EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCH

Epidemie chorób zakaźnych były od zarania dziejów postrachem i nieszczęściem ludności. Przełom
w zwalczaniu epidemii chorób zakaźnych miał miejsce
w pierwszej połowie XX wieku.

Przyczyny przełomu:

• Postęp naukowy ogólny i w medycynie - odkrycie zarazków
  i leków - środków antyseptycznych i dezynfekcyjnych

• Opracowanie i zastosowanie szczepionek i szczepień ochronnych ludności

• Stworzenie podstaw epidemiologii naukowej i organizacja skutecznie działających jednostek przeciwepidemicznych przy administracjach państw, miast - izolacja osób chorych, przerywanie dróg szerzenia się zarazy między ludźmi, izolowanie i chowanie zmarłych, higiena spożywanej wody, gotowanie żywności

• Odkrycie i masowe wprowadzenie antybiotyków
  i innych leków przeciwbakteryjnych

• Podniesienie poziomu wiedzy zdrowotnej, sanitarnej
  i higienicznej ludności

• Podniesienie stopy życiowej całej ludności
  i związanej z tym ochrony środowiska - wodociągi, kanalizacja, asenizacja i utylizacja odpadów i śmieci

• Wprowadzenie w oparciu o demokratyczne prawa jednostki odpowiednich przepisów prawnych dotyczących ochrony zdrowia wszystkich członków społeczeństwa

RODZAJE WSPÓŁŻYCIA DROBNOUSTROJÓW Z ORGANIZMEM

• Brak drobnoustrojów - abakterioza - sytuacja biologiczna, a nie rodzaj współżycia np. płody wewnątrz macicy, prawie zupełny brak drobnoustrojów po długotrwałej antybiotykoterapii,

• Symbioza - zjawisko wzajemnego wspierania potrzeb życiowych przez dwa lub więcej organizmy, albo mikroorganizm i organizm np. przez wytwarzanie witamin.

• Komensalizm - rodzaj współżycia - drobnoustrój wykorzystuje składniki pokarmowe i miejsce w organizmie nie uszkadzając go.

• Pasożytnictwo - pasożyty lub drobnoustroje zdolne do niekorzystnego działania chorobotwórczego na organizm.

• Biocenoza - zbiór mikroorganizmów w organizmie, utrzymujących się ilościowo i jakościowo w stanie korzystnej równowagi biologicznej. O korzystnym znaczeniu biocenozy mikroorganizmów dla organizmu człowieka przekonano się podczas antybiotykoterapii, która niszczyła bakterie symbiotyczne i komensalne wywołując awitaminozę, grzybice.

PODSTAWOWE POJĘCIA W EPIDEMIOLOGII
CHORÓB ZAKAŹNYCH

• Zarazek = drobnoustrój chorobotwórczy - czynnik etiologiczny choroby zakaźnej - szerokie pojęcie - obejmuje bakterie, wirusy, pierwotniaki i grzyby. Zarazki są pasożytami przystosowanymi do życia w organizmie człowieka lub zwierzęcia.

• Rezerwuar zarazków - środowisko ludzkie i zwierzęce wraz z warunkami naturalnymi na ograniczonym terenie,
  w którym krąży drobnoustrój wywołujący określoną chorobę.

• Zasiedlenie - przeniesienie się do organizmu noworodka
  ( dotychczas jałowego) drobnoustrojów symbiotycznych
  komensalnych na skórę i błony śluzowe.

Źródło zakażenia (pierwotne) -organizm ludzki lub zwierzęcy w którym występują i rozmnażają się drobnoustroje chorobotwórcze i które przedostając do otaczającego środowiska mogą zakażać dalsze wrażliwe organizmy. Źródłem zakażenia mogą być :

• chorzy ludzie i chore zwierzęta,

• nosiciele (zdrowi i ozdrowieńcy),

• zwłoki ludzi lub zwierząt przez krótki czas po śmierci,

• zwierzęta poddane ubojowi.

Źródło zakażenia wtórne, okresowe, krótkotrwale to mikrośrodowisko wodne i glebowe lub pokarmowe (lody, mleko, produkty mięsne) w którym drobnoustroje chorobotwórcze (dostające się ze źródeł pierwotnych) rozmnażają się w chwilowo dogodnych dla nich warunkach (ciepło, lato). Źródła te ulegają zwykle naturalnej likwidacji po wyczerpaniu pożywienia, zmianie temperatury lub wilgotności powietrza.

Nosicielstwo - stan równowagi immunobiologicznej wytwarzającej się między drobnoustrojem a zakażonym organizmem. Osobę bez objawów chorobowych, ale wydalającą zarazki z kałem, moczem, plwociną lub złuszczającą się skórą nazywamy nosicielem.

Podział nosicieli:

• Nosiciele zdrowi - nie chorowali - typowy obraz zakażenia bezobjawowego.

• Nosicielstwo przedchorobowe - przed ujawnieniem się choroby (wzw B, AIDS ).

• Nosicielstwo ozdrowieńców - po przebytej chorobie - stałe lub okresowe.

Drogi szerzenia się zarazków i drobnoustrojów:

Drogi bezpośrednie:

• Droga łożyskowa w czasie ciąży

• Droga pochwowa w czasie porodu

• Kontakty bezpośrednie- pocałunki, stosunki płciowe, podawanie ręki

• Ukąszenia i zadrapania przez zwierzęta

• Kontakty bezpośrednie z chorym podczas badań
  i zabiegów lekarsko - pielęgniarskich

Drogi pośrednie :

• Droga powietrzno - kropelkowa i powietrzno - pyłowa

• Droga pokarmowo - wodna, lub tylko pokarmowa lub wodna

• Przedmioty codziennego użytku w tym droga jatrogenna ( niezamierzone przenoszenie przez narzędzia używane podczas rozpoznawania i leczenia chorób - igły, strzykawki, instrumenty skopowe)

• Gleba - laseczki beztlenowe

• Owady - muchy, kleszcze, wszy, pchły, komary, pluskwy, stawonogi,

• Wrota zakażenia - mogą to być wszystkie otwory naturalne ciała ludzkiego oraz uszkodzona skóra, przez które dostają się zarazki do organizmu z otaczającego środowiska.

• Okres wylęgania - czas od wniknięcia zarazka do organizmu do wystąpienia pierwszych objawów chorobowych

• Epidemia - nadmierna zapadalność na określoną chorobę w określonej czasowo i terytorialnie populacji.

• Endemia - występowanie choroby wśród ludności na określonym terenie w natężeniu utrzymującym się przez wiele lat na podobnym poziomie.

• Pandemia - epidemie szybko rozprzestrzeniających się chorób zakaźnych, obejmujących swoim zasięgiem kilka państw, jeden
  z kontynentów lub cały świat.

• Gospodarz - organizm kręgowca lub bezkręgowca, który jest wrażliwy na zakażenie określonym drobnoustrojem - zarazkiem

• Przenosiciel - stawonóg lub kręgowiec, który przenosi zarazki z jednego gospodarza na innych - mechanicznie lub w narządach wewnętrznych

• Łańcuch epidemiczny - kolejne etapy przenoszenia się drobnoustrojów z jednego gospodarza na drugiego, tego samego lub innego gatunku. W tym przypadku występują: źródło zakażenia, droga lub drogi przenoszenia i wrota zakażenia albo organizm wrażliwy. Łańcuch taki może być jednoogniwowy, gdy między źródłem zakażenia i wrażliwym organizmem pośredniczy jeden element środowiska (woda, krople śluzu, kleszcze) lub wieloogniwowy, gdy pośredniczy w nim więcej elementów.

• Sanityzacja - czynność prowadząca do zmniejszenia ilości drobnoustrojów - wietrzenie pomieszczeń, mycie rąk, ciała, zamiatanie, odkurzanie, wycieranie na mokro, malowanie ścian, pranie bielizny, filtrowanie powietrza.

• Deratyzacja - odszczurzanie - dotyczy szczurów i myszy, które są często nosicielami lub przenosicielami drobnoustrojów.

• Dezynfekcja czyli odkażanie - zespół czynności zmierzających do zabicia zarazków chorobotwórczych

• Dezynsekcja - niszczenie szkodliwych dla człowieka owadów, pajęczaków, skorupiaków - drogi przenoszenia zarazków. Najczęściej jest to odwszawianie, walka
  z muchami, pchłami, komarami i kleszczami.

• Kordon sanitarny - przymusowe i całkowite przerwanie wszelkiej łączności z obszarem objętym epidemią określonej, ostrej i niebezpiecznej choroby zakaźnej - cholera, dżuma, żółta gorączka, dur plamisty; dawniej ospa prawdziwa.

• Kwarantanna - odosobnienie i poddanie obowiązkowej obserwacji lekarskiej zdrowych ludzi ( i zwierząt ), którzy zetknęli się z chorymi lub przyjechali z terenów endemicznych, gdzie panują choroby wysoko zakaźne.

---