25. Kierunki zmian w prawie cywilnym w XIX/XX wieku.

Prawo osobowe:

- zasada powszechności: jedność praw cywilnych dla wszystkich obywateli (zniesienie odrębności praw stanowych)

- zasada równości - miała znaczenie czysto formalne, jej ograniczenia dotyczyły kobiet, dzieci, osób o odmiennych wyznaniach, stanie majątkowym oraz molarnego prowadzenia

- zdolność prawną osoba nabywała z chwilą urodzenia, prawo zapewniało przy tym ochronę dla dziecka poczętego, lecz jeszcze nienarodzonego, utrata zdolności prawnej następowała generalnie wraz ze śmiercią jednostki, jedynie Kodeks Napoleona przewidywał istnienie śmierci cywilnej

- ograniczenia zdolności prawnej wynikały z płci, pochodzenia ze związku pozamałżeńskiego, wyznania

teoria fikcji - realnym podmiotem prawa mógł być wyłącznie człowiek

Teoria majątku celowego - osoba prawna jako rzeczywisty bezpodmiotowy majątek, związany z realizacją określonego celu

Teoria interesu - osoba prawna uważana wyłącznie za wytwór techniki prawa

Teoria kolektywnej własności - osoba prawna jako własność kolektywna

- w dobie przechodzenia w fazę monopolistyczną kapitalizmu zmieniono poglądy na istotę osoby prawnej ( teorie uznające byt osoby prawnej)

# teoria organiczna - osoba prawna jako byt realny, przypominający istotę ludzką, a więc twór obdarzony własną wolą i organami, posiadający pełną zdolność do działań prawnych

- podział osób prawnych:

# korporacje i fundacje - ze względu na konstrukcje

# osoby prawne prawa prywatnego i publicznego - ze względu na kryterium prawne

Prawo małżeńskie osobowe:

Systemy prawnej regulacji prawa małżeńskiego osobowego

1) system laicki ( min w kodeksie Napoleona)

- zawarcie małżeństwa umową cywilną przed urzędnikiem stanu cywilnego

- możliwość rozwiązania małżeństwa przez rozwód

- nieważne było małżeństwo zawarte przez osobę nieposiadającą zdolności do czynności prawnych, w stanie zaburzenia władz umysłowych, z naruszeniem przepisów o przeszkodach małżeństwa, powinowactwa oraz bigamii i cudzołóstwa

2) System mieszany ( świecko - wyznaniowy) ( Landrecht pruski, ABGB)

- małżeństwo jako umowa cywilna uwzględniająca regulacje prawa wyznaniowego

- zawarcie małżeństwa w formie alternatywnej - świeckiej lub wyznaniowej

- rozwód - mógł być orzeczony tylko w stosunku do niekatolików, zaś separacja wobec wszystkich

2) System wyznaniowy ( w rosyjskim Zbirze Praw)

- uznanie wyłącznie religijnej formy zawarcia małżeństwa

- normowanie spraw związanych z małżeństwem jedynie prawami wyznaniowymi

Prawo małżeńskie majątkowe”

- opierało się na uregulowaniu stosunków majątkowych w drodze umowy, a w razie jej braku na uregulowaniu ustawowym

- system wspólności majątkowej ( Kodeks Napoleona)

Uznanie całości lub części mienia małżonków za majątek wspólny

Zarząd i rozporządzenia majątkiem wspólnym przysługiwało wyłącznie mężowi

- system rozdzielności majątkowej

Rozdział majątku małżonków, ale mąż jako głowa rodziny mógł zarządzać majątkiem żony

- uregulowania mieszanie

Prawo własności:

- własność - pełne i nieograniczone władztwo jednostki nad rzeczą

- zasada nienaruszalności własności prywatnej

- ujęcie prawa własności od strony negatywnej przez podkreślenie, czego nie wolno właścicielowi

- przełom XIX/XX w - rozwój gospodarki monopolistycznej

Hasła solidaryzmu społecznego

Teoria funkcjonalizmu

Polityka interwencjonalizmu państwowego

Prawo spadkowe:

- powszechność praw spadkowych, spadkobiercą mógł zostać każdy, kto został powołany do spadku

- równość w dziedziczeniu

- podzielność spadków, prawo do konkretnego udziału spadkowego w naturze

- swoboda testowania, wolność w dysponowaniu mieniem

- prawo spadkowe zaczęło się charakteryzować liberalizmem, indywidualizmem i ochrona interesów członków najbliżej rodziny

- dziedziczenie testamentowe

(Landrecht pruski, ABGB)

- system zachowku - w razie pominięcia w testamencie dziedziców koniecznych przyznanie im roszczenia pieniężnego w stosunku do spadkobiercy testamentowego, stanowiącego równowartość należnej im części obowiązkowej spadku

(Kodeks Napoleona)

- system rezerwy - spadkodawca mógł swobodnie rozporządzać jedynie ściele określoną częścią spadku. Pozostała część przypadała bezwzględnie dziedzicom koniecznym

- dziedziczenie ustawowe

następowało w razie braku testamentu, jego zasady były w zależności od kodeksu, rozmaicie regulowane

- dziedziczenie kontraktowe (umowne)

Kontrakt dziedziczenia był umową na podstawie, której jedna ze stron bądź osoba trzecia stawała się spadkobiercą

Prawo zobowiązaniowe:

-najczęstszym źródłem zobowiązań była umowa

- fundamentalnym założeniem było uznanie zasady swobody umów ( dobrowolność zawierania umów, autonomii stron w kształtowaniu treści umów, swobodność formy zawieranych umów)

- równość stron zawierających umowę

- przestrzeganie ważności zawartych umów

- u schyłku XIX w. zasada swobody umów zaczęła być powszechnie ograniczana

- podstawą odpowiedzialności cywilnej była zasadniczo wina, warunkiem jej powstania było wystąpienie szkody wywołanej czynem bezprawnym i zawinionym; winy należało udowodnić, była ona stopniowana

- z końcem XIX w. odstąpiono od opierania się na winie jako podstawie odpowiedzialności, zastępując ją zasadą odpowiedzialności obiektywnej, powodując odpowiedzialność za sam skutek

Prawo handlowe: ( trzy systemy prawne)

1) System przedmiotowy ( francuski kodeks handlowy 1807)

- każdy podejmujący się handlu stawał się kupcem

- podstawową cechą określającą czynności handlowe jest obrót towarowy

2) system podmiotowy ( Niemiecki kodeks handlowy 1897)

- ograniczał prawo handlowe do kręgu osób zawodowo zajmujących się handlem

3) System mieszany ( Niemiecki kodeks handlowy 1861)

- prawu handlowemu podlegały czynności uznane za handlowe niezależnie od tego, kto je wykonał, mogące nadać osobom je wykonującym status kupca, oraz wykonywane wyłącznie przez kupca

Francuski kodeks handlowy wyróżniał spółki:

- zwykłe - zawierane przez dwóch lub więcej wspólników w celu prowadzenia handlu pod jedną nazwą

- komandytowe - zawierane przez kilku wspólników, spośród których przynajmniej jeden odpowiadał całym swym majątkiem

- akcyjne - podstawą działalności był wniesiony przez wspólników kapitał zakładowy podzielony na akcje (udziały) opiewające na jednakowe kwoty pieniężne

- za zobowiązania spółki odpowiedzialność ponosiła sama spółka, własnym majątkiem ( do wysokości udziału)

---