Lidia Beskid.
Analiza skali, dynamiki i społecznego rozkładu procesów pauperyzacji i marginalizacji.
Różne linie ubóstwa:
podejście normatywne ( minimum socjalne i minimum egzystencji)
podejście parametryczne ( tzw. względne linie ubóstwa )
wielowymiarowa metoda badania ubóstwa - uwzględnia nie tylko dochodowe ( i wydatkowe) wyznaczniki warunków życia, ale wykorzystuje zarówno podejście obiektywne, jak i subiektywne. Nie prowadzi ona do ustalenia linii ubóstwa o charakterze punktowym - ograniczenie użytecznosci.
Wybór linii ubóstwa ma znaczenie polityczne - im niższa jest progowa wartość linii ubóstwa, tym mniejsza część społeczeństwa zaliczona zostanie do populacji ubogich.
Wybór linii ubóstwa - przesłanka obiektywna -poziom osiągniętego w kraju rozwoju gospodarczego, mierzonego wartością PKB, dochodu dyspozycyjnego i spożycia indywidualnego na 1 mieszkańca oraz poziom życia mierzony dochodem rozporządzanym lub wydatkami na jednostkę ekwiwalentną.
Im niższy jest poziom rozwoju, tym linia ubóstwa wyznaczająca warunki biologicznego przetrwania jest bliższa przeciętnemu poziomowi dochodu dyspozycyjnego.
Za zastosowaniem badania biedy za pomocą linii ustalanych w sposób normatywny przemawia to, że wyznaczają one skrajne granice obszaru ubóstwa = wyrażają klarowną i już akceptowaną społecznie definicję tego zjawiska.
Do tej pory ani minimum egzyst ani minimum socjalne nie stanowią ustawowo umocowanej kategorii polityki społecznej ani kryterium dochodowego uprawniającego do uzyskania świadczeń z pomocy społecznej.
Wpływ cen na różnice w poziomie minimum socjalnego.
Ceny różnicują w terenie koszt „koszyka” żywnościowego, wchodzącego do minimum socjalnego, w granicach od plus 12,6 do minus 7% w stosunku do średniej krajowej.
Związki między zróżnicowaniem kosztów wyżywienia a określonymi cechami społecznymi badanych terenów:
a) obszary o wysokiej stopie ubóstwa nie są obszarami o relatywnie niskim koszcie wyżywienia = ceny żywności pogłębiają ubóstwo.
b) brak związku między stopą bezrobocia a poziomem kosztów wyżywienia.
c) najniższe koszty wyżywienia charakteryzują obszary rolnicze, najwyższe wielkie miasta i ich okolice oraz niektóre obszary przygraniczne.
Cechy i zasięg ubóstwa w latach 1996 -1997
Badanie to - diagnoza populacji ubogich, podlegających ubóstwu absoultnemu= wyznaczonemu przez linie graniczne minimum socjalnego i minimum egzystencji ( linie te oddzielają przestrzeń ubóstwa przy przyjęciu dwuch skrajnych definicji: zapewnia normalne funkcjonowanie w społeczeństwie - niedostatek, oraz druga oznaczająca skrajną nędzę ), oraz ubóstwa względnego = skoncentrowanego poniżej relatywnej linii konsumpcji.
Dynamika ubóstwa:
- lata 1990 -1994 - silny wzrost ubóstwa, nowa bieda.
- lata 1995 -1996 - zahamowanie wzrostu, a nawet stopniowego obniżania się skali i głębokości ubóstwa absolutnego i stabilizacji ubóstwa względnego, ale równocześnie utrwalanie się ubóstwa wywołanego bezrobociem strykturalnym.
- 1997 - wzrasta zasięg i głębokość i względnego i absolutnego, wzrost rozwarstwienia dochodów.
1996 - około 47% Polaków żyła w gospodarstwach domowych, w których poziom wydatków był niższy od minimum socjalnego, więc poniżej granicy określającej sferę niedostatku i ostrzegającej przed ubóstwem
Czynniki sprzyjające staremu i nowemu ubóstwu.
Nowi ubodzy = bezrobotni i ludność powiązana z rolnictwem.
Nawiększy odsetek i najgłębsze ubóstwo występują w gospodarstwach utrzymujących się z niezarobkowych źródeł. Są to gospodarstwa objęte bezrobociem, gospodarstwa bez stałego źródła utrzymania .Duże ubóstwo u rolników.
Ubóstwo kształtowane jest przez:
wielodzietność - niekorzystna relacja osób pracujących do nieaktywnych zawodowo.
poziom wykształcenia głowy gospodarstwa domowego.
charakter pracy - robotnicy 8 razy częściej ubodzy.
miejsce zamieszkania gospodarstwa domowego - wieś, skrajne grupy wiekowe
bezdomni
czynniki sprzyjające skrajnemu ubóstwu.
w najtrudniejszej sytuacji rodziny utrzymujące się ze źródeł niezarobkowych innych niż emerytura czy renta.
w sferze ubóstwa przede wszystkim osoby na stanowiskach robotniczych
gospodarstwa powiązane z rolnictwem
rodziny emerytów i rencistów - co 20 osoba w skrajnym ubóstwie
bezrobocie, szczególnie długotrwałe
niski poziom wykształcenia
rodziny z małych ośrodków miejskich częściej w ubóstwie, WIEŚ
rodziny ludzi młodych, będących w fazie rozwojowej, wychowujące dzieci.
zagrożenie ubóstwem tym większe im liczniejsze gospodarstwo domowe. Rodziny wielodzietne!
Ekonomiczne czynniki zagrożenia marginalizacją społeczną.
Dwie metody badania zagrożeń marginalizacją społeczną gospodarstw domowych:
1) społeczna charakterystyka gospodarstw domowych dotkniętych głębokim wielowymiarowym ubóstwem
2) zbadano zagrożenia marginalizacją osób dorosłych, wynikające z niskiego dochodu, który ogranicza ich dostęp do rynku towarów i usług, oraz bezrobocia trwałego, które wyklucza uczestnictwo na rynku pracy.
Badano również subiektywny wyznacznik : zadowolenie z życia.
Zakres ubóstwa wielowymiarowego gospodarstw domowych.
czynnik decydujący : miejsce zajmowane na rynku pracy. Gospodarstwa bezrobotnych 40% populacji gospodarstw w ubóstwie, gospod robotników niewykwalifikowanych 18%, potem osoby z rentami, niskie wykształcenie, osoby młode, rodziny wielodzietne.
na ubóstwo mierzone wskaźnikiem syntetycznym warunków życia ( sytuacja mieszkaniowa + wyposażenie w dobra trwałe ) najsilniej wpływają czynniki demograficzne : miejsce zamieszkania, poziom wykształcenia.
kumulacja niekorzystnych warunków życia w: gospodarstwach jednoosobowych ( częściej mężczyźni ), rodzinach matek lub ojców samotnie wychowujących dzieci, małżeństwa wielodzietne, gospodarstwa miejskie.
kumulacja złych warunków życia w rodzinach emerytowanych rolników, rencistów, niewykwalifikowanych robotników. Im niższe wykształcenie tym większe prawdopodobieństwo życia w ogólnie złych warunkach.
słaba korelacja między trudną sytuacją dochodową gospodarstwa domowego a kumulacją złych warunków życia: A) dochód jakim rozporządza gospodarstwo domowe w krótkim czasie jest tylko jednym z czynników warunkujących jego zamożność. B) zjawisko dekompozycji cech statusu materialnego.
współwystępowanie ubóstwa materialnego oraz ubóstwa ocenianego z p. widzenia życia koncentruje się w określonych grupach gospodarstw domowych : dotkniętych bezrobociem, osoby samotne, gosp osób niepełnosprawnych, pobierających renty inwalidzkie, rolników.
zdecydowana większość : gosp o niskim poziomie wykształcenia.
w tych gospodarstwach - przesłanki do procesów marginalizacji.
Kumulacja czynników sprzyjających społecznej marginalizacji.
Zła sytuacja dochodowa:
-gospodarstwa wieloosobowe
-osoby o niskim poziomie wykształcenia
-osoby bezrobotne
-mieszkańcy wsi
-dziedziczenie ubóstwa
-rodziny i niskim statusie społeczno -zawodowym. 90% osób o relatywnie niskich dochodach=ojciec bez wykształcenia., rodziny robotnicze, chłopskie.
Długookresowe bezrobocie:
- wśród osób bezrobotnych około 4%to osoby pozostające w syt bezrobocia dłużej niż 1/2 roku, w tym 57% to mieszkańcy miast.
-w populacji stale bezrobotnych większość to kobiety
-gospodarstwa wieloosobowe
-osoby o niskim poziomie wykształcenia
-poczucie frustracji
Niezadowolenie z życia.
- ocena ogólnego zadowolenia z życia jako wskaźnik życiowego systemu lub porażki. Zadowolonych 60%.
-związek między poziomem zadowolenia z życia a poziomem wykształcenia, rodzajem aktywności ekonomicznej i wiekiem. Najczęściej niezadowolone są osoby które nie ukończyły nawet szkoły podstawowej, najrzadziej osoby z wykszt wyższym; najbardziej niezadowolone osoby bezrobotne, utrzynujące się z rent inwalidzkich, ludzie starsi.
- ludzie o gorszym stanie zdrowia, niemające przyjaciół, o mniejszym poczuciu bezpieczeństwa finansowego.
Osoby owdowiałe i rozwiedzione bardziej narażone na działanie 3 wymienionych tych.
Zdecydowana większość ze środowisk robotniczych bądź chłopskich.
Osoby zagrożone marginalizacją odziedziczyły po swoich rodzicach też niski poziom wykształcenia. W większości osoby te zetknęły się z ubóstwem już w młodości, w czasie dzieciństwa.
We współczesnych społeczeństwach jednym z podstawowych czynników sprzyjających marginalizacji jest osłabienie więzi społecznych.
Niepełnosprawność jako czynnik marginalizacji.
Badanie.
badanie osób niepełnosprawnych z punktu widzenia barier ich uczestnictwa w społeczeństwie.
niepełnosprawność jako przyczyna marginalizacji społ jest cechą jednostek lub zbiorowości odpowiedzialną za ich niedostosowanie do wymogów systemu społecznego i za usunięcie na margines życia społecznego.
u podstaw marginalizacji osób niepełnosprawnych znajduje się specyficzne przemieszczenie socjokulturowe jednostki - załamanie się poprzednich konfiguracji ról i relacji społecznych z powodów deficytów fizycznych czy psychicznych, jako skutek panujących norm.
gdy wytrącenie takie ma charakter trwały, a jednostka nie jest w stanie odbudować swoich poprzednich ról , następuje proces utrwalania się i pogłębiania deprywacji jej psychicznych i materialnych potrzeb = proces marginalizacji.
czynnik marginalizujący: ograniczenia materialne, mieszkaniowe, edukacyjne, zatrudnieniowe, w rehabilitacji, również SPOŁECZEŃSTWO jako całość, z jego uprzedzeniami
Ograniczenia funkcjonalne.
Z niepełnosprawnością mamy do czynienia wtedy, gdy stopień ograniczeń sprawności funkcjonalnej i aktywności życiowej jednostek utrudnia im pełnienie właściwych dla nich podstawowych ról społecznych. - poza zasięgiem tej miary inwalidzi BIOLOGICZNI
Grupy inwalidzkie:
- przyznawane przez Komisję do spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia
- mają je tylko ci niepełnosprawni, którzy w ciągu swego życia nabyli uprawnienia do renty inwalidzkiej.
„zdrowi inwalidzi” - mimo zaliczenia do kategorii niepełnosprawnych nie deklaruja żadnych ograniczeń sprawności.
Niepełnosprawność - najczęściej ograniczenie sprawności fizycznej. Najczęściej sa to schorzenia i dysfunkcje narządów ruchu ( 53%), choroby serca i układu krążenia (41%), choroby wewnętrzne (25%)
odczuwane ograniczenia funkcjonalne w najpoważniejszy sposób zakłócają możliwość pełnienia ról zawodowych (39%), ról małżeńskich i rodzinnych (31%).
Społeczne korelaty niepełnosprawności.
miejsce zamieszkania - WIEŚ
płeć - KOBIETY
wiek - LUDZIE STARZY
wykształcenie - NISKIE
złe materialne warunki życia i sytuacja mieszkaniowa( najczęstsze źródło dochodu - renta, emerytura )
instytucje życia społecznego i niepełnosprawni.
- rządowe instytucje wspomagające:
leczenie specjalistyczne i rehabilitacja lecznicza
praca i rehabilitacja zawodowa
edukacja
pomoc materialna i świadczenia opiekuńcze
- organizacje pozarządowe: PKPS, Caritas, Polski Związek Walki z Kalectwem
- rodzina - jej ogromna rola w przeciwdziałaniu marginalizacji.
Społeczna marginalizacja może być efektem różnych kompozycji czynników: zdrowotnych, strukturalnych, instytucjonalnych, rodzinnych, motywacyjnych... - różne efekty wypadania na margines.
1