Rachunek dochodu narodowego

1. Makroekonomia bada wielkości dotyczące całej gospodarki czyli agregaty. Agregaty uzyskuje się sumując odpowiednie wielkości mikroekonomiczne.

Do podstawowych agregatów zaliczamy:

• Poziom produkcji

• Zatrudnienie i bezrobocie

• Stabilność cen (czyli inflacje)

• Budżet państwa

• Bilanse zagraniczne

• Podaż globalna.

Agregaty są to: całkowite inwestycje, całkowite oszczędności, całkowite wydatki, podaż pieniądza w gospodarce. Makroekonomia bada zależności przyczynowo - skutkowe między tymi agregatami.

Twórcą ekonomi był John Mayrand Keynes - ekonomista brytyjski z I polowy XX wieku, który w 1936 opublikował prace: „Ogólna teoria zatrudnienia procentu i pieniądza”. Ekonomia Keynsowska miała bezpośredni wpływ na największy na świecie kryzys w latach 1929 - 1933.

Założenia Keynsizmu:

1. Rynek nie jest doskonałym mechanizmem procesów gospodarczych

2. Państwo powinno interweniować w gospodarkę

3. Bada krótkie okresy ekonomii (poziom bezrobocia mniej niż rok)

4. Opowiadał się za popytowymi determinentami wzrostu i rozwoju gospodarczego

5. Jest autorem bezrobocia przymusowego (jest to takie bezrobocie, że nawet akceptacja niskiej stawki nie gwarantuje znalezienia miejsca pracy).

2. Samuelson wyróżnia 4 cele makroekonomiczne (tzw. czworokąt celów makroekonomicznych):

1. Wysoki poziom produkcji dóbr i usług

2. Stabilność cen czyli niski poziom inflacji

3. Wysoki poziom zatrudnienia, czyli niski poziom bezrobocia

• W gospodarce rynkowej stopa bezrobocia nigdy nie wynosi 0%. Dąży się aby poziom bezrobocia kształtował się na naturalnej stopie bezrobocia. Przed rokiem 1990 naturalna stopa bezrobocia dla krajów Unii Europejskiej wynosiła 3,4%, a 1997 10%.

Bilanse zagraniczne, czyli dążenie do równowagi pomiędzy exportem a importem.

Trójkąt celów makroekonomicznych Begga:

1. Wysoki poziom produkcji

2. Niski poziom inflacji

3. Wysoki poziom zatrudnienia, czyli niski poziom bezrobocia.

Pięciokąt celów makroekonomicznych Kołodki:

1. Wzrost produkcji

2. Niski poziom inflacji

3. Niskie bezrobocie

4. Dążenie do równowagi budżetowej

5. Dążenie do równowagi w handlu zagranicznym

• Efektywność makroekonomiczna jest tym większa nim jest ich mniej.

Narzędzia makroekonomii według Samuelsona:

1. Polityka fiskalna - realizuje ją rząd i ministerstwo za pośrednictwem budżetu państwa, który ujmuje wpływy głównie z podatków oraz wydatków na cele zgodnie z polityką gospodarczą i społeczną państwa.

2. Polityka monetarna - realizuje ją autonomiczny bank centralny, którego głównym celem jest kontrola krajowej rady pieniądza poprzez manipulowanie stopą procentową.

3. Polityka dochodowa - w gospodarce rynkowej akceptuje się rynkowy (wolny) mechanizm kształtowania dochodów obywateli oraz interwencji państwa w przypadku dochodów nieuzasadnionych (jeśli pensja rośnie szybciej niż produkcja).

4. Polityka handlu zagranicznego - polega na interwencji państwa w kursy walutowe, a także poprzez kontyngenty przewozowe w celu ochrony własnego rynku.

Najważniejsze podmioty w makroskali to:

• Gospodarstwo domowe

• Przedsiębiorstwo

• Państwo

• Sektor bankowy (bank centralny, bank komercyjny)

• Zagranica (eksport, import)

• Inne (np. giełda, biura maklerskie, kasy pożyczkowe, instytucje doradcze).

3. Analiza powiązań w gospodarce narodowej.

Ruch okrężny przedstawia zależności między podmiotami gospodarczym w gospodarce narodowej.

1. Prosty ruch okrężny obrazuje transakcje pomiędzy gospodarstwem domowym a przedsiębiorstwem.

Model otwarty:

wydatki na zakup

dóbr i usług

produkcja

dóbr i usług

gospodarstwo przedsiębiorstwo

domowe

podaż czynników

wytwórczych

dochody czynników

produkcji

Założenia do modelu:

• Występują tylko dwa podmioty gospodarcze

• Gospodarstwo domowe nie oszczędza, a przedsiębiorstwo nie inwestuje, czyli występuje brak dopływów i odpływów z obiegu.

Obieg wewnętrzny przedstawia transfer produkcji, a obieg zewnętrzny strumień płatności.

Obieg wewnętrzny: gospodarstwo domowe kieruje czynniki produkcji do przedsiębiorstwa, które przedsiębiorstwo wykorzystuje do produkcji dóbr i usług.

Obieg zewnętrzny: za czynniki produkcji przedsiębiorstwo płaci dochody, które gospodarstwo domowe wydatkuje na dobra i usługi i dostarcza przedsiębiorstwu dochody na dalszą działalność.

Efekty tego modelu mierzymy trzema metodami, które dają ten sam wynik:

• Od strony dochodów

• Od strony produkcji

• Od strony wydatków.

b) Rozwinięty ruch okrężny obrazuje transakcje pomiędzy gospodarstwem domowym, przedsiębiorstwem, sektorem bankowym, państwem, zagranicą.

Model zamknięty:

Wydatki na dobra i usługi

przedsiębiorstwo

I T

S G Im Ex

sektor bankowy państwo zagranica

S

I G T Im Ex

gospodarstwo domowe

dochody czynników

produkcji

Odpływy:

• Podatki (T)

• Oszczędności (S)

• Import (Im).

Dopływy:

• Wydatki rządowe (G) - transfery budżetowe są to te płatności państwa na rzecz, niektórych grup społecznych bez konieczności świadczenia w zamian usług tzw. płatności w jedną stronę (renty, emerytury, zasiłki, stypendia, dotacje dla rolnictwa)

• Inwestycje (I)

• Eksport (Ex).

Podatki są to przymusowe i bezzwrotne świadczenia obywateli na rzecz państwa zgodnie z ustawą budżetową.

Dzielą się na:

• Podatki bezpośrednie

• Podatki pośrednie.

Podatki bezpośrednie od ludności mają z reguły charakter progresywny, a ich stawka zależy od dochodów ludności.

Przedsiębiorstwo płaci podatek bezpośredni liniowy od zysków, niezależnie od poziomu zysków (w Polsce 40%, a Unii Europejskiej 9-12%).

Podatki pośrednie są to podatki od wydatków, mają charakter cenotwórczy. Płacą go konsumenci nabywając dobra i usługi (vat, akcyza).

4. W celu liczenia produktu krajowego brutto wprowadza się trzy pojęcia:

• Produkcja globalna

• Produkcja finalna

• Wartość dodana.

Produkcja globalna jest to całkowita wielkość produkcji dóbr i usług osiągnięta w gospodarce na koniec roku, która składa się z wartości nowo wytworzonej (inaczej z wartości nowo wydanej) i z tzw. produkcji przeniesionej.

Wartość dodana jest to przyrost wartości dóbr w wyniku określonego (danego) procesu produkcji.

WD = PG - Nakłady (koszty)

Produkcja przeniesiona jest to suma kosztów rzeczowych poniesiona na wytworzenie wartości dodanej.

Produkcja finalna jest to produkcja zakończona, czyli nie podlegająca dalszej obróbce. Może to być ostateczne dobro konsumpcyjne, inwestycyjne, wyeksportowane.

PF = PG - Przepływy międzygałęziowe

Metody pomiaru produktu krajowego brutto:

• Metoda sumowania produktu - polega na tym, że sumujemy wartość dodaną, czyli nowo wytworzoną w gospodarce narodowej, którą się oblicza odejmując od produkcji globalnej poniesione nakłady.

PKB liczony tą metodą jest równy sumie dochodów z czynników produkcji.

Σ wartości dodanej = Σ dochodów z czynników produkcji

• Metoda sumowania dochodów - polega na sumowaniu dochodów obywateli danego kraju uzyskanych z produkcji.

Sumujemy: wynagrodzenie, płace, zyski, procenty, rentę gruntową, czynsze z tytułu najmu, dochody z pracy na własny rachunek.

• Metoda sumowania wydatków - polega na sumowaniu wydatków na produkcje finalną (czyli zakończoną).

Są to wydatki na: konsumpcje, inwestycje, wydatki rządowe, export netto.

Przyjmuje postać wzoru:

PKB = C + I + G + NX (export - import)

Aby PKB mierzony trzecią metodą był równy pierwszym dwóm sposobom ten trzeci sposób koryguje się o podatki pośrednie oraz subsydia, i uzyskujemy wzór:

PKB w cenach czynników produkcji = PKB w cenach rynkowych - podatki pośrednie (vat, akcyza) + subsydia (środki pieniężne na zadania celowe)

5. Podstawowe kategorie produktu i dochodu narodowego (mierniki makroekonomiczne):

• PNB (produkt narodowy brutto) - są to całkowite dochody obywateli powiększone o dochody netto z tytułu własności za granicą.

Dochody netto z tytułu własności za granicą to różnica między dochodami z tytułu własności wypłaconymi cudzoziemcom, a dochodami z tytułu własności otrzymanymi z zagranicy.

PNB = C + I + G + NX + DW

NX - export z dochodów = Ex - Im

C - wydatki konsumpcyjne gospodarstw domowych

I - wydatki inwestycyjne przedsiębiorstw

G - wydatki rządu

DW - dochody z własności

C + J - są to najważniejsze podmioty w gospodarce

• PKB (produkt krajowy brutto) - jest miarą całkowitej produkcji osiągniętej przez obywateli na terenie danego kraju niezależnie od tego kto jest właścicielem czynników produkcji.

PKB = C + I + G + NX

• PNN w cenach rynkowych (produkt narodowy netto).

PNN w cenach rynkowych = PNB - Am

Amortyzacja jest miarą zużycia środków trwałych, jej wielkość zależy od:

• wartości księgowej początkowej środka trwałego

• przewidywanego okresu eksploatacji

Am = F · 1/t

• PNN w cenach czynników produkcji - jest to to samo co dochód narodowy.

PNN w cenach czynników produkcji = PNN w cenach rynkowych - podatki pośrednie (vat, akcyza)

• DN (dochód narodowy) - jest to produkt narodowy netto w cenach czynników produkcji wytworzony w gospodarce.

DN = PNN w cenach rynkowych - podatki pośrednie (vat, akcyza)

Składniki dochodu narodowego:

dochód z tytułu czynszów + zyski + dochody + wynagrodzenie i płaca

DN = PNB - Am - podatki pośrednie (vat, akcyza)

Zalety i wady dochodu narodowego.

Zalety:

• sumowanie wszystkich wydatków i dochodów obywateli, co jest podstawą polityki gospodarczej i społecznej rządu

Wady:

• nie wartościuje poszczególnych składników

• nie rejestruje pracy „zrób to sam”

• nie ujmuje zniszczenia środowiska (dlatego też Samuelson i Northans zaproponowali dobrobyt ekonomiczny netto)

• DN per capita (dochód narodowy na jednego mieszkańca).

DN per capita = dochód narodowy/liczba mieszkańców

Rozporządzalne dochody osobiste - są to dochody ludności pomniejszone o podatki bezpośrednie i transfery.

Rozporządzalne dochody osobiste = Y - podatki bezpośrednie + Transfery

• DEN (dobrobyt ekonomiczny netto) - wymyślony przez Samuelsona i Northansa, gdyż dochód narodowy nie ujmuje zniszczenia środowiska, nie rejestruje pracy „zrób to sam” oraz nie wartościuje poszczególnych składników.

DEN = DN + praca „zrób to sam” + cena rynkowego czasu wolnego + szara strefa + działalność nie rejestrowana + prywatny majątek - zniszczenie środowiska (woda, powietrze, las, ziemia) - wydatki na produkcję wojenną - zniszczenie infrastruktury - choroby cywilizacyjne (wywołane stresem, hałas, niedogodność w dojeżdżaniu do pracy)

6. Pozostałe pojęcia i wzory makroekonomii:

• Deflator - jest to wskaźnik inflacji, jest miarą zmiany cen wszystkich dóbr i usług wchodzących w skład PNB.

Deflator = PNB w cenach nominalnych/PNB w cenach realnych · 100%

• Ceny nominalne - są to ceny bieżące jakie obowiązywały, kiedy poszczególne składniki PNB były produkowane.

• Ceny realne - są to ceny roku bazowego, do którego porównujemy ceny nominalne.

• Inwestycje i oszczędności ex ante - są to inwestycje i oszczędności planowane.

• Inwestycje i oszczędności ex post - są to inwestycje i oszczędności faktyczne.

• DNCW = PNN - podatki pośrednie

• ODL (osobiste dochody ludności) = DNCW - nie rozdzielone zyski - podatek dochodów od zysków przedsiębiorstw

• Rozporządzalne dochody osobiste = DDR

DDR = ODL - podatki bezpośrednie + transfery

• Inwestycje - są to zakupy nowych dóbr kapitałowych przez przedsiębiorstwa.

• Oszczędności - to ta część dochodu, która nie została wydana na zakup dóbr i usług.

• Inwestycje netto = inwestycje brutto - amortyzacja

• Import - są to dobra, które są produkowane za granicą i tam nabywane na potrzeby gospodarki krajowej.

• Export - są to dobra, które zostały wytworzone w kraju, a następnie sprzedane za granicę.

• Plagi

• Zależności:

Ex = Im

dochód Y wytworzony = dochód Y podzielony

Ex > Im

dochód X wytworzony < dochód X podzielony

Ex < Im

dochód Y wytworzony > dochód Y podzielony

odpływy = dopływy

PKB = PNB

odpływy > dopływy

PKB > PNB

dopływy > odpływy

PNB > PKB

6. Źródła dochodów przedsiębiorstwa:

• Przychody ze sprzedaży dóbr i usług

• Oszczędności

• Amortyzacja

• Nierozliczone zyski przedsiębiorstwa.

Źródła dochodów budżetu państwa:

• Podatki bezpośrednie od ludności

• Podatki pośrednie (vat, akcyza)

• Podatki od zysków przedsiębiorstw (podatek liniowy - niezależnie od przychodów)

• Transfery budżetowe.

sektor bankowy

państwo

zagranica

---