Małgorzata Andziak II DLE
Zasady higieny wzroku i najczęstsze zaburzenia wzroku
Aby powstał obraz na siatkówce promienie świetlne idące od przedmiotu załamują się na odruchowo spłaszczonej lub uwypuklonej soczewce oka. W zależności od jasności przedmiotu źrenica oka rozszerza się lub zwęża. Po wykonaniu tych czynności oczy nastawione są idealnie i obraz pada na siatkówkę. Ale dzieje się tak tylko w przypadku prawidłowo zbudowanego i zdrowego oka. Zdarza się, że promienie po załamaniu się w soczewce nie wytwarzają obrazu dokładnie na siatkówce - obrazy tworzą się przed lub za siatkówką. Mówimy wtedy o wadach refrakcji wzroku.
Jeśli człowiek dobrze widzi tylko przedmioty ustawione blisko oka mówimy o krótkowzroczności. Człowiek mający te wadę wzroku przedmioty położone daleko widzi rozmazane. Dzieje się tak ponieważ, obraz przedmiotu bardziej oddalonego tworzy się przed siatkówką. Jest to spowodowane zbyt długą gałka oczną lub zbyt dużą siłą łamiącą soczewki (zbyt wypukła soczewka). Krótkowzroczność korygują soczewki rozpraszające (wklęsłe), które tak rozpraszają promienie równoległe, jak gdyby pochodziły z odległego punktu. U dzieci z taka wada brak odpowiednich okularów może doprowadzić do garbienia się, co może sprzyjać powstawaniu wad postawy ciała.
Jeśli człowiek nieostro widzi przedmioty położone blisko to jest to oznaka (objaw) dalekowzroczności (nadwzroczności). W przypadku tej wady obraz przedmiotu powstaje za siatkówką. Przyczyną tego może być zbyt krótka gałka oczna lub zbyt słaba zdolność skupiająca soczewki (zbyt płaska soczewka). Dalekowzroczność korygują soczewki skupiające tzw. wypukłe. Dalekowzroczność rozwija się z wiekiem u osób starszych, u dzieci jest rzadka.
Gdy człowiek, zarówno z bliska jak i z daleka, widzi przedmioty rozmazane, może to być oznaka astygmatyzmu (niezborności widzenia). Astygmatyzm polega na tym, że zmiana promienia krzywizny rogówki powoduje, że promienie świetlne skupiają się w dwóch lub więcej ogniskach. Dlatego obraz powstający na siatkówce jest nie ostry. W celu korekcji tej wady stosuje się soczewki cylindryczne.
Efektem nieprawidłowej pracy mięśni ocznych jest zez, spowodowany nierównoległym ustawieniem oczu. Wada ta może mieć postać zbieżną i rozbieżną. W okresie noworodkowym słabość mięśni ocznych może powodować zbaczanie oczu, które ustępuje samoistnie. Zez występuje zwykle u dzieci słabych i chorowitych.
Inny rodzaj wad wzroku polega na złym rozróżnianiu barw. Jest to daltonizm. Ludzie dotknięci tą wadą nie rozróżniają np.: barwy czerwonej od zielonej. Dlatego wada ta uniemożliwia podjęcie pracy w zawodach, w których rozróżnianie barw jest bardzo ważne - służba ruchu, kierowca, w zakładzie farbiarskim itp. W większym stopniu ta wada dotyka mężczyzn. Zaburzenie to dziedziczy się zgodnie z prawami Mendla. Nie podlega ono leczeniu.
Innym rodzajem wady wzroku jest „ślepota zmierzchowa”. Przyczyną jej jest niewystarczające wytwarzanie rodopsyny (barwnik występujący w pręcikach) na co ma wpływ ilość witaminy A. Niedobór tej witaminy prowadzi do niedoboru rodopsyny, czego skutkiem jest gorsze lub brak widzenia przy ciemnym oświetleniu.
Kolejna wadą jest zaćma (katarakta). Ta wada polega na zmętnieniu soczewki. Zmętnioną soczewkę należy usunąć chirurgicznie i zastąpić okularami, soczewkami kontaktowymi lub sztuczną soczewka w oku.
Do wad wzroku zaliczyć można również jaskrę. Gdy odpływ cieczy wodnistej jest upośledzony wzrasta ciśnienie wewnątrzgałkowe (jaskra), co powoduje ból i uszkodzenie siatkówki. Leczy się ja farmakologicznie (zmniejsza produkcje cieczy wodnistej i zwęża źrenicę).
Aby zachować zdrowe oczy i dobry wzrok do późnej starości trzeba od małego przestrzegać paru zasad związanych z higieną wzroku.
Najczęstszym błędem w codziennym postępowaniu jest praca przy niedostatecznym oświetleniu. Czytanie przy złym oświetleniu prowadzi do przemęczenia oczu a po pewnym czasie do wad wzroku. Odpowiednie oświetlenie zapewnia lampa z kloszem, którego cień ochrania oczy a rzuca jedynie krąg światła na miejsce pracy. Lampa powinna być ustawiona po lewej stronie - dla dziecka praworęcznego lub po prawej stronie - dla leworęcznego. Moc żarówki nie powinna być zbyt duża, bo zbyt silne światło odbite od np. białego papieru również szkodzi.
Drugą sprawą ważna dla zapewnienia zdrowia oczu jest przestrzeganie czystości. Płyn łzowy stanowi pewnego rodzaju samoobronę dla oczu. Jednak mimo tego wiele chorób spowodowanych jest wprowadzeniem do oczu różnych zarazków chorobotwórczych. Dzieje się tak m.in. poprzez używanie wspólnych ręczników, chusteczek itp. Zasada przestrzegania czystości obowiązuje również przy usuwaniu z oczu ciał obcych. Kategorycznie nie należy tego robić (brudnymi) palcami. Jeśli ciało obce leży powierzchownie można je usunąć rożkiem czystej chusteczki. W innych przypadkach należy bezzwłocznie skontaktować się z lekarzem.
Higiena wzroku u ludzi dorosłych wymaga często ochrony oczu w miejscach pracy. Są zawody, w których oczy są szczególnie narażone np.: hutnictwo, spawanie metali, prace w laboratoriach chemicznych itp. W takich zawodach, w których oczy narażone są na uszkodzenia, przepisy BHP nakazują zakładanie przy pracy specjalnych okularów ochronnych. Wszystkie zawody związane z praca przy komputerze również nalezą do zawodów, w których oczy są szczególnie narażone. W takim przypadku pracodawcy są zobowiązani do instalowania specjalnych filtrów (ekranów) ochronnych na monitor.
S.Silbernagl, A.Despopoulos „Kieszonkowy atlas fizjologii” Wyd. Lek. PZWL W-wa 1995, str.302
Tamże, str. 302
Tamże, str. 302
A.Malinowski „Auksologia. Rozwój osobniczy człowieka w ujęciu biomedycznym” 2004, str.196
Tamże, str.195
S.Silbernagl, A.Despopoulos „Kieszonkowy atlas fizjologii” Wyd. lek. PZWL W-wa 1995, str. 300