Asceta i rycerz, jako dwie rózne sredniowieczne postawy (parenetyczny charakter lit. sredniowiecza)
- asceta i rycerz stanowia dwa podstawowe wzorce osobowe propagowane w parenetycznej literaturze sredniowiecznej, obok postawy franciszkanskiej; trzeba wspomniec, ze pareneza polega wlasnie na propagowaniu pewnych wzorców osobowych, idealów i wartosci, którymi powinien kierowac sie czlowieka danej epoki; wzorzec swietego ~ ascety zwiazany jest z bezwzgledna dominacja kosciola we wszystkich plaszczyznach dzialania tamtejszego spoleczenstwa: w zyciu politycznym i kulturalnym oraz stanowila o wiezi spoleczenstwa europejskiego; postawa ascezy wyplywa ze sredniowiecznego przekonania, iz cialo jest siedliskiem szatana, wiec umartwianie sie i zadawanie mu bólu jest jedyna droga na wypedzenie go; czesto wiec widywano procesje ludzi biczujacych sie i stosujacych rózne inne techniki wypedzania szatana; czasem przybieralo to formy skrajne, tak jak w przypadku Szymona Slupnika, który 27 lat przezyl w malej klatce na wysokim slupie, przewaznie stojac, co wymagalo nie lada samozaparcia i sily woli (lub choroby psychicznej jak ktos woli); znamienne jest, ze potem wielu ludzi, w tym artystów fascynowalo sie taka postawa, co widac wyraznie w literaturze, nawet polskiej: Szymon Grochowiak "Swiety Szymon Slupnik" ("Powolal go Pan / Na slup"); bez zadnych skrajnosci przedstawiona jest postawa ascety w legendzie o sw. Aleksym, która opowiada o czlowieku pochodzacym z zamoznej rodzimy rzymskiej, który postanowil w dniu swojego slubu reszte zycia oddac Bogu; wedrowal po swiecie jako zebrak i zmarl pod domem swojego ojca, przezywszy tam ostatnie 16 lat swego zycia i dopiero po smierci, udalo ustalic sie, kim byl naprawde; asceza ta polegala wiec na dobrowolnym wyrzeczeniu sie dóbr i wygód jakie oferowalo mu zycia w zamian za poszukiwanie ponizenia, umartwianie sie; parenetyczne opisy maja zwykle pewna schematycznosc: wskazanie na heroizm i swietosc opisywanej postaci, potem zaczyna sie biografia: pochodzenia ze szlachetnego rodu, potem pojawia sie opis zalet i cnót, nastepnie jest wyrzeczenie sie dóbr, jakimi obdarowalo go zycie, opis ascetycznego zycia i smierc polaczona z szeregiem cudów; rycerz jest drugim propagowanym wzorcem osobowym: kierowal sie on nastepujacymi zasadami - haslami: Bóg, Honor i Ojczyzna; utworami prezentujacymi postawe rycerza byly "chansons de geste", a w sród nich najbardziej znana "Piesn o Rolandzie"; opowiada ona o wyprawie wojennej króla Franków Karola Wielkiego do Hiszpanii, aby pomóc w walce z saracenami; w czasie powrotu ze zwycieskiej walki, tylna straz dowodzona przez hrabiego Rolanda, siostrzenca króla, zostaje zaatakowana i rozbita; zanim sie to stalo, Roland mial mozliwosc przywolania pomocy z uzyciem rogu, ale uwazal to za hanbiacy czyn i postanowil bronic sie bez pomocy, ale gdy okazuje sie, ze sily wroga wiele razy przewyzszaja sile jego wojska, intensywnie zastanawia sie na wezwaniem pomocy, aby zabici zostali pomszczeni; jednak gdy broniacych zostaje mala garstka, postanawia bronic sie do ostatka, dokonujac nadludzkich czynów (wrecz groteskowych) i wg wszelkich zasad rycerskich - umiera; cechami rycerza sa: konsekwentnosc w realizacji czynów i idei, takich jak obrona ojczyzny, nawet w obliczu smierci; Roland jest wzorem wszelkich cnót rycerza sredniowiecznego (choc nie wzywanie pomocy mozna nazwac glupota): odwagi, mestwa, wiernosci wobec króla i ojczyzny, dbalosci o honor;