Polityka - definicja potoczna
każda świadoma, konsekwentnie zmierzająca do celu działalność.
Polityka - definicja naukowa oparta na pojęciu władzy
jest to ta część stosunków międzyludzkich, których treścią jest panowanie, rządzenie, władza, narzucanie decyzji jednej osoby lub grupy ludzi innym.
Podmiot polityki (wg 2)
to wyłącznie podmioty władzy politycznej czyli takie, które mają prawo decydować o ludzkim życiu, czyli wyposażone w aparat przymusu podmioty władzy państwowej (partie polityczne, organizacje społeczne i publiczne).
Polityka - definicja naukowa oparta na pojęciu dobra wspólnego
to zespół działań mających na celu dobro wspólne członków wspólnoty. W tym ujęciu sprawowanie władzy to służba publiczna.
Cele państwa (wg 4)
- dobrobyt obywateli (p. gospodarcza) - nie zaspokajanie potrzeb lecz stworzenie warunków żeby dbali o siebie
- ochrona obywateli (p. społeczna).
Zasady państwa (wg 4)
- państwo nie powinno naruszać należytej wolności obywateli i słusznej swobody ich działalności,
- państwo powinno przestrzegać ustanowiony przez siebie porządek prawny.
Geneza PG - działalność praktyczna
powstała w XX wieku, przy czym o jej rozwoju miały zdecydować dwa wydarzenia:
- przyjęcie w ZSRR systemu nakazowo-rozdzielczego - połowa lat 20-tych,
- wielki kryzys ekonomiczny przełomu lat 20 i 30, który dotknął państwa o gospodarce rynkowej. Jego następstwem była zmiana poglądów o roli państwa w gospodarce.
Geneza PG - nauka
- PG jako nauka istnieje tak długo jak istnieje państwo
- PG jako dyscyplina i nazwa (prof. RAU) połowa XIX wieku wykładana w niemieckojęzycznych uczelniach
- w Polsce wykładana na UJ po I wojnie światowej
- w socjalizmie zastąpiono ją „planowaniem gospodarki”
- lata 50 „planowanie i polityka ekonomiczna”
- lata 90 „polityka gospodarcza”
Związek PG z innymi naukami
- teoria ekonomii
-prawo
- organizacja i zarządzanie
- ekonometria
Związek PG z teorią ekonomii
PG polega na wykorzystaniu praw ekonomicznych do osiągnięcia założonego celu. Polega na wprowadzeniu do rzeczywistości politycznej przyczyn by wywołać określone skutki. Nie da się prowadzić PG bez znajomości teorii ekonomii.
Kiedy przyczynę można uznać za środek PG
- środek to taka przyczyna, która zwiększa stopień realizacji celu (pozytywny związek)
- może być kształtowany przez podmiot polityki.
Dlaczego teoria ekonomii nie stwarza pełnych ani pewnych podstaw do prowadzenia PG
- ze względu na charakter praw ekonomicznych
* historyczny - nie są stałe
* stochastyczny - uwzględniają tylko najważniejsze związki między zjawiskami, prawa ekonomiczne spełniają się tylko jako tendencja „na ogół tak jest”
- ze względu na sposób wnioskowania
* indukcyjny - wprowadza się wniosek ogólny z przesłanek stanowiących poszczególne przypadki. Jeśli zjawisko ileś razy się powtarzało formułujemy z tego prawo - niepewne
* dedukcyjny - z jednego zdania wprowadza się kolejne, stopień pewności z jakim uznaliśmy wniosek równa się stopniowi z jakim uznajemy przesłankę.
Związek PG z prawem
prawo leży u podstaw PG, władza musi postępować zgodnie z prawem. Środki PG to normy prawne które są po to by regulować gospodarkę.
Cechy PG
- nie da się sformułować recept w danych sytuacjach, bo warunki są niepowtarzalne
- PG musi posługiwać się naukami badającymi warunki i ich wpływ (psychologia, socjologia
- nie można przenosić PG z kraju do kraju
- teoria ekonomii to mało - trzeba korzystać z nauk narzędziowych
- cała nauka to mało - konieczny jest element ludzki (talent, charyzma)
PG jako nauka obejmuje
- instrumentalny problem - ustalenie celów i dobór środków ich realizacji
- analiza systemów gospodarczych
- rozwiązywanie praktycznych problemów
Analiza systemów gospodarczych obejmuje
- motyw działania w systemach
- rozkład uprawnień między szczeble władzy
- charakterystykę funkcjonowania systemów
- projektowanie systemów gospodarczych
Problem instrumentalny
- cele - starannie dobrane, niektóre łatwo sformułować np. cel stabilizacji pieniądza, a niektóre trudno, np. sprawiedliwy podział dochodów
- ustalenie środków do realizacji celów o charakterze jakościowym i ilościowym.
Wymiar czasu i przestrzeni przy ustalaniu celów i doborze środków
- przestrzeni
* cele (niektóre) muszą być różnicowane w przestrzeni, np. pełne zatrudnienie, stopa bezrobocia jest różna w różnych regionach np. 12%, 20%.
* konsekwencją tego jest zróżnicowanie środków (preferencje dla inwestorów tam, gdzie większe bezrobocie)
* skutki zastosowania środka mogą być zróżnicowane - środki adresowane do danej branży - skutek jest tam gdzie skupienie danej branży
* zróżnicowanie efektywności środka
- czasu - środek wystąpi z opóźnieniem - Bank Centralny obniża stopy procentowe - prowadzi to do obniżenia oprocentowania lokat.
Proces weryfikacji - kryteria
- formalno-prawne - czy podmiot ma prawo zastosować środek - jeśli tak - w porządku, jeśli nie - to rezygnacja lub zmiana norm prawnych
- doktrynalne - czy użycie środka jest zgodne z wyznawaną doktryną ekonomiczną, np. kontyngent z importu, jeśli partia rządząca jest liberalna, to się nie zgodzi, jeśli jest socjaldemokratyczna to się zgodzi
- funkcjonalne - jeśli dwa poprzednie są spełnione to zachodzi pytanie czy środek będzie skuteczny w tym czasie, warunkach, miejscu, np. parametry ekonomiczne - w systemie nakazowo-rozdzielczym były nieskuteczne, bo działały na wynik, a w systemie tym wynik był obojętny, natomiast w gospodarce rynkowej ten środek będzie skuteczny.
Definicje PG
1. Wg Kruszyńskiego - PG polega na bezpośrednim kierowaniu gospodarką narodową przez państwo (nakazy, zakazy), pośrednim oddziaływaniu na funkcjonowanie tej gospodarki (parametry ekonomiczne, normy prawne - stworzenie takich warunków, aby układ gospodarczy dobrowolnie realizował cele polityki,
2. Wg Sulmickiego - PG to czynność kierownicza szczebla centralnego, na którą składa się planowanie i zarządzanie, przy czym przez zarządzanie rozumiemy organizowanie, sterownie, zasilanie gospodarki narodowej w pieniądz - emisja i kreacja pieniądza bankowego.
3. Polityka gospodarcza polega na wyborze celów i środków ich realizacji. Polityka jest tylko wtedy, gdy podmiot ma swobodę wyboru.
4. Polityka gospodarcza jest to działalność państwa i instytucji spełniających funkcje powierzone przez państwo (BC, samorządy terytorialne, instytucje para fiskalne, ZUS, PFRON), która kształtuje system i porządek gospodarczy oraz procesy gospodarowania.
Porównanie definicji Kruszyńskiego i Sułmickiego
obaj utożsamiają PG z kierowaniem gospodarką rynkową.
Różnice
- podmiot Kruszyńskiego nie wskazuje szczebla, Sułmicki wskazuje władzę centralną
- podejście: Kruszyński - od strony metod, Sułmicki - od strony czynności.
Efektywność gospodarki rynkowej, a systemu nakazowo-rozdzielczego
system nakazowo-rozdzielczy - bezpośrednie kierowanie (nakazy, zakazy)
gospodarka rynkowa - pośrednie kierowanie (powszechnie obowiązujące normy i narzędzia skłaniające podmioty do działania)
efektywna jest gospodarka rynkowa, choć łatwiej kierować systemem nakazowo-rozdzielczym.
Przyczyny niskiej efektywności systemu nakazowo-rozdzielczego
- układy gospodarcze nie mogą racjonalnie gospodarować
- układy działały racjonalnie ze swego punktu widzenia, co nie miało nic wspólnego z racjonalnością ekonomiczną
- koszt systemu jest bardzo wysoki
Racjonalność systemu nakazowo-rozdzielczego, a gospodarka rynkowa
tylko ten układ może racjonalnie gospodarować, który może sam podejmować decyzje na temat skali, struktury, koncentracji zasobów, technik.
System nakazowo-rozdzielczy - decyzje są podejmowane na szczeblu centralnym, nie ma możliwości racjonalnego gospodarowania w skali mikro, ale jest w skali makro.
Gospodarka rynkowa - decyzje podejmowane są w układach gospodarczych, istnieje możliwość racjonalnego gospodarowania w skali mikro, ale brak w skali makro. Ewolucja gospodarki rynkowej spowodowała powstanie kierowanej gospodarki rynkowej, zachowanie racjonalności w skali mikro przy stworzeniu możliwości racjonalnego gospodarowania w skali makro.
System nakazowo-rozdzielczy a gospodarka rynkowa (powstanie)
system nakazowo-rozdzielczy - sztuczny, wymyślony przez człowieka, oparty na absurdalnym założeniu „dobra wspólnego)
gospodarka rynkowa - system zgodny z naturą człowieka.
Planowanie
1. Planowanie jako część PG- planowanie to przewidywanie przyszłego układu, warunków i środków działania oraz ustalenie uwzględniających te warunki celów i środków
2. Planowanie poza PG - planowanie to czynność aparatu planistycznego polegająca na zbieraniu i przetwarzaniu informacji, opracowywaniu alternatywnych planów oraz obserwowaniu skutków planu realizowanego (przygotowanie przesłanek do decyzji dla kogoś innego).
Charakterystyka celów PG
- cele odnoszące się do systemu gospodarczego - o charakterze systemowym (utrzymanie lub zmiana istniejącego systemu i porządku gospodarczego)
- cele o charakterze procesowym, odnoszące się do procesów gospodarczych.
Środki dzielimy na
- instrumenty
- przedsięwzięcia
- umowy
Instrumenty
za ich pomocą podmiot polityki wpływa na zachowanie układów. Podmiot posługujący się instrumentem jest podmiotem władzy.
Cel - Instrument - Układ - Zachowanie
Przedsięwzięcia
mogą być inwestycyjne (roboty publiczne) lub organizacyjne (powołanie nowego podmiotu, likwidacja, zmiana kompetencji).
Cel - Przedsięwzięcia
Umowa
może być zawarta z:
- innym państwem (umowa o współpracy gospodarczej zapobiegająca wspólnemu opodatkowaniu)
- organizacjami, instytucjami międzynarodowymi (Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy)
- z dużymi przedsiębiorstwami (dostawa surowców)
- podmiotami gospodarczymi, najczęściej z różnymi grupami nacisku.
Cel - Umowa - Partner - Zachowanie.
Różnica między instrumentem a umową
przy instrumencie podmiot polityki występuje z pozycji władzy, a umowa zakłada pozycję partnerską, dwustronne zobowiązania są negocjowanie.
Wykorzystanie przedsięwzięcia w charakterze instrumentu PG
mamy cel - pełne zatrudnienie podjęte jest przedsięwzięcia (roboty publiczne), które wpływa na realizację celu.
1. Sposób to sposób bezpośredni - podejmując roboty publiczne tworzymy nowe miejsca pracy.
2. Sposób pośredni - jako przedmiot robót występują inwestycje infrastrukturalne. Poziom infrastrukturalnego wyposażenia regionu decyduje o jego atrakcyjności z punktu widzenia inwestorów prywatnych. Podjęcie inwestycji infrastrukturalnej w regionach o dużym bezrobociu spowoduje przyciągnięcie inwestorów prywatnych. Powstaną nowe miejsca pracy. Dla trwałego zmniejszenia bezrobocia ważne są nowe miejsca pracy w sektorze prywatnym a nie robót publicznych.
Wykorzystanie umowy jako instrumentu
cel - Umowa - Partner - Zachowanie. Jeżeli umowę zawrzemy z Bankiem Światowym lub Funduszem Walutowym. Jeśli państwo zawiera taką umowę, to zwiększa się jego wiarygodność oraz pozycja w rankingu państw atrakcyjnych do inwestowanie.
Podmioty PG
wg def. I cała władza państwowa
wg def. II centralna władza państwowa
całą władza publiczna, tzn. władza państwowa i władze samorządowe.
Podmioty PG - rozwinięcie
obecnie są dwa modele państw
- państwa o strukturze scentralizowanej - Polska, Francja
- państwa o strukturze zdecentralizowanej - federalnej - głównie państwa niemieckojęzyczne: Niemcy, Austria, Szwajcaria.
W państwach o strukturze federalnej władza występuje na co najmniej dwóch szczeblach: całości państwa i na szczeblu członków federacji. PG prowadzi się na wszystkich szczeblach.
W państwach o strukturze scentralizowanej szczebel władzy jest tylko jeden. Trudno jednoznacznie odpowiedzieć, gdzie prowadzi się PG. Można oprzeć się na def. 3 (PG to wybór celów i środków jej realizacji). Odpowiedź zależy od tego jaki jest rozkład uprawnień decyzyjnych:
- jeśli tylko szczebel centralny - PG prowadzi tylko władza centralna
- jeśli wszystkie szczeble władzy państwowej - PG prowadzi władza państwowa wszystkich szczebli
- jeśli także władze samorządowe - PG prowadzą wszystkie szczeble władz publicznych: państwowe i samorządowe. Obecnie jest tendencja, by władze samorządowe były w coraz większym zakresie podmiotami PG.
Dlaczego jest tendencja by władze samorządowe były podmiotami PG.
2 przyczyny:
I. Społeczno - polityczne
II. Ekonomiczne:
1. Efektywne gospodarowanie w skali kraju
2. Efektywne wykorzystanie środków publicznych:
a) efektywna alokacja środków
b) kontrola wykorzystania środków
Przyczyny społeczno - polityczne upodmiotowienie społeczności lokalnych, danie im możliwości decydowania o sobie - uprawnienia i odpowiedzialność.
Efektywna alokacja środków - jeśli alokacja środków dokonuje władza centralna, są one już rozdzielone na określone cele (edukacja, kultura) i nie wolno ich przemieszczać. Natomiast wiedza władzy lokalnej na temat potrzeb jest lepsza więc lepiej zaspokoi potrzeby lokalne.
Kontrola wykorzystywanych środków - kontrola na niższych poziomach jest lepsza, a więc efektywniejsza.
Efektywne gospodarowanie w skali kraju - jeżeli władze samorządowe są podmiotami PG, to mają kompetencje i odpowiedzialność, są więc zainteresowane rozwojem gospodarczym regionu, bo ich dochody są uzależnione od poziomu aktywności gospodarczej i efektywności gospodarowania. Istnieje zgodność działań władzy lokalnej i centralnej. Polityki te wspierają się dając efekt synergii.
Podział PG - kryterium przedmiot oddziaływania.
- polityka systemowa - system i porządek gospodarczy
- polityka procesowa - przebieg procesów gospodarczych
Cel podziału
1. Każda z tych polityk stawia sobie cele innego rodzaju
2. Odmienność stosowanych środków
3. Zróżnicowanie poglądów na temat roli państwa.
Cele polityk (1)
Systemowa - utrzymanie albo zmiana systemu i porządku gospodarczego
Procesowa - wzrost gospodarczy, pełne zatrudnienie, stabilizacja wartości pieniądza.
Środki (2)
Systemowa - powszechne obowiązujące, względnie trwałe normy w randze ustaw. Stałość ustaw z powodów: pragmatycznych (długość drogi legislacyjnej), merytorycznych - mają zagwarantować stałość warunków działania - jest to pożądane przez układy gospodarcze.
Procesowa - zróżnicowanie i cechujące się zmiennością (bo procesy gospodarcze się zmieniają), normy prawne - rozporządzanie wykonawcze, parametry ekonomiczne, instrumenty nakazowe.
Poglądy na temat roli państwa (3)
systemowa - duża zgodność, ze obowiązkiem państwa jest ustanowienie porządku prawnego (w tym PG) i wymuszanie jego postrzegania.
Procesowa - zróżnicowanie poglądów:
- ortodoksyjni liberałowie - państwo nie powinno ingerować w procesy gospodarcze tylko w rynek
- komuniści - kieruje państwo, rynek wyeliminowany
- pośrednio - rynek i państwo w proporcjach zależnych od partii dominującej (liberałowie-socjaldemokraci)
Typy państw - kryterium wg liczby monopoli
- demokratyczne - 1 monopol - aparat przymusu (wojsko, policja)
- faszystowskie - 2 monopole - aparat przymusu, środki masowego przekazu
- komunistyczne - 3 monopole - aparat przymusu, środki masowego przekazu, środki produkcji.
Porządek gospodarczy
to zbiór norm prawnych, etycznych, zwyczajowych, regulujących zachowanie układów gospodarczych i podmiotów polityki gospodarczej (nie wszystko podlega regulacji prawnej, ważne są także prawa zwyczajowe i etyczne będące poza kontrolą państwa, tak więc np. przebieg transformacji zależy nie tylko od postawy władzy, ale i całego społeczeństwa)
System gospodarczy
sieć powiązań między układami gospodarczymi i podmiotami polityki gospodarczej. Można wyróżnić dwa człony:
- planowania i koordynacji
- motywacji i kontroli
Planowanie
gospodarka rynkowa:
- nie ma prawnego obowiązku sporządzania planów
- nie ma prawnego obowiązku przekazywania planów
- władza państwowa nie zna planów układów gospodarczych
- układy nie znają swych planów wzajemnie
- plany mogą być przekazywane z innych przyczyn (kredyt, spółki zależne - wyjątek spółka matka - córki)
System SNR
- jest prawny obowiązek
- jest obowiązek przekazywania planów szczeblowi wyższemu, aż do władzy centralnej
- plan centralny, to suma arytmetyczna planów układów gospodarczych.
Koordynacja
gospodarka rynkowa - koordynacja decyzji ex-post, czyli najpierw podejmowane są decyzje produkcyjne, a potem następuje ich koordynacja na rynku. Gospodarka rynkowa to gospodarka nadwyżek.
System SNR - koordynacja ex-ante - najpierw buduje się plan centralny (1 rok naprzód), a potem następuje jego realizacja na rynku, czyli najpierw koordynacja, a potem produkcja. Skutek - nadwyżka popytu nad podażą (gospodarka niedoborów).
Motywacja i kontrola
motywacja w SNR to dobro wspólne. Tutaj podstawową motywacją był przymus. Kontrolowano sprawozdania z wykonania planu oraz rozliczenia ZUS, US. W gospodarce rynkowej podstawą motywującą układy jest dążenie do osiągnięcia indywidualnych korzyści (zysk, dochód), mogą też istnieć inne motywy np. o charakterze społecznym, religijnym czy patriotycznym. Kontroli podlega tylko wywiązanie się z zobowiązań publicznoprawnych.
Rodzaje instytucji kontrolnych
dwa rodzaje instytucji zajmujących się kontrolą:
- instytucje, których jedyną funkcją jest kontrola - NIK, UKS, PIH
- instytucje, których funkcja podstawowa jest inna, natomiast warunkiem prawidłowego spełniania funkcji podstawowej jest funkcja kontroli - ZUS, US.
Cechy charakteryzujące system gospodarczy
I. Liczba szczebli kierowniczych
1. System doskonale zdecentralizowany - bez ingerencji państwa - jeden szczebel decyzyjny - układy elementarne
2. System skrajnie scentralizowany - cała gospodarka podporządkowana państwu - dwa szczeble - centralny i układy elementarne
3. Te nie istnieją tylko układy realne, gdzie liczba szczebli jest większa niż dwa. Tendencja do zwiększania liczby szczebli.
II. Liczba niezależnych kierownictw na danym szczeblu
Ta cecha świadczy o stopniu monopolizacji gospodarki.
Gospodarka rynkowa - dużo małych i średnich przedsiębiorstw
- konkurencja tym większa im większe rozproszenie podaży
- parametry ekonomiczne są w odniesieniu do nich skuteczniejsze.
System SNR - preferuje się duże przedsiębiorstwa - łatwiej kierować za pomocą nakazów.
III. Rozkład uprawnień decyzyjnych
- alokacja zasobów (gdzie inwestować)
- eksploatacja zasobów (co i ile wytwarzać)
podejmuje szczebel centralny
W gospodarce rynkowej - niższe szczeble.
Czynniki wpływające na wybór systemu gospodarczego
I. Własność środków produkcji
II. Poziom rozwoju
III. Uwarunkowania o charakterze kulturowym
IV. Wyznawana doktryna społeczno-ekonomiczna.
Własność środków produkcji (I)
- jeżeli dominuje własność prywatna, to może być tylko gospodarka rynkowa - wynika to z prawa własności, tylko właściciel decyduje o wykorzystaniu
- jeżeli dominuje własność państwowa (państwa decyduje o alokacji i eksploatacji zasobów), to mamy SNR, ale państwo może zrezygnować z tego prawa i dać je przedsiębiorcom.
Czy taki system może funkcjonować?
Może w okresie transformacji. Nie ma już planu nakazowego, ale państwo jest właścicielem. Może z SNR, ale nie odwrotnie.
Rzeczywiście funkcjonował 40 lat w Jugosławii. Własność była państwowa, a uprawnienia w rękach samorządów pracowniczych.
Poziom rozwoju (II)
Znajduje wyraz w technikach wytwarzania, kwalifikacjach pracowników, poziomie rozwoju infrastruktury i stopniu podziału pracy.
Stopień podziału pracy
- wyroby - znajduje wyraz w liczbie faz przetwórczych, które surowiec przechodzi od pozyskania do dostarczenia odbiorcy końcowemu. Im więcej faz tym wyższy poziom rozwoju.
- usługi - znajduje wyraz w stopniu zróżnicowania oferty usługowej - kwalifikacje, infrastruktura, podział pracy, stosowane techniki - to świadectwa rozwoju gospodarczego.
Uwarunkowania kulturowe (III)
- dominująca w danym państwie religia
- charakter narodowy, czyli zbiór cech, postaw charakterystycznych w danym społeczeństwie.
Polityka procesowa
znajduje wyraz w planach gospodarczych i w działalności inwestycyjnej.
Fazy w polityce procesowej
I. Formułowanie alternatywnych rozwiązań - faza planistyczna
II. Faza decyzyjna - wybór jednego z alternatywnych rozwiązań
III. Faza realizacyjna - uruchomienie środków - proces rozciągnięty w czasie
IV. Faza oceny i kontroli (rozpoczyna się równocześnie z fazą III) - porównanie stanu lub stanów planowanych z osiągniętymi. Tego rodzaju ocena i kontrola powinna trwać permanentnie nie tylko po zakończeniu realizacji, ale również w czasie jej trwania.
Cel - decyzja czy wprowadzać działalność interwencyjną czy nie.
Działalność interwencyjna
zmiana stosowanych środków w trakcie realizacji programów, gdy mamy do czynienia z odchyleniem od planu.
Czy podjęcie działań interwencyjnych jest konieczne tylko gdy mamy do czynienia z odchyleniem negatywnym?
Nie - bo gospodarka to całość, parametry są od siebie zależne. Istnieje ryzyko, że pozytywne odchylenie w jednym miejscu wywoła negatywne w innym.
Instrumenty
I. Instrumenty polityki systemowej
II. Instrumenty polityki procesowej
1. Instrumenty o charakterze władczym
a) oddziaływania pośredniego
- monetarne
- fiskalne
b) oddziaływania bezpośredniego
- grupowe
- indywidualne
2. Instrumenty o charakterze informacyjnym - w ramach polityki:
- aktywnej
- pasywnej
Instrumenty polityki systemowej
1. Powszechnie obowiązujące normy prawne - normy regulujące
- współdziałanie układów
- zasilanie układów
- korzystanie z zasobów
- dostęp do rynku
- konkurencja
2. Organizujące gospodarkę
- organizujące sferę produkcji
- organizujące publiczną gospodarkę finansową
- odnoszące się do działalności emisyjno-kredytowej
- odnoszące się do celu - wprowadzenia i kontrolowania cen.
Instrumenty polityki procesowej
- o charakterze władczym - podmiot jest podmiotem władzy i ma prawo jej używać
- o charakterze informacyjnym - użycie ich jest możliwe, bo podmiot ma informacje, których nie posiadają inne podmioty - ma monopol informacyjny. Może go użyć w ramach polityki aktywnej, bądź pasywnej.
Instrumenty o charakterze władczym
1. Oddziaływania pośredniego - parametry ekonomiczne
- monetarne - związane z pieniądzem (stopy procentowe, operacje na otwartym rynku)
- fiskalne - związane z dochodami i wydatkami publicznymi (wykorzystywane do nakręcania koniunktury)
2. Oddziaływania bezpośredniego - instrumenty nakazowe, mogą być adresowane
- indywidualnie - decyzje administracyjne adresowane do konkretnego układu, koncesje, zezwolenia
- grupowo - np. zakaz wywozu broni, wysoko rozwiniętej technologii.
Instrumenty o charakterze informacyjnym
jeżeli układ chce podjąć decyzję musi dysponować przesłankami do jej podjęcia. Informacje te mogą dotyczyć samego układu lub jego otoczenia (bliższego i dalszego). Te mogą być przedmiotem polityki (stan gospodarki, prognozy dotyczące kształtowania się koniunktury, cen, kierunków postępu technicznego). Informacja może być prawdziwa i podmiot polityki może ją podać, ale nie musi, może być również informacja manipulowana. Na tej podstawie politykę dzielimy na aktywną i pasywną.
Polityka pasywna
gdy podmiot podaje informację w dobrej wierze, bez manipulacji. Celem jest poprawa wiedzy układów na temat stanu i przyszłości otoczenia, by podnieść trafność decyzji i efektywność wykorzystania zasobów.
Polityka aktywna
polega na manipulowaniu informacjami po to by wywołać pożądane przez władzę państwową zachowania układów.
Sposoby manipulacji to:
- selekcja informacji
- celowe zniekształcenie wagi informacji
- różnicowanie szybkości podawania informacji.
Jest zalecana, gdy na rynku na masową skalę występują irracjonalne zachowania.
Instrumenty regulujące konkurencję
państwo ma chronić konkurencję (warunek gospodarki rynkowej) za pomocą norm:
- zakazującej nieuczciwej konkurencji - posługiwanie się cudzym znakiem towarowym, zniesławienie konkurencji, przekupstwo pracowników konkurencji, sprzedaż produktów po cenie niższej od kosztów wytworzenia
- ustawodawstwo antymonopolowe - zakazuje zawierania pomiędzy konkurentami umów dotyczących ustalania wielkości produkcji, wysokości ceny, podziału rynku i zbytu, zakazuje posiadania nadmiernego udziału w rynku, wprowadza obowiązek uzyskania zgody urzędu monopolowego na łączenie się przedsiębiorstw.
Normy regulujące dostęp dla rynku dla:
konsumenta:
- rynek jest otwarty w gospodarce rynkowej
- może być zamknięty, gdy produkt lub usługa są zakazane przez prawo
- ograniczony przedmiotowo (zezwolenie na zakup broni, leków) lub podmiotowo - warunek dla dokonującego zakupu (limit wieku)
producenta:
- w gospodarce rynkowej jest z zasady otwarty
- może być zamknięty gdy prawo zakazuje produkcji lub ma monopol na produkcję
- może być ograniczony przedmiotowo (zezwolenie na produkcję, koncesja), podmiotowo-przedmiotowy (konieczne są warunki: wykształcenie, doświadczenie, egzamin), przedmiotowo-kapitałowy (konieczne jest zgromadzenie kapitału minimalnego - bank)
Z reguły w gospodarce rynkowej dostęp do rynku jest otwarty, ograniczenie tylko dla cudzoziemców. W SNR dostęp do rynku jest z reguły dla działalności gospodarczej zamknięty, ograniczony dla: konsumenta (kartki, talony), pracodawcy (nakaz pracy).
Cele polityki o charakterze procesowym
- pełne zatrudnienie
- stabilizacja wartości pieniądza
- zewnętrzna równowaga gospodarcza
- sprawiedliwy podział dochodów i majątku
- cel wzrostu gospodarczego
Cel pełnego zatrudnienia
w SNR cel jest osiągnięty jeśli liczba miejsc pracy jest większa od liczby poszukujących pracy lub co najmniej taka sama.
W GR cel jest osiągnięty jeśli stopa bezrobocia nie przekracza jakiegoś poziomu (np. 3-4%)
Cel stabilizacji wartości pieniądza
- na płaszczyźnie wewnętrznej - jest osiągnięty jeżeli jest stały poziom cen towarów i usług konsumpcyjnych mierzony indeksem kosztów utrzymania (nie są stałe, rosną w długim okresie czasu), więc cel w praktyce jest osiągnięty jeśli stopa inflacji mierzona tym wskaźnikiem nie przekracza 1-2% w ciągu roku
- na płaszczyźnie zewnętrznej - znajduje wyraz w miarę stałym kursie walutowym - dopuszczone są wahania
Cel zewnętrznej równowagi gospodarczej
cel ten jest spełniony, kiedy saldo wymiany z zagranicą jest zrównoważone w długim okresie czasu.
Dlaczego saldo wymiany z zagranicą musi być zrównoważone
dwie przyczyny:
1. Wewnętrzna
X (podaż) = D (dochodom
X - Ex + I = D jeśli Ex = I
X - Ex + I < D jeśli Ex > I
Jeśli popyt jest większy od podaży istnieje zagrożenie inflacją
2. Zewnętrzna
- jest to przyczyną konfliktów, jeśli jedno państwo ma saldo ujemne, a drugie dodatnie
- zmniejszenie się poziomu inflacji
Kiedy inflacja nie wystąpi pomimo dodatniego salda wymiany z zagranicą
muszą być spełnione dwa warunki lub jeden w wysokim stopniu:
- nadwyżka dochodów zostanie zaoszczędzona i nie przekształci się w efektywny popyt
- zostanie wyeksportowana zagranicę w postaci inwestycji zagranicznej
Kiedy saldo dodatnie jest uzasadnione
- gdy zachodzi potrzeba spłaty zadłużenia zagranicznego
- gdy gromadzone są rezerwy walutowe. Rezerwy walutowe powinny być w wysokości 6-ścio miesięcznego importu
Sprawiedliwy podział majątku
kłopotliwy z powodów semantycznych - problemem jest, że w danym momencie wielkość dochodu i majątku jest dana, więc zawsze ktoś straci, a ktoś zyska. Jeśli mówimy o sprawiedliwym podziale dochodów i majątku, mamy na uwadze kryteria podziału i proces (sposób podziału)
Kryteria podziału dochodów i majątku
- praca - stosowane dla podziału płacy
- potrzeby - stosowane dla podziału rent, emerytur, stypendiów
- kapitał - stosowane dla podziału zysku w spółkach kapitałowych
Sprawiedliwość podziału
- GR - wszystkie trzy kryteria są akceptowane
- SNR - nie jest akceptowany dochód z kapitału, bo tylko praca tworzy nową wartość.
Jeśli jakiś zasób uczestniczy w produkcji (kapitał, ziemia, praca) tworzy nową wartość - właścicielowi należy się część nowo wytworzonej wartości, czyli dochód
Proces podziału - fazy
- pierwotna - podział dochodu między czynniki uczestniczące w procesie wytwórczym
- wtórna - włącza się budżet i instytucje para fiskalne - podział na część którą się zatrzyma i tę którą trzeba odprowadzić (podatek, składki, odpisy)
Na czym polega sprawiedliwy podział
- zagwarantowanie wszystkim członkom społeczeństwa minimum egzystencji (płaca, renta minimalna)
- zmniejszyć zróżnicowanie społeczne pod względem dochodów, majątku (skala podatkowa, ubezpieczenia)
Cel wzrostu gospodarczego
osiągamy go dwiema metodami
1. Intensywną - dzięki rosnącej wydajności czynników produkcji. Produkcja rośnie szybciej niż zasoby angażowane w procesie wytwórczym (GR)
2. Ekstensywną - przy stałej lub malejącej wydajności czynnika produkcji. Produkcja rośnie wolniej lub w tym samym tempie co zasoby angażowane (SNR)
Dzięki jakim procesom możliwy jest wzrost intensywny
- postęp techniczno-organizacyjny
- zmiany strukturalne w gospodarce
Przesunięcie zasobów z dziedzin gdzie jest niska efektywność ich wykorzystania do tych gdzie będzie wyższa
Przyczyny ewentualnych konfliktów
1. O charakterze obiektywnym - całkowicie niezależne od ludzi, ich cech, interesów. Mogą dotyczyć środków lub celów
2. O charakterze subiektywnym - są związane z ludźmi, ich cechami, interesami. Przyczyny związane z wyznawaną doktryną społeczno-ekonomiczną oraz związane z interesami grupowymi, jednostkowymi
Konflikt dotyczący środków
środki są na ogół ograniczone. Za realizację określonych celów wycinkowych odpowiadają różne podmioty PG. Ilość środków jest ograniczona, dlatego też mogą wystąpić konflikty między resortami
Konflikt dotyczące celów
polega na tym, że różne podmioty polityki odpowiedzialne są za osiąganie różnych celów. Konflikt między podmiotami PG tak naprawdę dotyczy nie tylko celów, ale także środków. Użycie środka w PG nie tylko wpływa pozytywnie na osiągnięcie jednego z celów, ale równocześnie wpływa na obniżenie stopnia realizacji innych celów.
Przyczyny konfliktów o charakterze subiektywnym
- zróżnicowane poglądy na temat doktryn politycznych - jest szczególnie charakterystyczne dla rządów o charakterze koalicyjnym (konflikt jest spowodowany tym, że kierują osoby mające odmienne poglądy na temat roli podmiotu w gospodarce, metod PG)
- zróżnicowane interesy - różne podmioty PG mogą znajdować się pod różnymi wpływami grup interesów (partie polityczne, grupy o charakterze lokalnym, branżowym)
Typy prognoz
1. Prognoza wartości danych
2. Prognoza sytuacji gospodarczej
3. Prognoza postępu technicznego
4. Prognoza położenia
5. Prognoza środków
6. Prognoza następstw
Prognoza wartości danych
są to wartości dane, na które nie ma wpływu. Typowa taka prognoza to prognoza demograficzna. Podmiot polityki nie ma wpływu na demografię, natomiast demografia ma duże znaczenie dla PG, np. od liczby ludności zależy popyt na produkty i usługi, zróżnicowany ze względu na wiek
Prognoza sytuacji gospodarczej
tutaj PG ma wpływ lecz jest on ograniczony. Prognoza ta jest istotna ze względu na stopę bezrobocia, inflacji, wydatków budżetowych i kształtowania infrastruktury zagranicą. Należy więc przygotować prognozy także dla zagranicy (krajów z którymi współpracujemy). Przedmiotem prognozy może być również kształtowanie cen produktów na rynku światowym, np. cen ropy naftowej
Prognoza postępu technicznego
technika wytwarzania z punktu widzenia ekonomicznego znajduje wyraz w tzw. technicznych współczynnikach produkcji
- współczynnik materiałochłonności - mówi o tym ile trzeba zużyć jednostki produktu na wytworzenie jednostki materiału. Postęp polega na tym, że współczynniki ulegają obniżaniu
- współczynnik impotrochłonności - mówi o tym ile trzeba zużyć jednostek produktu importowanego na wytworzenie jednostki produktu krajowego
- współczynnik pracochłonności - mówi o tym ile trzeba zużyć zasobu pracy „i” na wytworzenie jednostki rodzaju „I”
Główne źródła niepewności w gospodarce
1. Natura - znaczenie tego źródła jest wprost proporcjonalne do znaczenia eksploatowania zasobów naturalnych w gospodarce. Im większy udział sektora w gospodarce, tym większa niepewność
2. Zagranica - znaczenie tego źródła jest wprost proporcjonalne do stopnia otwarcia gospodarki krajowej i odwrotnie
3. Gospodarstwa domowe - mają możliwość podejmowania istotnych decyzji (o liczbie potomstwa, miejscu zamieszkania itp.), decydują o strukturze produkcji, mają swobodę zaciągania kredytów.
www.stiudent.pl