czechowicz, Józef Czechowicz


Józef Czechowicz

Wybór poezji - opracowanie ( wstęp T. Kłak - BN)

J. Cz. Urodził się w Lublinie 15.03.1903r., był silnie związany z matką. Uczęszczał do szkoły rosyjskiej, później do Seminarium Nauczycielskiego Miejskiego.

W 1921r. zdał maturę, a już w 1920r., jako ochotnik, wziął udział w wojnie.

W 1921r. objął posadę nauczyciela w szkole powszechnej w Brasławiu na Wileńszczyźnie. Czuł się tam bardzo samotny...

Powstała wtedy Opowieść o papierowej koronie (wydana na łamach pisma Reflektor), prezentująca wzory młodopolskie.

Cz. Czytywał wiersze symbolistów, pisał wiele utworów pod wpływem ubiegłej epoki z nutką nieśmiałego urbanizmu, pochodzenia skamandryckiego.

Lublin.

W mieście tym brakowało zorganizowanego zycia poetyckiego. Wydawano tam 2 pisma: Lucifer oraz Reflektor ( pismo to miało duży rozgłos; od 1923r pod red. W.Grydzewskiego).

Eklektyczny charakter Reflektora skupiał różnych pisarzy - na jego łamach ukazywały się dzieła takich twórców jak: Bocheński, Jaworski, Gralewski, Bielski i Czechowicz (anonimowo).

Grupę opd nazwą Reflektor tworzyli:

  1. K. Bielski;

  2. J. Czechowicz;

  3. W. Gralewski;

  4. S. Grędziński.

Współpracowali oni z Almanachem Nowej Sztuki, skupiając się wokół nowoczesnej sztuki, wyrażającej postawę współczesnego człowieka - twórcy i konesera wysokiej cywilizacji.

Wpływy: futuryzm i nowa sztuka.

U czechowicza: wpływ futuryzmu, konstruktywizmu awangardowego.

Czechowiczowska poezja ma w sobie znamiona nowoczesności, rekwizytów cywilizacyjnych, tj. auto, samolot, fabryka. Kult pędu, ruchu, zdobywczości człowieka w stosunku do przyrody, elementy bergsonizmu - wszystko to możemy odnaleźć w jego utworach.

Lata 1924 - 1925: to dla Czechowicza czas intensywnych poszukiwań, kryzysu związanego z utrata zaufania do urbanizmu, niepokój, odczucia metafizyczne, poczucie zagrożenia.

Poeta wydał wtedy pierwszy tom pt. Kamień - kilka wierszy w nim zawartych traktuje o śmierci.

LUBELSKI ZWIĄZEK LITERATÓW

Powstał z inicjatywy Cz. W maju 1932r., skupiał pisarzy z Lubelszczyzny ( w tym także tych, związanych z Reflektorem). Charakteryzawał się brakiem programu artystycznego ( nie była to grupa literacka), chodziło o skupienie pisarzy, umożliwienie im stałych kontaktów z publicznością. We wspólnym gronie odbywały się dyskusje i rozmaite odczyty.

AWANGARDA LUBELSKA

Czechowicz jeszcze w latach lubelskich skupiał wokół siebie grupę młodych poetów i już wtedy zaczęło mówić się o tzw. awangardzie lubelskiej. Po przeniesieniu się do Warszawy Czechowicz umożliwił młodszym kolegom osiedlenie się w stolicy i patronował ich poczynaniom literackim.

Grupę tworzyli: B. L. Michalski, S. Pętak, W. Mrozowski, W. Iwanin, J. Łobodowski, W. Podstawka, H. Domiński, A. Rzeczyca.W 1934r. przeniesiona z Lublina do Warszawy. W spotkaniach i dyskusjach o poezji skupiali się u Czechowicza prawie wszyscy poeci mlodego pokolenia. Najazd awangardy na Warszawę odbył się w marcu 1934r.

W 1937r. Cz. Został sekretarzem redakcji tygodnika literackiego Pion, później pracował w Polakim Radio.

W 1939r. powrócił do Lublina, gdzie poniósł śmierć pod gruzami.

Utwory dramatyczne:

jednoaktówki: Czas jutrzenny, Jasne miecze, Obraz, Bez nieba.

Proza:

Opowiadania, nowele:

Skróty powieści:

Poezja śmierci i zagłady:

W tomie Kamień( 1927) poeta dotyka problematyki śmierci. Śmierć stanowi punkt odniesienia dla spraw świata - symbol wszystkich wartości transcendentnych.

W drugim tomie pt. Dzień jak co dzień ( 1930) w kategoriach koszmaru opisywane jest zwyczajne, codzienne życie.

W 1932r. ukazuje się Ballada z tamtej strony - śmierć pojawia się tu jako motyw główny, już nie w wymiarze osobowym, jak to miało miejsce we wcześniejszych utworach, ale wciąż konkretnym, namacalnym.

Sny także należą do obszaru śmierci. To poezja zauroczona smiercią. W pierwszych tomikach śmierć nazywana była po imieniu, później zanikł jej kontur osobowy, zaczęła się pseudonimować, przejawiać w każdym elemencie widzialnego świata. Nie budziła jednak grozy.

Mrok, ciemność, noc - to pseudonimowane symbole ujawniające obecnośc śmierci. Może stać się ona także motylem, wichrem, niewidzialnym trzepotem.

Wichr, wicher - stanowią słowa - klucze, związane ze śmiercią ( podobnie: oddech, chłód, zimno).

Sen u Cz. Ma zawsze wartość ujemną, to chleb świata śmierci.

Płomyk jest przejawem ognia - także ujemnie, jako składnik świata zagłady.

Poeta, w swoich utworach, przywoływał często obrazy mitologiczne i folklorystyczne.

Śmierć była synonimem rzeczywistości zza drugoego brzegu. Cz. Poprzez jej symbolikę ujawnia nastroje katastroficzne. Dialektyka życia i śmierci, pokoju i grozy stanowiła istotę jego liryki.

Wyobraźnia poety była także nasycona obrazami wojny, tworzącymi klimat zagrożenia, prowadzącemu ku katastrofizmowi.

Wyróżnia się 2 źródła katastrofizmu:

  1. heraklitejski - obraz świata - rzeki: płynność, niestałośc, istnienie nieprzewidzianych wirów i wodospadów;

  2. egzystencjalny.

2 ostatnie tomy poety: Nic więcej, Nuta czlowiecza - pojawiający się zawartych w nich utworach: muł, drut kolczasty, drut, ogniste niebo, dym itp. to częsci każdej sytuacji katastroficznej.

Koń - hasło wywoławcze niepokojów i katastrof, to obraz, który jest zapowiedzią, upostaciowieniem sił żywiołowych, miażdżących, tratujących.

U Cz. Wyróżnia się 2 źródła wizji związanych z koniem:

  1. wspomnienia wojenne;

  2. marzenia senne

Poeta miał skłonność do wyolbrzymienia tych wizji i nadawania im cech katastroficznych.

Inne jeszcze przejawy katastrofy w utworach poety to: czerwień, ogień i płomienie. Sen stanowił także symbol zagłady, a noc bywała personifikacja śmierci.

Na poezję Cz. Oddziałały:

  1. doświadczenia wojenne z 1921r.;

  2. światowy kryzys ekonomiczny z lat 1929 - 1932;

  3. okres u progu wojny.

Katastrofizm - poczucie samotności, bezradności człowieka w kamiennym, kubistycznym mieście.

Wizja świata - rzeki ujawnia się w całej twórczości Cz. Rzeka ma właściwości ekspansywne, często ulega wyolbrzymieniu, zmierzając ku makrokosmosowi. Obok niej pojawiają się morza i oceany.

Ogień i woda mają cechy ambiwalentne: niosą zagładę, ale mają też moc oczyszczającą.

Podmiot w wierszach Cz. Jest stale osaczony. Jego katastroficzne wiersze mają niezwykle bogatą symbolikę ( burza, ogrody ognia, wicher, kosa, kosaciec)

KATASTROFIZM - to nurt w poezji międzywojennej; zjawisko polegające na symboliczno - klasycystycznym ( nadrealistycznym i lekko ekspresjonistycznym) pojmowaniu tematów zapowiadających nieuchronną katastrofę historyczno - moralną, zagrażającą ówczesnemu światu, tematów o osnowie przeważnie filozoficznej lub społeczno - politycznej.

  1. sceneria: pejzaż wiejski, ucieczka w pierwotność ku sytuacji mitologicznej;

  2. przedstawiciele - członkowie Żagarów- Zagórski, Miłosz, później A. Rymkiewicz;

U Cz. Dostrzegamy katastrofizm egocentryczny, ogólny, syntetyczny. Zagłada niszczyła stary świat, otwierając perspektywę nowego narodzenia. Wszystko miało wrócić do mitycznego momentu stworzenia.

Między arkadią a katastrofą.

Poezja Cz. Stanowi, pozornie, optymistyczne, łagodne i śpiewne spojrzenie na świat. Tom Kamień stanowi taką właśnie optymistyczną wizję świata . Cz. Wyrażał stałą tęsknotę za światem idealnym, bo rzeczywistość stanowiła udręczenie i więzienie dla człowieka. Elementy sielankowej wizji objawiają się też w ciszy miejskich zakątków.

Wiersze Cz. Odznaczają się muzycznością i instrumentacją dźwiękową, która harmonizuje z jasnymi tonacjami sielankowych obrazów. Brak na tym polu jakichkolwiek zgrzytów, czy zakłóceń. Symbolika nocy zmienia swoją funkcję na pozytywną.

    1. W łagodnych wiejskich i miejskich pejzażach znajdował się ratunek przed zagrożeniem, jakie niesie współczesne miasto;

    2. Wiersze o matce - matka odsuwa zagubienie w świecie i zagrożenie zagładą, stanowi ocalającą przystań;

    3. Kołysanka - motyw, słowo o dużym znaczeniu, słowo - sygnał, zmieniające klimat sytuacji.

Brak u poety wierszy całkowicie ,,ciemnych” lub ,,jasnych”, obie te wizje współistnieją w 3 różnych układach:

  1. sielanka - zagłada;

  2. zagłada - sielanka;

  3. przemienność obu tych tonacji.

Najczęściej występował układ 3. ( przeplot wizji) - wiersz Przedświt

Dualizm u Cz.: podmiot liryczny żyje nieustanną tęsknotą i ucieczką, oczekując zagłady, pragnie ocalenia.

Spotykamy tu 2 układy nadrzędne

  1. mit rajski - obraz sielski, nuta kołysanki, obraz matki, tęsknota za rajem utraconym;

  2. mit katastroficzny - potop, kosmiczny pożar.

Dobro walczy ze złem, jasność z ciemnością - to decyduje o dynamice liryki Cz. I o jej dramatycznych napięciach.

3 mity: arkadii, śmierci i katastrofy - wątki te w wierszach poety nieustannie mieszają się i krzyżują.

Cz. Opierał swoja poezję na strukturze mitu:

W świecie magicznym.

Człowiek nie pozostaje bezbronny wobec sił, zabezpiecza się przed nimi ( jak pierwotni), poprzez magię, która pozwala sobie zjednać dobre siły i uchronić się przed złymi. Magia Cz. Jest metaforyczna, analogiczna do magii prawdziwej. To słowo ma dar przemieniania rzeczywistości, które dokonuje się natychmiast i w cudowny sposób. Ale zaklinać można także melodią i muzyką.

Magiczna przemiana zbiega się u poety z wizjami katastroficznymi i im służy. Cz. Buduje zaklęcia oparte na wyliczeniach, nagromadzeniach, wykrzyknieniach i ewokacjach. Poeta staje się tu cudotwórcą i prorokiem - jasnowidzem. Jest wtajemniczony w sprawy, które dopiero się staną.

Słowa - klucze: koło, zegar, pierścień, koń, złoto, srebro, karty, czrewień, dzwon, cyganka, czar, gwiazdy; drogie kamienie i matale - symbole władzy i mocy, a także jabłko, miecz, korona, król.

Złoto - moc uniezwyklająca, odrealniająca, narzędzie stwarzania świata cudownego i baśniowego;

Księżyc - symbol królestwa mocy, występujący w otoczce słów tj. noc, północ, ciemność, srebro.

Muzyczny porządek rzeczy.

Wg Napierskiego o muzycznym charakterze wierszy Cz. Świadczą;

Zaśpiewy, inwokacje, śpiewne rytmizowania, urwane nuty w półdźwięku, zmiana tempa, przerzucanie miar, wyrafinowana gra wiersza wolnego i regularnego, daleka powtarzalność brzmień pokrewnych.

Pojawia się słownictwo z dziedziny muzycznej: trąbka, gwizdawka, dzwon, fortepian, kołysanka, kantyczka, śpiew, pieśń itp.; instrumentacja głoskowa; systemy aliteracji, paralelizmów, powtórzeń, rymów wewnętrznych, asonansów.

Cz. Rozliźnił składnię, korzystał z ekspresywnych intonacji, wprowadził do utworów oznajmienia ( równoważniki) - w dużych ilościach ograniczając liczbę zdań i stopień ich rozwinięcia.

Funkcja muzyki jest tu nadrzędną. Współgra ona z tonacją formuł magicznych i zaklęć.

Program poetycki Czechowicza.

Poezja miała wypracować dla siebie nowy model idei przyszłości - mitotwórstwo.

Wielka rola przypadała wyobraźni - pomostowi pomiędzy 2 światami. Była to wyobraźnia kreacyjna, wizyjna.

Ambicją poety jest takie operowanie materiałem słownym, aby wywołał on wrażenie wieloznaczności i barwnej mglistości, nie zaś realnego nazywania rzeczy po imieniu.

Miejsce Czechowicza.

Poeta pisał o 2 postawach:

  1. klasycznej - wyrażającej zgodę na świat istniejący, odtwarzanie jego wyglądu ( awangarda)

  2. romantycznej - oznaczającej sprzeciw wobec rzeczywistości, tworzenie nowego świata ( Czechowicz, Lenartowicz, Wyspiański, Miciński, Słowacki, Norwid - związki z tymi poetami)

Cz. Od Skamandra odpychał tradycjonalizm, od awangardy zaś jej doktrynerstwo i ograniczenia. Poeta zachował całkowitą swobodę działania; zwracał się do folkloru ( ludowe= ludzkie), do rzeczywistości o cechach sakralnych ( wrażliwość na irracjonalne czynniki świata). Mityczno - magiczny podkład poezji, jej muzyczność nie mieściły się w poetyce awangardowej. Cz. Szukał ,,dna” rzeczywistości, ukazywał świat widzialny i ukryty za nim, wyrażany symbolicznie. Za każdym elementem świata widzialnego poeta chciał odkrywać widma wieczności. Podjął się obrony symbolu w nowej postaci.

Dodatkowe informacje:

AWANGARDA LUBELSKA
Awangarda lubelska, zwana także drugą falą awangardy, nawiązywała do awangardy krakowskiej zamiłowaniem do metafory, lecz przywoływała też tradycyjne tematy, jak wieś, pejzaże, uczucia, itp.. Czołowym poetą tej grupy był J. Czechowicz, który głosił muzyczną poezję snu, skojarzeń i psychicznego zniszczenia.
Józef Czechowicz początkowo działał w Lublinie, gdzie związany był z grupą skupioną wokół pisma \\\"Reflektor\\\", później przeniósł się do Warszawy. Tworzył wizje pełne apokaliptycznych obrazów destrukcji i zniszczenia. Do awangardy krakowskiej zbliżał go lapidarny styl wypowiedzi, rezygnacja z dużych liter i interpunkcji. Jednak twórczość Czechowicza jest w dużej mierze odległa od programu Peipera, bowiem poeta nie tylko nie odcinał się od tradycji romantycznej, ale wręcz na nią praktykował, czerpiąc z niej wizyjność i kreacyjność. Sięgał także po jej symbole (krzyż, grób, noc, księżyc). Powoływał się na symbolizm francuski i polski modernizm (Wyspiański), eksponując wartość symbolu i nastroju w poezji.

II Awangarda Lubelska
Obejmuje poetów lubelskich zgrupowanych wokół Czechowicza i awangardów wileńskich. Poeci ci stworzyli zupełnie odrębny rodzaj poezji : do cywilizacji miejskiej i jej przejawów odnosili się bez entuzjazmu, w swych wierszach tworzyli katastroficzne obrazy jej końca; idea rygoru składni ustąpiła miejsca emocjonalnej wizyjności romantyków. Najważniejsze cechy poezji Drugiej Awangardy to społeczne zaangażowanie i przyrodniczy regionalizm. Awangarda wileńska prezentowała się na zewnątrz jako zespół mający wszelkie cechy zwartej grupy ideowo - artystycznej o czym decydowało posiadanie własnego pisma. Awangarda Lubelska była bardziej kręgiem przyjacielskim niż grupą mającą wspólny program. Grupa była nieliczna : Czechowicz, Michalski, Łobodowski. W swoich wypowiedziach nawiązywała do istniejącego w Lublinie w latach 20 Reflektora - grupy w skład której wchodzili oprócz Czechowicza, Bielawski, Gralewski, Grędziński. Poeci lubelscy Drugiej Awangardy drukowali wiersze w dziale literackim dziennika „Ziemia lubelska”. Starania o własny miesięcznik literacki zakończyły się wydaniem jednego tylko numeru pt. „Barykady”. W 1933 po przeniesieniu się Czechowicza grupa przestała istnieć.

7


Wyszukiwarka