Ekonomiczne uwarunkowania spożycia żywności w gospo domowych.
Pierwsze prawo Engla: w miare wzrostu przecietnego dochodu na jednego członka rodziny rosnie ogólnu poziom życia: wzrasta konsumpcja dóbr żywnościowych i niezywnosć, ale tempo przyrostu spożycia żywności jest wolniejsze niz w przypadku dóbr nieżywnościowych. Skrót: w miare wzrostu dochody gospodarstw ich wydatki na żywność wartosciowo rosna, ale relatywnie maleja.
Miarą siły reakcji spożycia(popytu) na zmiane dochodów jest współczynnik elastycznosci dochodowej popytu- Ei.Określa on, o ile % zmieni sie popyt-d, na skutek jednostkowej zmiany dochodu-i.
E>1- p.doskonale stały- produkty luksusowe, nowoczesne
E=1 proporcjonalnie elastyczny, mozliwy przy niskim poziomie konsumpcji
0<E<1-mało elastyczny- typowa stytuacja dla prod zywnosc, dobra normalne
E=0- sztywny- nie reaguje na zmiane dochodu, artykuły bez substytutow
E<0- odwrotnie elastyczny- najmniej atrakcyjne, tradycyjne prod
Udział wydatków na żywność ogółem i w grupach: oraz w żywnieniu zbiorowym: Ogółem- 19,3% 5,3%
Pracownicy- 26,3%( 31,9 22,4) 7,75%
Uzytkujacy gospodarstwa rolne- 35,7% 2,24%
Rolnicy- 39,9% 1,6%
Pracujacy na walsny rachunek- 24,4% 9%
Emeryci i rencisci- 31,7%(30,8 33,9) 3,2%
Struktura wydatków na poszczególne grupy produktów:
Zbożowe- 16,2%\\\ Ziemniaki- 2,1%\\\ Warzywa i przetwory- 8,2%
Owoce i przetw- 5,5%\\ Mieso i przet- 28,3%\\ryby i przetw- 2,7%
Uwarunkowani produkcji rolniczej w Polsce.
Produkcja rolnicza uwarunkowana jest wieloma czynnikami, zalicza sie do nich : zasoby ziemi, pracy i kapitału trwałego oraz nakłady środków obrotowych.
Ziemia
31,2mln ha Polska, Liczba gosodarstw rolnych w 1989 roku- 2138tys.
Użytki rolne- 16,2mln ha- 51,7%powierzchni kraju
Lasy i zadrzewienia- 9,3mln- 29,6%\\\ Wody-646tys ha- 2,1%
Tereny komunikacyjne- 915tys ha- 2,9%
Powierzchnia użytków rolnych 2004rok.
Ogółem: 16,3mln: grunty orne- 12,6mln- 78%
Sady- 277tys- 1,7 %\\\Łąki- 2,3mln- 14,6%\\\ Pastwiska- 973tys- 6%
Głównymi wyznacznikami potencjału produkcji rolnicznej sa powierzchnia żywieniowa- obszar użytków rolnych przypadajacy na 1 mieszkanca kraju(0,43ha- spada) oraz wskaznik JRPP- jakosci rolniczej przestrzeni produkcyjnej wg oceny punktowej, obejmuje: jakosc gleby, warunki wodne, ukształtowanie terenu, klimat. Maks 100pkt, Plolska- 66pkt( min- nowosadeckie, maks-krakowskie).
Srednia wielkosc powierzchni gospodarstw: na 2004 rok: ogolna- 8,4ha, uzytki rolne 7,5 ha.
1.01 - 4,99- 2001 rok- 21,1% 2004 rok- 18,7%
5,0-9,99- 24,4% 20,6%
10-14,99 16,3% 15,3%
15-19,99 10,3% 9,8%
20-49,99 16,8% 19,5%
50 - 10,9% 16,1%
Polska północna wieksze gospodarstwa po Pgrach. WB->60ha, UE- 38ha, mniejsze- Grecja, Włochy.
Gleby I-IIIklasa- 28%, IV- 40%, Vi VI- 32%.
Problematyka struktury agralnej obejmuje: procent udział okreslonych grup obszarowych gosp w ogolnej liczbie lub powierz gospo, grupy gospodarstw o różnym typie własnosci(92,3% w 1999- własnosc prywatna), grupy gospodarstw według produkcji rolnej.
Praca
Wymiar ilościowy- liczba osób zdolnych do pracy pomnożona przez czas pracy, co daje łacznie zatrudnienie w danym okresie.
Wymiar jakościowy- kapitał ludzki, czyli wykształcenie oraz doświadczenie zawodowe osób zatrudnionych.
Liczba pracujacych wg sekcji działów gospodarki w 1999roku:
Rolnictwo i łowiectwo- 4,26mln 27,5%
Przemysł- 3,42mln- 21,8%\\\ Handle i naprawy- 2,1mln 13,2%
W 2003: ogółem- 12,6mln osob pracowało\\\ rolnictwo- 2,08 mln- 16,5%
Przemysł- 2,9mln- 23%\\ Handle i naprawy- 2mln- 15,8%.
Kapitał
Obejmuje takie składniki potencjału jak: produkcyjne środki trwałe( budynki, maszyny, drzewostany i plantacje trwałe, oczyszczalnie ścieków), produkcyjne środki obrotowe( gotowe produkty , nawozy sztuczne, pestycydy, środki pienieżne i naleznosci), nieprodukcyjne środki trwałe, nieprodukcyjne środki obrotowe.
Rolnictow jako baza przemysłu spożywczego i wyżywienia ludnosci.
Produkcja globalna obejmuje ustaloną szacunkowo: produkcje roślinna tj. Surowe produkty pochodzenia roślinnego(zbiory danego roku), produkcje zwierzeca tj. Produkcje żywca rzeźnego oraz surowych produków pochodzenia zwierzecego i przyrost pogłowia zwierzat gospodarskich.
Produkcja końcowa(finalna, brutto) stanowi sume: wartosci produkcji towarowej, spozycia naturalnego produktow rolnyhc pochodzacych z wlasnej produkcji, przyrost zapasow produktów roslinnych i zwierzecych, wartosci przyrostu poglowia zwierzat gospodarskich. Nie obejmuje tych z wlasnej produkcji zuzuytych na cele produkcyjne.
Produkcja towarowa- stanowi sume sprzedazy produktów rolnych di skupu na targowiskach oraz dopłat bezposrednich Agencji Rynku Rolnego do skupu pszenicy i żyta.
Powierzchnia zasiewów w gospodarstwie ogółem w mln ha: 2004 rok:
Ogółem 11,3mln ha spadek z 14,2 w 1990 - procentowo:
Zboża- 74,3% W\\ ziemniaki- 6,3%S\\ buraki cukrowe- 2,6%S\\ oleiste- 5% =\\ straczkowe- 1%=\\pastewne 7%S\\ pozostałe- 3,7%=.
Plony ziemiopłodów w 2003 roku ( dt\ha):
Zboza ogołem- 29(pszenica 34 i zyto 21); ziemniaki 179; buraki cukrowe 410; oleiste 18.
Zbiory ziemniopłodów w mln ton; zboża ogółem 23( pszenic 7,9 zyto 3,2); ziemniaki 14; buraki 12; oleiste 0,8. Najwiecej pszenicy i ziemniaków.
Zbiory warzyw i owoców w mln ton; warzywa 5,1; owoce 2,9.
TRENDY; zboza ogołem- wzrost, pszenica-wzrost, zyto-spadek, ziemniaki-spadek, buraki-spadek.
Pogłowie zwierząt w latach 2003 mln sztuk:
Trzoda chlewna 18,6 S, Bydło(krowy)- 5,5(2,9); Owce- 0,3S; Drób(kury) 148(133).
Produkcja surowców żywnościowych pochodzenia zwierzecego w 2003:
Mieso ogółem- 3,6mln ton; mleko 11,5mld litrow; mlecznosc 3969l o d krowy; jaja 9,1mld sztuk; niesnosc kur 203 szt od 1 kurki.
Globalana i towarowa produkcja rolnicza w 2003 roku:
Globalna- ogółem 56,2mld zł; roslinne 52,8% zwierzece 42,2%
Towarowa- ogółem 36,2mld zł : roslinne 40%, zwierzece 60%.
Słabe strony polskiego rolnictwa: wysokie zatrudnienie, niska wydajnosc pracy, niski poziom wykształcenia, słabo rozwiniete infrastruktura wsi, słabe warunki produkcji rolniczej, niskie plonyy i produkcyjnosc, wysokie koszty produkcji, niska opłacalnosc produkcji.
Mocne strony: niskie koszty pracy rolników, niskie zuzycie środków lonotwórczych, duze zasoby ziemi rolniczej, korzystna struktura wielu rolnikow.
Zagrozenia dla polsiego rolnictwa: wysokie koszty modernizajci polskiego rolnictwa, trudnosci w dostosowaniu rynku rolnego do reulacji w UE, duze prawdopodobienstwo utraty rynku na rzecz producentów UE, koniecznosc ograniczenia produkcji niektorych towarow.
Szansa; dostep do bogatego rynku europejskiego, wsparcie rolnikow dopłatami z UE, ułatwiony import nowoczesnych technologii, znacznyc przypływ kapitałów, wzrost cen niektorych towarów powodujacy zwiekszenie dochodów rolnika, wpływ na decyzje dotyczace WPR( wspolnej polityki rolnej).
Giełda towarowa i rynek hurtowy
Istota giełdy towarowej; kojarzenie ofert kupna i sprzedarzy, koncentracja podazy i popytu.
Funkcje: cenotwórcze, standaryzacja towarów, umożliwienie transakcji bez fizycznej obecnosci towaru.
Definicja- zespół osób, urzadzen i srodkow technicznyhc zapewniających wszystkim uczestnikom obrotu, jednakowe warunki zawierania transakcji oraz jednakowy dostep w tym samym czasie do informacji rynkowych, przede wszysktim o kursach, cenach, obrotach towarowych giełdy.
Giełda towarowa moze byc prowadzona tylko przez spółke akcyjną, której wolno zajmowac sie tylko rozliczeniami dokonywanych transakcji.
Model kontynentalny( niemcy, warszawa)- bezposrednia ingerencja panstwa w organizacje i funkcjonowanie giełdy.
Model korporacyjny( angloamerykanski)- tworzone przez zrzeszenia kupców i przemysłowców. Sa instytucjami prywatno-prawynymi, dzialalnosci ich oparta jest na wlasnych strukturach organizacyjnych i regulaminanch.
WGT; powołana do zycia 25 lipca 1995 roku. Od samego poczatku wspołpracuje z najwieksza giełda towarowa na swiecie- Chicago Board of Trade. W pazdzierniku 2000 przeszła proces prywatyzacji- 98% kapitału akcyjnego nalezy do prywatnych udziałowców.
Kontrakt terminowy( transakcja futures)- powstale w wyniku zawarcia transakcji giełdowej zobowaizanie miedzy stronami transakcji o dostarczeniu lub przyjeciu towaru girłdowego( instrumentu bazowego), w ktorym ilosc, jakosc, czas dostawy, miejsce dostawy sa zgodne z przyjetymi przez giełde standardami, a cena jest negocjowana miedzy stronami. Instrumentem bazowym moga byc towary, wartosci ekonomiczne.
Specyfika transakcji terminowych typu futures polega na tym, ze ich celem nie jest efektywna dostawa towaru, lecz zawierane sa : dla uchronienia sie przed stratami wynikajacymi z wahan cen towarow giełdowych(ransakcje zabezpieczajace), lub w celu wykorzystania zmian cen towarow giełdowych w czasie ( transakcje spekulacyjne).
Giełdowy rynek towarów masowych: -rynek transakcji gotowkowych( transakcie kasowe(spot) i transakcie terminowe dostawne( TTD forward) - rynek transakcji terminowych( transakcje bezwarunkowego wykonania-transakcje przyszlosciowe i transakcje warunkowego wykonania--opcje towarowe).
Porownanie kontraktów terminowych dostawynch forward i przyszlosciowych futures.
Warunki kontraktu: TD- wszystkie warunki negocjowane miedzy kupujacym i sprzedajacym, łącznie z cena
Futures- wszystkie warunki sa standaryzowane i ustalane przez giełde, licytowana jest cena
Miejsce handlu: giełdy towarowe jak rowniez kazde inne miejsce poza giełda\\\ futures- giełdy towarowe.
Dostawa towaru: fizyczna dostawa towaru\\likwidacja kontraktu przez zawarcie transakcji odwrotnej i zamkniecie swojej pozycji, 1-3% koncza sie fizyczna dostawa.
Depozyt: nie wymagany\\\ depozyt obowiazkowy ustalony przez giełde.
Regulacje: nie wymaga szczegołnych regulacji\\\wymaga regulacje prawne i organizacyjne.
Giełda towarowa a rynek hurtowy:
Forma prawna: spółka akcyjna\\\stowarzyszenie kupców, SA, przedsiebiosrstwa prawa publicznego.
Infrastruktura techniczna: sala sesyjna, łącza telefoniczne\\\ hala targowiska, magazyny, chłodnie, urzadznia do pakowania, sportowania.
Sposób zawierania transakcji: postepowanie ofertowe bez obecnosci towaru, publiczna licytacja cen\\\ oferowanie fizucznnie obecnego towaru, aukcje, negocjacie bezposrednie miedzy kupujacym a sprzedajacym.
Cele zawarcja transakcji: spekulacja, zabezpiecznie towaru, fizyczna dostawa\\ fizyczne zaopatrzenie sie w towar dla detalu i gastronomii.
Uregulowania prawne: ogolne prawodastwo panstwowe oraz regulacje ustawowe, wewnetrzy regulamin zawierania transakcji\\ogolne prawodawstwo panstwowe oraz wew regulaminy uzytkowania infrastruktury technicznej rynku.
Przemysł spożywczy
Przed integracja z UE w przemysle spozywczym notowano duze ozywienie aktywnosci produkcyjnej, wyzsze niz w innych gałeziach polskiego przemyslu. OD 5 2004 nastapilo jednak znaczace osłabienie tempa wzrostu produkcji tego sektora.
Firmy rynku Europejskiego:
1.Nestle- szwajcaria, sprzedaz 52,8 bilionow E, zatrudnienie 230(92), Winiary, Goplana, Nescafe, Nesquic, Princessa, Karma dla zwierzat.
2. Unilever- 32,1 w Europie 20,2bilionow E, zatrudnienie 279(75).
3.Diageo- johny walker, Smirnoff, whisky, nie ma produkcjie PL, sprzedaz ogółem 14,5bln E, zatrudnienie 101(38).
4.Danone- 14,5 bln E( 9,2 w Europie).
5.Cadbum sweppes- GB, sprzedaz 9,8, zatrudnienie 38(17)(wedel, leat polen)
6.Heineken-8,1 7. Parmalat 8.Interbrew 9.Assosiated British Foods 10.Tute&lyle 11.Lactalis
12. Arka -sery.
Rynek swiatowy: Cargill, Nestle, Kraft, Unilever, Can Agra-mieso, Presco, PepsiCo, Diageo.
Wartosc produkcji artykułów spożywczych: 21mld polska, zatrudnienie 346. Najmniejsza : Litwa, Estonia, Wegry.
Polska 19% dodanej wartosci przetworzenia(suma branz).
Wartosc sprzedazy: stara Unia- Francja, Niemcy, GB, Włochy
Nowa Unia: Polska. Mamy 8 miejscie sprzedazy w cenach branzowych- oznacza to, ze polska zywnosc jest jeszcze tania.
Sektory przetworcze: wartosc produkcji, zatrudnienie, wartosc dodana.
PALiLZ- polska agencja informacji i inwestycji zagranicznej.
Wykłady
Przemysł spożywczy
Zjawiska charakteryzujace: postep techniczny(rozwoj nauki o zywnosci i zywieniu, nowe techniki produkcji i przetworstwa), rozwoj technologi produkcji zywnosci o nizszym stopniu przetworzenia, wyjaławiania i stabilizacji, wzrorost konkurencyjnosci i trudnosci zbytu, wzrost wymiany miedzynarodowej, wzrost zlozonosci przepisow legislacyjnych.
Przemysł spozywczy; produkcja artukułów spozywczych i napojow- przetworstwo zywnosci wg Europejskiej Klasyfikacji Działalnosci- dział 15 w nim 9 branz\\\produkcjia wyrbow tytoniowych- dział 16.
Ps w PL gospodarce 2002 rok: jeden z najwiekszych działó w gospodarce jego
% udział ; produkcji globalnej 6,3%\\ zatrudnieniu 3,2\\majatku trwaleym 3\\ eksporcie 6,6\\ wartosc dodanej brutto 3\\wytwarzaniu PKB 5.
Najwiekszy udzial przemyslu, jego % udział w : produkcji globalnej 19,3%\\ zatrudnieniu 16,6\\majatku trwalym 9,2\\wartosc dodanej brutto 3.
Ewolucja przemysłowego przetworstwa zywnosci: przemysł rolny- rolnospozywczy- spozywczy-przemysl zywnosciowy.
3 fazy rozwoju sektora spozywczego w okresie transformacji:
1 etap 1989-1992: szybki rozwoj drobnej prywatnej wytworczosci, 33 tys zakładów, spadek produkcji czesci przemysłowej przetworstwa o prawie 30%, wzrost udziału lokalnego przetworstwa z 5% do 25% 92-93.
2 etap 1993-1998: szybki rozwoj przemyslu spozywczego firm >50 pracownikow, przekształcenie wlasnosciowe, restrukturyzacja przedsiebiosrtw.
3 etap 1998-2003: pogorszenie koniunktury, kryzys inwestycyjny, tzw. 2 faza restrukturyzacji.
Przyczyny przemian rozwojowych PS w 2 etapie przekształcen 1993-1998.
1)wysokie tempo wzrostu sprzedazy(prawie 10% rocznie w cenach stałych)
2.Uprzemysłowienie przetworstwa spozywczego
3.Wzrost stopnia przetworzenia zywnosci
4.Moderniazacja potencjalu wytworczego i wysoki poziom inwestowania.
5. Przekształcenie wlasnosciowe
6.Procesy koncentracji i integracji.
AD 2. Przyczyny:
-niski standard małych przetworni, rozwoj czesci nowych zakładow prywatnych w tygrysy branzy, przekształcenie i ekspansja czesci przedsiebiorstw panstwowych i społdzielczych, inwestycje zagraniczne, procesy budowy marek i zaufania do producentow, uszczelnianie systemu podatkowo-finansowego i zanikanie szarej strefy.
Wieksza konkurencyjnosc firm przemysłowych wzgledem lokalnych wytworni- udział zakłądow lokalnych obnizyl sie do 15% w 1997roku.
Szybki wzrost produkcji w niektorych sektorach: napoje bezalkoholowe, piwa, galanteria mleczarska, desery i przekoaski, zywnosc wygodna, dodatki do zywnosci(przyprawy), przetwory z miesa drobiowego, z ryb.
AD3.
Przerob wstepny(pierwotny)- wydobywanie czesci jadalnych z surowcow rolnych np, cukrownictwo, maka.
Przerob poglebiony- produkcja wieloskładnikowych wyrobow z komponentow otrzymanych z 1 rodzaju surowca rolnego: maka plus woda- makaron.
Przerob wtorny- produkcja wieloskladnikowych wyrobow z komponentow otrzmanych z roznych surowcow rolnych. Wzrost stopnia przetowrzenia zywnosci 1987 2003
Wstepny 50 30\\\ Wlasciwy 30 23\\\ Wtorny 15 40 \\ Uzywki 10 11.
AD4.
Łacznie inwestycje w przemysle spozywczym wyniosły w 1990-2003 16mldUSD. Inwestycje zagraniczne w 1990-2004 6,6mld USD. Najwieksze inwestycje zagraniczne >1mld USD dotyczyly branz: tytoniowa, słodycze i przekaski, piwowarska. 10 najwiekszych inwestorow zagranicznych: heineken, cocacola, imperial tobacoo, nestle sa, philip morris holand, house of prince denmark.
AD5. Proces prywatyzacji:
Liczba firm: 1988 ;26768 2002; 21412
Mikro i małe; 25910(9910) 19802(5426) 0-9 osob 10-49
Srednie 315 1318 50-249
Duze 543 292 250---
Pracujacu w tysiacach:
472,9
mikro i małe 222(73) 182(99)
srednie 34 137
duze 393 154
Marka w przemysle spozywczym: najlepsze marki sprzed 1990 wraz z zakladami kupily globalne korporacje 13 z 20, wartosc tych marek wzrosła dzieki strategiom marketingowym i kampaniom, najdrozsze marki sa w branzach o najwiekszej koncentracji i dynamice produkcji lub najwiekszym udziale firm globalnych tj piwowarska, cukienicza, napojów bezaalkoholowych, najwieksze znaczenie marki w branzach produkcji uzywek i artykułów luksusowych, szansa na wypromowanie w swiecie marek- wyborowa, chopin, belweer, zubrówka, krakus.
Polskie marki wg wartosci: tyskie, zywiec, wedel.
Rozpoznawalnosc: zanajomosc marki, opinie o produkcje danej marki, sympatia do marki:
- wedel, hortex, zywiec, prince polo
- winiary, bakoma, pudliszki
herbapol, kubus, tyskie, laciate
okocim, poczta polska, tymbark , kamis
Zagraniczne marki: wsrod 20 9 jest rozpoznawalnyhc: lipton, cola, 6knorr 8danon, 11milka, 13pepsi, 14thibo, 17nescafe 19marlboro.
Najwieksze firmyspozywcze w PL wg przychodow ze sprzedazy- 33 firmy spozywcze w rankingu 500. Najliczniej repezentowane sa: branza miesna- 10, owoce i warzywa- 5, mleczarska- 4.
Udział w produkcji łacznie: >50% napoje, soki, wody\\ 49-20 kakao, czekolady, wyroby cukiernicze, pasze, cukrownictwo, mleczarstwo, mieso, ziemniaki, kwawa i herbata, 16%drobiarstwo.
Rynek owocow i warzyw.
Obecna regulacje tego rynku okresla rozporzadzenie WE 2200/96, ktore obejmuje:
1)wspolne wymagania jakosciowe
2)mechanizmy interwencji
3)organizacje producentow
4)zasady handlu z krajami 3
5)system kontroli na szczeblu krajowym i UE.
1)Wspolne wymagania jakosciowe.
Obowiazuja one we wszystkich fazach dystrybucji roduktu od producenta do detalisty, obowiazuja one dla swiezych owocow i warzyw przeznaczonych do bezposredniej konsumpcji, nie wolno transportowac, prezentowac czy sprzedawac towaru nie spelniajacego standardow jakosciowych, nadzor nad produkcja i handlem sprawuja odpowiednie instytucje(zrzeszenie producentow, agendy ministerialne krajow czlonkowskich), wymagania te nie dotycza jedynie owocow i warzyw sprzedawanych bezposrednio konsumentowi w gopodarstwie oraz produktow przeznaczonych do przetworstwa jak rowniez dla produktow ktorych konsumpcja wynika z silnej lokalnej tradycji, stosowanie norm moze byc uchylone w sytuacji nadwyzki podazy lub niedoboru produktu na rynku w stosunku do popytu.
2.Mechanizmy interwencji
Polega na wypłaceniu rekompensat z tytułu wycofania owocow i warzyw z rynku, działania te prowadzone sa przez upowarznione do tego grupy producenckie, z rynku moga byc wycofane produkty ktore spełniaja okreslone wymagania jakosciowe(min 2 klasa), producenci niezrzeszeni tez otrzymuja rekompensaty ale mniejsze o 10%, wycofanie moze odbywac sie w scisle okreslonym terminie i dotyczy ograniczonej liczby gatunkow, od 2002 ilosc wycofanych produktow nie moze przekroczyc 8,5% produkcji jabłek i gruszek oraz 10% pozostałych, produkty wycofane musza byc przeznaczone na cele ktore nie zakłoca pracy rynku, towar wycofany ,moze zostac przeznaczony na: bezpłatna dystrybucja dla organizacji charytatywnych, szkoł, zakaldow karnych, pasze dla zwierzat, wykorzystywane na cele niezywnosciowe, przetwarzane na alkohol o mocy >80%.
3.0rganizacje producentow.
Za ich pomoca kierowana jest głównie pomoc UE dla producentow owocow i warzyw. Musza zostac uzznane przez Komisje Europejska tzn spełniac okreslone przepisami wymagania- minimalna liczba czlonkow 5-40 oraz minimalna wartosc produkcji 0,1- 3mln euro.
Problemy zaporowe utrudnija wspolprace miedzy przetworcami a dystrybutorami na rynku polskim.Małe partie zroznicowanego jakosciowo surowca.
Dystrybucja- najsilniejsze na rynku ogniwo.
Produkcja- przetworstow- dystrybucja- konsumpcja.(doradztwo prawne, finansowe wsparcie grup producentow, szkolenie w zakresie zarzadzania, rozowj rynku pierwotnego i hurtowego, kontrola obrotu\\ wsparcie finansowe, integracja pionowa, ochrona srodowiska, edukacja zywnosciow, promocja.
Wnioski: powolne tempo dostosowania rynku warzyw i owocow do modelu obowiazujacego w UE wymaga znacznego przyspieszenia szczegolnie w dziedzinie rozwoju sprawnego systemu usług doradczych w sferze produkcji\\ w zwiazku z koniecznoscia adaptacji stopniowemu wzrostowi bedzie ulegac rola panstwa w organizowaniu rynkiem owocow i warzyw.