20030826224954, SZCZYT ZIEMI W RIO DE JANEIRO (1992) I JOHANNESBURGU (2002) - GŁÓWNE DOKUMENTY, DYSKUSJE, PORÓWNANIE


SZCZYT ZIEMI W RIO DE JANEIRO (1992) I JOHANNESBURGU (2002) - GŁÓWNE DOKUMENTY, DYSKUSJE, PORÓWNANIE.

Podstawą międzynarodowego ruchu na rzecz ochrony przyrody jest wzajemne powiązanie wszystkich elementów środowiska oraz fakt, że środowisko nie zna granic państwowych. Zjednoczone działanie wszystkich społeczeństw, narodów i rządów może powstrzymać degradację środowiska przyrodniczego i dać szansę rozwoju dla całej ludzkości. Ochrona środowiska ma i musi mieć wymiar ogólnoświatowy.

Pierwsze próby międzynarodowego działania w dziedzinie ochrony przyrody podjęto jeszcze w ubiegłym stuleciu i na początku naszego wieku. Miały one charakter konserwatorski
i dotyczyły np. ochrony ptaków, ochrony wielorybów. Po II wojnie światowej działania na rzecz ochrony środowiska objęły również ochronę zasobów przyrody. Powołano ważne organizacje międzynarodowe m.in. IUCN, organizowano międzynarodowe konferencje,
np. w Londynie, Brukseli, dotyczące ochrony wód morskich przed zanieczyszczeniami.

Punktem zwrotnym w rozwoju międzynarodowego prawa ochrony środowiska była konferencja sztokholmska Narodów Zjednoczonych nt. „Człowiek i jego środowisko”, która odbyła się w czerwcu 1972r. Po tej konferencji odbyło się jeszcze wiele ważnych konferencji, jak konferencja KBWE w Helsinkach, konferencja UNESCO w Belgradzie (1975), konferencja UNESCO i UNEP w Tibilisi (1977), czy Międzynarodowy Kongres UNEP
i UNESCO w Moskwie (1987).

Ukoronowaniem dotychczasowych wysiłków w społeczności międzynarodowej, podejmowanych na rzecz ochrony środowiska w skali globalnej była konferencja Narodów Zjednoczonych „Środowisko i Rozwój” - SZCZYT ZIEMI , która odbyła się w dniach od
3 do 14 czerwca 1992 roku w Rio de Janeiro. Była ona najważniejszym i największym z dotychczas zorganizowanych spotkań na ten temat. Wzięło w niej m.in. udział ponad 140 przedstawicieli rządów i państw; 3500 delegatów ze 185 państw, kilkanaście tysięcy uczonych oraz tysiące działaczy ruchów ekologicznych. Obrady otworzył Butros Ghali - sekretarz generalny ONZ. Trwały i zrównoważony rozwój w skali światowej oraz w skalach regionalnych, krajowych i lokalnych stanowi kanwę przyjętych tam dokumentów:

Dokumenty te powstały w wyniku długotrwałych negocjacji i porozumienia uczestników konferencji.

Deklaracja z Rio w sprawie środowiska i rozwoju sformułowana została w celu ustanowienia nowego i sprawiedliwego światowego partnerstwa. Zawiera ona 27 zasad regulujących współpracę między państwami, podstawowymi grupami społecznymi i narodami mającą na celu ochronę integralności światowego systemu środowiska i rozwoju. Oto niektóre z nich, uznane przeze mnie za najważniejsze:

- Rozwój człowieka jest to dążenie do zdrowego i twórczego życia w harmonii z przyrodą (zasada 1)

- Prawo do rozwoju musi być realizowane tak, aby w równym stopniu zaspokajało potrzeby obecnych i przyszłych pokoleń (zasada 3).

- Ochrona środowiska powinna stanowić integralną część procesu rozwoju i nie może być rozpatrywana w izolacji od niego, w celu osiągnięcia trwałego i zrównoważonego rozwoju (zasada 4)

- Wszystkie państwa i ludzie muszą współpracować w rozwiązywaniu problemów dotyczących eliminowania ubóstwa, co stanowi nieodzowne wymaganie dla trwałego i zrównoważonego rozwoju, w celu zmniejszenia nierówności w standardach życia i lepszego zaspokojenia potrzeb większości ludzi na świecie (zasada 5).

- Państwa powinny współpracować w duchu globalnego partnerstwa w celu ochrony, zabezpieczenia i przywrócenia dobrego stanu i integralności ekosystemu Ziemi (zasada 7).

- Głównym celem nowego ładu jest osiągnięcie zrównoważonego rozwoju i wyższej jakości życia (zasada 8).

- Państwa powinny uchwalić skuteczne ustawodawstwo środowiskowe (zasada 11).

- Państwa powinny opracować prawo krajowe, uwzględniające odpowiedzialność i odszkodowania dla ofiar skażeń i innych szkód środowiskowych (zasada 13).

- Państwa muszą natychmiast powiadomić inne państwa o wszystkich naturalnych katastrofach lub innych niebezpieczeństwach, które mogą mieć nagły szkodliwy wpływ na środowisko tych państw (zasada 18).

- Kobiety odgrywają istotna rolę w zarządzaniu środowiskowym i rozwoju (zasada 20).
- Kreatywność, ideały i odwagę młodzieży świata powinno się zmobilizować do tworzenia globalnego partnerstwa w celu osiągnięcia trwałego i zrównoważonego rozwoju i zapewnienia lepszej przyszłości dla wszystkich (zasada 21).

- Należy ochronić środowisko naturalne i zasoby ludzi ciemiężonych, znajdujących się pod panowaniem innych lub okupacją (zasada23).

- Pokój, rozwój i ochrona środowiska są wzajemnie niezależne i niepodzielne (zasada 25).

- Państwa powinny rozwiązywać wszystkie spory środowiskowe w sposób pokojowy i za pomocą odpowiednich środków, zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych (zasada 26).

- Państwa i ludzie powinni współpracować, w dobrej wierze i duchu partnerstwa, w wypełnianiu zasad zawartych w tej Deklaracji oraz powinni współpracować przy dalszym rozwoju prawa międzynarodowego w dziedzinie trwałego i zrównoważonego rozwoju
(zasada 27).

Agenda 21 odzwierciedla ogólnoświatowe porozumienie i polityczne zaangażowania władz najwyższego szczebla we współpracę w dziedzinie rozwoju i środowiska. Wyznacza wiele cząstkowych celów, jakie należy osiągnąć do 2000 roku. Zostały one sformułowane na podstawie 12 reguł warunkujących wprowadzenie nowego ładu społeczno-gospodarczego w nadchodzącej erze ekologicznej:

  1. Uznanie rozwoju psychicznego człowieka za główny cel życia.

  2. Określenie nieprzekraczalnego poziomu zaspokajania własnych potrzeb materialnych.

  3. Przyjęcie przeciętnej dzietności w rodzinie na dwoje dzieci.

  4. Zaakceptowanie koncepcji zrównoważonego rozwoju.

  5. Dążenie do ochrony głównych ekosystemów Ziemi poprzez stabilną i zrównoważoną eksploatację.

  6. Opanowanie wiedzy o zarządzaniu zasobami przyrody.

  7. Przyjęcie koncepcji wspierającego otwartego systemu ekonomicznego, eliminującego niezrównoważone systemy produkcji.

  8. Przyjęcie zasady sprawiedliwego handlu.

  9. Opodatkowanie krajów uprzemysłowionych na rzecz państw rozwijających się.

  10. Kreowanie narodowych polityk ekologicznych.

  11. Rozwijanie praw i aktywności obywateli.

  12. Tworzenie nowych proekologicznych struktur organizacyjnych.

Omawiana deklaracja wskazuje również rozwiązania, jakie powinny cechować nadchodzącą erę ekologiczną:

Odpowiedzialnością za przyjęcie i wdrożenie założeń Agendy 21 obarczone są przede wszystkim rządy. W osiągnięciu celu Agendy 21 znaczącą rolę spełniają zarówno strategie poszczególnych państw, jak i ich plany, polityka i przedsięwzięcia. Części, z których składa się Agenda 21 opisane są w taki sposób że dają podstawę do podjęcia działań, wytyczenia celów, sposobów postępowania oraz określenia możliwości realizacji zamierzeń.

Deklaracja o ochronie lasów odzwierciedla intencje pierwszego powszechnego porozumienia na temat lasów. Zaangażowanie się państw w szybkie wdrożenie tych podstaw pociąga za sobą ponoszenie odpowiedzialności za uczestniczenie w dalszej współpracy międzynarodowej w zakresie problematyki leśnej. Porozumienie odnosi się do lasów, tak naturalnych jak i nasadzonych, położonych we wszystkich regionach geograficznych i sferach klimatycznych w tym południowej, północnej, umiarkowanej chłodnej, umiarkowanej, subtropikalnej i tropikalnej. Lasy mają zasadnicze znaczenie dla rozwoju gospodarczego oraz dla podtrzymania wszystkich form życia.

Na konferencji w Rio wyłożono również do podpisania konwencje o znaczeniu światowym:

Konwencja o ochronie klimatu ( Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu) - konwencja klimatyczna. Jej celem jest doprowadzenie do ustabilizowania koncentracji gazów cieplarnianych w atmosferze na bezpiecznym poziomie, dlatego też potrzebne jest ograniczenie ich emisji do pewnego poziomu. W dokumencie podkreśla się , że główny ciężar wprowadzenia tej konwencji w życie spoczywa na krajach wysoko rozwiniętych. Sformułowano tam następujące zasady postępowania dotyczące zmian klimatu:

  1. Ochrona klimatu Ziemi,

  2. Pomoc krajom, które są szczególnie narażone na efekt cieplarniany, a są to głównie kraje rozwijające się,

  3. Powierzenie przewodnictwa w przeciwdziałaniu efektowi cieplarnianemu krajom rozwiniętym,

  4. Jako główne środki przeciwdziałania efektowi cieplarnianemu zaleca się, aby technologie wykorzystujące spalanie węgla były zastępowane rozwiązaniami mniej uciążliwymi oraz aby były stosowane rozwiązania techniczne o wysokiej sprawności przy pochłanianiu gazów,

  5. Zintegrowanie działań poszczególnych państw w zakresie wypełniania celów
    i wytycznych występujących w tej konwencji.

Przedstawione zasady nie rozwiązują jednoznacznie wielu szczegółowych kwestii,
a mianowicie: zagadnienia kryteriów i procedury ustalania odpowiedzialności, jej limitów czy spraw związanych z dochodzeniem roszczeń odszkodowawczych, zasad ustalania odszkodowania. Ponadto konwencja nie zawiera żadnych rekomendacji co do środków prawnych, które państwa zobowiązane byłyby wprowadzić do rodzimych systemów prawnych. W praktyce cele konwencji są różnie interpretowane w zależności od intencji powołujących się na nie stron. Kraje najbardziej zagrożone skutkami ocieplenia globalnego dążą by odczytywać go jako instrument wymagający obniżenia emisji gazów cieplarnianych
i zgodnie z zasadami trwałego rozwoju. Taka interpretacja wymagałaby od stron , zwłaszcza od krajów wysoko rozwiniętych, znacznej redukcji emitowanego do atmosfery CO2 i daleko idących przemian w gospodarce energetycznej. Przemiany te szczególnie w krótkiej skali czasowej, musiałyby się odbić na wielkości produkcji w innych dziedzinach i mogłyby sprzyjać wprowadzeniu i ugruntowaniu bardziej przyjaznych, ekologicznych modeli konsumpcji i rozwoju.

Konwencja ta do której w ciągu zaledwie 2 lat przystąpiło ponad 160 państw, jest najważniejszym międzynarodowym porozumieniem w dziedzinie ochrony klimatu. Fakt, że
w ogóle udało się doprowadzić do porozumienia zaakceptowanego przez kraje o nierzadko przeciwstawnych interesach społecznych i politycznych, jest dużym osiągnięciem międzynarodowej dyplomacji. Jego znaczenie jest tym większe, że Konwencja stawia
w centrum uwagi dobro przyszłych pokoleń. Z drugiej strony jednak konsensus ten okupiony został licznymi poprawkami i zmianami w tekście Konwencji, które osłabiają jej siłę
i stawiają pod znakiem zapytania możliwość osiągnięcia jej rzeczywistych celów.

Konferencja w Rio de Janeiro zaproponowała wizję nowego ładu społeczno-gospodarczego świata, który - w harmonii z przyrodą - zapewni ludzkości dalszy rozwój cywilizacyjny. Za osiągnięcie konferencji należy uznać ideę łączącą problemy ochrony środowiska z koncepcją rozwoju.

Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych podczas 55 sesji przyjęło decyzję o zorganizowaniu Szczytu Rio+10, oficjalnie zwanego „Światowym Szczytem na temat Zrównoważonego Rozwoju” w Republice Południowej Afryki. Szczyt miał mieć miejsce w Johannesburgu, w dniach 2-11 września 2001 roku, jednak w związku
z przypadającą na ten termin pierwszą rocznicą zamachów w Nowym Jorku i Waszyngtonie podjęto decyzję o zmianie terminu Szczytu na 26 sierpnia - 4 września 2002. Segment wysokiego szczebla, w którym wzięły udział głowy państw z całego świata zaplanowano na
3 ostatnie dni Szczytu. Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych wezwało wszystkie kraje do przygotowania raportu oceniającego postępy we wdrażaniu Agendy 21 w przeciągu ostatnich 10 lat w celu ożywienia na najwyższym poziomie politycznym, globalnych zobowiązań na rzecz zrównoważonego rozwoju. Realizując to założenie , podkreślony został cel Szczytu, który poprzez proces przygotowawczy powinien zapewnić równowagę pomiędzy rozwojem ekonomicznym, rozwojem społecznym i ochrona środowiska jako niezależnymi ale współdziałającymi komponentami zrównoważonego rozwoju. Zdecydowano również, że przegląd Rio+10 będzie miał charakter konkretnych działań i określi zadania niezbędne do wdrażania Agendy 21 w szczególności w tych obszarach, które wymagają największych wysiłków.

Spotkania przygotowawcze do Światowego Szczytu odbyły się w Nowym Jorku (30 kwiecień - 2 maj 2001; 28 styczeń - 8 luty 2002; 25 marzec - 5 kwiecień 2002) i Indonezji (27 maj -
7 czerwiec 2002).

Światowy Szczyt na temat Zrównoważonego Rozwoju 26 sierpnia - 4 września 2002
w Johannesburgu niewątpliwie był największym wydarzeniem na forum ONZ w ostatnich kilku latach. Świadczy o tym nie tylko obecność ponad 60 tysięcy delegatów państw, przedstawicieli organizacji międzynarodowych i pozarządowych, mediów itp., ale również fakt przybycia na Szczyt ponad 100 szefów państw i rządów, wraz towarzyszącymi przedstawicielami wysokiego szczebla rządowego. Szczyt stał się nie tylko miejscem obrad nad najważniejszymi problemami ekologicznymi, społecznymi, zdrowotnymi
i ekonomicznymi, które będą musiały zostać rozwiązane w najbliższych dekadach. Był również okazją do odbycia spotkań dwustronnych i regionalnych na najwyższym szczeblu politycznym.

Równolegle do obrad oficjalnych w ramach sesji plenarnej i paneli dyskusyjnych prowadzone były intensywne negocjacje na tekstami dokumentów końcowych, czyli Planu Działania
i Deklaracji Politycznej. Kompromisowy tekst Planu Działań uzgodniono w nocy z 3 na 4 września, natomiast tekst Deklaracji Politycznej korygowano jeszcze podczas końcowej sesji plenarnej w godzinach wieczornych w dniu 4 września. Oto najważniejsze zapisy zawarte
w przyjętych dokumentach końcowych.

Zobowiązania konkretne, zawierające terminy:

Sfera socjalno - społeczna

- do 2015 roku zmniejszona ma zostać o 50% liczba osób żyjących poniżej granicy ubóstwa, czyli za dolara lub mniej dziennie (wg danych ONZ dotyczy to obecnie ok. miliarda ludzi,
w ogromnej większości w krajach rozwijających się);

- do 2015 roku planuje się zmniejszenie o połowę liczby osób bez dostępu do wody pitnej
o odpowiedniej jakości i urządzeń sanitarnych (dotyczy to głównie krajów rozwijających się);

- do 2020 roku deklaruje się znaczące poprawienie standardu życia co najmniej 100 milionów mieszkańców obecnie istniejących slumsów.

Sfera zasobów naturalnych i ochrony przyrody różnorodności biologicznej

- do 2010 roku należy doprowadzić do znacznego osłabienia tempa wymierania rzadkich odmian fauny i flory

- do 2015 roku mają zostać odnowione w morzach i oceanach zasoby ryb, obecnie znacznie przetrzebione na skutek nadmiernych połowów;

- do 2020 roku deklaruje się zaprzestania wytwarzania i stosowania środków chemicznych
w sposób szkodliwy dla ludzi i środowiska

Sfera ochrony zdrowia

- do roku 2015 zmniejszony ma zostać o dwie trzecie wskaźnik śmiertelności wśród niemowląt i dzieci oraz o trzy czwarte wskaźnik śmiertelności matek przy porodzie

Zobowiązania i deklaracje bez określonych horyzontów czasowych:

- uznanie dostępności zasobów wody słodkiej za najważniejszy czynnik niezbędny dla zrównoważonego rozwoju

- ułatwienie dostępu do tanich odnawialnych źródeł energii (wiatr, słońce)

- zapewnienie dostępności lekarstw dla wszystkich potrzebujących

- ponowienie apelu do krajów bogatych o przeznaczenie min. 0,7 proc. PKB na pomoc rozwojową dla krajów rozwijających się

- uznanie, że proces globalizacji przynosi jednocześnie pozytywne i negatywne efekty, stwarza możliwości wzrostu ekonomicznego, ale stawia kraje biedne wobec trudnych wyzwań

Propozycje, które nie znalazły się w dokumentach końcowych:

- wzrost udziału energii odnawialnej w globalnej produkcji energii (w projekcie proponowano wzrost udziału do 10% do roku 2010, ale zapis usunięto wobec protestu wielu krajów rozwijających się i USA

- zobowiązanie do stopniowego wycofywania się z subsydiowania produkcji rolniczej przez kraje rozwinięte i większego otwarcia swoich rynków na produkty rolne z krajów rozwijających się (bardzo ogólne deklaracje reformy polityki rolnej złożyła UE, ale bez wskazania jakichkolwiek wskaźników lub horyzontu czasowego)

Ważne inicjatywy rządowe ogłoszone podczas Szczytu:

Oprócz przyjętych oficjalnie dokumentów końcowych na uwagę zasługują także inicjatywy zgłoszone przez delegacje poszczególnych państw:

- Unia Europejska będzie rocznie przekazywać krajom rozwijającym się 1,4 miliarda Euro
w celu zwiększenia dostępności do wody pitnej odpowiedniej jakości i urządzeń sanitarnych;

- USA i Japonia uruchomią globalny program na rzecz zaopatrzenia w wodę i urządzenia sanitarne ludności nie mających obecnie do nich dostępu (program komplementarny do inicjatywy UE)

- USA stopniowo zwiększą pomoc dla krajów rozwijających się do wartości 5 mld dolarów rocznie do roku 2005 oraz uruchomią program pomocowy celem przeciwdziałania epidemii AIDS/HIV w Afryce

Na szczególną uwagę (w odróżnieniu do Szczytu w Rio de Janeiro) zwraca obecność wielu organizacji sektora prywatnego, który coraz większa wagę przykłada do praktycznego stosowania zasad zrównoważonego rozwoju. Wystarczy wspomnieć o ponad 200 dobrowolnych inicjatywach o różnej skali, zgłoszonych podczas Szczytu przez organizacje skupiające zarówno wielkie koncerny i międzynarodowe przedsiębiorstwa, jak też instytucje
o charakterze fundacji i instytucje finansowe.

Tworzy się, co prawda jeszcze w bardzo ogólnych zarysach, platforma możliwego partnerstwa w ramach trójkąta: rządy < - > biznes < - > ekologiczne organizacje pozarządowe. Partnerstwa, które będzie niezbędne do pełniejszej realizacji zarówno Agendy 21 jak też celów określonych w przyjętym Planie Działań. Zarówno rządy, jak też biznes czy organizacje pozarządowe samodzielnie nie są w stanie zrealizować zamierzonych celów. Rządy posiadają w dyspozycji instrumenty prawne i ekonomiczne oraz możliwość kreowania odpowiedniej polityki, biznes dysponuje kapitałem i finansami, a organizacje pozarządowe mają najlepsze rozeznanie co do rzeczywistych potrzeb w skali lokalnej i regionalnej.

Szczyt w Johannesburgu może więc stać się momentem przełomowym w tworzeniu swego rodzaju globalnej koalicji na rzecz praktycznej realizacji zrównoważonego rozwoju

Przyjęcie dokumentów końcowych, wbrew temu co możemy usłyszeć w większości mediów, niewątpliwie należy uznać za sukces. Powszechnie nagłaśniana kwestia usunięcia zapisów dotyczących konkretnych (docelowych) zobowiązań odnośnie wzrostu udziału energii odnawialnej i zmiany polityki rolnej w krajach rozwiniętych dotyczy jedynie bardzo wąskiego zakresu Planu Działań. Wystarczy spojrzeć jak wiele innych, bardzo ambitnych deklaracji znalazło się w Planie aby sobie uzmysłowić, jak wielkie zadania czekają na realizację w najbliższych dwudziestu latach.

Brak jasno określonej strategii działania na rzecz osiągnięcia zamierzonych celów można uznać za słabość Planu. Lektura tej części dokumentu, która traktuje o sposobach wdrażania, bezlitośnie odkrywa brak pomysłów i strategii współdziałania. Wydaje się, że w ferworze negocjacji nad datami i wartościami, zaniedbano zupełnie tę niezwykle istotną część Planu.

Daje się zauważyć, że wiele działań automatycznie przerzucono np. na istniejące instytucje systemu ONZ (UNDP, UNEP, WHO, FAO) czy też porozumienia międzynarodowe (tzw. konwencje z Rio czyli konwencja o różnorodności biologicznej oraz konwencja klimatyczna) z głęboką wiarą w ich skuteczność. Niestety, obecny system ONZ jest w stanie głębokiego kryzysu i dotyczy to także takich instytucji jak wyżej wspomniane.

Trudno sobie wyobrazić, aby w aktualnych warunkach, z posiadanymi mandatami działania
i istniejącym zapleczem finansowym mogły sprostać ambitnym zadaniom, jakie stawia się im w Planie Działań. Jednocześnie w trakcie negocjacji wyraźnie zauważana była niechęć do zawarcia jakiegokolwiek porozumienia o koniecznej reformie instytucjonalnej. Nie można było uznać za dobry pomysł utworzenia kolejnej globalnej instytucji, jaką miałaby być Światowa Organizacja Ekologiczna (World Environmental Organization), bez głębokiej reformy obecnego systemu ONZ i globalnego zarządzania środowiskiem. Podobnie negatywnie należy ocenić zapisy dotyczące np. spodziewanych źródeł finansowania.

W rezultacie w najbliższym czasie należy spodziewać się intensywnej presji zarówno na forum ONZ (Zgromadzenie Ogólne), jak też w ramach systemu ONZ (UNEP, UNDP, WHO, FAO) oraz Konferencji i Spotkań Stron konwencji i porozumień, do zwiększenia poziomu składek oraz dobrowolnych wpłat na fundusze celowe czy powiernicze. Oczywiście głównym „usprawiedliwieniem” będzie konieczność realizacji celów zawartych w Planie Działań. Jak wspomniano jednak wyżej, bez głębokiej reformy instytucjonalnej i administracyjnej (do czego wymagana będzie np. w przypadku instytucji systemu ONZ - odpowiednia Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego), także w zakresie globalnego zarządzania środowiskiem, nie należy liczyć na spektakularne efekty.

BIBLIOGRAFIA :

8


Wyszukiwarka