25. Kierunki zmian w prawie cywilnym w XIX/XX wieku.
Prawo osobowe:
- zasada powszechności: jedność praw cywilnych dla wszystkich obywateli (zniesienie odrębności praw stanowych)
- zasada równości - miała znaczenie czysto formalne, jej ograniczenia dotyczyły kobiet, dzieci, osób o odmiennych wyznaniach, stanie majątkowym oraz molarnego prowadzenia
- zdolność prawną osoba nabywała z chwilą urodzenia, prawo zapewniało przy tym ochronę dla dziecka poczętego, lecz jeszcze nienarodzonego, utrata zdolności prawnej następowała generalnie wraz ze śmiercią jednostki, jedynie Kodeks Napoleona przewidywał istnienie śmierci cywilnej
- ograniczenia zdolności prawnej wynikały z płci, pochodzenia ze związku pozamałżeńskiego, wyznania
teoria fikcji - realnym podmiotem prawa mógł być wyłącznie człowiek
Teoria majątku celowego - osoba prawna jako rzeczywisty bezpodmiotowy majątek, związany z realizacją określonego celu
Teoria interesu - osoba prawna uważana wyłącznie za wytwór techniki prawa
Teoria kolektywnej własności - osoba prawna jako własność kolektywna
- w dobie przechodzenia w fazę monopolistyczną kapitalizmu zmieniono poglądy na istotę osoby prawnej ( teorie uznające byt osoby prawnej)
# teoria organiczna - osoba prawna jako byt realny, przypominający istotę ludzką, a więc twór obdarzony własną wolą i organami, posiadający pełną zdolność do działań prawnych
- podział osób prawnych:
# korporacje i fundacje - ze względu na konstrukcje
# osoby prawne prawa prywatnego i publicznego - ze względu na kryterium prawne
Prawo małżeńskie osobowe:
Systemy prawnej regulacji prawa małżeńskiego osobowego
1) system laicki ( min w kodeksie Napoleona)
- zawarcie małżeństwa umową cywilną przed urzędnikiem stanu cywilnego
- możliwość rozwiązania małżeństwa przez rozwód
- nieważne było małżeństwo zawarte przez osobę nieposiadającą zdolności do czynności prawnych, w stanie zaburzenia władz umysłowych, z naruszeniem przepisów o przeszkodach małżeństwa, powinowactwa oraz bigamii i cudzołóstwa
2) System mieszany ( świecko - wyznaniowy) ( Landrecht pruski, ABGB)
- małżeństwo jako umowa cywilna uwzględniająca regulacje prawa wyznaniowego
- zawarcie małżeństwa w formie alternatywnej - świeckiej lub wyznaniowej
- rozwód - mógł być orzeczony tylko w stosunku do niekatolików, zaś separacja wobec wszystkich
2) System wyznaniowy ( w rosyjskim Zbirze Praw)
- uznanie wyłącznie religijnej formy zawarcia małżeństwa
- normowanie spraw związanych z małżeństwem jedynie prawami wyznaniowymi
Prawo małżeńskie majątkowe”
- opierało się na uregulowaniu stosunków majątkowych w drodze umowy, a w razie jej braku na uregulowaniu ustawowym
- system wspólności majątkowej ( Kodeks Napoleona)
Uznanie całości lub części mienia małżonków za majątek wspólny
Zarząd i rozporządzenia majątkiem wspólnym przysługiwało wyłącznie mężowi
- system rozdzielności majątkowej
Rozdział majątku małżonków, ale mąż jako głowa rodziny mógł zarządzać majątkiem żony
- uregulowania mieszanie
Prawo własności:
- własność - pełne i nieograniczone władztwo jednostki nad rzeczą
- zasada nienaruszalności własności prywatnej
- ujęcie prawa własności od strony negatywnej przez podkreślenie, czego nie wolno właścicielowi
- przełom XIX/XX w - rozwój gospodarki monopolistycznej
Hasła solidaryzmu społecznego
Teoria funkcjonalizmu
Polityka interwencjonalizmu państwowego
Prawo spadkowe:
- powszechność praw spadkowych, spadkobiercą mógł zostać każdy, kto został powołany do spadku
- równość w dziedziczeniu
- podzielność spadków, prawo do konkretnego udziału spadkowego w naturze
- swoboda testowania, wolność w dysponowaniu mieniem
- prawo spadkowe zaczęło się charakteryzować liberalizmem, indywidualizmem i ochrona interesów członków najbliżej rodziny
- dziedziczenie testamentowe
(Landrecht pruski, ABGB)
- system zachowku - w razie pominięcia w testamencie dziedziców koniecznych przyznanie im roszczenia pieniężnego w stosunku do spadkobiercy testamentowego, stanowiącego równowartość należnej im części obowiązkowej spadku
(Kodeks Napoleona)
- system rezerwy - spadkodawca mógł swobodnie rozporządzać jedynie ściele określoną częścią spadku. Pozostała część przypadała bezwzględnie dziedzicom koniecznym
- dziedziczenie ustawowe
następowało w razie braku testamentu, jego zasady były w zależności od kodeksu, rozmaicie regulowane
- dziedziczenie kontraktowe (umowne)
Kontrakt dziedziczenia był umową na podstawie, której jedna ze stron bądź osoba trzecia stawała się spadkobiercą
Prawo zobowiązaniowe:
-najczęstszym źródłem zobowiązań była umowa
- fundamentalnym założeniem było uznanie zasady swobody umów ( dobrowolność zawierania umów, autonomii stron w kształtowaniu treści umów, swobodność formy zawieranych umów)
- równość stron zawierających umowę
- przestrzeganie ważności zawartych umów
- u schyłku XIX w. zasada swobody umów zaczęła być powszechnie ograniczana
- podstawą odpowiedzialności cywilnej była zasadniczo wina, warunkiem jej powstania było wystąpienie szkody wywołanej czynem bezprawnym i zawinionym; winy należało udowodnić, była ona stopniowana
- z końcem XIX w. odstąpiono od opierania się na winie jako podstawie odpowiedzialności, zastępując ją zasadą odpowiedzialności obiektywnej, powodując odpowiedzialność za sam skutek
Prawo handlowe: ( trzy systemy prawne)
1) System przedmiotowy ( francuski kodeks handlowy 1807)
- każdy podejmujący się handlu stawał się kupcem
- podstawową cechą określającą czynności handlowe jest obrót towarowy
2) system podmiotowy ( Niemiecki kodeks handlowy 1897)
- ograniczał prawo handlowe do kręgu osób zawodowo zajmujących się handlem
3) System mieszany ( Niemiecki kodeks handlowy 1861)
- prawu handlowemu podlegały czynności uznane za handlowe niezależnie od tego, kto je wykonał, mogące nadać osobom je wykonującym status kupca, oraz wykonywane wyłącznie przez kupca
Francuski kodeks handlowy wyróżniał spółki:
- zwykłe - zawierane przez dwóch lub więcej wspólników w celu prowadzenia handlu pod jedną nazwą
- komandytowe - zawierane przez kilku wspólników, spośród których przynajmniej jeden odpowiadał całym swym majątkiem
- akcyjne - podstawą działalności był wniesiony przez wspólników kapitał zakładowy podzielony na akcje (udziały) opiewające na jednakowe kwoty pieniężne
- za zobowiązania spółki odpowiedzialność ponosiła sama spółka, własnym majątkiem ( do wysokości udziału)