POLITYKA WYDAWNICZA I KULTURALNA W EPOCE PRL-u

22 lipca 1944 - manifest PKWN wytycza ramy ustrojowe i główne kierunki działań państwa ludowego zmierzającego do socjalizmu. Przeprowadzone zgodnie z tym reformy (np. rolna) oraz zmiana granic na mocy wcześniejszego układu w Poczdamie doprowadziły do stopniowej zmiany strukturalnej społeczeństwa: dla szerokich mas otworzyły się drogi awansu społecznego. Po XII 1948 (powstaje PZPR) polityka kulturalna zmierzała do demokratyzacji i upowszechnienia kultury (kultura jako narzędzie PROPAGANDY SOCJALISTYCZNEJ)

• Likwidacja analfabetyzmu (do 1951r)

• Przebudowa systemu szkolnictwa na zasadzie pełnej bezpłatności szkół wszystkich szczebli

• Pełne upowszechnienie szkolnictwa podstawowego oraz rozbudowa szkolnictwa średniego i wyższego

• Rozwijanie szkolnictwa dla pracujących

W planowanej „rewolucji kulturalnej” przykładano wagę do środków masowego przekazu : radio, film telewizja, prasa i wielonakładowe wydawnictwa. Polityka wydawnicza wynikała więc ze strategii kulturalnej ( a więc i ze strategii szerzenia ideologii)

Wyspecjalizowane agendy PZPR:

• Wydział Kultury - nadzorował środowiska intelektualne

• Wydział Oświaty - szkolnictwo i biblioteki

• Wydział Propagandy - nasycenie książek treściami ideologicznymi

• Wydział Prasy i Wydawnictw

CEL: maksymalna ilość publikacji dostępnych „dla każdego”, a więc po niskich cenach

Takie założenia musiały bazować na mecenacie i kierownictwie państwowym: PLANOWANIE CENTRALNE, ograniczenie czynnika komercyjnego

Dominujące zjawisko wówczas: głód książki wynikający z luki produkcyjnej spowodowanej

• stratami wojennymi

• zintensyfikowane potrzeby bieżące

Zapotrzebowanie na klasyków polskich i obcych oraz piśmiennictwo społeczno-polityczne

• pojawiały się reedycje książek przedwojennych, utworów przygotowanych w czasie okupacji oraz dzieł powojennych (J. Adrzejewski, T. Borowski, Z. Nałkowska)

• apele do autorów, hasła typu: „pisarze do produkcji!” - ponieważ literatura współczesna właściwie nie istniała

• braki w polskiej literaturze zapełniano przekładami z literatury radzieckiej ( tu zwłaszcza powieści „produkcyjne” o przodownikach pracy itp., co by polskich robotników mobilizować do odbudowy socjalistycznej Polski )

• poetyka zachwytu socrealistycznymi (czyli do 1956r., sam początek istnienia PRL) koszmarkami, które już wydrukowano

Działalność wydawnicza:

• w pierwszym okresie (1944-1949) wyrastały obok siebie z chaotycznym pośpiechem przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielcze i prywatne. Z ważniejszych instytucji uspołecznionych, wznowiły działalność Nasza Księgarnia (zał. 1921) i Zakład Narodowy im. Ossolińskich (zał. 1817), powstał: Państwowy Instytut Wydawniczy oraz wydawnictwa wyspecjalizowane. Własne oficyny uruchomiły główne partie polityczne

• do 1950 roku działało ok. 300 wydawców prywatnych - w 1945 stanowili oni ok. 50% rynku wydawniczego, do 1950 sektor prywatny zamarł niemal zupełnie

• 1950-1955 wzrost centralizacji planowania i zarządzania, wszystkie instytucje wydawnicze (z wyjątkiem resortowych) podporządkowane Centralnemu Urzędowi Wydawnictw, przemysłu graficznego i Księgarstwa. Prywatni edytorzy musieli mieć KONCESJĘ. 3 kategorie:

• nie budziły zastrzeżeń, zgodne z ideologią

• przeznaczone do likwidacji

• związane z Kościołem - wymagały dodatkowego zainteresowania

na wydawnictwa nakładano ograniczenia:

• przydziały papieru

• udzielanie zezwolenia na korzystanie z usług zakładów poligraficznych

Bezsensowne decyzje w planowaniu:

• utworzono jednolitą sieć księgarską - katastrofa ekonomiczna, bo drukowano książki, na które - nie czytane i nie kupowane zalegały w magazynach - zapotrzebowania nie było, całe nakłady zwracano na przemiał, makulaturę.

• Utworzono Komisję do Oceny Książek Wycofywanych

• Dochodziło do absurdów, np. w 1954r. Książka i Wiedza prosiła o pozwolenie na zmielenie „Cementu” z 1950, bo chciano wydrukować już następną edycję!

• Niechcianymi tytułami, które zalegały składy obdarowywano biblioteki - także bez sensu: szkoła baletowa dostała księgozbiór o przyrządach morskich

• Od 1975 formalną podstawą polityki wydawniczej był „Program rozwoju kultury na lata 1975-1990) , zakładający realizację zapotrzebowania na podręczniki, wydania encyklopedyczne i słowniki, udostępnienie literatury pięknej i społeczno-politycznej wszystkim czytelnikom - założenia niezrealizowane:

• ponieważ wydawano błędne decyzje centralne

• problemy gospodarcze przekładały się również na problemy w przemyśle papierniczym i poligraficznym

• efekt: niedobór książek i wzrost ich cen

Biblioteki:

• Tworzono księgozbiory partyjne

• Usuwano z kierownictwa ludzi wychowanych w sanacyjnej atmosferze

• Bibliotekarzami zostawali często ludzie niewykształceni

• 1949 akcja wysyłania pisarzy w lud, np. Maria Dąbrowska do fabryki parowozów (pisarze mieli być delikatnie inwigilowani)

• usuwano książki, które były wydane przez oficyny wrogie ustrojowi (np. „Treny” Kochanowskiego, bo wydane przez „Przełom” )

---