Historia Uzdrowiska Szczawnica
Szczawnica pomiędzy zdrojowiskami galicyjskimi zajmowała pierwsze miejsce. Pierwszeństwo to zjednała sobie nieporównywalnym pięknem, górzystym położeniem, duża skutecznością wód mineralnych, niezrównaną gorliwością właścicieli dla jej wzrostu i upiększania.
Wody szczawnickie były znane od dawien dawna, to od nich pochodzi nazwa miejscowości notowana w źródłach historycznych już w XIV w. Na szczawie - bo tak nazywa się miejscowa woda, górale wypiekali placki i gotowali potrawy co nadawało im specyficznego smaku. Stosowali tę wodę jako lekarstwo na różne dolegliwości. Wody te przez dziesięciolecia zyskiwały coraz szerszy rozgłos, tak iż w 1780r. przybywali tu w celach leczniczych mieszkańcy okolicznych miast i wsi.
W 1810 r. została przeprowadzona pierwsza chemiczna analiza wód źródła (obecnie Józefiny i Szymona) wykonana przez doktora Rhodiusa. Z roku 1811 pochodzi pierwszy oficjalny dokument zawiadamiający o leczniczych źródłach w Szczawnicy oraz o funkcjonowaniu prowizorycznych łazienek kąpielowych. od 1811 r. oba źródła przeszły w posiadanie górala szczawnickiego Józefa Zachwiei. Została zawarta z nim umowa o butelkowaniu i rozsyłaniu niewielkiej partii leczniczej wody.
W roku 1820 Zachwieja odsprzedał źródła Janowi Kutschwrze, mieszczaninowi z Gniazd na Spiszu (obecnie teren Słowacji). Natomiast dożo wcześniej bo w 1770 r. rodzina Szalayów, węgierska rodzina osiadła w Galicji.(ro musze sprawdzić) to właśnie jej potomkowie Józef i Stefan Szalayowie w 1828 r. nabyli dobra szczawnickie, a potem od Jan Kutschwera również źródła i zabudowania zdrojowe. Szalayowie wznieśli kilka budynków, z których najbardziej okazałym był gmach zwanych „Zamkiem”(obecnie w tym miejscu stoi Inhalatorium). Po śmierci Stefana (1838 r.) zarząd nad Uzdrowiskiem przejął jego syn Józef Szalay. Rozpoczął się wówczas okres intensywnego rozwoju Szczawnicy. Józef Szalay sam projektował i zlecał budowę obiektów zdrojowych. Na nowo ujmował istniejące źródła Józefina, Stefan, Szymon a nowo odkrytym nadawał imiona; Magdalena (1839) Waleria (1840), Aniela i Helena (1844), Jan (1869), zlecał przeprowadzanie ich analiz chemicznych. Od roku 1840 utworzył stanowisko lekarza zdrojowego, które przez kilkadziesiąt lat zajmował Onufry Trembacki. Józef Stefan Szalay uruchomił na dużą skalę butelkowanie wód mineralnych i ich rozsyłkę. Wysyłał bezpłatnie skrzynki z wodą ze źródeł do przytułków i szpitali w Wiedniu i we Lwowie. W roku 1857 przyjechał po raz pierwszy do Szczawnicy Józef Dietl - lekarz, balneolog, profesor UJ, prezydent Krakowa, propagator polskich uzdrowisk.
To on doprowadził do wyrównania jakości uzdrowiska do standardów europejskich. By uhonorować zasługi Dietla Szaly zaprojektował i wzniósł w 1865 r. w centrum zdrojowiska obelisk z tablicą pamiątkową. W 1867 r. szczawnickie wody mineralne zostały zaprezentowane na wystawie w Paryżu. Szczawnica cieszyła się w tym okresie wielką popularnością, przyjeżdżali goście z Węgier, Królestwa Polskiego i Niemiec w tym wiele polskich rodzin arystokratycznych, hierarchii kościelnych osobistości kultury - pisarze, poeci, malarze.
W roku 1860 w pobliżu źródeł Aniela, Helena i Szymon na tzw. Miedziusiu powstał Dolny Zakład Zdrojowy. Szalay wydzierżawił Spółce Zdrojowisk Krajowych na okres pięćdziesięciu lat 17,5 morga gruntu z zastrzeżeniem urządzenia tak Zakładu Kąpielowego. W roku 1865 Dolny Zakład Kąpielowy został oddany w dzierżawę Teodorowi Baranowskiemu i Władysławowi Dąbskiemu. W roku 1872 dzierżawa zakładu przeszła w ręce rodziny Tomanków, a w 1888r. prawa do niej nabył dr Józef Kołączkowski. Zakład dolny pozostawał w dzierżawie aż do roku 1909. Po śmierci Józefa Szalaya w roku 1876 zgodnie z jego zapisem testamentowym właścicielką Górnego i Dolnego Zakładu Zdrojowo-Kompielowego została Akademia Umiejętności. Do zarządzania Uzdrowiskiem powołano Komitet Administracyjny w składzie: Feliks Szlachtowski, Władysław Ściborski i Karol Estrecher. W roku 1884 nastąpiło otwarcie wybudowanego przez Akademię Dworca Gościnnego. Staraniem akademii dokończono budowę drogi biegnącej wzdłuż Dunajca do Czerwonego Klasztoru, którą rozpoczną jeszcze Józef Szalay. Szczawnica potrzebowała jednak szybkich postępów w lecznictwie uzdrowiskowym, w którym przybywało urządzeń leczniczych, sanatoryjnych i hotelowych. Akademia nie była w stanie temu sprostać, toteż podjęła decyzję o oddaniu dzierżawę Górnego Zakładu Zdrojowego w związku z tym w roku 1893 nabył ją Feliks Wiśniewski. W kolejnych latach w Uzdrowisku dało się zauważyć oznaki zaniedbania, dlatego też do Akademii zaczęły napływać skargi na nowego dzierżawcę. W tym czasie przybył w Szczawnicy prywaty zakłady leczniczy: wodoleczniczy i inhalacyjny. W roku 1889 dzierżawca Dolnego Zakładu Zdrojowego lekarz Józef Kołączkowski wybudował Zakład Wodoleczniczy, popularnie zwany Hydropatią, a na terenie Górnego Zakładu w willi Pod Bogarodzicą w 1890r. powstał Zakład Inhalacyjny, prowadzony przez lekarza Michała Jonachę. Z początkiem XX w . Akademia Umiejętności wystawiła Uzdrowisko na sprzedaż, w 1909 r. nabył je Adam Stadnicki. Zaraz potem zostało ono gruntownie zmodernizowane. Przeprowadzono remont wszystkich budynków zakładowych. Stadnicki zakupił kilkadziesiąt hektarów przyległych do zakładu, zalesił je i powiększył parokrotnie park zdrojowy. Nabył wille Warszawiankę i Litwinkę, gdzie urządził Pensjonat Zdrojowy, następnie willę Janinę, Ukrainkę, Helenę i łazienki Jana. Zlecił prof. Leonowi Marchlewskiemu ponowne przebadanie szczawnickich wód kruszcowych. Uruchomił Zakład Hydropatyczny i Łazienki, w których kąpiele stosowane na bazie wody Jan. Zainstalował elektrownię i wprowadził wodociągi z kanalizacją. W 1926 r. na mocy nowej ustawy powołał w Uzdrowisku Komisję Zdrojową. W latach 1931 - 1934 zmodernizował wnętrze pijalni Domu nad Zdrojami, a w 1936r. otworzył nowoczesne Inhalatorium. Dwa lata później wraz z córką Marią i jej mężem Stefanem Świeżawskim wystawił komfortową willę Pod Modrzewiami. Częstymi gośćmi bywali tutaj przedstawiciele wielu znanych rodów, z którymi Stadniccy byli spokrewnieni, wśród nich arcybiskup Adam książe Sapiecha, metropolita krakowski (brat matki hrabiego), późniejszy kardynał. W okresie wojny Uzdrowisko w Szczawnicy było niedostępne dla Polaków. 18 marca 1948 roku zostało upaństwowione przez władze na podstawie zarządzenia ministra zdrowia. 26 lutego 1953 r. zarządzeniem ministra zdrowia na podstawie dekretu z dnia 26 października 1950r.o przedsiębiorstwach państwowych powołano Przedsiębiorstwo Państwowe Uzdrowisko Szczawnica. W 1999r. PPU Szczawnica zostało przekształcone w spółkę akcyjną Przedsiębiorstwo Uzdrowisko Szczawnica. W 2005r. rząd polski zwrócił potomkom Adama Stadnickiego prawa do uzdrowiska. Spółka Thermaleo reprezentująca spadkobierców Adama Stadnickiego przejęła pakiet większościowy Uzdrowiska Szczawnica. Rozpoczną sie proces przywracania kurortowi dawnej świetności. W 2008r. odtworzono w historycznej formie wschodnią pierzeję placu Dietla. Dom nad Zdrojami, mieszczący pijalnię szczawnickich wód mineralnych i galerię, kawiarenkę Helenka i dwie wille: Holenderkę i Szwajcarkę. W 2009r. został oddany pięciogwiazdkowy hotel Modrzewie Park, w 2010r. Muzeum Uzdrowiska, a w 2011r. Dworek Gościnny. 1.06.2012r. prezesem zarządu Przedsiębiorstwa Uzdrowisko Szczawnica S.A. został Krzysztof Mańkowski, prawnuk Adama Stadnickiego.
Bibliografia:
Węglarz B.A. (05/2/2013 Pieniny -polski region- kwartalnik) 200lat Uzdrowiska Szczawnica Warszawa: Publisher Thermaleo Sp. z o.o.