MIKRO I MAKRO (8 i 9), I


  1. Treści kształcenia w zakresie MIKROEKONOMII:

1. Wyjaśnij różnicę między ekonomią pozytywną i normatywną oraz mikroekonomią i makroekonomią.

Ekonomia pozytywna zajmuje się ustaleniem stanów faktycznych obecnej, przeszłej lub przewidywanej rzeczywistości gospodarczej. Odpowiada na pytanie jak jest, jak będzie?, sądy pozytywne można zweryfikować poprzez badania empiryczne - stwierdzenie faktów np. cena samochodu jest wysoka. Ekonomia normatywna - zajmuje się opisem oraz wyjaśnianiem procesów gospodarczych a także ocenia oraz ustala stany pożądane do ich osiągnięcia. Odpowiada na pytanie jak być powinno?, Sądy normatywne nie podlegają weryfikacji, np. ceny są za wysokie.

Różnica między mikroekonomią a makroekonomią wynika ze stopnia szczegółowości.

Mikroekonomia - zajmuje się badaniem zjawisko i procesów gospodarczych charakterystycznych dla poszczególnych podmiotów (firm, gospodarstw domowych) lub zachodzących w poszczególnych fragmentach gospodarki (branża, rynek pojedynczego produktu). Makroekonomia - bada procesy i zjawiska występujące w skali całej gospodarki. Ponadto interesuje się celami, metodami i narzędziami polityki gospodarczej oraz jej skutecznością.

2. Wyjaśnij różnicę między dobrami prywatnymi i dobrami publicznymi oraz omów cechy tych dóbr

Dobra publiczne - wytwarzane w sektorze gospodarki publicznej, zaspokajają one potrzeby zbiorowości społecznych. Zwane dobrami i usługami użyteczności publicznej. Charakteryzują je szczególne własności użytkowania:

Np. ochrona środowiska, bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne.

Dobra prywatne - dobra i usługi będące przedmiotem konsumpcji indywidualnych osób, ich cechy to:

3. Omów czynniki kształtujące krzywą możliwości produkcyjnych.

Krzywa możliwości produkcyjnych (KMP) - zbiór punktów oznaczających różne kombinacje ilościowe produkcji dwóch dóbr, które mogą być produkowane wówczas, gdy dostępne czynniki produkcji (praca ziemia kapitał, przedsiębiorczość) są wykorzystywane w sposób pełny i efektywny.

0x01 graphic

A, B pełna specjalizacja

A, B, C, D, E - kombinacje efektywne

F - kombinacja nieefektywna

A, B, C, D, E, F - kombinacje osiągalne

H - kombinacja nieosiągalna

Kształt KMP zależy od kosztu alternatywnego(każdy wybór oznacza rezygnację z czegoś, zwany kosztem straconych możliwości - wartość najlepszej z możliwych korzyści utraconych w wyniku wyboru ekonomicznego):

Położenie KMP względem początku układu współrzędnych zależy od:

Zmiana położenia KMP:

4. Omów determinanty popytu i podaży.

Determinanty popytu (D):

Determinanty przykłady:

Determinanty podaży (S):

Determinanty przykłady:

5. Wyjaśnij różnicę między kosztem przeciętnym a kosztem krańcowym oraz utargiem przeciętnym a ceną.

Koszt przeciętny (Kj) (jednostkowy, całkowity) to wielkość kosztów całkowitych przypadających na jednostkę produktu. Koszt przeciętny maleje wraz ze wzrostem produkcji.

Koszt krańcowy (KK) - koszt wyprodukowania ostatniej jednostki, przyrost kosztów całkowitych lub zmiennych wywołany przyrostem produkcji o jednostkę.

Zależności między KK a Kj:

Utarg przeciętny (utarg jednostkowy) - to średnia wielkość utargów całkowitych przypadająca na jednostkę produktu.

Cena (P) -  jest elementem utargów całkowitych, bowiem  UC=P x X

Przy stałej cenie na rynku doskonale konkurencyjnym przeciętny utarg na jednostce jest dla każdej wielkości produkcji stały i równy cenie.

6. Wyjaśnij różnicę między technicznym optimum produkcji i ekonomicznym optimum produkcji.

Techniczne optimum wielkości produkcji to ta wielkość produkcji, która będzie wytwarzana przy najniższym koszcie jednostkowym. Techniczne optimum wielkości produkcji zapewnia najniższe koszty, nie gwarantuje jednak, że zysk będzie największy z możliwych.

Ekonomiczne optimum produkcji- jest to stan równowagi, czyli taka wielkość produkcji i sprzedaży, przy której przedsiębiorstwo realizuje maksymalne zyski.

7. Omów cechy rynku doskonałej konkurencji i monopolu oraz podaj przykłady tych rynków.

Rynek doskonałej konkurencji:

Przykłady:

Rynek zbóż, warzyw, owoców, układy scalone, złoto, miedź, giełda papierów wartościowych

Monopol:

Przykłady:

Zakłady energetyczne, wodociągi, gazowe, przewozy kolejowe, przedsiębiorstwa energii cieplnej

8. Omów cechy rynku konkurencji monopolistycznej i oligopolu oraz podaj przykłady tych rynków.

Konkurencja monopolistyczna występuje w gałęziach, które charakteryzuje się następującymi cechami:

Przykład: małe sklepiki spożywcze na osiedlu, restauracje, zakłady fryzjerskie i kosmetyczne, firmy odzieżowe, stacje benzynowe, architekci, prawnicy, usługi bankowe.

Oligopol:

Przykłady:

przemysł samochodowy, lotniczy, naftowy, mineralny, hutnictwo. produkcja komputerów, Farmaceutyczny. AGD, RTV

9. Wymień oraz krótko scharakteryzuj czynniki określające popyt na czynniki wytwórcze.

Teoria ekonomii dzieli wszystkie czynniki produkcji na 3podstawowe kategorie:

Popyt na czynniki wytwórcze kreują:

przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwo będzie zwiększać ilość zastosowania danego czynnika wytwórczego przy niezmiennych pozostałych czynnikach dotąd, aż koszt zastosowania tego czynnika nie przekroczy krańcowego przychodu z dodatkowej jednostki uzyskanej dzięki temu czynnikowi.

Czynniki cenowe i poza cenowe- Jeśli wzrośnie cena czynników wytwórczych spowoduje to kurczenie się popytu na te czynniki, natomiast jeśli spadnie spowoduje to rozszerzenie się popytu.

Czynniki poza cenowe takie jak: wydajność, produkcyjność czynników wytwórczych, popyt na produkty powstałe z zastosowania tych czynników wytwórczych, produkcyjność pozostałych czynników wytwórczych.

  1. Treści kształcenia w zakresie PODSTAW MAKROEKONOMII:

  1. Mierniki makroekonomiczne (PNB, PKB, DN).

PKB - Produkt Krajowy Brutto (Gross Domestic Produkt) to rynkowa wartość wszystkich dóbr finalnych i usług wytworzonych w danym okresie przez czynniki produkcji, zlokalizowane na terenie kraju; stosuje się ją więc według kryterium lokalizacji.

PKB może być liczony 3 metodami:

  1. sumowania dochodów - polega na sumowaniu dochodów czynników produkcji, czyli rent, płac, zysków i procentów, przy czym dochody te muszą być związane z wytwarzaniem dóbr i usług;

  2. sumowania wydatków - polega na sumowaniu wydatków na produkty finalne wytworzone przez przedsiębiorstwa krajowe; składają się na nie:prywatne wydatki na konsumpcję dóbr i usług, prywatne inwestycje krajowe brutto, państwowe wydatki na konsumpcję i inwestycje brutto oraz eksport netto. Należy tu jednak dokonać korekty o podatki pośrednie (in minus) oraz subsydia (in plus). Powoduje to rozróżnienie PKB w cenach rynkowych uwzględniającego podatki pośrednie oraz PKB w cenach czynników produkcji uwzględniającego subsydia.

  3. sumowania produktów - polega na sumowaniu wartości dóbr i usług wytworzonych w gospodarce w ciągu roku; w celu uniknięcia wielokrotnego liczenia tych samych elementów stosuje się sumowanie wartości finalnych(po jakich nabywa je ostateczny użytkownik) lub wartości dodanej(przyrost wartości produktów będący rezultatem procesu produkcji; różnica między przychodem ze sprzedaży a kosztem zakupu dóbr pośrednich).

PKB nie jest miarą jakości życia, a wartości produkcji.

PKB w Polsce wynosi obecnie….

PNB - Produkt Narodowy Brutto to rynkowa wartość wszystkich dóbr finalnych i usług wytworzonych w danym okresie przez czynniki produkcji należące do danego narodu; stosuje się ją więc według kryterium własności.

PNB stanowi korektę PKB o dochody netto z tytułu własności za granicą, czyli różnicę między wpływem dochodów z tytułu świadczenia usług przez czynniki produkcji za granicą, a odpływem dochodów z tytułu świadczenia przez cudzoziemców usług czynników produkcji w kraju.

PNB jest dobrym miernikiem produkcji lecz słabym miernikiem dobrobytu. Wynika to z następujących czynników:

  1. nie ujmuje produkcji, która nie przeszła przez oficjalny rynek,

  2. nie ujmuje czasu wolnego - w różnych krajach na PNB pracuje się w różnej liczbie godzin,

  3. ujmuje produkcję antydóbr,

  4. nie ujmuje tzw. Renty konsumenta z tytułu posiadania dóbr trwałego użytku (wysoki Kj, ale i długi czas użytkowania stąd użyteczność>kosztu zakupu),

  5. nie ujmuje pracy na własny rachunek - głównie kobiet w domu,

  6. nie zawiera informacji o rzeczywistej strukturze podziału dochodu i bogactwa kraju tzn. PNB per capita, ilość osób powyżej i poniżej tego poziomu

PNB w Polsce wynosi obecnie….

DN - Dochód Narodowy to Produkt Narodowy Netto wytworzony w gospodarce, określa on ilość środków, jakie gospodarka może przeznaczyć na wydatki i inwestycje, po odłożeniu środków na sfinansowanie amortyzacji i utrzymanie istniejącego zasobu kapitału na dotychczasowym poziomie. Jest on liczony jako PNBccp pomniejszony o amortyzację, czyli zużycie kapitału trwałego. W przeciwieństwie do PKB i PNB uwzględnia on w swej konstrukcji inwestycje netto ( na powiększenie zasobu kapitału w gospodarce), nie brutto (na odtworzenie zużytego kapitału w gospodarce),

DN w Polsce wynosi obecnie….

  1. Wzrost i rozwój gospodarczy.

Wzrost gospodarczy to zmiany ilościowe przejawiające się wzrostem zdolności wytwórczych gospodarki do produkcji dóbr i usług pożądanych przez ludzi. Odzwierciedla się we wzroście realnego PKB w kolejnych latach. Stwarza on dobre przesłanki do rozwoju gospodarczego.

Czynniki wzrostu:

Wyróżnia się wzrost:

  1. ekstensywny - polegający na zwiększaniu produkcji poprzez zwiększenia nakładów czynników prod.; z uwagi na ograniczoność tych czynników jest on możliwy tylko w krótkim okresie;

  2. intensywny - polegający na zwiększaniu produkcji przy niezmienionych nakładach czynników produkcji, ale wzroście ich produktywności; jest on możliwy w długim okresie dzięki postępowi technicznemu.

Wzrost gospodarczy może być mierzony za pomocą stopy wzrostu gosp., wyrażającej stosunek przyrostu realnego PKB do wielkości tego PKB w danym roku. Pozwala ona określić, czy występuje recesja (r<0), stagnacja (r=0) czy też wzrost (r>0) oraz określić, jaki jest to rodzaj wzrostu: wolny (0<r<3), umiarkowany (3<r<6), czy też dynamiczny (r>6).

Obecnie stopa wzrostu gospodarczego wynosi w Polsce….

Rozwój gospodarczy zaś jest pojęciem szerszym niż wzrost gospodarczy. Oprócz zmian ilościowych obejmuje także zmiany jakościowe towarzyszące wzrostowi - stopniowe polepszanie warunków życia społeczeństwa.

Gospodarka może wykazywać wzrost bez rozwoju, ale nie odwrotnie oraz nie każdy wzrost prowadzi do rozwoju.

Czynniki rozwoju:

Do mierzenia dobrobytu służą takie metody jak:

  1. Human Development Index - współczynnik rozwoju gosp. Liczony jako średnia arytmetyczna z wartości: PKPpc, oczekiwanej długości życia i upowszechnienia edukacji; przyjmuje on wartości <0,1>, przy czym państwa o HDI<0,5 uznaje się za słabo rozwinięte, HDI 0x01 graphic
    (0,5-0,8) średnio rozwinięte oraz HDI >0,8 wysoko rozwinięte.

  2. Measure of Economic Welfare - miara dobrobytu ekonomicznego netto opiera się na pomniejszeniu wskaźnika PNB o szacunkową cenę antydóbr i powiększeniu go o produkcję nieujmowaną w rynku.

  1. Bezpieczny poziom deficytu budżetowego i długu publicznego.

Deficyt budżetu państwa to nadwyżka wydatków nad dochodami budżetu. Przyczynami jego występowania są m.in.:

Deficyt budżetowy może być finansowany z kilku źródeł:

Traktat o Unii Europejskiej określił warunki, jakie powinno spełniać państwo aspirujące do pełnego uczestnictwa w Unii Gospodarczej i Walutowej, czyli przyjmujące euro jako walutę krajową. W kryteriach fiskalnych jest określony bezpieczny poziom długu publicznego i deficytu, jaki przyjmuje Unia, a mianowicie:

  1. deficyt budżetowy mierzony w roku poprzedzającym ocenę w cenach rynkowych ma nie przekraczać 3 % PKB danego kraju,

  2. dług publiczny w roku poprzedzającym ocenę ma nie przekraczać 60 ^ PKB danego kraju.

Obecnie Polska spełnia/ nie spełnia ….

  1. Wpływ pieniądza i polityki monetarnej na gospodarkę.

Polityka pieniężna państwa polega na regulowaniu stopy wzrostu podaży pieniądza krajowego w celu wspierania rozwoju gospodarczego oraz stabilizowania poziomu produkcji i zatrudnienia. Celem polityki pieniężnej jest ponadto zapewnienie stabilności cen oraz równowagi bilansu płatniczego. Cele te mogą być realizowane tylko pośrednio, poprzez regulację podaży pieniądza, stopy procentowej lub kursu walutowego. Polityka pieniężna w państwie jest prowadzona za pośrednictwem banku centralnego.

Najefektywniejszym z instrumentów wpływających na podaż pieniądza są operacje otwartego rynku, czyli operacje kupna / sprzedaży skarbowych papierów wartościowych. Emitując dłużne papiery wartościowe państwo, kierując swoją ofertę do banków komercyjnych, może w ten sposób ograniczyć wielkość rezerw finansowych tych banków, a co za tym idzie zmniejszyć możliwości udzielania nowych kredytów. Skupując papiery wartościowe państwo zwiększa możliwości kredytowe banków komercyjnych, a tym samym wprowadza do gospodarki nowe środki pieniężne. Duży wpływ na rozwój gospodarki mają również kredyty zaciągane przez państwo. Udzielenie państwu kredytu przez bank centralny oznacza wytworzenie dodatkowego pieniądza banku centralnego, który zostaje wprowadzony do obiegu poprzez wydatki państwa, co powoduje wzrost ogólnej podaży pieniądza. Na podaż pieniądza wpływa także dodatnio zaciągnięcie kredytu na zagranicznych rynkach kapitałowych. Kredyty w bankach komercyjnych może zmobilizować, w okresach złej koniunktury, wolną płynność bankową. Sfinansowany dzięki kredytom popyt państwa może stworzyć dodatkowy popyt globalny, który może zapoczątkować ożywienie koniunktury.

Państwo, zaciągając zobowiązania, musi się liczyć z tym, że w momencie ich spłaty wprowadzi do obiegu nowo wykreowany pieniądz banku centralnego, co spowoduje wzrost ogólnej podaży pieniądza i może mieć inflacjogenny wpływ. Z drugiej strony wzrost podaży pieniądza wpływa na obniżenie stóp procentowych, co może spowodować, że dla przedsiębiorców bardziej opłacalne staną się inwestycje niż lokaty bankowe, kredyt stanie się bardziej opłacalny, wzrosną inwestycje a dzięki temu zmniejszy się stopa bezrobocia. Wpłynie to na wzrost popytu globalnego, który może pociągnąć za sobą dalszy wzrost inwestycji. W takim przypadku możliwe staje się osiągnięcie stałego wzrostu koniunktury.

Polityka pieniężna - Stopa %

Pozytywne skutki:

  • pozwala zapewnić optymalny poziom podaży pieniądza

Negatywne skutki:

  • zbyt niska stopa % nie zapewnia odpowiedniej mobilizacji oszczędności oraz zadawalającej selekcji inwestycji,

  • zbyt wysoka stopa % hamuje nadmiernie konsumpcję i inwestycje,

Rodzaje instrumentów polityki monetarnej:

  1. polityka rezerw obowiązkowych- określony przez bank centralny procent środków pieniężnych, który każdy bank komercyjny musi wydzielić ze swoich zasobów pieniężnych i oddać do dyspozycji banku centralnego; są nieoprocentowane; wykorzystywane głównie jako narzędzia banku centralnego do kształtowania rozmiarów pieniądza

  2. polityka zmian stopy redyskontowej- procent, prowizja jaką pobiera bank centralny przy redyskoncie weksli

  3. polityka otwartego rynku- kupowanie przez bank centralny lub sprzedawanie na rynku pieniężnym papierów wartościowych typu weksle, bony skarbowe, obligacje; chcąc zwiększyć podaż pieniądza bank centralny będzie kupował papiery wartościowe od ich posiadaczy

  4. instrumenty sterowania bezpośredniego- niekiedy mechanizm rynkowy nie zapewnia racjonalnego przepływu strumieni finansowych w gospodarce. Niezbędne jest wykorzystanie środków administracyjnych, oddziałujących na zjawiska finansowe bezpośrednio, zgodnie z preferencjami centralnej władzy monetarnej. Do bezpośrednich instrumentów sterowania bankami należą: kontrola rozmiarów udzielonych pożyczek, kontrola stóp procentowych i polityka selektywnych wskaźników rezerwowych.

Rodzaje polityki pieniężnej : ekspansywna i restrykcyjna. Ekspansywna prowadzi do wzrostu dochodu narodowego i obniżki stopy procentowej, restrykcyjna- odwrotnie.

Zgodnie z art. 227 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 6 Ustawy o Narodowym Banku Polskim, Rada Polityki Pieniężnej jest organem NBP.
Rada Polityki Pieniężnej ukształtowała się w dniu 17 lutego 1998 r. W skład Rady wchodzą:

Zgodnie z art. 12 Ustawy o NBP, Rada Polityki Pieniężnej:

Rada Polityki Pieniężnej dokonuje oceny działalności Zarządu NBP w zakresie realizacji założeń polityki pieniężnej i uchwala zasady rachunkowości NBP, przedłożone przez Prezesa NBP.
Skład Rady Polityki Pieniężnej:
Przewodniczący Rady Polityki Pieniężnej

  1. Polityka fiskalna i jej wpływ na funkcjonowanie gospodarki.

Polityka fiskalna - ogół działań państwa kształtujących wpływy(podatki, zadłużenie publiczne) i wydatki państwa(subwencje, inwestycje państwowe 85% wydatków to wydatki sztywne).zmierzających do realizacji zadań stojących przed gospodarką. Kształtowana przez rząd, JST, fundusze i agencje. Polityka fiskalna składa się z pol. podatkowej i pol. budżetowej

Na politykę fiskalną składają się:

- decyzje dotyczące wielkości i kierunku wydatków państwa,

- decyzje dotyczące opodatkowania podmiotów gospodarczych,

- decyzje dotyczące sposobu finansowania ewentualnego deficytu budżetowego i sposobu wykorzystania ewentualnej nadwyżki budżetowej.

Cele:

Funkcje:

Rodzaje polityki fiskalnej:

ekspresywna - ma na celu pobudzanie aktywności gospodarczej między innymi poprzez działania skierowane na wzrost zagregowanego popytu, przez wzrost wydatków budżetowych, obniżenie podatków, ulgi, zwolnienia podatkowe.

restrykcyjna - jej celem jest hamowanie aktywności gospodarczej, inflacji, stabilizacja cen, działania na rzecz zmniejszenia zagregowanego popytu, zmniejszenie wydatków rządowych, wzrost podatków, ograniczanie ulg i zwolnień podatkowych.

Polityka fiskalna - podatki, dotacje i subsydia

Pozytywne skutki:

  • Podatki, subsydia korygują zakłócenia w działaniu mechanizmu rynkowego,

  • Podatki i subsydia prowadzą do „internalizacji” efektów zewnętrznych tzn. skorygowania kosztu prywatnego o koszty zewnętrzne, w sytuacji, gdy podmiot zaniża koszty swej działalności, przerzucając je na inne podmioty,

  • Przyczyniają się do obniżenia kosztów zewnętrznych,

  • Podatki korygują rozpiętości w dochodach

Negatywne skutki:

  • Wysokie podatki przyczyniają się do ograniczenia działalności gospodarczej, demobilizują podmioty gospodarcze,

  • Negatywne efekty w podziale dochodów (np. ludzie biedni wydają na żywność większą część dochodów niż os. zamożne skutkiem-przepływ dochodów od biednych do bogatych),

  • Dotacje umożliwiają przetrwanie nieefektywnym przedsiębiorstwom,

  • Zasiłki, dotacje, subwencje zniechęcają do podejmowania pracy i wzmożonego wysiłku

Najważniejszymi instrumentami polityki fiskalnej są:

W ramach polityki fiskalnej można wyodrębnić dwie podstawowe formy, a tym samym dwie metody wykorzystania instrumentów podatkowych dla osiągania celów stabilizacyjnych oraz pozostałych celów społeczno-ekonomicznych. A mianowicie wyróżnia się aktywną oraz pasywną politykę fiskalną. Istota tej pierwszej sprowadza się do podejmowania takich decyzji związanych ze zmianą dochodów i wydatków publicznych, które umożliwiłyby realizację określonych zadań i uzyskanie zakładanych efektów w danej sytuacji gospodarczej. Natomiast pasywna polityka fiskalna wiąże się z zastosowaniem odpowiednich instrumentów ekonomicznych, które samoczynnie reagują na zmianę koniunktury i nie wymagają podejmowania konkretnych decyzji dostosowawczych, a są wrażliwe na zmiany poziomu dochodu narodowego, stopy zatrudnienia etc..

Z tego też względu w aktywnej polityce fiskalnej, będącej interwencjonizmem państwowym, za którym stoi cały system podejmowania decyzji o zastosowaniu określonych narzędzi fiskalnych (m.in. wzrost bądź spadek wydatków publicznych, zmiany w poszczególnych podatkach) wykorzystuje się metodę dyskrecjonalnego (aktywnego) kształtowania poziomu opodatkowania podmiotów w zależności od fazy cyklu koniunktury gospodarczej. Natomiast pasywna polityka fiskalna związana jest z wykorzystaniem metody automatycznych stabilizatorów koniunktury wkomponowanych w system podatkowy.

Do automatycznych stabilizatorów zalicza się: podatek dochodowy, podatek od wartości dodanej (VAT), zasiłek dla bezrobotnych i inne formy świadczeń społecznych. Zaletą podatkowych automatycznych stabilizatorów koniunktury jest ich w miarę szybka reakcja na zmianę sytuacji dochodowej podmiotów, a co ważniejsze, nikt nie musi decydować o ich uruchomieniu. Ponadto zmniejszają podatność gospodarki na wstrząsy, sprawiając że aktywność gospodarcza nie spadnie do katastrofalnego poziomu. Wadą jest to, że ich określona poprzez wcześniej przyjęte regulacje konstrukcja, może być w praktyce życia gospodarczego, ze względu na specyficzny charakter danej sytuacji, niedostatecznie odpowiednia. W odpowiedzi na tę ułomność pasywnej polityki fiskalnej, władza publiczna może zastosować bardziej aktywną (dyskrecjonalną) jej formę, jeżeli sytuacja tego wymaga.

Stabilizacja gospodarki może się odbywać przez adekwatne kształtowanie poziomu wydatków albo stopy podatkowej, wpływając tym samym na poziom popytu globalnego. W przypadku, gdyby wydawał się on zbyt niski, rząd może go stymulować poprzez redukcję obciążeń podatkowych, co powinno znacznie silniej aktywizować podmioty gospodarcze, niż automatyczne stabilizatory koniunktury. W sytuacji przeciwnej, tj. nadmiernie rozgrzanej koniunktury, można wykorzystać progresję podatkową bądź nałożyć nowe podatki, aby ją skutecznie schłodzić. Ponadto państwo w ramach działań będących domeną polityki fiskalnej może również oddziaływać na skłonność do inwestowania i oszczędzania. Nadmierny fiskalizm zmniejsza skłonność podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych do oszczędzania, jednakże zwiększone wydatki wydatki państwa kreują nowy popyt, w tym popyt inwestycyjny. Wadą aktywnej metody oddziaływania na gospodarkę jest to, że zastosowanie jej instrumentów wymaga czasu i wiąże się z długotrwałym i żmudnym procesem legislacyjnym dotyczącym np. wprowadzenia nowych podatków lub zmian w już istniejących podatkach. Występować może tu tzw. efekt opóźnień, polegający na tym, że pomiędzy diagnozą stanu gospodarki a przygotowaniem określonych środków polityki ekonomicznej upływa tak wiele czasu, że w momencie, w którym narzędzia te są gotowe, układ gospodarki na tyle się zmienił, iż owe narzędzia są już mało bądź wcale nieskuteczne.

  1. Inflacja - istota, pomiar, skutki dla gospodarki.

W literaturze spotykamy wiele definicji inflacji. Najbardziej neutralną jest taka, która charakteryzuje ją, jako „proces wzrostu ogólnego poziomu cen”, ponieważ bierze pod uwagę 2 najważniejsze cechy inflacji, a mianowicie:

a) jest to proces, co oznacza, że wzrost cen musi być względnie trwały, a wzrosty skokowe spowodowane jednorazowymi wstrząsami nie są uznawane za inflację.

b) jest to wzrost ogólnego poziomu cen tzn. nie każdy wzrost jest inflacją; jeśli podwyżkom cen jednych towarów towarzysza obniżki innych równoważące je, to nie jest to inflacja.

Wyróżnia się 2 rodzaje inflacji:

  1. ukrytą - występowała w gospodarce centralnie planowanej, gdzie ceny były ustalane administracyjnie, a mechanizm rynkowy nie działał,

  2. jawną - występującą w gospodarce rynkowej, gdzie ceny kształtują się swobodnie na rynku i zależą od relacji między popytem i podażą.

Inflację jawną zaś klasyfikuje się ze względu na 2 kryteria:

1)z punktu widzenia przyczyn wywołujących ją:

a) inflacja popytowa - jej sprawcami są najczęściej rząd i BC; jej przyczyny to m.in.:

- zbyt duży wzrost wydatków państwa lub spadek obciążeń podatkowych,

- zbyt duży wzrost podaży pieniądza,

- zbyt gwałtowny spadek skłonności do oszczędzania,

- spadek stóp %,

- zbyt silne ograniczenie importu, co powoduje obniżenie podaży dóbr i usług, co powoduje wystąpienie nadwyżki popytu nad podażą.

b) inflacja podażowa (kosztowa) - jej przyczyną jest najczęściej wzrost kosztów produkcji np. cen energii, surowców, kosztów pracy, pozyskania kapitału obcego.

2) z punktu widzenia tempa wzrostu poziomu cen:

a) inflacja pełzająca - do 5 % w skali roku, nie powoduje zakłóceń w przebiegu procesów gosp.,

b) inflacja krocząca - 50-19 % w skali roku, występuje, gdy oczekiwania inflacyjne zaczynają wzmagać proces wzrostu poziomu cen i inflacja zaczyna wymykać się spod kontroli,

c) inflacja galopująca - 20-99% w skali roku, powoduje narastanie zakłóceń w przebiegu procesów gosp., osłabia systemy motywacyjne i w rezultacie hamuje wzrost gosp.,

d) hiperinflacja - 3 cyfrowy wzrost ogólnego poziomu cen w skali roku, który uniemożliwia racjonalne gospodarowanie z powodu niemożności prowadzenia rachunku ekonomicznego, planowania działań gosp.; systemy motywacyjne stają się zupełnie nieskuteczne; to niekontrolowany, niepohamowany wzrost ogólnego poziomu cen; występuje najczęściej po okresach wojny lub zamrożenia płac i cen. W Polsce 1990-585%.

Inflacje możemy mierzyć za pomocą:

  1. delatora PKB - najobszerniejszy miernik, ponieważ bierze pod uwagę ceny wszystkich dóbr i usług wytworzonych w gospodarce w danym okresie czasu; oblicza się go jako stosunek PKB nominalnego do realnego,

  2. CPI - wskaźnik cen dóbr i usług konsumpcyjnych, beirze pod uwagę tylko typowy koszyk dóbr i usług konsumpcyjnych ( w Polsce około 1400), dane są zbierane za pomocą badań ankietowych,

  3. PPI - wskaźnik cen, po których producenci nabywają surowce, materiały, towary; jest uznawany za wskaźnik przepowiadający z 4 miesięcznym wyprzedzeniem, jak będą się kształtowały ceny w gospodarce.

Wadą tych wskaźników jest wykorzystywanie w nich wag poszczególnych dóbr, które mogą ulegać dezaktualizacji.

  1. stopa inflacji - jest wykorzystywana w statystycznych analizach procesów inflacyjnych i określa procentowy wzrost ogólnego poziomu cen w ciągu roku; można tu brać pod uwagę wskaźniki przeciętne dla roku, bądź też wskaźniki z grudnia porównywanych lat.

Skutki inflacji dla gospodarki zależą od tego, czy była ona przewidziana, czy nie. Skutki inflacji przewidzianej to:

  1. koszt zdzieranych zelówek gwałtowny spadek realnego popytu na pieniądz na skutek wysokich stóp % zniechęcających do trzymania gotówki w portfelu,

  2. koszt zmienianych kart dań - wzrost kosztów obsługi działalności gospodarczej, np. druku nowych kart dań, wymiany parkometrów, aparatów telefonicznych.

zaś nieprzewidzianej to głównie redystrybucja dochodu i bogactwa od pożyczkodawców do pożyczkobiorców, od budżetu do pracowników sfery budżetowej, rencistów emerytów oraz od podatników do budżetu państwa przy progresywnym opodatkowaniu dochodów i stałych przedziałach podatkowych; wszystko to prowadzi do nieodpowiedniej alokacji środków w gospodarce. Ponadto powodują:

  1. zniekształcenie informacyjnej funkcji cen - podmioty tracą orientację, czy zmiany wynikają z procesów inflacyjnych, czy ze zmian relacji cen,

  2. wzrost niepewności i osłabienie aktywności gospodarczej -podmioty nie wiedzą, jakich cen się spodziewać, więc w zawieranych umowach zawyżają koszty i zaniżają korzyści, co osłabia efektywność rachunku ekonomicznego,

  3. niekorzystne zmiany w bilansie płatniczym - eksport staje się mniej konkurencyjny, zaś import bardziej.

Warto zauważyć jednak, że powolna inflacja może być korzystna, ponieważ przy założeniu iluzji pieniężnej, pozwala na obniżkę realnych stóp % i stawek plac realnych, co wywołuje optymistyczne nastroju i pociąga za sobą wzrost gospodarczy.

  1. Bezrobocie we współczesnych gospodarkach i sposoby jego ograniczania.

Bezrobocie to przejaw nierównowagi narybku pracy tzn. nadwyżka popytu na pracę nad jego podażą. Jest ono zasobem, którego wielkość mierzy się w określonym punkcie czasu. Jego poziom jest coraz wyższy, jeśli dopływy - bezrobotni, którzy utracili pracę, absolwenci - są większe niż odpływy - ludzie którzy znaleźli pracę, nie potwierdzili do niej gotowości lub przestali się zaliczać do zasobu siły roboczej.

W gospodarce centralnie planowanej występowało bezrobocie ukryte, którego nie wykazywały oficjalne statystyki, gdyż wszyscy mieli pracę, a bezrobocie przejawiało się przerostem zatrudnienia; obecnie takie bezrobocie występuje w rolnictwie i jest określane bezrobociem agrarnym (rolnicy posiadający gospodarstwa powyżej 2 ha przeliczeniowych, nie mogą się zarejestrować jako bezrobotni, mimo że poszukują pracy poza rolnictwem).

Obecnie mamy do czynienia z bezrobociem jawnym. Wg GUS bezrobotny to osoba, która pozostaje bez pracy, aktywnie jej poszukuje i jest gotowa do jej podjęcia na ogólnie obowiązujących warunkach w gospodarce. Tradycyjnie wyróżnia się kilka form bezrobocia jawnego:

  1. frykcyjne - przejściowe, które tworzą osoby zmieniające pracę i absolwenci poszukujący pierwszej pracy; nie wymaga przekwalifikowania, nie można go zlikwidować, zależy od dostępu do informacji o ofertach pracy, jest krótkookresowe;

  2. strukturalne - wynika z niedopasowania struktury popytu i podaży pracy; niedopasowania dotyczą głównie kwalifikacji i rozmieszczenia zasobów pracy, które rosną wraz z rozwojem gosp.; wymaga przekwalifikowania;

  3. koniunkturalne - powstaje, gdy zmniejsza się popyt globalny, a płace są nieelastyczne; zmniejszyłoby się samoczynnie, gdyby płace obniżyły się do nowego poziomu równowagi, jaki powstaje przy zmniejszonym popycie na pracę;

  4. klasyczne - wywoływane przez władzę ustawodawczą, która próbuje ustalić poziom płac min na zbyt wysokim poziomie lub związki zawodowe, których wywalczone podwyżki skutkują w dłuższym okresie zwolnieniami;

  5. instytucjonalne - instytucje funkcjonujące na rynku pracy to utrwalone zasady działania wszystkich uczestników tego rynku; im gorsze instytucje, tym mniejsza elastyczność płac i zatrudnienia oraz większe bezrobocie.

Nowoczesny podział dzieli bezrobocie na:

  1. dobrowolne - osoby, które nie chcą zaakceptować pracy za płacę realną równoważącą gosp.,

  2. przymusowe - osoby, które są gotowe zaakceptować przedłożoną ofertę pracy za obowiązującą na rynku płacę, a mimo to nie mogą znaleźć zatrudnienia.

Bezrobocie można ograniczyć tylko do poziomu bezrobocia naturalnego występującego w gospodarce, w której moce prod. są w pełni wykorzystane.

Bezrobocie naturalne stanowi pewien nieunikniony dodatni poziom bezrobocia towarzyszący normalnie rozwijającej się gospodarce. Wiąże się ono z naturalną dynamiką procesów zachodzących na rynku pracy, czyli powstawania nowych i likwidowania już istniejących miejsc pracy oraz ze zmianą aktywności siły roboczej. Obejmuje ono bezrobocie frykcyjne i strukturalne.

Celem działań państwa na rynku pracy jest głównie nie likwidowanie bezrobocia, a sprzyjanie zatrudnieniu. Wykorzystuje się tu:

  1. aktywne polityki rynku pracy - celem jest poprawa perspektyw na rynku pracy,

  2. pasywne polityki rynku pracy - wsparcie dochodowe bezrobotnych.

Zadania realizowane przez publiczne służby w dziedzinie bezrobocia dzielą się na:

  1. podstawowe usługi rynku pracy:

- pośrednictwo pracy,
- usługi EURES (sieć europejskich służb zatrudnienia),
- poradnictwo i informacja zawodowa,
- pomoc w aktywnym poszukiwaniu pracy,
- organizacja szkoleń;
b) instrumenty rynku pracy:
- dodatek aktywizacyjny,
- prace interwencyjne,
- roboty publiczne,
- prace społecznie użyteczne,
- staże,
- przygotowanie zawodowe w miejscu pracy,
- pożyczki szkoleniowe,
- stypendia w okresie kontynuowania nauki,
- szkolenia,
- wsparcie działalności gospodarczej,
- zwrot kosztów przejazdu i zakwaterowania.

Ograniczenie bezrobocia - dr Więznowski: przedszkola żeby mniej korzystać z wychowawczego, zabranie wcześniejszych emerytur, pomostówek, weryfikacja rent, organizacja miejsc pracy dla niepełnosprawnych, zmniejszanie zasiłków dla bezrobotnych, zmniejszenie pozycji związków zawodowych, mobilność pracowników, zniesienie płac min.

Obecnie bezrobocie w Polsce wynosi…

8. Przyczyny ingerencji państwa w gospodarce rynkowej.

Źródła interwencjonizmu państwowego pochodzą już z drugiej połowy XV wieku. Gospodarka rynkowa nie jest formą doskonałą. Mechanizmy rynkowe nie działają nie zawsze działają w sposób, który byłby względnie korzystny dla całego społeczeństwa. Stąd też państwo dla dobra swoich obywateli realizuje 3 funkcje:
- ekonomiczną,
- społeczną,
- polityczną.
Za interwencjonizmem państwa przemawiają:

  1. konieczność zabezpieczenia systemu gosp. od strony instytucjonalno-prawnej - chodzi o tworzenie norm prawnych i instytucji chroniących prawa własności, regulujących przedsiębiorczość prywatną i obsługujących rynek;

  2. niedoskonałości rynku i konkurencji - związane z monopolem, niedoskonałą informacją, barierami wejścia na rynek, ograniczoną mobilnością czynników prod.;

monopolista wytwarzający mniejszą ilość dóbr i po wyższej cenie, nie produkowałby w warunkach konkurencyjnych; monopole mają tendencję do ograniczania skali wytwarzania i zawyżania cen. Państwo oddziałuje bezpośrednio poprzez tworzenie ustaw antymonopolowych, których celem jest kontrola w jaki sposób zachowują się monopoliści. Inny sposób to tworzenie kontyngentów produkcji.

  1. występowanie negatywnych efektów zew. w zakresie produkcji i konsumpcji;

  2. istnienie dóbr publicznych, mało opłacalnych dla sektora prywatnego;

  3. istnienie dóbr szczególnie korzystnych lub niekorzystnych społecznie;

  4. występowanie dużych wahań aktywności gosp., bezrobocia, inflacji, niepełnego wykorzystania mocy wytwórczych;

  5. istnienie pozbawionych opieki ludzi starych, niedołężnych, chorych, upośledzonych;

  6. powstawanie zbyt dużych, nieakceptowanych społecznie różnic dochodowych i majątkowych. - Redystrybucja dochodu- rynek wynagradza zgodnie z wkładem rzadkich zasobów w proces produkcji. Podział ten jest nierówny, ponieważ ludzie posługują się różnymi ilościami zasobów, co doprowadza do polaryzacji dochodów. Państwo powinno prowadzić politykę polegającą na dystrybucji dochodów przez rozbudowę systemu ubezpieczeń społecznych lub innych transferów. Redystrybucja dochodów osłabia związek między działalnością społecznie produktywną a unikaniem tej działalności, gdyż nadmierne podatki zachęcają do działań zmniejszających dochody (szara strefa). Nierówność życia grup społecznych jest zmniejszana przez
    • Ingerencję w system podatkowy;
    • Wydatki budżetu dla najniższych grup społecznych;
    • Oddziaływanie na system cen.

Milewski R. Podstawy Ekonomii, s. 233-240

Milewski R. Podstawy Ekonomii, s. 241

Begg D., Makroekonomia, s. 40

Milewski R. Podstawy Ekonomii, s. 333

D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, Ekonomia, t. II, PWE, Warszawa 1992, s. 82-84.

A. Krajewska, Podatki..., op. cit., s. 28.

Por. J. Kropiwnicki, Teoria automatycznych stabilizatorów koniunktury, Warszawa 1976, s. 258.

Por. D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, op.cit., s. 83; S. Owsiak: Finanse publiczne. Teoria i praktyka, wyd. 2., PWN, Warszawa 1999, s. 64.

Milewski R. Podstawy Ekonomii, s. 415

Begg D., Makroekonomia, s. 254

Milewski R., Podstawy makroekonomii, s. 386

18


Wyszukiwarka