (stad też rozwija się w znacznej mierze zdobnictwo grzbietów opraw)

* cechy zdobnictwa książek:

*biblioteki

XVIII wiek

*wzrasta zbieractwo działów specjalistycznych, szczególnie popularne stają się zagadnienia matematyczno- fizyczne, przyrodnicze, techniczne

*łączenie bibliotek z kolekcjami botanicznymi, zoologicznymi, narzędziami astronomicznymi itp.

*1789- dekret o konfiskacie bibliotek klasztornych, 1792- księgozbiorów emigrantów; działania we Francji na rzecz upaństwowienia zbiorów do użytku ogólnego

Biblioteki w Polsce w II poł. XV i w XVI

*ruch czytelniczy i bibliofilski początkowo ogarnął kręgi wyższego duchowieństwa i profesorów AK

*bakcyla bibliofilstwa roznosili cudzoziemcy w Polsce, z których najsilniej oddziaływał

Filip Kallimach zjawiwszy się na dworze króla w 1470

*znani renesansowi bibliofile:

  1. bp Zbigniew Oleśnicki

  2. synowie Kazimierza Jagiellończyka

  3. Erazm Ciołek- mówca i dyplomata

  4. Jan Lubrański- uczony italofil, twórca pierwszej polskiej szkoły hum. Akademii Lubrańskiego w Poznaniu

  5. Jan Łaski- kanclerz i prymas

  6. Andrzej Krzycki- poeta i dyplomata

  7. Jan Dantyszek- poeta i dyplomata

  8. Maciej Drzewicki- właściciel najstarszego ekslibrisu polskiego

  9. Samuel Maciejowski -humanista i mecenas

  10. Jan Zamoyski- kanclerz i hetman

  11. Jan Tarnowski- hetman

  12. Piotr Kmita- wojewoda krakowski

*biblioteki renesansowe:

Biblioteki w Polsce w XVII

*wojska szwedzkie w czasie „potopu” dokonały ogromnej grabieży książek; przebiegała ona w 2 fazach:

*wybitni bibliofile i ich księgozbiory

Biblioteki polskie w XVIII

*najsilniejszy przejaw kultury w dobie sarmatyzmu to: zbieractwo ksiąg, zamiłowanie do czytania

*do poł XVIII wieku przeważa erudycyjne zbieractwo typu barokowego

*później wykształciły się 3 typy kolekcjonerstwa oświeceniowego:

  1. elitarne zbiory encyklopedyczne i uniwersalne, estetyzujące [wśród magnatów]

  2. księgozbiory warsztatowe i użytkowe [inteligencja i szkoły]

  3. zbiory erudycyjno- bibliofilskie, dążące do kompletności piśmiennictwa polskiego [szaleni patrioci;) ]

*w okresie oświecenia książki gromadził każdy, kto mógł (już nie tylko szkoły i klasztory, ale niemal każda rezydencja magnacka wyposażona była w prywatną bibliotekę)

*popularne książki = chętnie zbierane = klasycy, piśmiennictwo francuskie, lit. filozoficzna, prawno-polit., historyczna;

*rozwój zamiłowania do luksusowych opraw i artystycznych znaków własnościowych- superekslibrisów (najwybitniejszy twórca ex.- Jan Fryderyk Mylius; wykonał ex. dla Biblioteki Załuskich, Jana Fryderyka Sapiehy)

instytucja o największym znaczeniu, dzieło braci Andrzeja Stanisława (wkład koncepcyjny, finansowy) i Józefa Andrzeja Załuskich (osobiście kierował książnicą; erudyta, znawca książek, namiętny bibliofil, gromadzil druki rzadkie i unikatowe; opracował wielotomową bibliografię narodową- pierwsza w dziejach polskich; po powstaniu warszawskim to cudne dzieło spłonęło i zachowały się tylko jakieś tam szczątki);

wyrosła z tradycji i zasobów kolekcjonerstwa magnackiego doby saskiej + patriotyczna idea publicznego udostępniania;

książnica liczyła 200 tysięcy tomów, bracia chcieli zgromadzić całe piśmiennictwo polskie i najcelniejsze dzieła zagraniczne

biblioteka posiadała także gabinet fizyczny, muzeum przyrodnicze i numizmatyczne, obserwatorium astronomiczne

stała się: ośrodkiem ruchu naukowego i kulturalnego, warsztatem pracy wielu uczonych, szkoła zawodowego bibliotekarstwa;

książki ułożone wg języków, działów teściowych i formatów :D

po upadku powstania kościuszkowskiego zbiory wywiezione zostały na rozkaz Katarzyny II do Petersburga (1795); tylko część książek została zwrócona na mocy traktatu ryskiego 1921; obecnie zachowały się tylko szczątki, głównie w Bibliotece Uniwersyteckiej i Narodowej w Wawie

15 tys. książek o wykwintnej szacie graficznej, z różnych dziedzin wiedzy w najcelniejszych wydaniach; książki oprawiane w jasnobrązową skórę, ozdobioną złotą ramką z delikatnym ornamentem + królewski supereklibris w środku

od 1794 roku ulokowano księgozbiór w skrzydle bibliotecznym Zamku Warszawskiego (dziś znane pod nazwą Biblioteka Stanisławowska)

ze zbiorów króla korzystali znani uczeni: Adam Naruszewicz, Tadeusz Czacki,

po śmierci króla biblioteka uległa rozproszeniu; część znalazła się w Bibliotece Uniwersyteckie w Wawie

1773-1794- KEN; od 1774 KEN przejęła w centralny zarząd wszystkie biblioteki swej sieci szkolnej i publiczne;

komisja starała się regulować centralne sprawy gromadzenia zbiorów, ich opracowania, udostępniania, lokali, finansów i statusu zawodowego bibliotekarzy.

Wizytatorzy KEN-u dokonywali kontroli i ewentualnych zmian!!

*biblioteki kościelne i klasztorne były najbardziej opuszczone, co sprzyjało „księgołapom”, tj. złodziejom książek

*przełomowe osiągnięcia w bibliotekoznawstwie w XVIII wieku



Wyszukiwarka