Po latach mody na kominki powracają do naszych domów piece kaflowe. Z zewnątrz są tak samo piękne jak kiedyś, za to w środku o wiele bardziej nowoczesne, dzięki czemu przynoszą więcej korzyści.
Piec kaflowy może być jak piękny mebel; gdy jest właściwie dobrany do wnętrza, podkreśla jego charakter i dodaje mu uroku
Dobrze, że w Polsce nie zginęła do końca tradycja budowy pieców kaflowych. Kiedyś stawiano je praktycznie w każdym domu. Potem znikały stopniowo, w miarę jak w domach pojawiało się "centralne". Gdy nastały czasy nowoczesnych kominków z wkładami i kasetami kominkowymi, wydawało się że piece kaflowe w ogóle odejdą w niepamięć. A tu proszę - nie tylko nie odchodzą, ale przeżywają prawdziwy renesans. Podobne do swoich poprzedników, ale łączące dobre, stare tradycje rzemieślnicze z nowoczesną techniką.
Niezmienione pozostały sposoby wytwarzania oraz magazynowania ciepła. Tak jak piece naszych przodków, także i te nowoczesne opala się drewnem. Nadal liczy się indywidualny i niepowtarzalny charakter każdego pieca oraz to, że od początku do końca jest on wytworem wiedzy i umiejętności zduna, który go zbudował. Zmieniły się natomiast technika budowy i używane do tego celu materiały oraz możliwości grzewcze pieców kaflowych. Kiedyś w domu stawiało się kilka pieców, bo każdy mógł ogrzać jedno (góra - dwa) pomieszczenia. Teraz wystarcza jeden piec do ogrzania całego domu.
Współczesne piece
Kiedyś piece kaflowe budowało się metodą warstwową. Polegała ona na murowaniu całego pieca jako jednej nierozłącznej całości - od fundamentu aż po "dekę", czyli górną, zamykającą część pieca. Na gotowym fundamencie zdun murował z płyt i cegieł szamotowych palenisko, zakładał w nim drzwiczki do podkładania opału i usuwania popiołu, a następnie nad paleniskiem murował kanały dymowe, które stanowiły masę kumulacyjną pieca. Gotowy piec okładano z zewnątrz kaflami.
Obecnie najbardziej rozpowszechniona jest taka odmiana pieców, w której wszystkie elementy - palenisko, masa akumulacyjna i obudowa - powstają niezależnie od siebie, w wyniku czego znacznie mniej ograniczona jest forma pieca. Podczas projektowania można więc popuścić wodze fantazji i nadawać piecom bardzo oryginalne kształty, łatwo też dopasować je niemal do każdego pomieszczenia.
Palenisko, czyli komora spalania
Paleniska w piecach kaflowych mogą być murowane (z cegieł szamotowych) lub - co ostatnio częstsze - zastępowane gotowymi wkładami piecowymi. Różnią się one od wkładów kominkowych: mają znacznie głębszą komorę spalania, a ich żeliwny korpus jest zawsze wyłożony elementami szamotowymi, aby piec akumulował jak najwięcej ciepła. Z tego samego względu wkłady te mają znacznie mniejsze szyby (a jeśli są duże, to często podwójne), przez szybę wypromieniowuje bowiem znaczna część ciepła, którego nie daje się kontrolować.
Zaletą wkładów piecowych jest możliwość łączenia ich z różnymi elementami akumulującymi ciepło, zarówno "powietrznymi" - oddającymi ciepło przez promieniowanie, jak i wodnymi - umożliwiającymi przygotowanie ciepłej wody użytkowej czy zasilanie instalacji centralnego ogrzewania. Funkcjonalność wkładów piecowych podnoszą też liczne rozwiązania automatyzujące spalanie.
Masa kumulacyjna
To w niej magazynuje się ciepło powstające podczas spalania i stąd rozchodzi się ono po domu, gdy w piecu już się nie pali. Masę kumulacyjną mogą stanowić ceramiczne kanały dymowe bądź zbiorniki buforowe wypełnione wodą.
Kanały dymowe
Buduje się je z cegieł lub płyt szamotowych bądź gotowych kształtek ze spieków ceramicznych. Nadaje się im taki kształt, aby przepływający nimi gorący dym oddał w nich jak najwięcej ciepła. Jeśli kanały są dobrze wykonane, to dym - mający po wyjściu z paleniska temperaturę 500-1100 st. C - na wejściu do komina może mieć zaledwie 140-160 st. C (minimum do wytworzenia właściwego ciągu w kominie).
Masę kumulacyjną kanałów dymowych projektuje się z uwzględnieniem mocy grzewczej paleniska, funkcji i kształtu bryły pieca, jak również charakteru pomieszczenia, w którym piec się znajduje; na tej podstawie dobiera się kanały o odpowiedniej długości oraz masie. Zazwyczaj na 1 kg spalanego drewna powinno przypadać około 100 kg masy kumulacyjnej, zatem jeśli w piecu mieści się na przykład porcja 6 kg drewna, masy akumulacyjnej powinno być 600 kg. Oddawanie ciepła zakumulowanego w takich kanałach może trwać od kilku do kilkunastu godzin - zawsze zgodnie z zasadą, że im większa masa kumulacyjna, tym dłużej się nagrzewa, ale też tym dłużej oddaje ciepło.
Zbiorniki buforowe
Woda jest najtańszym akumulatorem ciepła. Może być też jego nośnikiem, jeśli wkład piecowy jest wyposażony w wymiennik ciepła lub tzw. płaszcz wodny. Sam zbiornik umieszcza się poza piecem i włącza go w instalację centralnego ogrzewania i ciepłej wody użytkowej. Poza sezonem grzewczym taki zbiornik może być używany do współpracy z kolektorami słonecznymi i służyć do przygotowania ciepłej wody.
Obudowa pieca
Obudowy pieców wykonuje się zawsze z materiałów ceramicznych dobrze przewodzących ciepło. Najczęściej są to kafle piecowe, rzadziej - płyty i cegły szamotowe, które z zewnątrz pokrywa się specjalnymi, odpornymi na przegrzewanie tynkami - gładkimi lub strukturalnymi. Wybór kafli to dla przyszłego użytkownika pieca zawsze rzecz najprzyjemniejsza, a naprawdę jest w czym wybierać. Są kafle nawiązujące do tradycyjnych wzorów z różnych epok, są rustykalne, a także bardzo nowoczesne kafle wielkoformatowe. Bogaty jest też wybór rodzajów glazury. Wcześniej były do wyboru jedynie kafle białe, zielone i brązowe, a teraz można wybierać spośród kilkudziesięciu odmian wykończenia o różnej barwie, głębi i połysku.
Uwaga! Obudowa w piecach kaflowych nie służy do akumulacji ciepła, lecz stanowi wykończenie pieca. Dlatego powinna być możliwie cienka, aby nie przeszkadzała w wypromieniowaniu do pomieszczenia tego ciepła, które zostało zmagazynowane w masie akumulacyjnej.
Jak działa piec
Dobry piec kaflowy powinien wytwarzać w możliwie krótkim czasie jak największą ilość ciepła, zmagazynować je, a następnie powoli je oddawać. Aby możliwe było uzyskanie takiego efektu, w palenisku pieca musi zachodzić gwałtowne spalanie. Dzieje się tak przy stosunkowo dużym dostępie powietrza, ograniczanym w miarę spalania aż do całkowitego zamknięcia, gdy drewno zostaje spalone do formy żaru. W wyniku tego uwolnione zostają duże ilości ciepła (temperatura w palenisku wynosi wtedy od 500 do 1100oC), dzięki czemu w krótkim czasie następuje rozgrzanie masy kumulacyjnej. Ciepło wytworzone w trakcie 1-2 godzin palenia może ogrzewać pomieszczenia przez 8-12 godzin i dłużej.
Jaki wkład, takie grzanie
Potencjał grzewczy współczesnych pieców kaflowych jest znacznie większy niż tych, jakie znamy z domów naszych babć. Piec jest w stanie ogrzewać nie tylko pomieszczenie, w którym się znajduje. Równie dobrze może wspomagać produkcję ciepłej wody, a nawet stanowić podstawowe źródło ciepła dla całego domu. Możliwości jest wiele, wystarczy tylko wybrać odpowiedni wkład piecowy.
Wkłady tradycyjne. Charakteryzują się bardzo małymi szybami, a często nie mają ich wcale. Dlatego często zabudowuje się je od strony holów czy przedpokojów, eksponując w pokoju jedynie piękną obudowę pieca. Wkłady tradycyjne są przeznaczone do takich pieców, które ogrzewają pomieszczenia wyłącznie na zasadzie łagodnego wypromieniowania ciepła.
Wkłady "z wizją". Mają większe niż wkłady tradycyjne szyby (często podwójne, co ogranicza promieniowanie). Wyposażone w nie piece stanowią zatem nie tylko źródło przyjemnego ciepła, ale umożliwiają oglądanie niezwykłego spektaklu, jakim jest gwałtowne spalanie się drewna. Wkłady te bardzo często montuje się więc od strony salonów.
Wkłady z wymiennikiem ciepła. Nad paleniskiem takiego wkładu zamontowany jest wymiennik ciepła, przez który przepływa woda.
Piece z tymi wkładami mogą oddawać ciepło w dwojaki sposób:
- wypromieniowywać je do pomieszczenia, w którym znajduje się piec;
- przekazywać je do wymiennika z wodą, który z kolei nagrzewa wodę w dużym zbiorniku buforowym (o pojemności kilkuset litrów). Wkłady z wymiennikiem pozwalają na odzyskanie do 30% energii powstającej w trakcie spalania do ogrzewania wody (reszta jest oddawana przez obudowę na zasadzie promieniowania), stanowią zatem wydajne, uzupełniające źródło ciepła w domu.
Wkłady z płaszczem wodnym. Są wykonane w taki sposób, że woda krąży nie w opływanym przez gorący dym wymienniku, ale w samym korpusie wkładu, dzięki czemu ilość odbieranego przez nią ciepła wzrasta nawet do 60% (około 40% jest wypromieniowywane przez obudowę). Jeśli taki wkład jest dobrze dobrany (ma odpowiednią moc), to piecem można zarówno ogrzać dom, jak i w całości pokryć zapotrzebowanie na ciepłą wodę (wystarczy dwa razy w ciągu doby uzupełnić w piecu opał).