Bezkręgowce
(przekroje)
Układ rozrodczy
Rozmnażanie i rozwój
Ogólnie:
w najprostszym przypadku składa się tylko z gruczołów rozrodczych (gonad)
gonady zawierają komórki rozrodcze zdolne do mejozy
po pęknięciu gonad komórki wydostają się na zewn.
w złożonych układach do gonad dochodzą przewody wyprowadzające
u stułbiopławów gonady powstają pod ektodermą, a u dwuwarstwowców pod endodermą, u trójwarstwowców gonady zawsze powstają z ektodermy
1. Pierwotniaki
Rozmnażanie bezpłciowe:
- przez podział - jeden rodzicielski dzieli się na 2
- rozpoczyna się mitotyczny podział jądra, następnie dzieli się aparat ruchu i reszta struktur
- palitomia- podziały wielokrotne w cyście
- w wyniku mogą podziału powstają osobniki troficzne- trofozoity
- pączkowanie u niektórych form osiadłych
2) Rozmnażanie płciowe:
- podział zwykły lub wielokrotny zygoty
- gamety podobne do siebie zewn. - izogamety
- różniące się budową - anizogamety
- u większości gamety powstają w drodze mejozy i są haplontami, dopiero zygota staje się diplontem - mejoza pregamiczna
- gdy gamety powstają z gamonia mitotycznie, a jedynie zygota jest diplontem- mejoza postgamityczna
3) Koniugacja
- proces płciowy
- nie występuje u nich wytwarzanie gamet wolnych czy kopulacja
- jest to czasowe łączenie 2 gamontów i wzajemnej wymianie pomiędzy nimi haploidalnych produktów podziału mikronukleusa tzw. Pronukleusów
4) Przemiana pokoleń:
- sąsiednie pokolenia różnią się od sienie budową, sposobem rozmnażania się, jedno rozmnaża się płciowo a drugie bezpłciowo
- czasem przemiana pokoleń powiązana jest z występowaniem zmiany żywiciela ( u pasożytów)
2. Gąbki
rozmnażanie płciowe
brak gonad
brak gamertogonii
gamety z mezoglei
archeocyty- wyjściowe komórki dla gamet
gamety żeńskie wydzielają ciałka kierunkowe
dojrzałe komórki nie opuszczają mezoglei, tam są zapładniane
męskie komórki rozrodcze zostają objęte otoczkami, dzielą się i przekształcają w pęki plemników z witkami
dojrzałe plemniki wydostają się z organizmu, niesione prądem wody dostają się do spongocelu innych organizmów. Wychwytywane przez komórki kołnierzykowe transportują je do komórek jajowych
występuje larwa ( celoblastula, amfiblastula, parenchymula)
większość gąbek cechuję żyworodność
u wszystkich gąbek wapiennych- celoblastula:
- pływa za pomocą rzęsek
- w ciele larwy część komórek przemieszcza się do spongocelu i rozwija w choanocyty, a w pinakocyty
- po zmianie przylega do podłoża i przekształca w olyntus
13. stadium zarodkowe- stomoblastula
- przykryta otoczką- f. obronne
- tworzy się u niej otwór zwrócony do warstwy okrywającej organizmu
- po pewnym czasie zrasta się, zanika osłonka, larwa wydostaje się z
organizmu macierzystego
stomoblastula przechodzi w amfiblastulę
parenchymula jest larwą bez jamy, przekształca się w postać dojrzałą
3.Parzydełkowce
Stułbiowce:
występują polipy rozrodcze- gonozoidy
gonozoidy produkują przez pączkowanie meduzy
meduzy mogą byś wolnopływające, albo zrośnięte z polipem
tk. żywa gonozoidu- blastostyl
gonoteka- otoczka
gonangium- całość
na szczycie gonoteki otwór, którym wydostają się meduzy
tylko gatunki, u których nie występują meduzy, polipy mają zdolność do rozmnażania płciowego ( np. hydra)
jaja i plemniki powstają z komórek interstycjalnych, które wysuwają się z ektodermy i tworzą czasowe skupienia- guzy
guzy- choć nie są to gonady, określa się jako jajniki i jądra
jądra- powstają bliżej stożka gębowego, jajniki pod nimi
w pojedynczym jajniku rozwija się tylko jedna komórka jajowa
plemniki wydostają się przeciskając się pomiędzy komórkami naskórkowymi
zapłodnienie wewnętrzne
zapłodnione jaja otaczają się chitynową osłonką
występuje larwa- planula
- kształt jajowaty
- przekształca się w polipa
Krążkopławy:
Polipy rozmnażają się tylko przez pączkowanie, produkując polipy lub przez strobilizację, a wtedy powstają meduzy
Meduzy- rozdzielnopłciowe
Komórki rozrodcze powstają z interstycjalnych endodermy
Gonady- powstają na kanałach układu chłonno - trawiącego
Zapłodnienie zewn.
Dojrzałe komórki rozrodcze dostają się przez rozstęp gonad do jamy chłonno- trawiącej, a prze otwór gębowy na zewn.
Powstaje larwa- planula
Planula osiada na dno i zmienia się w scyfistom- polipowate stadium
Strobilizacja:
- zachodzi w okresie gorszych warunków
- tworzą się na polipie okrężne przewężenia lub krążki poukładane na sobie
- krążki odrywają się i przekształcają w efyrę - larwę
Koralowce :
Rozmnażanie przez pączkowanie, podział podłużny lud płciowo
Hermafrodytyczne i rozdzielnopłciowe
Protogonia- u obojnaków, wcześniejsze dojrzewanie jaj od plemników, by nie doszło do samozapłodnienie
Skupienia komórek rozrodczych powstają blisko rowka gardzielowego
Z komórek jajowych powstają pęcherzyki jajowe
Zapłodnienie wewn.
Zapłodnione jaja rozwijają się poza osobnikiem macierzystym
Larwa- planula
4. Płazińce
Wirki:
Hermafrodytyzm- głównie, bardzo nieliczne są rozdzielnopłciowe
U bezjelitowych- brak stałych gonad
U wielojelitowych mogą występować tylko gonady albo gonady i drogi wyprowadzające
U reszty wirków gonady i stałe drogi rodne
Budowa układu żeńskiego:
- gonada może być pojedyncza, parzysta lub zwielokrotniona, tak samo jest z jajowodami
- jajowód zróżnicowany na pochwę i zbiornik na spermę
- jeśli plemniki przebywają krótko w zbiorniku jest to torebka kopulacyjna, jeżeli długo- torebka plemnikowa
- macica- jako rozszerzenie jajowodu
Budowa układu męskiego:
- parzyste lub nieparzyste jądra
- do jąder dochodzą nasieniowody
- 1 lub 2 pęcherzyki nasienne lub kanał wytryskowy
Rozmnażanie bezpłciowe
- podział poprzeczny
- prowadzi do powstania czasowych kolonii
- u niektórych fragmentacja
Rozmnażanie płciowe:
- wewnętrzne u hermafrodytów
Motylica:
Rozdzielnopłciowe
Jajnik jest zawsze pojedynczy!
Jajowód
Ootyp- rozszerzenie jajowodu
Żółtniki- uchodzą do ootypu, wytwarzają materiały zapasowe dla komórek jajowych, materiały dla osłon
Przewód zbiorniczka nasiennego
Gruczoły Mehlisa- produkują wydzielinę ułatwiającą przesuwanie się jaj
Macica-u części gatunków jej koniec jest silnie umięśniony tworzy metatrem - do wydalania, albo jako pochwa
Przedsionek płciowy, do którego uchodzą męskie przewody płciowe
u niektórych z ootypem połączony jest kanał Laurrera- do magazynowania albo do usuwania nadmiaru żółtników i plemników
1,2 lub więcej jąder
Jadra rozchodzą się w nasieniowodów pojedynczy
Dwa pęcherzyki nasienne- rozszerzenia nasieniowodu
Przewód wytryskowy
Prącie osadzone w torebce
Zapłodnienie wewnętrzne zachodzi w ootypie
Larwy:
Miracidium:
- wyrostek na przednim odcinku ciała
- kolec
- ciało pokryte nabłonkiem orzęsionym
- włókna mięśniowe okrężne, podłużne
- zawiązek jelita
- 4 oczka barwnikowe
- blastomery- komórki rozrodcze
- lokuje się w różnych narządach wewnętrznych i przekształca w sporocystę
Sporocysta
- protonefrydia
- komórki rozrodcze
- pokryty „workiem”- naskórkiem
- mięśnie okrężne
- wnętrze wypełnia gonocel
- z niej powstają redie
Redia
- podobnie zbudowana jak sporocysta
- ma otwór gębowy prowadzący do gardzieli
- gardziel łączy się z zawiązkiem jelita
- z komórek rozrodczych powstają cerkarie
Cerkaria
- ciało pokryte worem powłokowym
- na przedzie przyssawka z otworem gębowym
- wyrostek ogonowy- narząd ruchu
- gardziel, przełyk, rozgałęzione jelito
- gruczoły przednie po bokach gardzieli ułatwiające przenikanie
- komórki płomykowe i kanały zbiorcze, pęcherzyk moczowy- układ wydalniczy
- gonocel zawiera komórki rozrodcze
Metacerkrie
- zawiązkowa organizacja układu rozrodczego
Tasiemce:
W większości to obojnaki
Układ zwielokrotniony- powtarza się w każdym członie
Przedsionek płciowy, otwierający się otworem płciowym
Do przedsionka uchodzą przewody płciowe
Część żeńska
- jajnik najczęściej dwupłatowy
- jajowód
- pochwa- poprzeczny zbiornik nasienny
- ootyp - krótki odc., do niego uchodzą żółtniki i gruczoły Melisa
- macica połączona z ootypem, kończy się najczęściej ślepo, u nielicznych otworem
Część męska:
- jądra- kuliste, pęcherzykowate
- kanaliki nasienne połączone z nasieniowodem
- nasieniowód przechodzi do przedsionka płciowego
- prącie
Zapłodnienie wewnętrzne
Larwy:
Onkosfera:
- wylęga się z jaja w organizmie pośrednim
- jest to zespół niezróżnicowanych komórek, objętych kom. nabłonkowymi
- 3 pary haków
- przedostaje się przez ścianę jelita do naczyń krwionośnych, dalej do wątroby, serca, płuc lub innego narządu
- zamienia się w drogie stadium
Koracidium
- jest to onkosfera, która wydostała się z osłon jajowych
- do żywiciela pośredniego dostaje się przez połknięcie
- żywiciel- skorupiak
- przekształca się w 2 stadium larwalne
2 stadium larwalne
Procerkoid
- 3 pary haków
- by dalej się rozwijać musi dostać się do 2 żywiciela (ryba)
Cysticerkoid
- kulisty wydłużony pęcherzyk
- przydatek ogonowy- taka larwa nazywa się cerkocystus
e) cysticerkus
- pęcherzyk wypełniony płynem
- we wnętrzu zawiązek główki
f) cenurus
g) cysta hydatowa
3 stadium larwalne
h) plecerkoid
- przedostaje się do jelita
- osiedla się w mięśniach, wątrobie, śledzionie, gonadach
- robakowaty kształt z 2 przyssawkami
5. Wstężnice
Rozdzielnopłciowe
U bardzo nielicznych występują męskie narządy kopulacyjna- odc. nasieniowodów
Gonady po bokach jelita
U obojnaków jądra z przodu ciała- niekiedy w odc. głowowym
Jajniki
6. Wrotki
Partenogenetyczne- większość
Jajniki nieparzyste
Germowitellarium- germarium + witellarium
Jajowód zakończony kloaką
Jądra nieparzyste
Nasieniowody otwierają się gonoporem
Prącie wysuwane na zewn.
Zapłodnienie zewn. lub wew. zależne od występowania prącia
Jaja amiktyczne - letnie, maja diploidalna l. chromosomów
Jaja miktyczne - zimowe, haploidalne
7. Nicienie
Rozdzielnopłciowa
Narządy rozrodcze ( męskie i żeńskie) mają postać długich worków lub poskręcanych rur
Hologonia- komórki powstają na całej pow. Nabłonka płciowego gonad
Telogonia- powstają tylko w strefach górnych
Damski:
jajniki długie, cewkowate, parzyste
długie jajowody przechodzące w macicę
macice parzyste uchodzą do pochwy
otwór płciowy- po środku ciała
zbiorniki nasienne- końcowe części macic
Męski:
jądra nieparzyste lub parzyste przechodzi w długi nasieniowód
kanał wytryskowy
Kloaka
Szczeciny kopulacyjne- spikule, na zewn. do przyczepiania się
U niektórych torebka kopulacyjna
Samce giną po kopulacji
8. Pierścienice
Wieloszczety:
Rozdzielnopłciowe
Nie mają stałych gonad- powstają tylko w okresie rozrodu
Komórki rozrodcze odrywają się z gonad, dostają się do celomy i tam dojrzeają
Skąposzczety:
Obojnaki
Jądra zajmują 2 segmenty, są parzyste w disseptimentach płciowych
Jajniki zajmują 1 lub 2 segmenty, parzyste
Komórki jajowe powstają w jajnikach
Woreczki jajowe- miejsce dojrzewania
Jajowody
Zbiorniki plemników
Dojrzałe plemniki wydostają się z jąder do celomy
Następnie do zbiorników nasiennych
Nasieniowody
Kanaliki nasienne
9. Stawonogi
Rozdzielnopłciowe
Dymorfizm płciowy
Larwy
Skorupiaki
Gonady parzyste
Jajowody/ nasieniowody- parzyste
U niektórych nasieniowody przekształcone w prącia
Rozwój
- rozwój anamorficzny- larwa wylęga się z niepełną liczbą l. segmentów
- rozwój metamorficzny
- epimorficzny- z mniejszymi przekształceniami
Nauplius (pływik_- larwa
- jednolite ciało
- zawiązki czułków I i II oraz żuwaczek
- na końcu ciała widełkowate wyrostki
- dalsze odnóża- do pływania
- rośnie i linieje
Metanauplius- 2 stadium larwalne
Pajęczaki
rozdzielnopłciowe
gonady w odwłoku parzyste lub nieparzyste
Pająk:
gonady parzyste
jajniki przechodzą w jajowody
pojedyncza macica
pochwa
do pochwy otwiera się zbiornik nasienny
Dwuparce
parzyste lub nieparzyste gonady
parzyste otwory płciowe na 3 segmencie tułowia
drogi rodne zawsze parzyste
rozdzielnopłciowe
larwy
Pareczniki
gonady żeńskie nieparzyste
jądra parzyste lub nieparzyste
Owady:
parzyste gonady i przewody wyprowadzające
wspólny gonopor na odwłoku
rozdzielnopłciowe przeważnie
jajniki składają się z podjednostek zwanych- owariolami
jajowody parzyste przechodzą w nieparzysty jajowód kończący się pochwą
do pochwy uchodzi zbiornik nasienny i gruczoły dodatkowe (ich wydzieliny służą do przyklejania jaj i tworzenia kokonów
jądra wydłużone i workowate
parzyste nasieniowody łączące się w jeden wspólny
zbiorniki nasienia, gruczoły dodatkowe oraz prącie
rozmnażanie i rozwój
- rozmnażanie rozdzielnopłciowe powszechne
- częsta partenogeneza:
Przypadkowa- występuje obok rozm. płciowego
Stała- u pasożytów, bez zapłodnienia rozwijają się tylko samice
Cykliczna- raz płciowo raz partenogeneza (mszyce)
Geograficzna- tylko na odrębnych terenach
Pedogeneza- odmiana partenogenezy, (muchówki, chrząszcze), polega na występowaniu larw zdolnych do rozmnażania dzieworodnego. Larwy produkują jaja, które dzieworodnie w matczynych larwach rozwijają się w larwy, odżywiające się tk. matek, a po zginięciu matek odżywiające się próchnicą.
- jaja owadów bogate w żółtko
- poliembrionia - z jednej komórki jajowej powstaje więcej niż jeden osobnik
10. Mięczaki
Rozmnażanie i rozwój:
- rozmnażają się płciowo
- rozdzielnopłciowe lub hermafrodytyczne
- u większości zapłodnienie wewn.
- występowanie larw- trochofory ( posiada gruczoł skorupkowy, celoma nie podlega segmentacji,)
- drugie stadium larwalne- żeglarek (lub weliger)
Jednopłytkowe:
gonady parzyste, workowate
rozdzielnopłciowe
zapłodnienie zewn.
larwa mająca muszle
Wielopłytkowe:
1) rozdzielnopłciowe
2) gonady nieparzyste
3) zapłodnienie zewnętrzne
4) samice jajorodne
5) larwa typu trochofory
Brzuchonogi:
samice maja 2 drogi rodne i 2 otwory płciowe
- jeden składa się z pochwy i uchodzącego do niej zbiornika nasienia i przewodu łączącego zbiornik z macicą.
- drugi to jajowód wychodzący z jajnika i macica uchodzącą otworem do składania jaj
u samców gonada połączona jest z nasieniowodem
- pęcherzyk nasienny rozszerzenie nasieniowodu
- końcowy odc. wnika do rynienki lub prącia ( na grzbiecie głowy w pobliżu lewego czułka)
u gatunków hermafrodytycznych
- gonada jest obojnacza
- przewód wytryskowy prowadzący jaja i plemniki
- przewód męski i żeński mogą uchodzić wspólnym otworem
u winniczków:
- gruczoł obojnaczy łączy się u nich przewodem obojnaczym wyprowadzającym jaja i plemniki
- dalej zbiornik nasienny
- nasieniowód
- do szczyty jajowodu uchodzi białkowy, prod. Substancje na otoczki jajowe
- macica
- do niej pęcherzyk nasienny
- końcowa część jajowodu to pochwa
- do pochwy uchodzi gruczoł palczasty ( produkuje wydzieliny śluzowe) worek strzałki miłosnej ( zawiera wapienny pręcik
- pęcherzyk magazynuje plemniki
- nasieniowód na końcu przechodzi w prącie
- gruczoły prostaty i długi gruczoł
- pochwa i prącie uchodzą do wspólnego przedsionka płciowego
- zapłodnienie krzyżowe, przy kopulacji osobnik odgrywa rolę i samca i samicy
rozmnażanie i rozwój
- przemiana płci, może występować raz na całe życie lub wielokrotnie
- większość jest jajo rodna lub jajożyworodna
- larwy wolne, jak i zamknięte w kapsułach
- larwa- żeglarek ( ma zawiązki muszli i narządów wewn., nogi, czułki oraz narząd pływania- żagielek
3
1