RENESANS

Twórca	Dzieło	Incipit lub cytat	Krótki opis
Francesco Petrarca (1304-1374) włoski humanista, duchowny	Sonety do Laury	Jeśli to nie jest miłość - cóż ja czuję?...	erotyki, idealizacja uczucia i kobiety; „autopsychoanaliza”
Giovanni Boccaccio (1313-1375)	Dekameron		zbiór 100 nowel; pojęcie „Sokół teorii” - teoria klasycznie skonstruowanej noweli z centralnym motywem
Francois Rabelais (ok. 1483-1553) duchowny i lekarz	Gargantua i Pantagruel		groteskowy charakter; nurt literatury karnawałowej
William Shakespeare (1564-1616) twórca nowożytnego teatru	min. Romeo i Julia, Hamlet, Makbet, Otello, Sen nocy letniej
Erazm z Rotterdamu (1467-1536) najwybitniejszy humanista	Pochwała Głupoty		„zjadliwe pismo satyryczne”
Michel Eyquem de Montaigne (1533-1592)	Próby		rodzaj dziennika wewnętrznego, bez planu kompozycyjnego; POCZĄTKI ESEJU (fr. essai `próba')
?	Rozmowy, które miał król Salomon mądry z Marchołtem grubym a sprosnym		Marchołt - mędrzec o przykrym wyglądzie; por. Ezop, Sowizrzał
Mikołaj Rej (1505-1569) twórca niehumanistyczny	Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem	...Ksiądz pana wini, pan księdza, A nam prostym zewsząd nędza...	gatunek dialogu, mówią „powiedacze”, aktualne tematy
	Żywot człowieka poćciwego		zamieszczony w dziele „Zwierciadło”, opis cnót szlacheckich i ideału szlachcica, poradnik życia
	Źwierzyniec		pochwalne i satyryczne wizerunki ludzi, przedstawicieli stanów
Jan Kochanowski (1530-1584) bardzo humanistyczny	Fraszki		różnorodna tematyka
	Pieśni		różne pieśni
	Pieśń świętojańska o Sobótce	Wsi spokojna, wsi wesoła, Który głos twej chwale zdoła?...	pochwała życia na wsi, „carpe diem”
	Psałterz Dawidów		humanizm chrześcijański, w miarę wierne tłumaczenie
	Treny	ludzkie przygody / Ludzkie noś - T XIX	no comments
	Odprawa posłów greckich		polski koloryt lokalny; zamiar stworzenia tragedii na wzór antycznej; patriotyczno-obywatelska przestroga
Andrzej Frycz Modrzewski (1503-572)	O poprawie Rzeczypospolitej		łacina; 5 ksiąg: O obyczajach, O prawach, O wojnie, O kościele, O szkole; optymistyczna wizja państwa, pacyfizm, moralność... - idealizm
Piotr Skarga (Powęski, 1536-1612), jezuita	Kazania sejmowe (1597)		ojczyzna jako najlepsza matka; jako tonący okręt; ukrócenie samowoli szlacheckiej, niezwykła retoryka, nagromadzenie środków stylistycznych
	Żywoty świętych
Mikołaj Sęp Szarzyński (1550-1581) źle się zachował; humanista; prekursor baroku	Sonet IV. O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem	Pokój szczęśliwości. Ale bojowanie / Byt nasz podniebny... ...Będę wojował i wygram statecznie!
	Sonet V. O nietrwałej miłości rzeczy świata tego	I nie miłować ciężko, i miłować / Nędzna pociecha...	opisuje rozdarcie człowieka
Szymon Szymonowic (1558-1629)	Żeńcy		wprowadził nazwę sielanka; utwór to wyraz tęsknoty za utraconą niewinnością i dobrocią

BAROK

Twórca	Dzieło	Incipit lub cytat	Krótki opis
Torquato Tasso (1544-1595) poeta, autor poematów mił., rel., rycerskich	Jerozolima wyzwolona		epos, romansowo-rycerska opowieść; dzieje pierwszej wyprawy krzyżowej, dowodzonej przez Gotfryda de Bouillon; połączenie płaszczyzny realnej z ponadnaturalną (mentalność średniowieczna); ma więc podwójną, realno-fantastyczną fabułę; bohaterstwo jest postawą samoprzezwyciężania
Moliere (1622-1673)	Świętoszek, Skąpiec		wyrazisty typ komedii klasycystycznej; postawa moralizatorska (por. Fredro)
Piotr Cornaille	Cyd		dramat uczuć i obowiązku
Nurt ziemiański
Wacław Potocki (1621-1696) całe życie na roli	Nierządem Polska stoi		pesymistyczny obraz Polski
nie makaronizował, dbał o czystość języka	Pospolite ruszenie	Dano znać do obozu od placowej straży... ...Kto widział ludzi budzić w pierwospy!...	reakcja szlachty na ogłoszenie pospolitego ruszenia
	Zbytki polskie	O czymże Polska myśli i we dnie, i w nocy?	ukazanie egoistycznych myśli szlachty mimo fatalnej sytuacji Polski
Szymon Zimorowic (1608(9)-1629) syn majstra murarskiego	Roksolanki to jest ruskie panny		69 lirycznych monologów bohaterów, zawieszonych poza rzeczywistością; miłości towarzyszy cierpienie; bardzo zróżnicowane pieśni
Nurt dworski
Jan Andrzej Morsztyn (1620-1693) dyplomata, oskarżony o zdradę stanu, intrygował na rzecz Fr.	Do Panny	...Twardsza-ś ty, panno, której łzy me nie złamały / Nad żelazo, dyjament, twardy dąb i skały.	lekkie, błyskotliwe wiersze o tematyce miłosnej; zdyscyplinowana sztuka poetycka; MARINIZM; konceptualizm; poezja intelektualna i zmysłowa; wiersze w tomach: Kanikuła albo psia gwiazda i Lutnia
	Cuda miłości (sonet)	Przebóg! Jak żyję, serca już nie mając?
	Niestatek	...Prędzej nam zginie rozum i ustaną głowa, Niźli będzie stateczna która białogłowa.
	Do trupa (sonet)	Leżysz zabity i jam też zabity...
Daniel Naborowski (1573-1640) gł. dyplomata	Marność	Świat hołduje marności...	topos vanitas (por. Kohelet)
	Krótkość żywota	Godzina za godziną niepojęcie chodzi: Był przodek, byłeś ty sam, potomek się rodzi.	również topos vanitas i przemijalność
	Do Anny	Z czasem wszystko przemija, z czasem bieżą lata...	...ale miłość do Anny nigdy nie ustanie
	Cnota grunt wszystkiemu	Fraszka wszystko na świcie... ... cnota i sława [...] wiecznie trwa i wiecznie słynie...	cnota gwarancją dobrego życia (a la Kochanowski), zapewnia wieczne trwanie

OŚWIECENIE

Twórca	Dzieło	Incipit lub cytat	Krótki opis
Voltaire (1694-1778)	Kandyd, czyli optymizm		powiastka filozoficzna; ukazuje niedorzeczność filozofii oświecenia
Denis Diderot (1713-1784) red Encyklopedii	Kubuś Fatalista i jego pan		powieść; rozważa kwestie filozoficzne
Jean Jacques Rousseau (1712-1778) twórca sentymantalizmu	Nowa Heloiza		nawiązanie do: Pierre Abelard Listy Heloizy i Abelarda; negacja i ukazanie fałszywości norm społ. i obyczajów; akcentowana strona psychiczna
	Umowa społeczna		państwo powstaje na zasadzie zgody i zobowiązania wszystkich obywateli
Ignacy Krasicki (1735-1801) red. Monitora, biskup Warmii	Bajki i przypowieści, Bajki nowe		krótkie powiastki wierszowane - literatura dydaktyczna; bajki epigramatyczne (twórca - Ezop); (bajki narracyjne - La Fontaine)
	Satyry	z satyry Do króla: Satyra prawdę mówi, względów się wyrzeka. Wielbi urząd, czci króla, lecz sądzi człowieka.	XBW napisał 22 satyry; większość z nich to narzędzie gry politycznej; charakter dydaktyczny; ośmieszenie sarmatyzmu utożsamianego z zacofaniem
	Monachomachia, czyli Wojna mnichów	...Wdzięczna miłości kochanej szklenice! Czuje cię każdy i słaby, i zdrowy; Dla ciebie miłe są ciemne piwnice, Dla ciebie znośna duszność i ból głowy...	poemat heroikomiczny, doniosły styl; ośmieszenie duchowieństwa
	Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki		pierwsza nowożytna polska powieść, bohater na wyspie Nipu poznaje ideał państwa, po powrocie do Polski - chęć naprawy i opór szlachty; wrócił do rodzinnej wsi i tam żył statecznie; UTOPIA
	Pan Podstoli		powieść, wzór dobrego szlachcica
Stanisław Trembecki (1739-1812) poeta dworski, uzależniony od króla	Bajki, m.in. Myszka, kot i kogut
Franciszek Karpiński (1741-1828) sentymentalista	Do Justyny. Tęskność na wiosnę		nawiązania do przyśpiewek ludowych - odrzucenie klasycyzmu, krótkie metrum; WIELOPŁASZCZYZNOWOŚĆ; psychizacja krajobrazu
	Laura i Filon		ludowość
	Pieśń dziada sokalskiego w kordonie cesarskim		pieść dziadowska, prostota języka
	Żale Sarmaty nad grobem Zygmunta Augusta, ostatniego polskiego króla z domu Jagiełłów	Ojczyzno moja, na końcuś upadła!... ...Wisło! nie Polak z ciebie wodę pije...
	Pieśń wieczorna	Wszystkie nasze dzienne sprawy...	jedna w kilku pieśni religijnych; także „Pieśń poranna”, „Bóg się rodzi”...
	Na dzień trzeci maja 1791 szczęśliwie doszłej konstytucji kraju
Franciszek Dionizy Kniaźnin (ok. 1750-1807) nosił się po sarmacku, związany z Czartoryskimi	Do wąsów	Ozdobo twarzy, wąsy pokrętne!... ... Ja zaś z ojczystej chlubny postaci, Żem jeszcze Polak, podkręcę wąsa.	ubolewanie nad zanikiem cnót rycerskich i szlacheckich w narodzie
?	Na króla	Sto tysięcy na pomnik!...	satyra antykrólewska
Józef Wybicki	Pieśń legionów polskich we Włoszech	Jeszcze Polska nie umarła...
Julian Ursyn Niemcewicz (1758-1841) działacz (m.in. Sejm Czteroletni)	Powrót posła		powstał w czasie Sejmu; komedia polityczna; literatura TENDENCYJNA
Wojciech Bogusławski (1757-1829) dyr. Teatru Narodowego	Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale		zerwanie z konwencją; realia wsi podkrakowskiej; bohaterowie - chłopi; nagromadzenie aluzji politycznych; ambasador rosyjski zakazał grania
Piśmiennictwo polityczne
Stanisław Staszic (1755-1826) prezes TPN, postępowy	Uwagi nad życiem Jan Zamoyskiego kanclerza i hetmana koronnego, do dzisiejszego stanu Rzeczypospolitej Polskiej przystosowane	Zawsze takie rzeczypospolite będą, jakie ich młodzieży chowanie	wydane na krótko przed Sejmem Czteroletnim; o edukacji, prawodawstwie (prawo większości), władzy wykonawczej, władzy sądowniczej - TRÓJPODZIAŁ WŁADZY
	Przestrogi dla Polski		przeciw bezproduktywnemu gadulstwu; pochwała obozu reform (Potocki, Kołłątaj, Małachowski)
Hugo Kołłątaj (1750-1812) zwolennik reform, współtw. K. 3 m.	Do Stanisława Małachowskiego, referendarza koronnego. O przyszłym sejmie Anonima listów kilka		postulaty reform, m.in. wolność chłopów
Franciszek Salezy Jezierski (1740-1791) współpracownik Kołłątaja, „wulkan gromów Kuźnicy”	Katechizm o tajemnicach rządu polskiego		nawiązanie do piśmiennictwa rel., kompromitacja anachronizmów społecznych i ustrojowych

ROMANTYZM

PISMA FILOZOFICZNE / PUBLICYSTYKA / MANIFESTY

Autor	Tytuł	Krótki opis
Spór klasyków z romantykami
Kazimierz Brodziński	O klasyczności i romantyczności tudzież o duchu poezji polskiej (1818)	klasyczność - stateczna, sprawdzona...; romantyczność - nowa, niepewna, pociągająca; „do klasyczności potrzeba mieć więcej udoskonalony gust, do romantyczności więcej udoskonalone czucie”; narodowy charakter romantyzmu; stanowisko kompromisowe; spór dotyczył także polityki - klasycyzm = lit. kompromisu politycznego
Jan Śniadecki	O pismach klasycznych i romantycznych (1819)	romantyczność = zaprzeczenie sztuki (tzn. klasycyzmu); folklor = barbarzyństwo; sztuka to zgodność z Arystotelesem, Horacym, Dmochowskim; „nowość bez prawideł może być dziwactwem”
Maurycy Mochnacki	Niektóre uwagi nad poezją romantyczną z powodu rozprawy Jana Śniadeckiego „O pismach klasycznych i romantycznych” (1825)	wszelkie prawidła ograniczają jedynie rozwój poezji
	O duchu i źródłach poezji w Polszcze (1825)	o łączności człowieka z naturą i historią przodków (starożytność słowiańska)

ROMANTYZM W EUROPIE

Autor	Tytuł	Krótki opis
Johann Wolfgang Goethe (1749-1832)	Cierpienia młodego Wertera	forma listów; rozterki bohatera, jego „nieprzystawanie” do rzeczywistości; bunt przeciw prawom i naturze -> samobójstwo; „Natura nie znajduje wyjścia z labiryntu splątanych i sprzecznych sił i człowiek musi umrzeć”; por. Dziady IV (Gustaw do Księdza): „Znasz ogień i łzy Wertera?”
	Król Olszyn, Rybak	ballady; poza światem rzeczywistym istnieje inny - duchowy, ukazywany przez romantyków
	Faust (1808, 1832)	dramat o wyraźnych cechach epickich; Faust zawiera pakt z diabłem i otrzymuje niezwykłą moc; tragizm jednostki; aktywizm („szałowi się oddaję”); por. Dziady III, Kordian, Balladyna; prolog w niebie - analogia do Hioba
Friedrich Schiller (1759-1805) m.in. twórca nowoczesnego dramatu	Maria Stuart	dramat historyczny
	Rękawiczka (1795)	ballada; odrzucenie „starych” wartości i dążeń
	Zbójcy (1781)	uszlachetnienie zbójectwa; zbójcy - „ramię wyższego majestatu”
James Macpherson (1736-1796) poeta szkocki	Pieśń Osjana (1765)	rzekomy zabytek lit. celtyckiej z III w.; temat: walki króla Szkocji (Fingala) z Norwegią; Osjan - syn Fingala - jawiła się jako nowy Homer
Walter Scott (1771-1832) 1 z twórców ang. romantyzmu; stworzył oryginalną rekonstrukcję historii	m.in. Wawerley, Rob-Roy	fikcyjny bohater na tle autentycznych realiów i wydarzeń historycznych; „malowidło epoki”
George Byron (1788-1824) porzucił Anglię, by służyć sprawie greckiej	Giaur (1813)	powieść poetycka; koncepcja „bohatera bajronicznego”, skłóconego ze światem; konflikt jednostki, rozdarcie na 1. planie; inspiracja dla pozostałych romantyków; Giaur mści się na muzułmanach za utopienie branki; ucieczka w samotność...
Victor Hugo (1802-1885) czołowy romantyk fr., gł. dramaturg	Cromwell (z przedmową) (1827)	dramat jest najwyższą formą sztuki; rola groteski w dramacie
Aleksander Puszkin (1799-1837)	Eugeniusz Oniegin (1824-1832)	dzieje 2 ludzi zakochanych w 2 pannach; cechy poematu dygresyjnego (por. Bieniowski)

ADAM MICKIEWICZ (1798-1855)

BIOGRAFIA

Okres	Charakterystyka okresu
Dzieciństwo i młodość	ur. w Zaosiu, wychowany w Nowogródku; ojciec - zdeklasowany szlachcic ukończył miejscową szkołę prowadzoną przez dominikanów studia filologiczno-historyczne w Wilnie; utrzymywał się ze stypendium (później spłacane pracą w Kownie)
Filomaci i filareci	1817 - zakłada z przyjaciółmi tajne Towarzystwo Filomatów (Miłośników Nauki) i Filaretów (Miłośników Cnoty)
Nieszczęśliwa miłość	do Maryli Wereszczakówny, która wyszła w 1821 za hrabiego Wawrzyńca Puttkamera w Kownie pisze Ballady i romanse (1822) oraz Dziady cz. II i IV (1823)
Więzienie i zesłanie	1823 - władze carskie wykrywają organizacje filomackie i osadzają AM w byłym klasztorze bazylianów w Wilnie 1824 - zesłany z przyjaciółmi do Rosji Wilno -> Petersburg -> Odessa -> Moskwa poznaje spiskowców (dekabrystów), a także Puszkina i innych (por. Do przyjaciół Moskali) 1825 - wycieczka na Krym (por. Sonety krymskie)
Romantyczne podróże	1829 - opuszcza Rosję i podróżuje po Europie
Próba dołączenia do powstania	1831 - wyrusza z Paryża do Polski pod przybranym nazwiskiem; bez skutku
Emigracja. Drezno - Paryż - Lozanna	1832 - w Dreźnie pisze Dziady cz. III 1832 - przybywa do Paryża; poznaje wielu ciekawych ludzi, spotyka m.in. Słowackiego aktywne życie emigracyjne powstają Księgi narodu polskiego i Księgi pielgrzymstwa polskiego 1833 - tworzy Pana Tadeusza 1834 - żeni się 1839/40 w Lozannie powstaje cykl liryków
Wykłady w College de France	1840 - obejmuje katedrę literatury słowiańskiej w College de France w Paryżu; propaguje idee Andrzeja Towiańskiego 1844 - działalność zawieszona przez władze francuskie
Legion Polski we Włoszech	1848 - tworzy w Rzymie własną formację wojskową (Legion Polski); napisał dla niego Skład zasad
Publicystyka	1849 - zakłada dziennik Trybunę Ludów o profilu specyficznie socjalistycznym 1852 - po zwolnieniu z College otrzymuje posadę bibliotekarza w paryskiej Bibliotece Arsenału (groziła mu nędza)
Ostatnia próba walki o Polskę	1855 - wyjeżdża do Konstantynopola; umiera na cholerę

TWÓRCZOŚĆ

Dzieło	Incipit lub cytat	Krótki opis
Pieśń filaretów (1820)	Hej, użyjmy żywota! | Wszak żyjem tylko raz...	rodzaj manifestu filaretów
Oda do młodości (1820)	Bez serc, bez ducha, to szkieletów ludy...	klasycyzm + nowe idee; wiersz początkowo niezrozumiały
Romantyczność (1821)	...„Ufajcie memu oku i szkiełku Nic tu nie wiedzę dokoła...” ...Czucie i wiara silniej mówi do mnie Niż mędrca szkiełko i oko... ...Miej serce i patrzaj w serce!	zasady programowe poezji romantycznej; folklor odkrycie „żywych prawd”; aluzja do J. Śniadeckiego O pismach klasycznych i romantycznych („duby smalone”) dotyczy także TEORII POZNANIA I ISTOTY ŚWIATA - brak racjonalnego uzasadnienia sytuacji
Świteź (1820)		dotyczy epistemologii - tylko przeżycie gwarantuje pełne poznanie; obecność historii w przyrodzie; poezja ma być oparta na kulturze ludowej
Dziady cz. II (1823)		forma obrzędu ludowego z elementami operowymi; Widmo - element irracjonalny - tak, jakby wszystko inne było racjonalne ;-) przekonanie, że w obyczajach i obrzędach ludu zachowała się historia przodków - także obecność ducha narodowego dzięki wierzeniom ludowym świat rozszerza się o pierwiastki irracjonalne - sam rozum wszystkiego nie jest w stanie objąć folklor = szkoła uczuć, epistemologii, pojmowania rzeczywistości Widmo jako bohater Polaków
Dziady cz. IV (1823)		Gustaw - romantyczny bohater, targany wewnętrznymi niepokojami; niespełniona miłość nawiązania do Nowej Heloizy, Cierpień młodego Wertera G. nie może porozumieć się z Księdzem, który jest tylko czlowiekiem; G. „osiąga stan doskonałego indywidualizmu”
List do M***	Precz z moich oczu!... posłucham od razu... ...Wszędzie i zawsze będę przy tobie, Bom wszędzie cząstkę mej duszy zostawił...	opis miłości romantycznej - pełnej cierpień, sprzeczności
Sonety krymskie (1826)
Stepy akermańskie	Wypłynąłem na suchego przestwór oceanu... ...Jedźmy, nikt nie woła.	kompozycja nakierowana na wydobycie sensu ostatnich słów
Burza	...Jeden podróżny siedział w milczeniu na stronie..	...
Bakczysargaj		...
Czatyrdah		...
Ajudah		...
Konrad Wallenrod (1828)		powieść poetycka (por. Walter Scott i Geore Byron); historyzm i tragizm; HISTORYZM MASKI: Konrad - reprezentant pokolenia Polaków, którzy muszą walczyć w sposób spiskowy, niezgodny z dotychczasową etyką -> konflikt wewnętrzny; Alf i Aldona wybierają wygnaństwo
Dziady cz. III (1832)		związanie z poprzednimi częściami ramą obrzędową i osobą bohatera; i chyba tylko tym związki z procesem filomatów; inne nawiązania historyczne mesjanizm i misjonizm narodu polskiego: pytanie o celowość cierpienia narodu (dlaczego Bóg dopuszcza niesprawiedliwość?) - narodowa historia ma wymiar metafizyczny, święty - historia Polski jest powtórzeniem losów Chrystusa (liczne nawiązania do Ewangelii); POLSKA CHRYSTUSEM NARODÓW rola poezji: twórca jest ponad zbiorowością; jednocześnie K.-Pielgrzym dorasta do roli przewodnika narodu i ludzkości; p. ma się angażować w sprawy narodowe (por. Salon warszawski): zaangażowana, profetyczna, tyrtejska forma: nawiązania do misteriów (czł. między dobrem a złem), konwencja dramatu hist.; kompozycja luźna (epicka)
Księgi narodu polskiego i Księgi pielgrzymstwa polskiego (1832)		proza poetycka wzorowana na ewangeliach; określają rolę Polski w losach świata; Polska - mesjasz, Chrystus narodów
Pan Tadeusz (1832-34)		to każdy Polak znać powinien!!!
Liryka „wieku męskiego”
Do *** Na Alpach w Splügen 1829	Nigdy, więc nigdy z tobą rozstać się nie mogę!...	romantyczny ideał miłości, poświęcenie dla ukochanej; jednocześnie niepokój podmiotu
Zdania i uwagi z dzieł Jakuba Bema, Anioła Ślazaka [...] i Sę-Martena (1834-35)	...Jest i więcej prawd w piśmie, lecz kto o nie pyta, Niech sam zostanie pismem - w sobie je wyczyta.	epistemologia: poznanie dokonuje się przez odkrywanie tajników własnego wnętrza; mądrość płynie z duszy
Nad wodą wielką i czystą (1839-40)	Nad wodą wielką i czystą | stały rzędami opoki...	jezioro podczas burzy; dojrzałość = selekcja
Polały się łzy... (1839-40)		wiersz nowatorski; plastyczny obraz; lapidarność, maksymalna zwięzłość - „maksimum treści lirycznej w minimum słów”; wiersz jest PŁACZEM nad życiem i klęską; prekursor nowych zasad rytmiki
Skład zasad (1848)		swoiste prawodawstwa dla Polski, bazujące na idei mesjanizmu; postępowe myśli - „równouprawnienie” kobiet i Żydów; elementy myśli komunistycznej - „rola pod opieką gminy”
Socjalizm (1849) cykl artykułów do Trybuny Ludów		swoista koncepcja socjalizmu jako odwiecznego pragnienia ludzkości (wspólnota); mowa raczej o idei socjalizmu niż praktycznej realizacji; SOCJALIZM UTOPIJNY miał być realizacją chrystianizmu

ALEKSANDER FREDRO (1793-1876)

Dzieło	Incipit lub cytat	Krótki opis
Pro memoria (1871)		humorystycznie wierszowany życiorys: udział w wojnach napoleońskich, samorodny talent, brak środowiska literackiego, powodzenie u publiczności i ataki krytyki, zatargi z władzami austriackimi
Śluby panieńskie, czyli Magnetyzm serca (1832)		komedia salonowa; nawiązanie do komedii oświeceniowej dialog uskrzydlony wierszem: brak metafor, lekkość, brak „literackości”, liryczny dowcip misterna intryga: banalność konfliktu, brak dramatyczności i napięcia postacie: uosobienie konkretnych cech (por. Molier) zestawienie Gustaw / Gucio
Zemsta (1833)		pożegnanie przemijającego świata (jak Pan Tadeusz); parodia konwencji romantycznych (na pół zburzony mór ~ ruiny romantyczne)

JULIUSZ SŁOWACKI (1809-1849)

BIOGRAFIA

Okres	Charakterystyka okresu
Lata młodzieńcze	ur. w Kamieńcu; studia na Uniwersytecie Wileńskim (prawo) pracownik Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu w Warszawie znudzony, pisał poezji w stylu „ciemnej nowej szkoły angielskiej” (Byron) i tragedie w stylu Shakespeare'a
Poeta powstania listopadowego	przyjął postawę tyrtejską - Hymn (Bogurodzico...) i Oda do wolności - poetyckie zaangażowanie w walkę o niepodległość
Emigracja	z powodu twórczości - schronienie za granicą: Anglia, Paryż, Genewa, nie powraca do Paryża m.in. z powodu negatywnych sądów wywołanych publikacją młodzieńczych utworów (niepatriotycznych)
Okres poetyckiej dojrzałości	1833 - w Genewie powstał Kordian - przekreślenie możliwości powrotu do ojczyzny powstaje też Balladyna i Horsztyński
Romantyczne podróże	od 1836 - Rzym, Neapol, Grecja, Egipt, Palestyna - przekonanie o konieczności tułaczki (por. Hymn „Smutno mi, Boże...”) powstaje też Grób Agamemnona
Powrót do Paryża	dezaprobata twórczości Słowackiego - twórczości pesymizmu 1842 - przyłącza się do Andrzeja Towiańskiego (Ksiądz Marek - wyłożona nauka AT); w 1843 odszedł okres tragizmu i pesymizmu
Własna filozofia	Genezis z Ducha - wszechświat jako wytwór doskonalącego się nieustannie ducha twórczość genezyjska: m.in. Król-Duch, liryka

TWÓRCZOŚĆ

Dzieło	Incipit lub cytat	Krótki opis
Kordian (1833)		aktualna po upadku powstania listopadowego tematyka; miał to być obraz pokolenia, które przegrało walkę o wolność luźna i otwarta kompozycja; brak zależności przyczynowo-skutkowej akcji konflikt wewnątrz bohatera (por. Strach i Imaginacja) - problem królobójstwa realizm, symbolizm, wizyjność, fantastyka romantyczna „choroba wieku” Kordiana, której powodem jest rozziew między marzeniami a rzeczywistością przeciwstawienie się Mickiewiczowskiemu optymizmowi i ukazanie jego nierealności, krytyka poezji tyrtejskiej i mesjanizmu poeta ma być służącym narodowi śpiewakiem, rapsodem, minstrelem silniejsze niż u AM ukazanie strony psychicznej
Lila Weneda (1840)		romantyczna tragedia, dramat symboliczny, problem zniszczenia narodu, ukazanie bezcelowości jednostkowych ofiar
Grób Agamemnona (1839)	...Polsko! lecz ciebie błyskotkami łudzą; Pawiem narodów byłaś i papugą, A teraz jesteś służebnicą cudzą...	realizacja programu poezji Słowackiego
Beniowski (1840-46)		POEMAT DYGRESYJNY, przechodzenie od tematu do tematu, połączenie komizmu, tragizmu, ironii... częsta zmiana stylu, właściwości gatunkowych (jak kalejdoskop); IRONIA ROMANTYCZNA, DOMINACJA NARRATORA (cechy autobiograficzne); różni adresaci tekstu wiersz 11-zgłoskowy, czyli dość kunsztowny pierwowzorem był Don Juan Byrona parodia konwencji literackich „Beniowski jest utworem o sobie samym i o swoim twórcy” uszczypliwe aluzje do Mickiewicza i przedstawienie własnej wizji poezji (jako mistrzowskiej gry językiem ojczystym); poeta nie ma stać ponad ludem, ale w ludzie, ma zrezygnować z samotnictwa i służyć narodowi
Genezis z Ducha (1844)		materia jest formą tworzoną przez ducha; duch to żywioł, który buduje niszcząc przez ciągłą przemianę rzeczywistości duchy formują także naród polski - jest to swoisty wariant mesjanizmu na czele narodu stoi duch-przywódca (królewski) - likwidowało to Mickiewiczowskie rozdarcie twórcy romantycznego praktyczna realizacja okazała się trudniejsza
Liryka
Hymn (1830)	Bogarodzico! Dziewico! [...] Podnieście głos, rycerze, Niech grzmią wolności śpiewy...	forma klasycystyczna, poezja tyrtejska, Słowacki - „śpiewak rewolucji”; hasła wolności
Nie wiadomo co, czyli Romantyczność (1832)		ironiczny dystans wobec Mickiewiczowskiej idei romantyzmu
Rozłączenie (1835)		realizacja koncepcji utworu jako arbitralnego aktu stwórczego
Hymn (Smutno mi, Boże...) (1836)	Smutno mi, Boże! - Dla mnie na zachodzie Rozlałeś tęczę blasków promienistą...	przekonanie o wiecznej tułaczce; charakter osobisty; „polemika ideologiczna” z Bogiem
Testament mój (1840)		swoisty testament poety - śpiewaka narodu
Wyjdzie stu robotników... (1846)	Wyjdzie stu robotników, Oborzą miasta grunt...	rewolucja - przemiana genezyjska
Anioł ognisty - mój anioł lewy (1846)

ZYGMUNT KRASIŃSKI (1812-1859)

BIOGRAFIA

Żmut myśli

urodził się i umarł w Paryżu; nieustanne podróże, m.in. do sanatoriów Europy (wątłe zdrowie - chore oczy - por. Orcio) syn Marii Radziwiłłówny i Wincentego Krasińskiego (członek ros. Rady Państwa) wychowany w tradycji arystokratyczno-feudalnej -> napięcie między serwilistycznym patriotyzmem ojca a patriotyzmem romantycznym nie aprobował serwilizmu ani walki zbrojnej -> chciał odzyskać niepodległość na drodze ofiary i cierpienia przeświadczenie o cykliczno-katastroficznym charakterze historii, a jednocześnie wiara w postęp ludzkości jest on najwybitniejszym poetą filozofującym wśród polskich romantyków; jednocześnie KATASTROFISTA

TWÓRCZOŚĆ

Dzieło	Incipit lub cytat	Krótki opis
Mord elektrycznym prądem się rozpostrze (1848)	...Syn przeciw ojcu pochwyci za ostrze Brat przeciw bratu - siostra przeciw siostrze	katastrofizm
Nim słońce wejdzie, rosa wyżre oczy! (1852)	...Inni, ach! będą oglądać ojczyznę! - Nim słońce wzejdzie, rosa wyżre oczy!	walka rewolucyjna może okazać się tragiczna w skutkach; na pewno zaś wolności nie doczeka to pokolenie, które w niej brało udział
listy		bogata epistolografia; forma ekspresji autora; stylizacja „ja” w zależności od adresata
Nie-Boska komedia (1835)		dramat (synkretyczny) wydany anonimowo; otwarta kompozycja; ukazanie romantycznej poezji i „walki dwóch pryncypiów” społecznych poeta „błogosławiony” nie oddziela się słowem od poezji, ale JEGO ŻYCIE JEST POEZJĄ - wtedy może pełnić doniosłe role społ. - idea czystej poezji świat przedstawiony (I i II) jak w moralitecie brak krzepiącej radości z poetyckiego aktu stwórczego wizja końca arystokracji; konflikt arystokracji - nowe społeczeństwo; rewolucja - przeciw „wszystkiemu” doświadczenia ZK bazowały m.in. na WRF, problemach szlachty w Polsce, rozwoju kapitalizmu w Europie (gł. Anglia); utopijny socjalizm świat rozwija się przez REWOLUCJE; Bóg sprawuje jednak nad światem opiekę Nie-Boska komedia jest wykładem filozofii dziejów ZK
Irydion (1836)		bohater, Grek, pragnie zemścić się na Rzymianach za odebranie wolności ojczyzny i doprowadzić do upadku Rzymu (por. Konrad Wallenrod) ukazanie konieczności upadku zaborcy wg ZK walka spiskowa jest moralnym występkiem, walka taka ma char. szatański - polemika z AM
Psalmy przyszłości (1845)	...Jeden tylko, jeden cud: Z Szlachtą polską - polski Lud...	akcentowanie przewodniej roli szlachty w dziele moralnego odrodzenia; cnotą jest znosić niewolę w cierpieniu; walka klas jako zjawisko niszczące; strach przed wyzwoleniem sił ludu

CYPRIAN KAMIL NORWID (1821-1883)

BIOGRAFIA

Żmut myśli

przedstawiciel ostatniego pokolenia romantyków pochodził z ubogiej rodziny szlacheckiej; kształcił się w kierunkach malarskich i literackich; wyjazd do Drezna, Monachium, Florencji we Włoszech zakochany w „wielkiej damie” - Marii Kalergis podejrzany o związek z antycarskimi spiskami -> więzienie w Berlinie potem - związany w Wielką Emigracją; poznał Mickiewicza, Krasińskiego w czasie Wiosny Ludów przeciwstawił się programowi Składu zasad od 1849 - w Paryżu; poznaje Słowackiego, Chopina 1852-1854 - za chlebem do USA - pracował jako grafik przy wystawie w NY (obserwacja kontrastów społecznych) w Paryżu żył w osamotnieniu; chciał bronić swojej niezależności jako twórcy ostatnie lata - dotknięty głuchotą - spędził w polskim przytułku dla emigrantów koło Paryża elementy Młodej Polski; był przeciw szlacheckiemu charakterowi romantyzmu; czytelnik powinien być współtwórcą dzieła lit. człowiek powinien być zakorzeniony w rzeczywistości, w kulturze, historii... (ideałem był J. Chrystus); tragizm wynika z braku kontaktu ze środowiskiem rozwój ludzkości to ciągłe realizowanie idei demokracji, wolności i chrześcijańskich ideałów moralnych; rzecznik humanizmu krytyczny wobec cywilizacji kapitalizmu (rola pieniądza, bieda, niewolnicza praca...) „Ojczyzna jest to wielki zbiorowy-Obowiązek” - opozycja wobec romantycznemu podejściu do ojczyzny (martyrologia, mesjanizm, misjonizm...) - idea kontynuowana w pozytywizmie „On był po prostu wielkim i niepowtarzalnym zjawiskiem” - J. W. Gomulicki

TWÓRCZOŚĆ

Dzieło	Incipit lub cytat	Krótki opis
Promethidion (1851)	...Kształtem miłości piękno jest... ...największym prosty lud poetą... Narodowy artysta organizuje wyobraźnię, jak na przykład polityka narodowy organizuje siły stanu.	własna koncepcja sztuki; dzieło jest efektem pracy całej zbiorowości, poeta (utalentowana jednostka) jedynie wyraża to - rozwiązanie dylematu romantycznego indywidualizmu wieszcza -> koniec z elitaryzmem sztuki
Ad leones (1883)		nowela o sytuacji artysty i sztuki w skomercjalizowanym świecie rzeźbiarz, aby zdobyć pieniądze, musi przerobić swoje dzieło na alegorię „kapitalizacji” (krzyż -> klucz; lew -> skrzynia)
Pióro (1842)		uwolnienie poezji od tragizmu romantycznego i powielania wzorów
Socjalizm (1861)	... O! nie skończona jeszcze Dziejów praca...	polemika z utopijnymi socjalistami
Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie... (1856)	... Bo grób Twój jeszcze odemkną powtórnie, Inaczej będą głosić Twe zasługi...	zabieg „przemilczenia”; o indywidualnościach po śmierci; tragizm
Do obywatela Johna Browna (1859)		obrona idei wolności i demokracji (JB - Murzyn, obrońca praw Murzynów - został skazany na powieszenie)
Słowianin (1882)		przeciw idei słowiańskiej poezji; Słowianin - jako ten, który wszystkich naśladuje
Vade-mecum
VI. W Weronie (1848-49)	... A ludzie mówią, i mówią uczenie, Że to nie łzy są, ale że kamienie, I - Ze nikt na nie nie czeka!	sonet; nawiązanie do Romea i Julii; wielopłaszczyznowość i szerokie pole interpretacji; rola przemijania; historia R&J z dystansu czasowego
XI. Pielgrzym (1861?)	Nad stanami jest s t a n ó w - s t a n, Jako wieża nad płaskie domy Stercząca, w chmury...	podmiot liryczny - wieczny pielgrzym; „człowiek jest natury pielgrzymiej”; natchniony poeta nie jest posesjonatem; ma tyle ziemi, „ile jej stopa pokrywa”; homo viator
XXX. Fatum (1858?)		możliwość przezwyciężenia nieszczęścia i fatum - można odebrać jako polemikę mesjanizmu
LIV. Jak...		doskonałe zastosowanie przemilczenia; najistotniejsze treści znalazły się poza wierszem
XCIX. Fortepian Szopena (1865)		przypowieść o twórcy i dziele sztuki; N. tworzy „język poznania”; rola sztuki w życiu narodu; kwestia braku i dopełnienia - piętno ludzkości; wielkie dzieła nie są rozumiane przez współczesnych (zniszczenie fortepianu); muzyka Chopina ma char. dopełnienia; wiersz budową podobny do Preludiów Chopina (bogactwo uczuć i nastrojów...)

POECI KRAJOWI

Autor	Tytuł	Krótki opis
Wincenty Pol (1807-1882)	Krakusy, Śpiew z mogiły, Mazur (Piękna nasza Polska cała...), Pieśń o ziemi naszej	idąc za radą Mickiewicza, WP pisał utwory „ludowe”, patriotyczne wiersze-piosenki
Władysław Syrokomla (1823-1862)	Lalka, Nagrobek obywatelowi	m.in. tematyka niepodległościowa; bardzo ceniony poeta
Teofil Lenartowicz (1822-1893)	m.in. Złoty kubek, Mazur	najpełniej (obok AM) realizował zasadę zwrotu do ludowości
Kornel Ujejski (1823-1897) nazwał swojego syna Kordian	Maraton

POZYTYWIZM

PISMA FILOZOFICZNE / PUBLICYSTYKA / MANIFESTY

Autor	Tytuł	Krótki opis
August Comte (1798-1857)	Kurs filozofii pozytywnej (1830-1842)	podstawowe założenia filozofii pozytywistycznej
John Stuart Mill (1806-1873)	Co to jest utylitaryzm	coś jest dobre jest użyteczne; także w literaturze; rozważania na temat szczęścia - rozwinięcie epikureizmu; wszystkie nieszczęścia da się pokonać „przez ludzką zapobiegliwość i wysiłek”
Karol Marks	Manifest komunistyczny; Przyczynek do krytyki ekonomii politycznej	sformułowanie podstaw komunizmu; rewolucja społeczna jest konieczna na pewnym etapie rozwoju
Ernest Renan	Żywot Jezusa	„pozytywistyczna” analiza postaci J. Ch. i Jego nauczania
Hipolit Taine	Filozofia sztuki	krytyka literacka to gł. właściwa klasyfikacja dzieła z uwzględnieniem: rasy twórcy, środowiska i momentu historycznego - determinizacja dzieła; obraz lit. jest więc mimetyczny; proces tworzenia jest dziełem intelektu
Józef Szujski, Stanisław Tarnowski, Ludwik Wodzicki, Stanisław Koźmian	Teka Stańczyka (1870)	pamflet, zbiór listów o charakterze konserwatywnym; taktyka ugody i lojalizmu, nastawienie antyromantyczne, koncepcje organicznikowskie; arystokratyzm i egalitaryzm, kult tradycji, niechęć do zmian; stańczycy stworzyli też Krakowską Szkołę Historyczną
Aleksander Świętochowski	My i wy (1871)	dyskusja między „młodymi” a „starymi”; atak na idee romantyczne; oskarżycielski i napastliwy ton
	Wskazania polityczne (1871)	konieczność odejścia od idei walki zbrojnej; wyrzeczenie się myśli o niepodległości Polski -> oburzenie
	Praca u podstaw (1873)	konieczność edukacji niższych warstw; niewykształcenie chłopstwa - przyczyna niepowodzenia reformy włościańskiej
Eliza Orzeszkowa	Klika słów o kobietach (1870)	sprawa emancypacji; EO zauważa różnice pomiędzy zajęciami męskimi a kobiecymi
	O Żydach i kwestii żydowskiej (1882)	problem asymilacji Żydów;wytyka błędne wyobrażenia o Żydach (Żyd = „maszynka do liczenia pieniędzy”); ukazuje stereotypy
Henryk Sienkiewicz	Listy z podróży do Ameryki (1876-1878)	cykl reportażowy; A. - miejsce przemian społ.-ekonom.; egzotyka pejzażu; swoiste przygody podróżnicze; subiektywizm
Bolesław Prus	Kroniki	cykl felietonów; specyficzny humor; gawędowy tok narratorski, kontakt z czytelnikiem, cechy j. mówionego; BP pisał „o wszystkim”
Franciszek Krupiński	Romantyzm i jego skutki (1876)	atak na idee romantyzmu: aspołeczność sztuki, nadmiar uczuciowości, brak politycznego rozsądku, niechęć do rozumu, nieopanowana fantazja, gloryfikacja przeszłości, mesjanistyczna koncepcja dziejów - w rzeczywistości powszechnie krytykowano tylko twórców podrzędnych - pozytywiści wychowani przecież byli na lit. romantycznej; powszechny był nawet kult Mickiewicza

PROZA

Autor	Tytuł	Krótki opis
Honoré Balzac (1799-1850)	Komedia ludzka (97 tytułów)	cykl powieściowy; nawiązanie do Boskiej komedii - ludzki i piekielny charakter Paryża; społeczeństwo epoki Restauracji; REALIZM
	Ojciec Goriot (z cyklu Kl)	dramat w scenerii mieszczańskiego domu; boh. - Rastignac; narrator w pełni panuje nad światem; realizacja założeń realizmu krytycznego - ukazuje i bada zjawiska społeczne
Charles Dickens (1812-1870)	Klub Pickwika (1836), David Copperfield, Opowieść wigilijna (opowiadanie)	KP - powieść, przygody P. i jego przyjaciół w podróży po Anglii; pełne humoru, a zarazem głębokie
Nowelistyka
Henryk Sienkiewicz	Humoreski z teki Worszyłły	pierwszy cykl opowiadań; tendencyjność
	Szkice węglem (1876)	pierwszy głośny utwór HS; sprawa sytuacji wsi pouwłaszczeniowej; zapowiedź dojrzałego realizmu; sceptycyzm
	Latarnik (1880)	klasyczna nowela patriotyczna; Pan Tadeusz jako symbol tragedii narodowej; patriotyzm oparty na ciągłości tradycji; kwestia tęsknoty za ojczyzną (boh. - Skawiński); obudzenie świadomości narodowej
	Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela	nawiązanie do represji rosyjskich; Michaś umiera z „przeuczenia”; potępienie polskości
	Janko muzykant	brak możliwości rozwoju; śmierć niewinnego dziecka - jest konsekwencją zacofania wsi (pośrednio) konieczność zmian
Bolesław Prus	Kamizelka (1882)	miniatura psychologiczna; bohaterowie - „dół” inteligenckiego świata; „Któż jednak powie, że za tymi chmurami nie ma słońca?...” - konwencja przypowieści - metaforyczna puenta; polski pozytywizm nie odrzucał metafizyki tak kategorycznie, jak zachodni
	Omyłka (1884)	opowiadanie - próba rozrachunku z powstaniem styczniowym; język ezopowy i perspektywa dziecka; humorystyczny dystans; krytyka pseudopatriotyzmu
Eliza Orzeszkowa	ABC...	problemy z edukacją - konieczność reform oświatowych
	Gloria victis (po 1905; `Chwała zwyciężonym')	cykl nowel poświęconych powstaniu styczniowemu (złagodzona cenzura); literatura wspomnieniowa - przeżywanie przeszłości i głęboki patriotyzm
Maria Konopnicka	Mendel Gdański	obrazek; inspiracją był wzrost antysemityzmu (stymulowanego) w zab. ros. (Gdański - na ter. ros. nakazano nadanie Żydom nazwisk od miejscowości); elementy analizy psychologicznej; język ezopowy
	Miłosierdzie gminy	Alpy, Szwajcaria; postulat filantropii - elementu pracy organicznej; brak humanitaryzmu
Powieściopisarstwo
Eliza Orzeszkowa	m.in. Z pamiętnika realisty, Marta	w początkowym okresie - najwyraźniejsza tendencyjność (szablonowość, boh. - pozytywista, dydaktyzm...)
Bolesław Prus	Placówka (1885-1886)	powieść naturalistyczna; monografia zagrody chłopskiej - „historia naturalna”; „Miejsce akcji powieści jest zarazem miejscem „eksperymentu”, któremu podlega los rodziny Ślimaka
Henryk Sienkiewicz	Trylogia (1883-1888)	mit kompensacyjny; powieść scottowska i dokumentarna zarazem; powieść hist. „powlecze odpowiednią barwą szare mury wzniesione przez historię”; patriotyzm, konserwatyzm; cechy mitu i legendy (por. oblężenie Częstochowy); katolicyzm = atrybut polskości; optymizm; baśń na tle dziejowym; specyficzna kreacja bohaterów - stereotypy; archaizacja i prostota języka
	Quo vadis (1896)	zwycięstwo chrześcijan podczas prześladowań (oczywiście przesadzonych) za Nerona; boh. - Petroniusz
	Krzyżacy (1900)	ostatnia wielka powieść hist.; idea antygermańska (HS był lojalistą ros.); polskie dążenie do wielkości
Bolesław Prus	Faraon (1896)	powieść scjentystyczna - próba rekonstrukcji epoki, wypełniona autentycznymi postaciami; powieść historiozoficzno-polityczna; aktualność problemów
Eliza Orzeszkowa	Nad Niemnem (1888 - 25. rocznica powstania styczniowego)	powieść realistyczna; autentyzm literacki; zaspokojenie idei patriotycznej; „utopijna” wizja ładu moralnego; charakter panoramiczny; liczne nawiązania do Pana Tadeusza; dziedzictwo powstanie kreuje teraźniejszość - ukazanie konsekwencji upadku powstania; tworzenie mitologii ludowej (archetypy); solidaryzm; krzepiąca serca obserwacja i postulat; ponadszlacheckie pojęcie narodu
Bolesław Prus	Lalka (1889)	szczyt polskiego realizmu krytycznego; kompozycja otwarta; „powieść z wielkich pytań epoki”; rozczarowanie ideami pozytywizmu (i romantyzmu); niemal dokument epoki; Wokulski - człowiek epoki przejściowej; „dociekliwa monografia artystyczna wielkiej namiętności” - H. Markiewicz; powieść: społeczna, o miłości, psychologiczna; obszerne fragmenty mowy pozornie zależnej; pierwotny tytuł: Trzy pokolenia
Eliza Orzeszkowa	Cham (1888)	załamanie poglądów pozytywistycznych (scjentyzmu); char. antycywilizacyjny („ewangeliczna” ludowość rybaka Pawła a zdemoralizowana przez miasto France); konflikt kultur
Henryk Sienkiewicz	Bez dogmatu (1891)	pamiętnik dekadenta, prowadzącego życie „bez dogmatów” - liberalizm moralny; wbrew autorowi bohater stał się wzorem dla przedstawicieli Młodej Polski

POEZJA

Piotr Chmielowski: „Albo literatura pójdzie ręka w rękę z najdroższymi naszymi interesami, zarówno intelektualnymi, jak i duchowymi, albo też pozostanie w tyle, odśpiewując stare litanie nieutulonego żalu i bezmyślnego majaczenia. W pierwszym przypadku przyjmiemy ją do towarzystwa i cenić będziemy na równi z innymi użytecznymi produkcjami, w drugim zaś - niech umiera, nam jej nie potrzeba”. poezja programowa

Twórca	Dzieło	Incipit lub cytat	Krótki opis
Felicjan Faleński	tomy Z gór (1871), Świstki Sylena (1876), Meandry (1892)		parnasizm - doskonałość form, klasycyzm, „sztuka dla sztuki”...; pesymistyczny stosunek do świata
Adam Asnyk (1838-1897)	Daremne żale, próżny trud... (1877)	... Bezsilne gniewy, próżny żal! Świat pójdzie swoją drogą.	konieczność zmian i nieuchronność postępu
	Do młodych (1880)	... Ale nie depczcie przeszłości ołtarzy...	liryka apelu; postulat niezrywania z przeszłością i szacunku dla niej; przejrzysta konstrukcja, metafory zleksykalizowane
	Sen grobów		symboliczny poemat; polityczny rozrachunek z ideologią romantyczno-insurekcyjną
	cykle: W Tatrach, Nad głębinami		nurt refleksyjno-filozoficzny
	Ach, jak mi smutno!	Ach, jak mi smutno! Mój anioł mnie rzucił...	erotyk; pesymizm, żal
	Między nami nic nie było...		erotyk; rozczarowanie, nie spełnione uczucie
	Ta łza...		erotyk; także pesymizm
Maria Konopnicka	Wolny najmita	Wąską ścieżką, co wije się wstęgą...	spontaniczna reakcja na niedolę i krzywdę; ironia w słowie „wolny” - `pozbawiony wszystkiego'; problematyka ludowa
	Contra spem spero (`przeciw nadziei wierzę')		romantyczne dążenie do odzyskania niepodległości; odrzucenie postaw ugodowych
	Rota	Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród...	poezja tyrtejska

MŁODA POLSKA

PUBLICYSTYKA / MANIFESTY

Autor	Tytuł	Krótki opis
Emil Zola	artykuł Powieść eksperymentalna (1879)	podstawy naturalizmu w literaturze - animalizacja opisu (sugestywnego) dominującego nad opowiadaniem; pisarz - naturalista jest jednocześnie eksperymentatorem; naturalizm ma ambicje być naukową obserwacją i analizą
Wacław Nałkowski	Forpoczty ewolucji psychicznej i tryglodyci	klasyfikacja ludzi, „jesteśmy świadkami narodzin nowego typu człowieka”
Zenon Przesmycki-Miriam	Maurycy Maeterlink i jego stanowisko we współczesnej poezji belgijskiej	studium, a zarazem manifest poezji modernistycznej; rola symbolu
Artur Górnicki	cykl Młoda Polska	odpowiedź na łamach „Życia” na zarzuty pod adresem modernistów „A gdzie wasz czyn bohaterski?”
Stanisław Przybyszewski	Confiteor (1899)	„sztuka jest odtworzeniem życia duszy”, „nie zna żadnych zasad czy to moralnych, czy społecznych”; „sztuka nie ma żadnego celu, jest celem samym w sobie”; „artysta stoi ponad życiem, ponad światem, jest Panem Panów”
Zenon Przesmycki-Miriam red. Życia	Walka ze sztuką	postęp i rozwój cywilizacji znieczula na odbiór rzeczy „wiekuistych” -> walka ze sztuką

POEZJA

Twórca	Dzieło	Incipit lub cytat	Krótki opis
Charles Baudelaire	Kwiaty zła: Padlina, Do czytelnika, Spleen II, Oddźwięki		„nowy dreszcz”, turpizmy
Paul Verlaine	Niemoc	Jam Cesarstwo u schyłku wielkiego konania...	dekadentyzm, znużenie, nuda
	Sztuka poetycka	Nade wszystko muzyki!	poezja muzyczna, na bazie skojarzeń, symbolizm, brak wyrazistości
Jean-Arthur Rimbaud	Moja bohema	Włóczyłem się - z rękoma w podartych kieszeniach...	bunt wobec świata, poczucie nazależności
	Statek pijany	Prądem Rzek obojętnych niesion w ujścia stronę...	motyw wolności wewnętrznej i braku ograniczeń
	Śpiący w kotlinie		realistyczna brutalność
Kazimierz Przerwa-Tetmajer	Koniec wieku XIX	Przekleństwo?... Tylko dziki, kiedy się skaleczy...	dialog lub wewnętrzny monolog; rozterki, wątpliwości, DEKADENTYZM
	Nie wierzę w nic...	Nie wierzę w nic, nie pragnę niczego na świecie...	totalna niewiara w ideały i wartości
	Hymn do nirwany	Z otchłani klęsk i cierpień podnoszę głos do ciebie, Nirwano!	chęć zerwania kontaktu z rzeczywistością
	Evviva l`arte!	Evviva l`arte! Człowiek zginąć musi...	pozycja artysty, sztuka stanowi o znaczeniu jednostki
	Lubię, kiedy kobieta...	Lubię, kiedy kobieta omdlewa w objęciu...	obyczajowo śmiały, gruntowna odmiana w podejściu do miłości, redukcja miłości do erotyki
	Melodia mgieł nocnych	Cicho, cicho, nie budźmy śpiącej wody w kotlinie...	synestezja, personifikacja przyrody
	Na Skalnym Podhalu		cykl gawęd, przypowieści, legend, anegdot góralskich
Jan Kasprowicz	cykl Z chałupy - sonety		poezja chłopska, okrutny świat (podobnie, jak Konopnicka), znamiona naturalizmu
	Krzak dzikiej róży	W ciemnosmreczyńskich skał zwaliska...	SYMBOLIZM
	tomy hymnów Ginącemu światu, Salve Regina		„wadzenie się z Bogiem”
	O bohaterskim koniu i walącym się domu		ekspresjonizm w prozie, ironia
	Księga ubogich		por. biblia pauperum, franciszkanizm, ludowość, afirmacja życia; XL - o ojczyźnie
Leopold Staff	Kowal z Sny o potędze	Całą bezkształtną masę kruszców drogocennych...	antydekadentyzm, inspiracja Nietschem, aktywność
	Odrzućmy raz...	Odrzućmy raz tę głupią dla życia pogardę...	odrzucenie dekadentyzmu,
	Deszcz jesienny z Dzień duszy	O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny...	psychizacja krajobrazu, melancholizm
	Dzieciństwo	Poezja starych studni, zepsutych zegarów...	radość dzieciństwa, Freud o dzieciństwie
	Sonet szalony	Włóczęga, król gościńców, pijak słońca wieczny...	nieograniczona wolność,
	Życie bez zdarzeń	Przyszedłem z pieśnią - pójdę bez słów...	FRANCISZKANIZM i afirmacja życia, STOICYZM i dojrzała mądrość
	Przedśpiew	Czciciel gwiazd i mądrości, miłośnik ogrodów...	konsekwentnie to samo, afirmacja pomimo doświadczeń negatywnych
Tadeusz Miciński	Lucifer z W mroku gwiazd	Jam ciemny jest wśród wichrów płomień boży...	ekspresjonistyczny kontrast i opozycja, L. - bliższy człowiekowi niż Bóg; ból L. jest siłą napędową świata
	Madonna Dolorosa	Coś w mym sercu dziko pęka...	jeden wielki symbol
Bolesław Leśmian	Usta i oczy z Sad rozstajny	Znam tyle twoich pieszczot!...
	Zielona godzina	Rozechwiały się szumne gałęzi wahadła...	chęć zatracenia się w przyrodzie
Tadeusz Boy-Żeleński	tom Słówka		walka z filistrem, ironia, kolokwializmy
	O bardzo niegrzecznej literaturze polskiej i jej strapionej ciotce	Pełna gracji, zacna słodk,, Żyła sobie stara ciotka...	przeciw konserwatyzmowi krakowskich krytyków, o nowej sztuce; ciotka - Stanisław Tarnowski (krytyk)
Edward Słoński	Ta, co nie zginęła...	Rozdzielił nas, mój bracie...	poezja legionowa

PROZA

Autor	Tytuł	Krótki opis
Lew Tołstoj (1828-1910)	Wojna i pokój	prawie epopeja, refleksja hist. - panoramiczne ujęcie epoki wojen napoleońskich, brak gł. boh.; REALIZM
	Anna Karenina	Anna żyje u boku oschłego męża, znajduje kochanka, popełnia samobójstwo; REALIZM
Thomas Mann	Buddenbrookowie	saga rodzinna, rodzina kupiecka , kariera, szczyt, upadek
Emil Zola	Germinal	powieść naturalistyczna; problematyka proletariacka - rzeczywistość osady górniczej (por. Ziemia obiecana); animalizacja
Gustaw Flaubert (1821-1880)	Pani Bovary (1857)	żyje u boku nudnego lekarza romanse samobójstwo; nowoczesne studium psychologiczne; dystans narratora i chłodny opis
Fiodor Dostojewski	Zbrodnia i kara	jakie są prawa moralne? gdzie jest Bóg? Raskolnikow uzurpuje prawa do stanowienia praw moralnych, POLIFONIZM
Joris Karl Huymans	Na wspak	„biblia dekadentyzmu”, o księciu szukającym niezwykłych doznań przez wyszukany styl życia
Oscar Wilde	Portret Doriana Graya	bohatera nie obowiązują normy moralne
Stefan Żeromski pisarz apelu społecznego	Siłaczka	Bozowska, heroizacja edukacji
	Rozdzióbią nas kruki, wrony	sprawa niepodległości, NATURALIZM
	Syzyfowe prace	proces rusyfikacji, Marcin Borowicz
	powieść Ludzie bezdomni	posłannictwo inteligenta, misja społeczna, poświęcenie szczęścia osobistego Tomasza Judyma...
	Wierna rzeka	książę Odrowąż chroni się po powstaniu styczniowym przed pościgiem ros. i chłopami polskimi; wątek romansowy na 1. planie
	Popioły	powieść z okresu napoleońskiego, epopeja historyczna, ewolucja świadomości narodowej i niepodległościowej
Władysław Reymont	Ziemia obiecana	miasto (Łódź) - miejsce walki o byt, NATURALIZM
	Chłopi	epopeja chłopska, realizm + naturalizm + ponadhistoryczność
Tadeusz Miciński	Nietota	sprzeciw wobec realistycznej prozy, akcja w Tatrach, całkowita fikcja

DRAMAT

Autor	Tytuł	Krótki opis
Stanisław Wyspiański	Warszawianka	powstanie listopadowe, 3. dzień bitwy pod Grochowem, oczekiwanie na rezultat, synkretyzm, dramat symboliczny
	Noc listopadowa	składa się z kilku epizodów, wymiar ponadczasowy - zaangażowanie bogów greckich
	Wesele	dramat symboliczny, realizm, symbolizm, mistycyzm, kwestia walki narodowej, synkretyzm
Gabriela Zapolska	Moralność pani Dulskiej	dramat naturalistyczny, „tragikomedia kołtuńska”, ukazuje dwulicową moralność drobnomieszczaństwa
Tadeusz Rittner	W małym domku	problematyka rozpadu małżeństwa, lekarz żeni się z prostą dziewczyną, lekceważy ją ->kochanek ->mąż zabija żonę; ukazuje uwarunkowania psychologiczne

DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE

PUBLICYSTYKA / MANIFESTY

Autor	Tytuł	Krótki opis
Skamander	„Słowo wstępne”	brak programu
Tadeusz Peiper (Awangarda Krakowska)	Punkt wyjścia; Miasto, Masa, Maszyna; razem: Nowe usta ( z Metaforą... włącznie)	3 x M, koncentracja sztuki wokół rozwoju tech.
	Metafora teraźniejszości	o istocie metafory w poezji: antyrealizm (przekształcanie rzeczywistości), ekonomizm (słów); zniesienie hierarchii metafor; pojęcie wielkiej metafory
Bruno Jasieński	Mańfest w sprawie ortografji fonetycznej	„Absurdem jest dla wyrażeńa jednego i tego samego dźwięku używańe 2 rużnych znakuw (liter)”
	Manifest w sprawie poezji futurystycznej	wizja nowej sztuki
S. I. Witkiewicz	Teatr. Wstęp do teorii Czystej Formy w teatrze	sformułowanie założeń Czystej Formy; asemantyczność sztuki postulowana była już przez Stanisława Witkiewicza (ojca) - impresjonizm w sztuce, gra barwami w miejsce uwypuklania tematu

POEZJA

Twórca	Tom	Dzieło	Incipit lub cytat	Krótki opis tomu/dzieła
Skamander i satelici
Julian Tuwim Aby słowo stało się ciałem	Sokrates tańczący	Do krytyków	A w maju Zwykłem jeździć, szanowni panowie Na przedniej platformie tramwaju!...	zachwyt nad codziennością
		Ranyjulek	Powinienem z wiatrami po ulicach się włóczyć...	zwroty potoczne, nawet wulgaryzmy i brutalizmy językowe (pełnia w Wiośnie)
	Czyhanie na Boga	Wiosna		witalizm (ogólnie)
	-	Wiosna dytyramb		zniewolenie biologią, cyw. wielkomiejska -> moralna degradacja; naturalistyczna problematyka, ekspresjonizm: „poetyka krzyku”
	Słowa we krwi	Sitowie	...Nie wiedziałem, że się będę tak męczył, Słów szukając dla żywego świata...	konflikt między słowem-pojęciem a rzeczą realną, niepokój egzystencjalny
	Rzecz czarnoleska	Rzecz czarnoleska	...Z chaosu ład się tworzy...	poszukiwanie ładu i harmonii w świecie -> klasycyzm
		Zapach szczęścia		dzieciństwo = czas arkadyjski
	Biblia cygańska, Treść gorejąca			relacja pojęcie - przedmiot
	Jarmark rymów	Mieszkańcy	Straszne mieszkania. W strasznych mieszkaniach Strasznie mieszkają straszni mieszczanie...	tonacja satyryczna, tematyka polit., społ.
	-	Bal w operze	Dzisiaj wielki bal w operze!...; ...Wszelka dziwka majtki pierze I na kredyt kiecki bierze...	wulgaryzmy, kalambury, neologizmy, wizja katastroficzna. przypomina praktyki futurystów
Kazimierz Wierzyński Od witalizmu do pesymizmu	Wiosna i wino	Jestem jak szampan..	Jestem, jak szampan lekki, doskonały...	w tomie tym i następnym - pełny witalizm, tematyka błaha, pospolita
	Wróble na dachu
	Wielka Niedźwiedzica, Rozmowa z puszczą, Pieśni fanatyczne, Gorzki urodzaj	np. Pieśń ze środka miasta (z Pieśni fanatycznych)		pesymistyczna wizja cywilizacji i człowieka, refleksja katastrficzna
	Wolność tragiczna	Ojczyzna chochołów	...Z czego budujesz ten kraj?...	bohaterem cyklu jest J. Piłsudski, obawy o przyszłość narodu
	Kurhany			całkowity pesymizm
	Laur olimpijski	Skok o tyczce		poetyka klasycyzująca, tematyka sportowa, postacie - wizerunki antycznych bohaterów
Jarosław Iwaszkiewicz Od estetyzmu do klasycyzmu	Oktostychy	Szczęście		estetyczny przepych, skrajny
		Erotyk		estetyzm także w liryce erotycznej - brak prawdziwej głębi uczuciowej
		Ogrodniczki		perfekcjonizm artystyczny, barokowy konceptualizm
	Dionizje			wkracza słownictwo potoczne, wpływy ekspresjonizmu
	Kasydy zakończone siedmioma wierszami, Księga dnia i nocy			problematyka filozoficzna, egzystencjalna, refleksja nad bolesnym wymiarem życia
	Powrót do Europy	Pozdrowienie		próba przeciwstawienia się katastroficznym nastrojom, akcentuje miejsce kultury polskiej w Europie / jedność Europy w imię wspólnej tradycji i dziejów
		Do przyjaciela wroga	Siedzimy dziś wspólnie przy stole...	problem stosunków polsko-niemieckich (kultura jednoczy)
	Lato 1932			klasycyzm, bolesny wymiar życia
	Inne życie			tradycja klasycystyczna, odwołania do kultury śródziemnomorskiej
Jan Lechoń Trudne brzemię tradycji	Karmazynowy poemat (1920)	Herostrates	... A wiosną - niechaj wiosnę, nie Polskę zobaczę. ... I chciałbym raz zobaczyć, gdy przeszłość wyżeniem, Czy wszystko w pył rozkruszę czy... Polskę obudzę.	bogata, narodowościowa problematyka (historia, kultura...), wpływ romantyzmu, NAJSZYBSZE POWITANIE NIEPODLEGŁOŚCI / pragnienie zerwania z przeszłością, próba rezygnacji z romantycznego cierpiętnictwa - wiele aluzji do r.
		Mochnacki	Mochnacki jaka trup blady siadł przy klawikordzie...
		Duch na seansie
		Polonez artyleryjski, Jacek Malczewski, Piłsudski, Pani Słowacka		nazwy mówią za siebie - przywoływanie tradycji -> ciągłość tradycji
	Srebrne i czarne			perfekcyjne artystycznie, barokowy konceptualizm, erudycja... - związek z artystyczną przeszłością
Antoni Słonimski Różne oblicza tradycji	Sonety, Harmonia			parnasizm
	-	Czarna wiosna (poemat)	...Ojczyzna moja wolna, wolna... Więc zrzucam z ramion płaszcz Konrada.	manifestacja ekspresjonizmu (+ trochę parnasizmu), zachwyt nad światem, odrzucenie romantycznej koncepcji cierpiętnictwa
	Godzina poezji, Droga na Wschód, Z dalekiej podróży	Smutno mi, Boże z Droga na Wschód	Że z dalekiej podróży do ojczyzny płynę [...] Smutno mi, Boże!	artyzm i dbałość / nawiązanie do Słowackiego Hymn
	Okno bez krat	Kołysanka		niepokój spowodowany kryzysem kulturowym, wizja wojny
Kazimiera Iłłakowiczówna	Połów	Powrót	Wracam do prostych rzeczy - do pyłów tańczących w próżni...	fascynacja codziennością - wpływ Skamandra
		Pejzaż		liryka pejzażowa - K. I. osiągnęła w tym mistrzostwo; metaforyka, symbole - charakter filozoficzno-metafizyczno
	Z głębi serca	Nieświęta męka	Na drogach mej boleści nie znalazłam, Boże...	motywy religijne
Maria Pawlikowska-Jasnorzewska	Niebieskie migdały			zainteresowanie codziennością
	Pocałunki	Miłość	Nie widziałam cię już od miesiąca...	M. P.-J. to gł. autorka erotyków; witalizm Skamandra
		Gwiazdy spadające		w późniejszej twórczości pojawia się motyw przemijania
Mieczysław Jastrun				dominują problemy filozoficzne i moralne, klasycyzm
	-	Bajka		wizja katastroficzna
Awangarda Krakowska
Julian Przyboś	Śruby	Cieśla	Zmogły się prężne zawory...	fascynacja techniką, cywilizacją; technika i praca
	Równanie serca	Notre-Dame	...Kto pomyślał tę przepaść i odrzucił ją w górę!	ciąg skojarzeń podmiotu, realizacja założeń awangardowych, wielka metafora
Futuryści
Adam Ważyk	Semafory, Oczy i usta	Postój z Semafory		bardzo odległe skojarzenia, wpływ na Żagarystów i Czechowicza
Stanisław Młodożeniec	Kreski i futureski (1921)	XX wiek	zawiośniało - latopędzi przez jesienność białośnieże - KINEMATOGRAF...	wizja XX wieku - szalonego, dynamicznego, o nieograniczonej możliwości rozwoju; poetycka „paplanina”, eksperymenty w warstwie brzmieniowej
		Lato	pstro, pstrawo... pstrokato... lato...	powiązania dźwiękowe
		Moskwa	tu-m czy-m ta-m?	społeczne i narodowe miejsce futurysty, problem rewolucji
		Futurobnia	uchodzone umyślenia upapierzam poemacę...	neologizmy, eksperymenty słowotwórcze...
Bruno Jasieński	But w butonierce	Rzygające posągi	...Kiedy w krzakach widziałem RZYGAJĄCE POSĄGI Przez dwunastu lokajów niesiony przez park.	sztuka nie jest źródłem estetycznych doznań! tom wierszy obrazoburczych
Tytus Czyżewski	Pastorałki			nawiązania do sztuki prymitywnej (ludowej)
Indywidualności
Leopold Staff	Wysokie drzewa	Wysokie drzewa	O, cóż jest piękniejszego niż wysokie drzewa...	klasycyzm, regularna wersyfikacja i strofika, franciszkańska fascynacja przyrodą
	Barwa miodu	Świat	Nie trać ani jednej chwili, na wieki gasnącej!... ...W wysiłku, w trudzie, w męce, ciągle i na nowo Człowiek uczy się Boga, a Bóg znów człowieka.	w Bożym świecie człowiek odkrywa Boże istnienie i bogactwo istnienia; poczucie harmonii
		Gorce		jedność z pejzażem POLSKIM
		Ars poetica	Echo z dna serca, nieuchwytne...	swoisty program poetycki; poezja ma być „prosta”
Bolesław Leśmian poeta metafizyczny	Sad rozstajny (1912)	Metafizyka		w twórczości Leśmiana - fil. Bergsona (elan vital, dynamizm, świat nieustannie się staje) / idealizm
	Łąka	Łąka		utwór symboliczny, niemal panteizm
		Dusiołek		ballada, kultura ludowa
		W malinowym chruśniaku	W malinowym chruśniaku [...] Zrywaliśmy przybyłe tej nocy maliny...	„miłość to kontemplowanie drugiej osoby, to wnikanie w jej realność i niezmienność”; dynamiczny świat się zatrzymuje
	Napój cienisty	Dziewczyna	Dwunastu braci, wierząc w sny, zbadało mur od marzeń strony...	motyw transcendencji (potrzeba wykraczania) - życie ludzkie jest stałym poszukiwaniem; symbole; trzeba walczyć z murem; „pośmiertny triumf Młodej Polski” poprzez symbolizm Leśmiana
		Urszula Kochanowska	Serc w piersi zamiera... Nie!... To - Bóg, nie oni!...
Władysław Broniewski		biuletyn Trzy salwy		pierwszy manifest poetów proletariackich
	Dymy nad miastem	Poezja	...Trzeba pieśnią bić aż do śmierci...	Mickiewiczowskie pragnienie poezji czynu, chęć walki
		Na śmierć rewolucjonisty	...trzeba umieć umierać pięknie, patrzeć w lufy wzniesione śmiało!...	romantyczny prometeizm -> postawa rewolucyjna
		Łódź		warunki życia proletariatu w Łodzi
Awangarda Lubelska
Józef Czechowicz między arkadią i katastrofą	Kamień	Na wsi	Siano pachnie snem | siano pachniało w dawnych snach... ...czegóż się bać...	metaforyka, motywy rustykalne, KATASTROFIZM, nieuzasadniony lęk
	ballada z tamtej strony	sam		pejzaż arkadyjski, wizja apokaliptyczna
		ballada z tamtej strony	o śmierci nic już nie wiem... ...życie snem krótkim...	temat śmierci i przeczucie jej nadejścia, przemijania
	nuta człowiecza	modlitwa żałobna	...od żywota pustego bez muzyki bez pieśni | chroń nas	katastrofizm + refleksja religijna
Awangarda Wileńska
Czesław Miłosz	Trzy zimy	Roki	Wszystko minione, wszystko zapomniane...	ostateczna zagłada świata, przewartościowanie; składnia klasycystyczna
		O książce		apokaliptyczne konsekwencje I w. ś.; wizja materializmu; skł. klasycystyczna
		[Ty, silna noc...]		symboliczny erotyk osadzony w wizji katastrofy
Aleksander Rymkiewicz	-	poemat Tropiciel		...
Kwadryga
Konstanty Ildefons Gałczyński wskrzeszenie idei cyganerii; artysta-cygan	-	Porfirion Osiełek czyli Klub Świętokradców - powieść poetycka		ironiczny dystans wobec świata, niechęć do sztuczności i fałszu, operowanie paradoksem, żartem językowym; powaga + kpina + komizm + ironia
	-	Serwus Madonna	Niech tam inni księgi piszą... ...Nie gardź wiankiem poety, łotra i łobuza...
	-	Koniec świata. Wizje świętego Ildefonsa czyli Satyra na Wszechświat
		Strasna zaba. Wiersz dla sepleniących		antyinteligencka postawa, ośmieszanie mieszczaństwa (jakby walka z filistrem)

PROZA

Autor	Tytuł	Krótki opis
Stefan Żeromski	Przedwiośnie	reakcja na niepodległość; dojrzewanie Cezarego; rewolucja; „szklane domy” i konfrontacja; Lulek a Gajowiec (+ E. Abramowski, syndykalizm, ewolucja); skopana kompozycja -> kontrowersje
Maria Dąbrowska	Noce i dnie	epopeja; powieść-rzeka, saga
Jarosław Iwaszkiewicz	opowiadanie Panny z Wilka	bohater (Wiktor Ruben) próbuje wskrzesić młodość, szuka dawnego szczęścia i nie zrealizowanej miłości; daremnie; refleksja nad zmiennością (por. Marcel Proust W poszukiwaniu straconego czasu)
Maria Kuncewiczowa	Cudzoziemka	powieść psychologiczna, powieść-portret, forma spowiedzi - gł. nurt
Zofia Nałkowska	Granica	narracja proustowska, „strumień świadomości” - nieciągła mowa pozornie zależna; ma to być powieść psychospołeczna, a w rzeczywistości jest to po prostu ROMANS
Witold Gombrowicz	Pamiętnik z okresu dojrzewania - zb. op.
	Ferdydurke	problem formy: 1. czł. a społeczeństwo 2. czł. a czł. 3. kultura masowa; niemożliwe jest wyzwolenie ze schematów (gęby i pupy)
Bruno Schulz	Ulica krokodyli z Sanatorium pod Klepsydrą	problem materializacji cywilizacji, upadku tradycyjnego świata, przemiany cywilizacyjne, zredukowanie człowieka do roli przedmiotu

DRAMAT

Autor	Tytuł	Krótki opis
Stefan Żeromski	Uciekła mi przepióreczka	problemy społeczne, tematyka szkolna, Przełęcki (społecznik), organizuje kursy regionalne, musi odejść na skutek intryg; dobro zbiorowe ponad szczęście osobiste - a więc jak w Ludziach bezdomnych
Zofia Nałkowska	Dom kobiet	prawda o naturze człowieka, psychicznej i moralnej kondycji
Stanisław Ignacy Witkiewicz	W małym dworku	parodia Tadeusza Rittnera W małym domku - dramatu mieszczańskiego; próba realizacji Czystej Formy
	Szewcy	wizja rewolucji i upadku świata, pesymistyczna wizja mechanizacji, uniformizacji... aluzje do rewolucji proletariackiej; próba realizacji Czystej Formy

WSPÓŁCZESNOŚĆ

sztuka dla sztuki - sformułowanie użyte w 1818 przez fr. fil. Victora Cousina; Piotr Chmielowski (Utylitaryzm w literaturze) twierdzi, że żadnie dzieło sztuki nie jest tworzone dla niego samego

---