1.Zasady systematyki owadów.

Systematyka i taksonomia owadów zajmuje się ich klasyfikacją, wykorzystując podobieństwo budowy gat. i innych jednostek systematycznych (taksonów). Podstawową jednostką taksonomiczną jest gat. W biologicznym pojęciu zakłada się , że gat. Składają się z populacji , których istota polega na wewnętrznej łączności genetycznej. Łączność tą zapewnia ukształtowany program genetyczny, którym obdarzone są wszystkie osobniki gat. At. Stanowi zamkniętą pulę genetyczną .Utrwalenie właściwości (indywidualności) gat. Zależy od wielu cech: -stosunek płci, -troska o potomstwo, -możliwość tworzenia różnorodnych skupień, -dojrzewanie płciowe, -wspólny rytm życiowy. W taksonomii najwyżej ceni się cechy morfologiczne, gdyż są one najłatwiejsze do opisania i identyfikacji. Istnieją też różnice w innych cechach (fizjologicznych, cytologicznych, bio-chem.) które nierzadko przy rozpoznaniu wyprzedzają cechy morfologiczne. Dalszą cechą gat. jest występowanie form wewnątrzgatunkowych takich jak: -podgatunek (zbiór fenotypowo podobnych populacji gat., które zamieszkują część zasięgu geograficznego i różnią się taksonomicznie od innych populacji tego gat.) -ekotyp (rasa ekologiczna powstająca w wyniku przystosowania się do swoistych warunków środowiska). Wykaz nazw taksonów od najwyższej: gromada, podgromada, oddział, nadrząd, rząd, podrząd, nadrodzina, rodzina, podrodzina, plemię, rodzaj, podrodzaj, gat., podgat, .

2. Segmentacja ciała.

Segmentacja ciała owadów rozpoczyna się w czasie rozwoju zarodkowego serią poprzecznych podziałów paska zarodkowego tworzy się wówczas 21 segmentów z których pierwszy (głowowy) nosi nazwę AKRON`u a ostatni TELSON`u. Na pozostałych19-u segmentach widoczne są wzgórki będące zawiązkami kończyn. W dalszym przebiegu rozwoju zarodkowego zaczyna się różnicowanie ciała. Najpierw następuje uwydatnienie się przysadek tułowiowych i głowowych, zanik przysadek odwłokowych ( z wyjątkiem cerci), później ciało dzieli się na 3 oddziały -głowę tułów i odwłok. Kolejność rozczłonkowania się poszczególnych oddziałów ciała i pojawienia się odnóży u różnych grup systematycznych owadów może przebiegać nieco odmiennie. Wyróżnia się w związku z tym 3 stadia rozwojowe zarodka: -protpopdialne (gdy zarodki kończyn występują na głowie i tułowiu a odwłok jest nie członowany) oligopodialne (gdy także odwłok jest członowany) polipodialne (gdy całe ciało jest członowane a na każdym segmencie (z wyjątkiem pierwszego i ostatniego) powstaje para zawiązków kończyn.

3. Budowa skóry, jej skład chemiczny.

Skóra owadów okrywa ich segmentowane ciało izolując a jednocześnie łącząc poprzez receptory systemu nerwowego organy wewnętrzne ze środowiskiem. Charakterystyczną cechą skóry jest jej wielowarstwowość. Wyróżnia się dwie warstwy: wewnętrzną (naskórek) i zewnętrzną (oskórek). Ponadto w skład skóry wchodzi bardzo cienka błona podstawowa położona pod oskórkiem będąca w zasadzie jego częścią. Naskórek jest żywym składnikiem skóry, zbudowany jest z jednej warstwy sześciennych lub cylindrycznych komórek których granice zanikają u owadów dorosłych. Oskórek składa się z dwu warstw: wewnętrznej (protikula) -stosunkowo grubej, zawierającej chitynę, dwie podwarstwy (endokutikula -wewnętrzna) i (exokutikula -zewnętrzna) powierzchniowej (epikutikula) nie wykazującej obecności chityny. Oskórek zawdzięcza swą twardość procesom sklerotyzacji zachodzącym w exokutikuli, gdzie tworzy się sklerotyna, a swą elastyczność obecności chityny. W oskórku owadów udział chityny waha się od 14 do 60%i na ogół nie jest mniejszy od 30`u, białek jest od 34,4 - 93,7%, woda 9.5-79%. Oskórek powierzchniowy jest pozbawiony chityny i przypuszczalnie jest produktem działania gruczołów skóry.

Wytworami skóry są: 1.wyrostki nieruchome wytworzone z fałdów skóry w formie rogów(rohatyniec), grzebieni (kózkowate ) 2. włosy ruchome -na ogół jednokomórkowe wyrostki wytwarzane przez komórki naskórka. 3.łuski (motyle, komary) 4. gruczoły (wonne, odstraszające, woskowe, żywiczne, smarowe...)

4. Głowa.

Głowa owadów skupia różne narządy zmysłów i narządy służące do przyjmowania pokarmu. Powstaje ze zrośnięcia się 6 segmentów zarodkowych (akron, segment czułkowy, wstawkowy, żuwaczkowy, żuchwowy, dolnowargowy).Pierwotnie połączenia między tymi segmentami zanikają zupełnie, z wyjątkiem szwu między segmentem żuchwowym a dolnowargowym. Głowa ma kształt puszki o różnych kształtach (kulista, gruszkowata,..) W stosunku do osi ciała może być ustawiona w 3 położeniach: równoległe ,prostopadłe, skośnotylne. Jest z reguły najmniejszym oddziałem ciała(z wyjątkiem np.: mrówek) Topografię głowy wyznacza położenie oczu, czułków, narządów gębowych oraz szwów. Oczy znajdują się zwykle na bocznej stronie głowy. Na górnej stronie głowy znajduje się para czułków. Czułki są organem: zmysłu, węchu i dotyku. Wyróżnia się różne typy czułków: szczeciniaste, nitkowate, perełkowate, jedno lub dwustronnie piłkowane, grzebykowate, szczotkowate, wrzecionowate,... Narządy gębowe otaczają otwór gębowy. Typy narządów gębowych: gryzący, liżąco - gryzący, ssący, kłująco - ssący, liżąco ssący. Na głowie znajdują się także narządy wzroku. Są to parzyste oczy złożone umieszczone na bocznej stronie głowy, oraz przyoczka występujące na ciemieniu 1-3 (4).

5. Tułów, nogi, skrzydła.

Tułów zbudowany jest z 3 segmentów (przed-, śród-, zatułowia). Między tymi segmentami znajdują się połączenia stawowe o wtórnym charakterze zapewniające ruchliwość segmentów względem siebie. U wszystkich prawie owadów tułów ma wyraźną granicę z odwłokiem (oprócz niektórych owadziarek i żądłówek). Na tułowiu zlokalizowane są narządy ruchu -nogi i skrzydła. Na brzusznej stronie każdego segmentu tułowia występuje jedna para nóg. Nogi umieszczone są między sternitami i płytkami bocznymi. Skrzydła umieszczone są na grzbietowej stronie 2 i 3-go segmentu między płytkami bocznymi i tergitami. Typy nóg: bieżne, skoczne, pływne, grzebne, chwytne, czepne. Budowa nogi: biodro połączone z tułowiem krętarz, udo, goleń, stopa(pazurki i podeszwa).Skrzydła są boczna płaską zeskleretyzowaną wypukliną ściany ciała przytwierdzoną ruchomo za pomocą błon i płytek stawowych. U typowych latających owadów(motyle, muchówki) formowanie skrzydła dokonuje się w momencie pojawienia się postaci dorosłej. Skrzydła pokryte są żyłkami, kształt i struktura są charakterystyczne dla poszczególnych rzędów owadów

5.Budowa i funkcjonowanie oczu.

Narządami wzroku są: oczy pojedyncze = przyoczka {ich unerwienie prowadzi do środkowej części mózgu} oraz parzyste oczy złożone (zasadniczy organ wzroku, ich unerwienie prowadzi do płatów wzrokowych) złożone z ogromnej liczby (100-28tys.) ommatidiów (elementarnych oczek działających niezależnie od siebie) każde z nich składa się z: aparatu dioptrycznego, stożka krystalicznego, aparatu receptorycznego, aparatu izolacji pigmentowej. Jest otoczone wianuszkiem pigmentu przez co odbiera tylko część obrazu których suma widoczna jest na siatkówce -co daje duże pole widzenia. U owadów występują dwa typy oczu złożonych: apozycyjny(dzienne) superpozycyjny (nocne), dwa rodzaje przyoczek: grzbietowe(błonkówki, ważki, jętki) i boczne (larwy owadów o przeobrażeniu zupełnym).

5.układu nerwowego.

Elementarnymi jednostkami układu są neurony (kom. nerwowa). Neuron składa się z jądra, rozgałęziających się wypustek plazmatycznych: aksonów (-przewodzących bodźce) i dendrytów (pełniących rolę kontaktu z innymi neuronami i stanowiących zakończenie aksonów). Przewodzenie bodźców jest procesem elektrochem. Neurony najczęściej nie występują pojedynczo lecz łączą się ze sobą tworząc zwoje nerwowe symetrycznie rozmieszczone wzdłuż osi ciała. W związku tym wyróżnia się 3 układy nerwowe:1.Centralny układ nerwowy (zwój nadprzełykowy = mózg, łańcuch brzuszny) W każdym segmencie ciała kom. nerwowe są skupione w parzystych ganglionach połączonych między sobą podłużnymi i poprzecznymi pniami nerwowymi. Mózg położony nad przełykiem zbudowany z 3par zwojów głównych jest najbardziej złożonym odcinkiem układu nerwowego i stanowi główny ośrodek koordynacyjny czynnej działalności owadów.2.Obwodowy układ nerwowy składa się z nerwów odchodzących od centralnego układu nerwowego oraz ich rozgałęzień. Nerwy odbiegające od mózgu obsługują :oczy, przyoczka, czułki. Nerwy odchodzące od węzła podprzełykowego unerwiają części gębowe( z wyjątkiem górnej wargi), gruczoły ślinowe. Nerwy odbiegające od zwojów tułowiowych powodują ruchy odnóży i skrzydeł.Nerwy połączone ze zwojami odwłokowymi koordynują m.in. pracę narządów rozrodczych.

Budowa i funkcjonowanie układu krwionośnego.

U owadów typu otwartego słabo rozwinięty. Centralnym organem układu krwionośnego jest serce położone na grzbietowej stronie odwłoka w tzw. osierdziu. Serce ma postać pulsującej cewki przegrodzonej zastawkami na kilka komór i wyposażonej w otwory zwane ostiami. Przednia komora serca jest wydłużona w cienką aortę biegnącą przez tułów i doprowadzającą krew do głowy. Aorta nie posiada ostiów. Tylna komora serca jest ślepo zakończona. Skurcz komór następuje od tyłu do przodu na skutek czego krew jest wypchnięta z serca. Są 3 zatoki jamy ciała oddzielone przeponami: okołosercowa, przewodu pokarmowego, narządów rozrodczych (okołotrzewiowa, okołonerwowa -pnia nerwowego). Między sercem a przewodem pokarmowym znajduje się przepona grzbietowa, między przewodem pokarmowym a układem nerwowym przepona brzuszna. W przeponach znajdują się liczne otwory którymi pod wpływem ruchu przepon krew przedostaje się z powrotem do osierdzia, skąd przez ostia do serca. Poza tym u podstawy i wewnątrz różnych przysadek ciała(czułki, nogi, skrzydła) znajdują się lokalne narządy pulsujące

6.układ rozrodczego.

Elementy: gruczoł rozrodczy {produkcja plemników u samców i jaj u samic} gonodukty {przewody wyprowadzające kom. rozrodcze na zewnątrz}-elementy te są parzyste a w odwłoku umieszczone są symetrycznie po obu stronach przewodu pokarmowego. U samic prócz tego są jeszcze wydłużone rureczki jajnikowe tworząc parzyste jajniki produkujące jaja. Wyróżniamy 3 typy rureczek jajnikowych: -panoistyczny, -politroficzny, -telotroficzny. Z rurek jajnikowych jaja przesuwają się do jajowodów a dalej przez otwór płciowy do nieparzystej komory płciowej gdzie następuje ich zapłodnienie plemnikami przechowywanymi w ciele samicy w zbiorniku nasiennym. Pochwa kończy się na zewnątrz otworem kopulacyjnym. Prącie samca wprowadzanie jest do torebki zbiorczej. Składanie jaj może odbywać się za pomocą pokładełek rzeczywistych (szarańczaki, pluskwiaki, wielbłądki, błonkoskrzydłe) lub rzekomych (chrząszcze, motyle)

U samców narządy rozrodcze składają się z parzystych gruczołów rozrodczych: jąder i dróg płciowych. Plemniki składają się z główki szyjki i wici. Przechodzą z jąder do parzystych nasieniowodów które następnie łączą się w nieparzysty przewód wytryskowy zakończony aparatem kopulacyjnym(prącie, fallobaza, paramery). Do kopulacji u niektórych owadów dochodzi raz w życiu a u innych jest powtarzana wielokrotnie(korniki, stonki). Istnieją wyjątki od rozdzielnopłciowości,(bleskotki- Krusz Leśny) współżycia płciowego(część larwy muchówek), jajorodności (mszyce, bleskotki)

7.Budowa i funkcjonowanie układu oddechowego.

Składa się z: licznych drzewkowato rozgałęzionych rurek-tchawek, będących wpukleniem skóry (owady lądowe), skrzeli(owady wodne) Tchawki zaczynają się na powierzchni ciała przetchlinkami a kończą kapilarami. Od przetchlinek odbiegają poprzeczne pnie tchawkowe. Każda przetchlinka zaopatrzona jest w aparat filtracyjny i zamykający który chroni tchawki przed zanieczyszczeniami i reguluje wymianę gazów. Przetchlinki umieszczone są na bokach ciała przeważnie na 8 początkowych segmentach odwłoka ,śród- i zatułowia. Na jednym segmencie ciała może być tylko jedna para przetchlinek. Wprowadzanie i wyprowadzanie gazów z systemu tchawkowego dokonują owady dzięki skurczom i rozkurczom odwłoka, regulowanym mięśniami i układem nerwowym(owady o większych wymiarach ciała, wymiana gazów zachodzi w czasie chodzenia i latania) Główną przyczyną wymiany gazów jest jednak ich dyfuzja.(owady małe formy nieruchome).

6. układu wydalniczego.

Narządy wydalnicze mają za zadanie wydalanie z organizmu substancji zbędnych lub szkodliwych pozostałych po przemianie materii lub ich magazynowanie w specjalnych komórkach. Cewki Malpighiego spełniają podobną rolę jak u kręgowców nerki, mają postać długich rurek kończących się z jednej strony ślepo w jamie ciała a z drugiej dochodzą do przewodu pokarmowego najczęściej na granicy jelita środkowego i tylnego. Niekiedy wolne końce cewek mają dodatkowe połączenia z jelitem. Wydalają one pozostałe w plazmie swych kom. tzw. ziarna wydalnicze których głównym składnikiem jest kwas moczowy. Ponadto wydalane są CaC03 amoniak, sole amonowe, kw. salicylowy, proteiny, i inne subst. Dodatkowo cewki mogą wydalać ważne dla życia owadów substancje wapienne, przędne, nawet enzymy trawienne. Ciała tłuszczowe ich głównym zadaniem jest gromadzenie zapasowych subst. odżywczych. Zgromadzone są one w warstwie ściennej i trzewiowej zbudowane z dużych kom. trofocytów w których tłuszcz gromadzi się w postaci kropel. Nefrycyty = kom. osierdziowe oczyszczają krew z niektórych produktów przemiany materii. Najczęściej znajdują się wokół serca.

7. układu pokarmowego.

Układ pokarmowy zaczyna się od narządów gębowych {pobieranie pokarmu}, otworu gębowego, jelita przedniego (można tu wyróżnić: gardziel {połykanie zmieszanego ze śliną produkowaną przez gruczoły ślinowe pokarmu doprowadzonego z otworu gębowego} ,przełyk , wole{dalsze mieszanie pokarmu ze śliną, wstępne trawienie}, przedżołądek{rozdrobnienie i filtrowanie pokarmu}, zastawka kardialna, jelito środkowe {wydzielanie soków trawiennych, wchłanianie produktów trawienia, wydzielanie błony perytroficznej która chroni nabłonek przed uszkodzeniem przez cząstki pokarmu}, zastawka pyloryczna{zapobieganie cofaniu się pokarmu do jelita środkowego}, cewki Malpighiego {wydalanie, wytwarzanie enzymów trawiennych, wchłanianie wody, wytwarzanie materiału do budowy kokonu}, Jelito tylne składa się z (jelito cienkie{wchłanianie wody z pokarmu i wprowadzanie jej do organizmu za pomocą gruczołów rektalnych}, jelito proste{formowanie odchodów}), otwór odbytowy{wydalanie odchodów}.

8. Rozwój i metamorfoza.

Rozwój osobniczy owadów jest stadialny. Szczególną jego cechą jest sposób przechodzenia od stadiom młodocianego (larwalnego) do stadium postaci dorosłej , czyli przeobrażenie -metamorfoza. Uproszczony podział typów metamorfozy wyróżnia przeobrażenie niezupełne (heterometabolia -brak stadium poczwarki), przeobrażenie zupełne (holometabolia -stadium poczwarki jest biologicznie niezbędne). Przeobrażenie niezupełnie może przebiegać wg. 3-ech schematów:

1.Epimetaboli -owady bezskrzydłe, bez rzeczywistego przeobrażenia, owad po opuszczeniu jaja jest miniaturą owada dorosłego i prowadzi identyczny tryb życia, rozwój związany jest z procesami lnienia.

2 Heterometabolia rzeczywista -wzrost larwy(podobnej do imago choć mniejszej i o nie rozwiniętych skrzydłach) polega na stopniowym dorastaniu, pojawianiu się zalążków skrzydeł i ich skokowym rozwoju po każdym linieniu oraz stopniowym osiąganiu dojrzałości płciowej np.: karaczany, pluskwiaki różnoskrzydłe.

3. Neometabolia brak zawiązków skrzydeł u młodocianych larw podobnych poza tym do postaci dorosłej(niektóre pluskwiaki różnoskrzydłe). Owady o przeobrażeniu niezupełnym opuszczają jaja po zakończeniu rozwoju embrionalnego. Owady o przeobrażeniu zupełnym jako larwy proto-, oligo- lub polipodialne. Występujące tu później stadium poczwarki odpowiada kolejnemu stadiu larwalnemu owadów o przeobrażeniu niezupełnym. Szczególną formą przeobrażenia zupełnego jest nadprzeobrażenie (hipermetamorfoza) -w rozwoju owadów całkowicie różnych pod względem rozwoju i zachowania występuje 3 typy larw podzielonych między II a III typem nibypoczwarki po czym następuje stadium poczwarki(niektóre kusakowate, chrząszcze z rodziny olejnicowatych).

9. Odżywianie się owadów.

Odżywiające się drewnem = ksylofagi: 1.wykorzystujące błonnik jako pokarm, rozkład błonnika następuje za pomocą enzymów (większość kózek) lub pośredni przy udziale organizmów symbiotycznych np.: bakterii, pierwotniaków, grzybów w specjalnych wyrostkach 2.odżywiające się cukrami skrobią i białkiem podczas gdy błonnik nie jest wykorzystywany lub w nieznacznym stopniu(rzemliki) 3. ksylofagi których larwy i imago odżywiają się wyłącznie strzępkami hodowanych w gnieździe lub żerowisku grzybów ektosymbiotycznych, podczas gdy drewno nie jest bezpośrednio spożywane. W zależności od rodzaju pobieranego pokarmu wyróżnia się wśród owadów: fitofagi (odżywiające się żywymi roślinami) zoofagi (zwierzętami), saprofagi (szczątkami roślin) nekrofagi (martwe zwierzęta), koprofagi(odchody). Podział ze względu na specjalizację pokarmową: -monofagi(jeden rodzaj pokarmu) -oligofagi(spokrewnione pod względem systematycznym roślinami lub zwierzętami) -polifagi, -pantofagi(pokarm rośl. zwierz. martwy i żywy).

11.Budowa larw i poczwarek.

Typy larw holometabolicznych: oligopodialne o dobrze rozwiniętej puszcze głowowej i 3 parach nóg tułowiowych. polipodialne - tak jak u oli.. + 2-5(motyle) lub 6,7,8 nóg odwłokowych(rośliniarki), apodialne = beznogie -o dość dobrze wykształconej puszcze głowowej (liczne błonkówki). Larwy: mają gryzące narządy gębowe b. krótkie czułki, brak skrzydeł. Poczwarka: wolna przysadki ciała(nogi, czułki, skrzyła, narządy gębowe) są dobrze widoczne nie są do niego przyrośnięte. zamknięta przysadki ciała są ukryte w jednolitej twardej osłonie zewnętrznej czyli zrośniętej z ciałem, dosyć dobrze rozróżnialne na powierzchni poczwarki. Poczwarki są nieruchome i nie pobierają pokarmu. U motyli (typ zamknięty), większości błonkówek (typ wolny) zabezpieczeniem jest budowa kokonu lub oprzędu.

12.Budowa jaja i rozwój embrionalny.

Jajo jest wypełnione siateczkowatą cytoplazmą zawierającą jądro z żółtkiem przykrytym osłoną żółtkową. Żółtko jest pokarmem rozwijającej się larwy. Chorion stanowi zewnętrzną okrywę jaja i decyduje o jego wyglądzie jest b. odporny na insektycydy. Bezpośrednio pod chorionem znajduje się oskórek serozowy. Po zapłodnieniu jaja powstaje zygota inicjująca rozwój embrionalny. Rozwój zarodka zaczyna się od okresu bruzdkowania. Warstwa komórek schodząca pod pow. zarodka stanowi dolny listek zarodkowy tj. zaczątek endodermy i mezodermy. Elementy pozostające na powierzchni tworzą ektodermę która bierze udział w kształtowaniu pokryw ciała i kończyn tworzy dwa wpuklenia: zawiązek jelita przedniego i tylnego. Z endodermy powstają też cewki Malpighiego, układ oddechowy, nerwowy, narządy zmysłu. Z mezodermy: wiele narządów wewnętrznych, muskulatura, gruczoły płciowe. Po rozczłonowaniu paska zarodkowego na segmenty tworzą się na ich bokach parzyste wzgórki które są zawiązkami kończyn. W rozwoju zarodka wyróżnia się stadia: protopodialne (kiedy zarodek ma kończyny głowowe i tułowiowe, ale odwłok jest nie członowany) oligopodialne( gdy zachowuje się taka sama liczba przysadek jak w stadium protopodialnym, ale odwłok ulega rozczłonowaniu i powstaje układ oddechowy). polipodialne (kiedy na segmentach rozczłonowanego odwłoka powstaje para zawiązków kończyn).

pluskwiaków różnoskrzydłych.

Znanych ponad 40tyś. gat. w PL kilkaset. narządy gębowe: kłująco ssące 3-4 członowa kłujka, czułki 4-5 członowe, skrzydła z reguły 2 pary składane płasko pierwsza skórzasta, lub brak skrzydeł. przedplecze: silnie rozwinięte, między nasadą skrzydeł charakterystyczna duża klinowata tarczka. U większości gat. gruczoły zapachowe, przeobrażenie: heterometabola rzeczywista. Biologia i rozwój: b. zróżnicowane większość gat. to owady lądowe. Żyją na roślinach, pod korą, w glebie. Rodziny gat. tylko leśne: rozwałkowate, zwieńcowate, tarczówkowate, kowalowate.

pluskwiaków równoskrzydłych.

Około 42tys.gat bardzo różniących się kształtem ciała. nieruchliwa, narządy gębowe: kłująco ssące wydłużone 2-3 członową kłujkę, skrzydła(o ile są) składają się daszkowato, obie pary podobnie zbudowanie, brak gruczołów zapachowych, są za to gruczoły woskowe lub żywiczne. Przeobrażenie heterometabola rzeczywista lub neometabola. Nadrodziny: -mszyce, -czerwce, -cykady.

Charakterystyka szarańczaków.

Owady duże o wydłużonym ciele, przeważnie roślinożerne, ortognatyczna z dużymi oczami oraz 3-ma przyczółkami, narządy gębowe gryzące, tylne nogi skoczne wydłużone, skrzydła: I para skórzasta występują formy o skróconych skrzydłach, Narządy słuchowe umieszczone na goleniach nóg skocznych i I segmencie odwłoka. Heterometabola rzeczywistej, 4-6 linień, jaja składane do gleby. Nadrodziny: pasikonikowate, świerszczowate

14.Charakterystyka sieciarek.

4tys. gat. owadów różnej wielkości, prawie wszystkie drapieżne(głównie w stadium larwy) prognatyczna, czułki: nitkowate, przedtułów: duży, ruchomy, skrzydła przezroczyste b. gęsto użyłkowane składane dachówkowato lub płasko, jaja niekiedy na trzonkach składane w miejscach żerowania ofiar, żuwaczki larw cęgowate do wysysania zdobyczy, larwy nie wydalają ekskrementów dopiero w stadium imago. Poczwarka typu wolnego z reguły w oprzędach. Rodziny: bielotkowate, złotookowate, życiorkowate, mrówkolwowate,

15.Charakterystyka chrząszczy.

Ponad 350tys. gat. w PL ok. 70tys. silnie stwardniała pokrywa ciała, różno ubarwiona i przeważnie bogato urzeźbiona, prognatyczna, narządy gębowe typu gryzącego, czułki najwyżej 10-11członowe, nitkowate, szczeciniaste, paciorkowate, piłkowate, grzebykowate, wachlażykowate, buławkowate, kolankowato złamane.oczy: złożone dobrze rozwinięte przyoczka rzadko, bdb wyodrębnione przedtułowie luźno połączone z śródtułowiem, skrzydła: I para skórzaste, możliwa znaczna redukcja, nogi: bieżne(grzebne, pławne) stopy:3-5 członowe, odwłok: 6-10segmentów. Są jajorodne, rozmnażanie rzadko partenogenicznie, przeobrażenie: Holometabola, czasem nadprzeobrażenie, larwy: oligopodialne, poczwarka: wolna,

20 a podrząd chrząszcze drapieżne (stopy: 5członowe) Rodziny: trzyszczowate, biegaczowate 20tyś. gat. w PL 500,

20 b podrząd chrząszcze wielożerne (stopy: 3-5 członowe ok. 100 rodzin,) omarlicowate, kusakowate, gnilnikowate, jelonkowate, żukowate, biedronkowate, bogatkowate, sprężykowate, omomiłkowate, drwionkowate, przekraskowate, kołatkowate, oleicowate, sniadkowate, czarnuchowate, kózkowate, stonkowate, podryjkowcowate, ryjkowcowate, kornikowate,

Charakterystyka błonkoskrzydłych.

150tys. gat. w PL 12tys. b. zróżnicowane morfologicznie i biologicznie, wysoka specjalizacja silnie rozwiniętego układu nerwowego, ruchoma przeważnie z 3-ma przyoczkami czułki różnego kształtu często nitkowate lub kolankowato złamane, pierzaste, inne, W związku z odżywaniem występują 2 typy narządów gębowych: gryzący(rośliniarki, gąsieniczniki, bleskotki, męczelkowate), gryząco-ssący(wielorządłówki, pszczoły, trzmiele), nogi bieżne z 1 lub 2-ma krętarzami, skrzydła błoniaste, przezroczyste, w czasie lotu obie pary złączone, odwłok 8-segmentowy, stylikowany lub siedzący, na końcu odwłoka samicy znajduje się pokładełko lub jego obronna modyfikacja -żądło, larwy pasożytnicze beznogie, poczwarka: wolna z zaznaczonymi żuwaczkami, Podrzędy: Rośliniarki, Żądłówki,

22a.podrządrośliniarkirodziny:niesnujowate,pilarzowate,(podrodzina boreczniki),trzpiennikowate,

22b.podrząd owadziarki

Nadrodzina:bleskotki,(rodziny:kruszynkowate,rodzina:gąsienicznikowate, męczelkowate, Nadrodzina: Galasówki

22c.podrząd: Żądłówki (osowate, mrówkowate)

10. Charakterystyka motyli.

Najliczniejszy, najlepiej poznany ok. 130tys. gat. w PL 3tys. gat. stosunkowo jednolity plan budowy ,ogromne bogactwo kolorów, narządy gębowe- typu ssącego z ssawką, gryzącego, nie wykształcone. Gąsienice wyróżniają się: w różnym stopniu owłosieniem nogami odwłokowymi na III - VI , IX segmencie. Łącznie mają 8 par odnóży (miernikowce 5) .Poczwarka typu zamkniętego niekiedy umieszczona w oprzędzie . Podrząd : Jarzemkowce.Rodz: Pochwikowate,Skośnikowate,Przeziernikowate, Zwójkowate, Trociniarkowate, Barczatkowate, Zawisakowate, Miernikowce, Sówkowate, Brudnicowate, Podrząd: Pałkorożne, Rodz: Bielinkowate, Rusałkowate.

16.Charakterystyka muchówek

Tylko jedna para błoniastych skrzydeł( druga może być widoczna w postaci kikutowatych tworów -przezmianek)

kulista połączona stylikowato z tułowiem, ruchliwa z licznymi szczecinkami,czułki: 3-członowe kolbkowate(podrząd krótkoczułkie), wieloczłonowe np.:szczotkowate(podrząd długoczułkie), nażądy gębowe: liżąco ssące, lub kłująco ssące, oczy: duże, przyoczek brak(lub 2-3), najlepiej rozwinięty w tułowiu śródtułów, odwłok 4-10 segmentowy, u samic przeważnie występuje pokładełko rzekome, larwa: bez członowatych nóg tułowiowych. 3 typy poczwarek:wolna, zamknięta, wolna zamknięta w bryłce(muchówki właściwe), różne sposoby rozmnażania: żyworództwo, hermafrodytyzm, pedogeneza, różny tryb życia (roślinożerne, drapieżne, pasożyty,saprofagi, nekrofagi, fungofagi, koprofagi) W leśnictwie ważne muchówki pasożytnicze, regulujące liczebnść szkodliwych owadów, 3-y podrzędy: długoczułkie, krótkoczółkie, łękoryse.

18.Metody zwalczania owadów.

Dzielą się na:

I fizykochemiczne -najstarsza metoda wymagająca znacznego nakładu pracy ręcznej. Zwalczanie szkodników, ochrona drzew i d-nów może być wykonane przez

1. stosowanie przeszkód zagradzających szkodnikom dostęp do miejsc żerowania(szkółek, upraw, koron drzw)

2. zbieranie żerujących owadów szkodliwych,

3. . wyłapywanie owadów szkodliwych poszukujących żeru lub miejsc do złożenia jaj. Złapane owady są niszczone różnymi metodami (mech. chem. fizycznymi)

II) fizyczne wykorzystuje się energię promieniowania, ultradzwięki, energię elektryczną. Zaletą tej metody jest: wysoka selektywność stosunku do określonego gat. szkodnika. Wadą: wysokie koszty i ograniczona możliwość stosowania

III chemiczne. Wykorzystuję się tu: insektycydy (trucizna+nośnik-składnik obojętny) mogą one oddziaływac toksycznie na organizm owadów przez przewód pokarmowy (insektycydy żołądkowe), układ nerwowy(insekt. kontaktowe),układ tchwakowy (insekt. oddechowe). Wiele insektycydów wykazuje działanie kombinowane porażając różne układy.

IV) biologiczne:

1.met. mikrobiologiczna obejmuje zabiegi zwalczania szkodliwych owadów przez zastosowanie mikroorganizmów (wirusów, bakterii, grzybów, pierwotniaków, nicieni). Technika tych zabiegów zwana sztuczną epizocją polega na wprowadzeniu do zagęszczonej populacji szkodnika ogromnej ilości mikroorganizmów.

2. mezobiologiczna: polega na wykożystywaniu do zwalczania szkodliwych owadów leśnych owadów pasożytniczych i drapieżnych. które są wprowadzane na obszary zagrożone przez fitofagi znajdujące się w stadium gradacji. Introdukcja może opierać się na gat. miejscowych entomofagów i nosi wtedy nazwę introdukcji wewnątrzareowej lub gat. z innych obszarów geograficznych introdukcja pozaareowa.

3. met. ogniskowo-kompleksowa. W skład zabiegów tej met. wchodzą działania zmierzające do poprawy procesów fizjologicznych wzrostu drzew, d-nów, oraz zwiększenia różnorodności biologicznej w ogniskach gradacyjnych foliofagów So. Pierwsza gr. zabiegów obejmuje zabiegi nawożeniowe, staranne pielęgnowanie d-nów, czynności profilaktyczne wobec szkodliwych fitofagów. Drugą gr. środków są zabiegi met. biologicznej związaną z koncentracją entomofagów, zwłaszcza tych które są zdolne do znoszenia gwałtownych zmian zagęszczenia ich ofiar i żywicieli(mrówki, pająki, ptaki, nietoperze)

11. Owady drapieżne.

Gatunki odżywiające się wyłącznie pokarmem zwierzęcym określa się jako euzofagi , pokarm mieszany(hemizofagi), mięsożerne okolicznościowo(parazoofagi) .Drapieżcami mogą być: tylko larwy, tylko imago, obie te postacie. W związku z aktywnym trybem życia wykształciły one narządy zmysłów i aktywny tryb życia(złotook szukając ofiar kieruje się zmysłami topochemicznymi; trzyszcze polujące w dzień wykształciły zmysł wzroku). W obrębie tej samej gr. taksonomicznej drapieżców aktywność dobowa może być b. różna dzięki temu przebywają one non-stop w lesie. Np.: Podrząd chrząszcze drapieżne Rodzina : biegaczowate szczególne znaczenie gosp. odgrywają gat. z rodzaju biegacz i tęcznik(zjadają gąsienice Barczatki So. Strzygoni choinówki, Brudnicy mniszki, lawy: Osnuji gwiaździstej, poczwarki: Strzygoni choinówki, Poprocha cetyniaka) Rodzina: przekraskowate

ograniczają liczebność: cetyńców kózek, smolików, bogatków, większych korników,

12. Owady pasożytnicze.

13. Choroby owadów.

I wirozy -powodowane przez wirusy które są specyficznymi patogenami(atakują określone gr. żywicieli i określone gr. jego kom.). Występują u wszystkich gat. zwierząt i roślin. Znanych jest ponad 300gat. wirusów atakujących owady, głównie w stadium larwalnym. Najwięcej wirusów wykryto u motyli np.: Borelinavirus sp. na boreczniku, brudnicy.

II riketsjozy -wywoływane przez riketsje, najczęściej spotykane u żukowatych, należą tu organizmy najbardziej spokrewnione z bakteriami. np.; choroba z Lorch na pędrakach.

III bakteriozy -wywoływane przez bakterie dzielą się na: patogeny obligatoryjne(rozwijają się jedynie kosztem żywych kom.), patogeny fakultatywne(atakują podatne na chorobę tkanki żywicieli), patogeny potencjalne(rozwijają się w krwi).np.: pałeczka turyngska na motylach.

IV mikozy -wywoływane przez grzyby. Należą tu m.in: owadomórek sosnowy, występuje masowo na gąsienicach strzygoni choinówki. Maczużnik(znajdujące się w ściółce gąsienice barczatki, poczwarki Poprocha cetyniaka ), kłębczak biały wywołuje białą muskardynę np.: u gąsienic brudnicy mniszki, strzygoni choinówki, Poprocha cetyniaka, larw szeliniaka). kłębczak różowy wywołuje różową muskardynę pędraków i innych stadiów rozwojowych żukowatych.

V protozoozy -wywoływane przez pierwotniaki. objawy chorobowe u owadów słabo widoczne

VI nematocydy -wywoływane przez nicienie.

---