Retoryka kom. społ IV r.

I sem. r akad. 2008/2009

1. Erystyka -sztuka walki na słowa. Próba klasyfikacji chwytów erystycznych.

2. Techniki erystyczne w dyskursie publicznym

3. Pojęcie dyskusji i zasady dyskutowania

4. Dyspozycja i sposoby wzmacniania argumentów

5. Amplifikacja i jej metody

6. Elokucja - przegląd problematyki

7. Figury per ordinem i okres retoryczny

8. Tropy: metafora i ironia

9. Teorie figuracji

10. Sztuka pamięci i jej kontynuacje

11. Akcja retoryczna: język ciała, język gestów

12. Problemy oceny skuteczności perswazji

13. Przegląd współczesnych zastosowań retoryki

14. Ćwiczenia w wygłoszeniu i ocenie mowy

Ogólne:

H. Lausberg: Retoryka literacka. Podstawy wiedzy o literaturze;

J. Ziomek: Retoryka opisowa;

M. Korolko: Sztuka retoryki. Przewodnik encyklopedyczny;

K. Szymanek: Sztuka argumentacji;

A.Schopenhauer: Erystyka, czyli sztuka prowadzenia sporów; M. Kochan: Pojedynek na słowa. Kraków 2005; T. Hołówka: Błędy, spory, argumenty; M. Tokarz: Argumentacja, perswazja, manipulacja. Gdańsk 2006; Marciszewski W.: Sztuka dyskutowania. Warszawa 1994 [popul.]; - Lemmermann H.: Komunikacja werbalna. Szkoła dyskutowania. Wrocław 1997 [popul.]; A. Gorzkowski: In principio erat... Pragmatyczne aspekty topiki egzordialnej. W: Retoryka dziś. Teoria i praktyka. Red. R. Przybylska i W. Przyczyna. Kraków 2001; G. Lakoff, M. Johnson: Metafory w naszym życiu. J. Antas: Gest, mowa a myśl. W: Językowa kategoryzacja świata; J.Pstrąg: Werbalne i niewerbalne techniki i strategie konwersacyjnego oponowania na materiale debat telewizyjnych. Kraków 2004; A Wierzbicka: System składniowo-stylistyczny prozy polskiego renesansu [rozdz. wstępny]; F. Yates: Sztuka pamięci; M. Rusinek: Między retoryką i retorycznością. Kraków 2003; M. Atkinson: Our Master`s Voices;

Test - retoryka III r. SD 2007/2008

1.Określ miejsce retoryki w systemie sztuk wyzwolonych. Jakie są tego konsekwencje dla jej rozumienia?

2. Topos, to jeden z terminów klasycznej retoryki, który zyskał ogromną popularność, a jednocześnie jego rozumienie stwarzało i stwarza liczne trudności. Wskaż kilka problemów związanych z definiowaniem toposu.

3. Okeśl rodzaj mowy. Jakie sa funkcje tego rodzaju retorycznego?

Odeszła chwała, zaszło słońce,które ogrzewało i oświecało nasze istnienie, my zaś drżymy w chłodnej ciemności. Wolelibyśmy nie mieć takich odczuć. Przecież ta chwała, którą oglądaliśmy przez wszystkie te lata, ten mąż płonący boskim ogniem, także i nas odmienił. Tacy, jakimi jesteśmy, zostaliśmy przezeń ukształtowani przez te lata: także wielu z nas chwyciło małą iskierkę z tego boskiego ognia, a ta iskierka stała się większa, silniejsza, sprawiając, że pracowaliśmy w pewnej mierze według wytyczonych przezeń linii postępowania. Kiedy go tak wychwalamy, nasze słowa wydają się raczej małe, a jeśli go wychwalamy, to w pewnym stopniu chwalimy samych siebie. Wielkim i wibitnym ludziom stawia się pomniki z brązu i marmuru, lecz temu człowiekowi płonącemu boskim ogniem udało się to, że jeszcze za życia był czczony jak świętość w wielu milionach serc, tak więc wielu z nas - choć w nieskończenie mniejszym stopniu - stało sie niejako po części tworzywem, z którego on był uczyniony. Ogarnął w ten sposób całe Indie jak długie i szerokie, jednakże nie pałace, miejsca wybrane czy zgromadzenia, lecz każdą wioskę, każdą chatę ludzi maluczkich i cierpiących. On żyje w sercach milionów i będzie żyć na wieki.

4. Na podstawie następującego fragmentu określ status. Wyjaśnij, czego dotyczy spór.

Bezsprzecznem jest więc, ze Smoleński zadał Gablerowi śmierć, ulegając jego woli. Co go do tego skłoniło, czy była to litość, które wedle kodeksu karnego jest drugim istotnym momentem przestepstwa, przewidzianego w art. 46? Pomimo że zmarły Gabler zeznał w tej kwestii bardzo niewiele, a zeznania Smoleńskiego są dość mgliste, to jednak bez większego wysiłku możemy ustalić, jeżeli nie dokładną treść, to w każdym razie uczuciowy ton przedśmiertenj rozmowy dwóch przyjaciół, której zakończeniem były strzały, zaboijające jednego, a ciężko raniace drugiego mlodego człowieka i tym sposobem możemy sobie odpowiedzieć na pytanie, czy uczucie litości, współczucie, wzajemnie względem siebie uczuwane, było motywem ich decyzji, ostatecznym impulsem ich czynu.

5. Przeczytaj fragment kazania i wykonaj polecenia:

a/ Co to jest etos mówcy? Zanalizuj etos.

b/ Jak mówca określił swoje audytorium? Dokonaj jego analizy.

Moi ostomillsi! Kie przed wiekami Mojżesz z Panym Bogiem godoł, to na górze, na ftorej się to stało, pojawiła się chmura. No i dziś podobnie. Kie my dziś z Panym Bogiem godać zacynomy, chmura zstąpiła na nos, coby był znak, ze Bóg między nami jest. Trza nom dziś zadumać się na chwile przy tyk słowak Pana Jezusa, co my ik słyseli: „Zabiegojcie nie o pokarm, co ginie, ale o pokarm, co trwa. O pokarm żywota wiecznego”. Starojcie się o pokarm, co trwa, bo przecie nie samym chlebem żyje człowiek!

Ostomilsi! Przyśliście tu domordowani, robi się zimno, dopocyni, a kozdy niósł na plecach jakie takie jedzynie i jakie takie picie. Tyn chlyb z masłem, tamtyn syr, tamtyn moze jesce kełbasy porwoł, trafi się moze jesce jaki moskol abo i oscypek - co by Wom głód nie dopiók. No ni ma co pedzieć - zapobiegliwiście! Cłek zapobiegliwy to jest taki cłek, co biydzie zabiego. Jesce biyda daleko, a on już tyj biydzie zabiego - jako i Wy. No i myślicie se: „E co tyz to tu dziś usłysymy - na tyj górze, w tyj mgle, w tym wietrze? Co nom tyz ksiądz powiy?” I słysymy: „starojcie się nie o pokarm, co ginie, ale o pokarm zywota wiecnego.” I w tym miejscu niekze kozdy z Wos - mali, duzi - nad sobą się zamyśli. Bo wiycie, jak to jest: staromy się o jadło, o picie, moze niejedyn zdrowie w tym staraniu popsuł. A Pon Jezus godo: pokarm zywota wiecnego - to jest jedno starania godne. Bo som jest w cłeku głody rozmaite. Głód głodowi nierówny. Tak i zaspokojenia musom być niejednakie. Cy my to cujemy? Cy nom nase jadło pasuje do nasego głodu?

Bedziemy se dziś, kochani moi, godać o ludzkim głodzie. Ale nie o tym głodzie, co go ludzkim chlebem zaspokoi, ino o tym głodzie, co w duchu cłowieka jest, co duchowego jodła wymaga. [Ks. Józef Tischner: Pokarm dla dusy [ 4 sierpnia 1985 r. pod Turbaczem]

6. Odtwórz zastosowany w wybranym tekście entymemat, rozpisując go do pełnej postaci sylogizmu. Jaki element wnioskowania został przemilczany i czemu to służy?

a/ U. Eco Jak napisać pracę dyplomową: Może się zdarzyć, że powinieneś podziękować za pomoc uczonemu, którego twój promotor nie znosi lub nie ceni. Przykry wypadek w życiu naukowym, ale to twoja wina.[...] Jeśli [...] twój promotor jest starym draniem, skłonnym do gniewu, popędliwym i dogmatycznym, nie powinieneś był pisać pracy u takiego indywiduum. A jeśli już zdecydowałeć się pisać u niego pracę, bo mimo swoich wad wydawał ci się dobrym opiekunem naukowym, bądź konsekwentnie nieuczciwy: nie cytuj tego drugiego, ponieważ zdecydowałeś, że będziesz tej samej rasy, co twój promotor.

b/ Z Dzierżyńskim sprawa jest poważna, bo jego życiorys i białoruskie korzenie prześwietliło miejscowe KGB w toku poważnych badań nad własną historią. Zdaniem uczonych z KGB, jednym z kluczowych argumentów na rzecz białoruskości Dzierżyńskiego jest to, że znał on białoruski oraz to, że na całym świecie uważany jest za krwawego kata i oprawcę, a na Białorusi - nie. Nasi uczeni uczciwie przyznają, że powaga tych argumentów sprawia, że trudno z nimi polemizować. [S. Mizerski: Sukces białoruskich uczonych. „Polityka” 2008 nr 2]

7. Jaki rodzaj dowodów został wykorzystany w jednej z następujących argumentacji? Opisz je, stosując odpowiednie narzędzia retoryczne.

a/ (Erazm z Roterdamu) Czy nie ma wartości zdanie św. Pawła, że Kościół to ciało złożone z różnych członków, ze wspólną głową Chrystusem? Czy kiedykolwiek walczyło oko z ręką, albo noga z żołądkiem? Panuje harmonia w tym zespoleniu tak niepodobnych od siebie członków. Również w organizmie zwierzęcym panuje zgoda między poszczególnym członkami, a korzyści indywidualne idą na pożytek nie poszczególnego organu, ale wzmacniają całe ciało. Jeśli zagraża coś jakiemuś członkowi, pozostałe śpieszą mu z pomocą. Czy w ciele śmiertelnym już ze swej natury ma być większa spójnia aniżeli w ciele mistycznym, nieśmiertelnym ?

b/ (Łk 12, 22-28) Nie troszczcie się zbytnio o życie, co macie jeść, ani o ciało, czym macie się przyodziać. Życie bowiem więcej znaczy niż pokarm, a ciało więcej niż odzienie. Przypatrzcie się krukom: nie sieją ani żną, nie mają piwnic ani spichrzów, a Bóg je żywi. O ileż ważniejsi jesteście wy niż ptaki. Któż z was przy całej swej trosce może choćby chwilę dołożyć do wieku swego życia? Jeżeli więc nawet drobnej rzeczy nie możecie, to czemu zbytnio troszczycie się o inne? Przypatrzcie się liliom, jak rosną: nie pracują i nie przędą. A powiadam wam: Nawet Salomon w całym swym przepychu nie był tak ubrany jak jedna z nich. Jeśli więc ziele na polu, które dziś jest, a jutro do pieca będzie wrzucone, Bóg tak przyodziewa, o ileż bardziej was, małej wiary?

8. Przywołując pojęcie i zasady analizy autorytetu, skomentuj sentencję:

Kasjusz Dion: Caesar non supra grammaticos (Cezar nie ponad gramatyków, tzn. nie jest autorytetem dla gramatyków)

9. Dokanaj analizy argumentacji w wybranym przykładzie (teza główna, przesłanki wyjściowe, propozycja schematu.

a/ Rosja pod wodzą Władimira Putina została pierwszym w historii imperium telewizyjnym. Potęga państwa, jego dobrobyt, wpływ na światową politykę, sukcesy na Kaukazie, stabilizacja wewnętrzna - o wszystkim tym dowiedzieć się można przede wszystki z telewizji, z informacji czytanych przez spikerów, z wystąpień polityków i urzędników. Nie zaryzykowałbym jednak twierdzenia, że każdy Rosjanin może znaleźć potwierdzenie tych informacji w swoim codziennym życiu. Mało tego, to własnie tryskające petrodolarami lata putinowskicj rządów przekształciły Rosję w kraj wyobcowanych. Mieszkańcom Dalekiego Wschodu trudno jest wyobrazić sobie, jak funkcjonuje centrum kraju. Bilet lotniczy z Władywostoku do Moskwy kosztuje kilka tysięcy dolarów. Natomiast mieszkańcy Moskwy wyjeżdżają za miasto czy do ościennych obwodów jedynie na dacze lub w celach turystycznych. Oczywiście mają świadomość, że życie w stolicy różni się od życia w innych regionach Rosji. Jednak jeszcze od czasów radzieckich uważają to za naturalną kolej rzeczy i nie dziwią się głównemu marzeniu każdego mieszkańca prowincji - żeby przeprowadzić się do Moskwy i pożyć jak człowiek. Z kolei mieszkańcy luksusowych willi przy Szosie Rublowsko-Uspienskiej z trudem wyobrażają sobie, jak żyją zwyczajni moskwianie, którzy rzadko odwiedzają chełpiące się hollywoodzkim bogactwem Żukowki i Barwichy. O narasatjących konfliktach narodowościowych, o nieakceptowaniu uchodźców z kaukazkich republik Rosjji lepiej nie wspominać - grzeszą tym i naród i władza. Taki kraj na jakiś czas rzeczywiście może zjednoczyć tylko telewizor. [Witalj Portnikow: Big father. „Polityka” 2007 nr 47]

b/ Dziś w Rosji pojawił się nowy język. Kiedy prezydent Rosji mówi o demokratach „szakale nawiedzające obce ambasady”; kiedy używa mowy nienawiści powiadając o Czeczenach, że trzeba ich unicestwiać nawet w wychodku; kiedy obserwujemy likwidowanie instytucji społeczeństwa obywatelskiego, zwłaszcza tych, które zajmują się prawami człowieka; kiedy jesteśmy świadkami demonstrowania buty po śmierci Anny Polikowskiej czy Litwinienki; kiedy informuje się nas, że w Czeczenii 99 proc. uprawnionych oddało głos na partię Putina, to nie miejmy żadnych złudzeń - to nie są przypadki. Tutaj nie chodzi o kiksy, to nie są gafy. To jest konsekwentny język imperialny. To konsekwentny język polityka, który nie będąc w stanie odbudować imperium w sensie materialnym, odbudowuje je w sensie wirtualnym, retorycznym... [A. Michnik: Mowa pogrzebowa nad grobem IV Rzeczypospolitej. ]

Erystyka II

Marek Kochan: Pojedynek na słowa. Techniki erystyczne w publicznych sporach. Kraków 2005

chwyty związane z tematem	chwyty oddziałujące gł. na widzów	chwyty wpływające gł. na rozmówcę
„rozmydlenie”, czyli „uogólnienie” - uogólnienie czyichś słów tak, by by osłabic lub wzmocnić zarzut	„do kamery” - zwrócenie się wprost do widzów, by ich pozyskac dla własnej opinii	wyprowadzenie z równowagi- by skompromitował się w oczach publiczności
„szukanie dziury w całym” - wskazanie pozornej lub realnej sprzeczności w czyichs poglądach	autirytet - zamiast uzasadnienia, czesto opinia publiczna wg statystyki	„czarna teczka” - uzycie rekwizytu służącego zdibyciu przewagi nad rozmówcą
„subtelne rozróżnienia” - wskazanie subtelnej różnicy między tym, co może być krytykowane, a co jest w gruncie rzeczy słuszne	drastyczny opis - zilustrowanie swego stanowiska konkretem opisanym szczegółowo, emocjonalnie	„noblesse oblige” - odwołanie się do składnika tożsamości własnej lub rozmówcy (np. zawód, wykształcenie) by uzasadnić opinię lu skłonić do jej przyjęcia
zmiana tematu (mutatio controversiae)	„do laików” - uproszczenie przez sprowadzenie do potocznych sądów	„egzaminator” - ustanowienie przez fakt zadawania pytań relacji społecznej, w której pytający wydaje się ważniejszy
„belka w oku” - wytknięcie błędów, przywar, których istnienie ma unieważnić zauważone wcześniej błędy mówiącego	„przyklejanie etykietek” - zaliczenie poglądów lub zachowania rozmówcy do źle kojarzącej się odbiorcy kategorii pojęć, które ma zwolnić z konieczności zajmowania się daną kwestią	ad personam
nieistotne uścislenia - odwrócenie uwago odbiorców przez skupienie się na jakims nieważnym detali	„słuszne w teorii...” - pozorne przyznanie racji w teorii, a odrzucenie w praktyce
„to już było” - odrzucenie argumentów pod pretekstem, że już ich używano	„strzał do własnej bramki” - wytknięcie rozmówcy, że głosi coś, co przyniesie mu szkodę
„woda na młyn” - przeniesienie rozmowy na niecne intencje, które muszą się kryć pod poruszeniem danego tematu	potok bezsensownych słów
teza lub antyteza - sprowadzenie do alternatywy, w której każda odpowiedź jest dla przeciwnika niekorzystna	„kabaret” - zmiana konwencji rozmowy przez żart „kabaret” - zmiana konwencji rozmowy przez żart
„latająca ryba” - obalenie tezy przez wskazanie jednego, przeciwnego przykładu
fabrykowanie konsekwencji - przejście od tematu na mozliwe skutki, zwłaszcza te, które dotkną odbiorców
retorsio argumenti - wykorzystanie argumentu czy uzasadnienia podanego przez rozmówcę do uzasadnienia przeciwnego stanowiska

Jak się bronić przed erystycznym uzyciem autorytetu:

- uderzenie autorytetem w autorytet

- pokazanie niespójności poglądów autorytetu

-zawłaszczenie autorytetu - pokazanie, że rozmówca nie jest uprawniony do posługiwania się tym autorytetem

- zawężenie pola kompetencji autorytetu

- odrzucenie zasady posłuszeństwa autorytetom

- wykazanie, że krytyka autorytetu jest w istocie korzystna

-atak na autorytet

Arystoteles: O dowodach sofistycznych

Argumenty erystyczne= wnioskują z tego, co się wydaje wiarygodne, ale takie nie jest, lub te, które tylko pozornie wnioskują.

Dowody sofistyczne:

a/ zależne od języka:

homonimia - fallacia aequivocationis: wieloznaczne użycie wyrażenia, np. „wiedzący uczą się” - bo uczyć się i uczyć się języka

amfibolia - fallacia ambiguitatis: dwuznaczność i niejasność budowy składniowej „Czy to, co ktoś widzi, widzi?”

fallacia figure dictionis - znaczenie figuralne

b/ Paralogizmy pozajęzykowe, np.:

- fallacia secundum quid et simplicer - wyrażenie użyte w znaczeniu szczegółowym wzięte bezwarunkowo

- fallacia consequentis - błędne przekonanie o odwracalnym stosunku następstwa: jeżeli A to B, więc jeżeli B, to A.

- fallacia propter non causam pro causam - uznanie za przyczynę tego, co nią nie jest

„Nazywam zaś sofistycznym odparciem i wnioskiem nie tylko sylogizm i odparcie, które wydaje się ważne, nie będąc takim, ale również takie, które mimo iż jest ważne, do rzeczy tylko pozornie się odnosi. Należą tutaj wnioski, które nie są odparciem w stosunku do rzeczy, lecz wykazują tylko niewiedzę przeciwnika.”

„ Sofistyczne odparcie nie jest odparciem po prostu, lecz jest skierowane przeciwko komuś i podobnie sofistyczny dowód.'[musi uznać np. że homonim ma jedno znaczeni]

Celem argumentu sofistycznego jest pozorna mądrość, erystycznego - pozorne zwycięstwo.

c/ z przeciwnika, psychologiczne[?]

- argumenty czerpane ze skrytych życzeń i jawnych opinii - wykazać ich sprzeczność

- zmusić do bredzenia

- długość - bo trudno objąć równocześnie wiele rzeczy

- szybkość - jeśli nie nadąża, gorzej przewiduje

- kłótliwość i gniew - przez bezczelność i chęć wyrządzenia krzywdy

Pożytek:

- dowody sofistyczne opierają się głównie na różnych sposobach wyrażania, więc zapewniają sprawność w ocenie wyrażeń

- pozwalają się samemu ustrzec od wprowadzania siebie w błąd

„ Nie jest jednak tym samym zbadać dowód i umieć rozwiązać trudność oraz być w stanie na postawione pytanie szybko odpowiedzieć, bo tego, co wimy aktualnie, możemy nie wiedzieć w innym kontekście. Ponadto, tak jak w innej dziedzinie szybkość może być spotęgowana poprzez ćwiczenia, tak też jest i z dowodami, bo nawet jeżeli cos wiemy, ale nie zadbamy o ćwiczenie, często pomyślną okoliczność stracimy.”

Przykładowe chwyty erystyczne:

argumentum ad baculinum (argument do kija)

- „Łatwo wygłaszać takie poglądy, ale tam czekają wyborcy, przed którymi pan odpowie...”

- „Jeżeli będziecie pozwalać sobie nadal na idealistyczne protesty przeciw budowie autostrady, wasi ojcowie w końcu zostaną bez pracy.”

argumentum ad misericordiam (argument odwołujący się do litości)

- „Zakaz pracy emerytów to dla wielu skazanie na egzystencję w nieludzkich warunkach, a w dalszej perspektywie odroczony wyrok śmierci.”

argumentum ad personam (argument adresowany do osoby)

- „Poseł, przeciwko któremu toczy się postępowanie skarbowe, akurat w tej sprawie nie powinien zabierać głosu.”

odrzucenie onus probandi (ciężaru dowodzenia)

- A:„Pornografia zagraża zdrowiu moralnemu społeczeństwa.

B: Dlaczego tak sądzisz?

A: No to pokaż mi przypadki, kiedy nie zagraża.”

reductio ad absurdum (redukcja do absurdu)

- „Każe się nam zapinać pasy w czasie jazdy samochodem. Jeśli przełkniemy to ograniczenie wolności jednostki, to co dalej? Krok po kroku dojdzie do pasów bezpieczeństwa w każdej sypialni, żebyśmy broń Boże nie wypadli z łóżka. I do twarzy Wielkiego Brata, śledzącego nas bezustannie z ekranu.”

argumentum ad hominem (argument dostosowany do człowieka)

- w dyskusji z katolikiem powołanie się na społeczna naukę Kośioła

- w dyskusji z przedstawicielem lewicy powołanie się na zasadę obrony najsłabszych grup społecznych

argumentum ad auditores argument do słuchaczy, inaczej zwany argumentum ad ignorantiam, czyli do niewiedzy audytorium)

- „To tylko statystyka....”

argumentum ad populum (argument odwołujący się do tłumu)- „Nikt nie musi wyjaśniać polskiemu rolnikowi mechanizmów działania obcego kapitału, bo to polski chłop od wieków trwa przy słowach „nie rzucim ziemi skąd nasz ród.”

argumentum ad vanitatem (argument odwołujący się do próżności)

- Nie będę rozwijał tej kwestii w gronie profesjonalistów...

retorsio argumenti - odwrócenie kierunku dowodzenia

- „A: Życie jest wartością najwyższą, za jego odebranie trzeba więc karać śmiercią.

B: Właśnie dlatego, że życie jest najwyższą wartością, nie wolno jej za nic na świecie odebrać.”

petitio principi (użycie tezy dowodowej jako przesłanki dowodu, „błędne koło”)

- „Każdy, kto próbuje popełnić samobójstwo, jest po prostu chory psychicznie. Przeciez trzeba mieć źle w głowie, żeby targnąć się na własne życie.”

argumentum ad verecundiam (argument do poważania)odwołanie się do autorytetu, ale podchwytliwe

- autorytet, którego przeciwnik nie uznaje, ale boi się oficjalnie przeciw niemu wystąpić, np. kłopoty Ligi Polskich Rodzin, gdy dyskutant przywołuje stanowisko prymasa w kwestii integracji europejskiej

- autorytet nie z tej dziedziny, np. powszechne w reklamie: aktor zachwala polisę ubezpieczeniową

„błąd składania”, czyli mylenie cech części z cechami całości:

- „To oczywiste, że Komitet Obywatelski poniesie klęskę, żaden z jego członków nie może się równać z panem X.”

ekwiwokacja - użycie jakiegoś terminu w różnych znaczeniach w wypowiedzi, której logiczność wymaga jednego znaczenia

- „To nieprawda, że zakaz aborcji doprowadzi do pojawienia się niechcianych dzieci. Popatrzmy na kolejko do adopcji - czyż można serio twierdzić, że są u nas niechciane dzieci?”

1. Oceń rzetelność zastosowanej argumentacji, wskaż zastosowane chwyty erystyczne:

a/ Przekonujesz, że kara śmierci jest koniecznym elementem systemu prawnego. System ten to przepisy, ale też ludzie. Czy ty jesteś więc gotów zostać katem?

[ z dyskusji internetowej o karze śmierci]

b/ Wojna jest jak bieg maratoński. Jest długa i ciężka, ale stawką jest zwycięstwo. Naród niemiecki ponosi ofiary. Czujemy łomot serca, pot spływa po ciele, ból zatyka gardło. Biegacz na 35 kilometrze jest zmęczony i osamotniony, ale biegnie. Musi pokazać teraz żelazną wolę, pod koniec wysiłek jest największy. Naród niemiecki pokazuje swą żelazna wolę, jesteśmy więc już blisko, zwyciężymy.

[z wojennej propagandy Goebelsa]

c/ „Mój pies załatwia się na tym samym trawniku. O ile wiem, to jest zakaz chodzenia po trawnikach, to komu ta kupa przeszkadza?”

[z dyskusji telewizyjnej o utrzymaniu czystości w miastach]

d/ Oczyszczasz. Nawilżasz. Ujędrniasz. Ale to nie uratuje twojej skóry. Toniki, kremy i maseczki nie przydadzą ci się w sytuacji, gdy Twoja skóra będzie potrzebować prawdziwej ochrony. Mamy na myśli 4 poduszki powietrzne (kierowcy, pasażera i 2 boczne) oraz ABS, które stanowią część seryjnego wyposażenia każdej wersji Renault M*gane. Testy Euro NCAP 9 styczeń `99 potwierdziły, że Renault M*gane jest najbezpieczniejszym samochodem w swojej klasie. Renault M*gane jest teraz dostępny w superatrakcyjnym Kredycie Renault Multiwybór. Zadbaj o siebie.

[prasowa reklama samochodu]

e/ „Mój pradziadek palił przez całe życie, zawsze twierdził, że dymek go konserwuje i dożył 97 lat. Co mi tam jakiś minister będzie gadał o szkodliwości palenia.”

[ podsłuchane...]

f/ „...dawno o tej egzekucyjej mówią, alem się tego nauczyć nie mógł: co to jest egzekucyja i na czem należy?”

[biskup chełmski Staroźrebski w wotum sejmowym 1562 r.]

g/ „...cięższa jest próżna kaleta

Niżli ta, w której rzęsista moneta.

choć pełny mieszek groszów ciężki bywa

Wierzcie mi, bardziej cięższy gdy ubywa.”

h/ Do Walka

Sam osobliwe stroje, sam masz dwory,

Sam masz dochody, sam nabite wory,

Sam stawy, stada, zwierzyńce i gaje,

Niepospolite sam masz obyczaje,

Sam i naukę od inszych zakrytą -

Żonę masz tylko z nami pospolitą.

---