SOCJALIZACJA W WIEKU MŁODZIEŃCZYM Tillmann

Procesów socjalizacyjnych nie sposób omawiać w oderwaniu od przebiegu faz życia.

Młodość - faza ta ukształtowała się w XIX w. i jest zjawiskiem społeczno-kulturowym a nie tworem natury. Wcześniej dzieci były uważane za siłę roboczą (przemiana z dziecka ok. 8-10 r.ż.). Pokwitanie pojawiało się później. W społ. Przedprzemysłowym istniała młodzież, ale nie miała ona takich problemów z podejmowaniem decyzji, identyfikacją. Powoli przymus pracy zastępowany był szkołą. Młodzież pojawiła się wraz ze zjawiskiem posyłania chłopców z uprzewilejowanych rodzin mieszczańskiech do szkół a potem na uniwersytety. Na począt. XX w. dołączyły do nich dziewczęta. Teraz mieszczańska młodość jest dostępna dla wszystkich klas społ.

• Pokwitanie (zmiana ciała dziecęcego w dorosłe; akceleracja rozwoju itp.) rozumiane jako kategoria biologiczna.

• Młodość jako socjologiczna.

• Dojrzewanie jako psychologiczna.

Wszystkie zmiany fizyczne trzeba rozważać w powiązaniu z normami społecznymi. Młodość jest okresem, kiedy osoby są już dojrzałe fizycznie, a nie podlegają jeszcze prawom i obowiązkom osób dorosłych (tzw. odroczenie), ale podlegają pewnym prawom społecznym. Czas szukania własnego ja, własnej drogi, czas próby. Koniec tego okresu trudno określić (kryteria pracy zawodowej i małżeństwa nie są już przestrzegane).

MŁODZIEŻ W NOWOCZESNYM SPOŁECZEŃSTWIE PRZEMYSŁOWYM

Społeczna integracja - połączenie teorii:

• Eisenstad (strukturalno-funkcjonalna) - jaką funkcją pełni młodzież w odniesieniu do systemu, w jakich warunkach społ młodzież występuje i jakie są czynniki sprzyjające integracji lub rodzące konflikty. Integracja systemu społ.

• Erikson (psychoanaliza) - znaczenie dojrzewania w życiu jednostki, proces poszukiwania tożsamości i co mu zagraża oraz jego wpływ na osobowość. Integracja osobowości.

Połaczenie teorii pozwala dostrzec różnice pomiędzy podejściem psychologicznym a socjologicznym. Ten sam obszar rzeczywistości obserwowany z dwóch perspektyw.

KONCEPCJA EISENSTADA - podstawowe pojęcia tożsame z kategoriami Parsonsa (system i jego stabilność, status, rola społeczna, socjalizacja, uczenie się ról, pattern variables oraz orientacje). Opisuje problematykę młodzieży (problem struktury wiekowej i grup wiekowych - wprowadza to pojęcie do teorii strukturalnej). Podział grup na:

• heterogeniczne pod względem wieku np. rodzina

• homogeniczne pod względem wieku np. bawice się dzieci

W jakich warunkach strukturalnych występuje młodzież jako osobna faza wiekowa i jak wpływa ona na proces stabilizacji systemu. We wszystkich społeczeństwach istnieje definicja dorosłego oraz próg po przekroczeniu którego zyskujemy status osoby dorosłej:

• Społ. tradycyjne - odpowiednie rytuały inicjacyjne (tu grupa młodzieży nie występuje), przejście następuje w sposób bezpośredni.

• Społ. rozwinięte - opuszczenie domu rodzinnego i założenie własnej rodziny. Faza przejściowa (istnieje ona, jeśli osoby dorastające większość swojego czasu spędzają z równieśnikami w grupach, które są miejscem socjalizacji. Co sprzyja powstawaniu grup (odwołuje się do orientacji i pattern variables - dziecko na początku życia pozostaje w związku paterkularystycznym, potem przechodzi do sfery publicznej, gdzie są już orientacje uniwersalistyczne, a więc czas przejściowy jest potrzebny do przyswojenia sobie nowych wzorców). Grupy wiekowe są obszarem łączącym rodzinę z instytucją.

Grupy takie powstają dlatego, aby zaspokoić potrzebę połączenia interesów systemu z subiektywnymi potrzebami komunikacji i działania poza kręgiem rodzinnym. Pozwala nam to na nowo określić nasza tożsamość tak, aby sprostać wymaganiom społ. (przejmowanie wzorów, norm itp.). Proces integracji nie przebiega jednak bezkonfliktowo. Powstają grupy, kóre odrzucają wartości społeczne (grupy przestępcze, organizacje młodzieżowe partii rewolucjonistycznych itp.).

Krytyka i uporządkowanie:

• konsekwentne stosowanie teorii Parsonsa w odniesieniu do teorii młodzieży

• dobre przeciwstawienie sobie społ. przednowoczesnych i nowoczesnych

• klasyfikacja społ. rzemieślniczo-rolniczych niewystarczające

• pokazuje wszystkie dobre i złe strony koncepcji Parsonsa

• dobre powiązanie problematyki młodzieży z ogólnym kontekstem społ. i przedstawienie powiązań między nimi

• złe: brak zróżnicowania pomiędzy grupami wśród młodzieży np. na płeć itp.

• pominął aspekty zmiany społecznej (zacierają się granice np. przestępczości młodzieżowej, bo jest ona traktowana ogólnie jako zagrożenie integracji)

• mało przekonywujące, że przyczyną nieprzystosowania społ. jest rozdźwięk między wartościami rodzinnymi a społ.

KONCEPCJA ERIKSONA - zajmuje się rozwojem pojedyńczego podmiotu. Przejmuje on założenia teorii Freuda (popędy u dziecka oraz model instancji psychicznych - id, ego, superego). Opisuje zdrową osobowość i jej rozwój (przeciwieństwo Freuda). Uwydatnia pojęcie tożsamości (niweluje przeciwieństwo między indywiuduum a społ.). Włączył do koncepcji rozwoju osobowości kategorię tożsamości i jej kryzysu.

• Opisuje rozwój osobowości poprzez fazy rozwoju psychoseksualnego i poprzez proces społeczno-kulturowego uczenia się.

• Włącza fazę życia dorosłego (wykracza poza fazę wczesnego dzieciństwa).

• Łączy pojęcie tożsamości z instancją ego, która ma pośredniczyć między id, superego i rzeczywistością. Własna osoba postrzegana jako jednolita całość zdolna do działania (które mają doprowadzić do tego, że inni też ujrzą naszą osobowość). Tożsamość opisuje stosunek do siebie - trwałe poczucie bycia sobą, oraz określa stosunek do społ. środowiska - uczestnictwo w procesie komunikacji.

• Doświadczenia z wczesnego dzieciństwa ważne w kształtowaniu swojej tożsamości.

• Tożsamość się zmienia (jest dynamiczna w ciągu życia). Taki jej rozwój jest narażony na ciągłe konflikty, które musimy rozwiązywać (kryzys jako normalny stan rzeczy a nie katrastrofa; są to momenty przełomowe).

• Cykl życia ludzkiego składa się z ośmiu faz i z każdą związany jest kryzys rozwojowy (ukazany na przykładzie diagramu zbudowanego z przeciwieństw kryterium zdrowia psychicznego versus kryterium zaburzenia psychicznego, które nie jest do końca stłumione):

1. zaufanie vs brak zaufania

2. autonomia vs wstyd i zwątpienie

3. inicjatywa vs poczucie winy

4. aktywność vs poczucie niższości

5. tożsamość vs zakłócenie tożsamości /wiek młodzieńczy/

6. intymność vs izolacja

7. działalność twórcza vs stagnacja

8. integralność vs zwątpienie

Ad 1). Okres fazy oralnej. Pierwotna podejrzliwość i pierwotne zaufanie. Jeśli związek matki z dzieckiem zostanie zakłócony to może pojawić się pierwotne poczucie opuszczenia, które utrudni lub uniemożliwi dalszy rozwój psychiczny.

Ad 2). Faza analna 1-3 r.ż. Główny nacisk na dojrzewanie układu mięśniowego. Jeśli dziecko zapanuje nad swoimi mięśniami to wykształci poczucie dumy i autonomii. Jesli nie zapanuje (bo np. rodzice będą pomagać), to wykształci się poczucie wstydu i rozpaczy.

Ad 3). Faza falliczna. Duża ciekawość, inicjatywa. Walka o miłość rodzica. Konflikt edypalny. Ważne, aby poczucie winny nie stało się trwałą cechą, lecz wyzwoliło poczucie inicjatywy, które pozwoli dążyć do osiągnięć i niezależności. Powstanie superego.

Ad 4). Okres latencji ok. 7 r.ż. Obraca swoją energię na działalność pożyteczną i akceptowane cele. Uczy się zdobywać uznanie. Pilność. Przyswaja sobie środowisko. Niebezpieczeństwo to poczucie, że nie można rozwiązać pewnych problemów - może pojawić się poczucie niższości

Kształtowanie tożsamości w wieku młodzieńczym - związane z kryzysem okresu dojrzewania nazwanym kryzysem tożsamości. Wszystkie dotychczasowe doświadczenia okresu dzieciństwa zostają zakwestionowane i uporządkowane w nowy jakościowo sposób. Zrekonstruowanie i ponowne zintegrowanie wartości związanych z „ja”. Procesowi temu zagraża: dyfuzja tożsamości (obawa przed tym, że nie sprostamy różnym wymaganiom, lęk przed tym, że nie powstanie tożsamość). Osobom dorastającym pozwala się na pewne eksperymenty z rolami społ., ideałami, sposobami zachowania, ale zmusza się je do wyboru określonej drogi dla siebie. Reakcja na tę niepewność a jednocześnie przymus jest nazwana „koncentracją na własnym ja”. Przed dyfuzją tożsamości ludzie bronią się identyfikując się z wybranym idolem, bohaterem itp. (mogą się stać wtedy nietolerancyjni w stosunku do innych). Erikson doradza wyrozumiałość.

Niebezpieczeństwa kryzysu tożsamości:

• ucieczki (przucanie szkoły, spędzanie nocy poza domem itp.)

• popadanie w przygnębiający i odpychający nastrój

• przestępczość

• przyjmowanie totalitarnych ideologii (dlatego musimy propagować w demokracji ideały niezależności, przedsiębiorczości, autonomię → integracja społeczna)

Właściwie zintegrowana osobowość dosyć łatwo i bezkonfliktowo włącza się w system społeczny. Dla Eriksona tożsamość „ja” i społeczna integracja są tym samym.

Uporządkowanie i krytyka:

• rozwinął teorię Freuda tak, że powstał model cyklów życiowych. Nie skupia się jednak na dzieciństwie i kryzysach z nim związanych, ale na tożsamości, która rozwija się całe życie.

• Uwzględnia wpływy środowiska społ. Wymaganie i zadania stojące przed jednostką. Uwalnia się tym samym od teorii popędów.

• Niejasne kryterium wyróżniania faz w życiu dorosłym. Wychodzi z założenia, że kryzysy i fazy są z góry zaplanowane, a więc teoria ta byłaby ponadkulturowa, a przedstawione pojęcia wskazują jednak na uprzemysłowione społ. kapitalistyczne.

• Podmiot staje przed kolejnymi kryzysami, które musi rozwiązać, a ich rozwiązanie zależne jest od sposobu rozwiązania poprzednich.

• Proces indywidualizacji powstaje poprzez różne sposoby rozwiązywania konfliktów.

• Krytyka punktu, gdzie zdrowa osobowość to osobowość autonomiczna, zdolna do działania - konformistyczna (zdrowa osobowość postępuje wg wskazań środowiska społ.). Przyjmuje bezkrytycznie wartości i normy swojego społ.

• Nie różnicuje swoich twierdzeń w odniesieniu do różnych warstw społ.

Powiązanie teorii Einsenstada i Eriksena

Eisenstad uwzględnia dyspozycje psychiczne, a Eriksen uwzględnia społeczne normy problemów związanych z tożsamością. Wzajemnie się uzupełniają.

• Obaj skupiają się na warunkach i przebiegu społecznej integracji osób dorastających.

• Obaj podobnie pojmują społ. - mieszczańsko-kapitalistyczna formacja społ.

• młodość jest potrzebna, gdy trzeba zmienić swoją orientację i młodzież ma spełniać funkcję integracyjną. Koncepcja Eriksena pozwala uzupełnić i wskazać procesy psychiczne związane z przyswajaniem orientacji uniwersalistycznej, czego nie zrobił Eisenstadt.

• Połączenie pozwala wyjaśnić udaną socjalizację, reprodukcję istniejącej struktury oraz powstanie przystosowanie osobowości. Nie można jednak wyjaśnić zachowań nieprzystosowawczych.

MŁODZIEŻ W PÓŹNYM KAPITALIZMIE HABERMAS (INTERAKCJONIZM)

Próba uzyskania większej wartości wyjaśniającej. Za pomocą pojęć „tożsamość ja”, kompetencja komunikacyjna opisane są struktury osobowości oraz pożądane efekty socjalizacji. Ważne wartości sprawiedliwość, równość, wolność od panowania (sfera stosunków międzyludzkich jak i społeczno-politycznych). Jeśli jesteś moim partnerem interakcji, to jesteś traktowany równoprawnie.

Podstawowe założenia - rozróżnienie między pracą (działanie celowo-racjonalne) a interakcją (działanie komunikacyjne). Obowiązują w nich odmienne reguły. Zajmuje się głównie interakcją, bo ona ma najsilniejszy wpływ na osobowość. Poprzez komunikację rozwijamy swoją tożsamość.

• Kompetencja komunikacyjna - pojęcie używane jako synonim „tożsamości ja”. To tę kompetencję rozwijamy poprzez interakcję. Określa ona zdolność do porozumiewania sie w obrębie ciągle zmieniającej się struktury ról, nie zmieniając swojej tożsamości.

• Połączenie wielu teorii (bardziej skupia się na podobieństwach niż na różnicach. Kompetencja komunikacyjna to symboliczny interakcjonizm. Z psychologii poznawczej przejęty został model stadiów rozwoju myślenia logicznego, a z psychoanalizy koncepcja kryzysów okresu dojrzewania.

Kompetencja komunikacyjna - odnosi się także do metakomunikacji i dyskursów (mamy z nim do czynienia, gdy jeden z partnerów interakcji zrywa komuniakcję i ją tematyzuje, ponieważ uznał zachowanie w stosunku do siebie za niewłaściwe). Aby powrócić do komunikacji należy wyjasnić, jakie normy będą przestrzegane przez obie strony.

• Oznacza umiejętność elastycznego działania w rolach i umiejętnego pertraktowania e dyskursach o roszczeniach do ważności.

• Skoro myślenie logicze i osąd moralny rozwija się w stadiach, to i kompetencja także się tak rozwija i nie dotyczy jedynie osób dorosłych. Ludzie osiągają stadium postkonwencjonalny w teorii Kohlberga (moralność) ok. 20 r.ż., a niekótrzy się zatrzymują na konwencjonalnym. Habermas dlatego skupił się na okresie poprzedzającym 20 r.ż. młodości. Na podstawie teorii Kohlberga próbuje opisać rozwój tożsamości.

Dyskurs - oznacza najbardziej złożoną sytuacje językową, w którym uzasadnia się uniwersalną ważność norm. Niezbędne jest spełnienie warunków:

• Nie może być zakłócony przez wpływy zewnętrzne (np. panowanie) ani wpływy wewnętrzne (np. lęk).

• Jedynym przymusem jest przymus silniejszego argumentu.

• Wszyscy mają takie same szanse wypowiedzenia się.

Jest to idealna sytuacja rozmowy. Jest to pewna idealizacja. W rozmowie takiej uwzględnia się równość i sprawiedliwość, które są tożsame z 6 poziomem moralności Kohlberga. Normy te powinny być uznane za uniwersalne (powszechnie obowiązujące w rozmowie). Są to normy fundamentalne.

Rozwój tożsamości:

• tożsamość naturalna małego dziecka (przedkonwencjonalna moralność)

• tożsamość związana z rolą społeczną w wieku szkolnym (konwencjonalna moralność)

• tożsamość ja młodej osoby dorosłej (postkonwencjonalna moralność)

→ rozwój tożsamości jest związany również z kryzysami, a więc jej kwestionowaniem. Zwraca uwagę na dwa kryzysy: edypalny (przejście od tożsamości ciała do tożsamości roli ucznia w szkole, a tą z kolei wstrząsa kryzys dojrzewania i przejście do tożsamości „ja”).

Póżny kapitalizm → nawiązanie do Marksa, ale poszerzone:

• stosunki klasowe (i ich zmiana)

• akumulacja kapitału (plus pojawiające się zakłócenia)

• lojalność mas (i jej zasadnicze zagrożenie)

• teoria zubożenia (wyzysku robotników), co wpływa na większą świadomość robotników, a to prowadzi z kolei do rewolucji oraz zadaniem państwa ma być stworzenie warunków do zapewnienia wolnej gospodarki, brak integracji ze strony państwa, a procesami powinny kierować prywatni przedsiębiorcy - rewizja stanowiska

Współczesne społeczeństwo póżnokapitalistyczne:

• wzrósł zasięg i natężenie wpływów państwa, nie określa go także żadna świadomość klasowa ani zubożenie

• pojawił się kompromis klasowy w warunkach względnego dobrobytu (zapewnia go państwo)

• państwo reguluje obieg środków, wypełnia luki na rynku, stwarza warunki do produkcji, zapewnia opiekę socjalną

• państwo powoduje wzrost oczekiwań co do sfery socjalnej, ale dokąd może je spełnić, może cieszyć się legitymizacją

Podstawową rolę w socjalizacji spełnia problem legitymizacji panowania państwa. Legitymizacja państwa odbywa się przez:

• Dobrobyt, ale dobrobytu nie da się mnożyć w nieskończoność.

• Demokratyczne zasady rewolucji burżuazyjnej (równość, wolność, braterstwo). Na tym opiera się demokracja, a jeśli się ją zaneguje, może dojść do obalenia rządu.

Ale społeczeństwo kapitalistyczne charakteryzuje się nierównością (ideologia osiągnięć - każdy ma równe szanse w konkurencji, która wpływa na różne osiągnięcia, a więc tłumaczy nierówności; teraz liczy się sukces zawodowy, a każdy ma szanse na wykształcenie i dostęp do szkół) i interesami uprzywilejowanej mniejszości (lud ma prawo do uczestniczenia lub nieuczestniczenia w wyborach, a potem dycyzje nie należą już do niego).

Jest to ważne ze względu na struktury osobowości, które potwierdzają legitymizację państwa lub ją odrzucają, czyli czy procesy socjalizacji się powodzą lub nie.

Krytyka:

• łączenie różnych podejść teoretycznych w sposób eklektyczny

• zawężanie społeczności do języka i do opanowania jedynie umiejętności językowych

• podział pracy i interacji, jako coś osobnego

• brak omówienia innych dziedzin realizacji się człowieka

• podważenie zasadności odwołania się do Marksa, ponieważ nie rozważa stosunków produkcji

• krytyka Kohlberga - osoby na różnych poziomach rozwiązują różne problemy moralne (przeskakiwanie stadiów, mniejsza stabilność morlaności); odrzuca relatywizm sądząc, że szczeble osądu moralnego są uniwersalne (wartości swojego narodu uważa za uniwersalne dla całego świata). Etnocentryzm, seksizm.

• Jednostronne, idealistyczne ujęcie społeczeństwach

Kryzys okresu dojrzewania a tożsamość

• rekonstrukcja wiążącej się z rodzicami tożsamości z rolą społeczną - okres konfliktogenny, problem własnej tożsamości, egocentryczna autorefleksja

• własne doświadczenia decydują, które wartości kulturowe zostaną przyjęte, wązne kwestie religijne i polityczne (zakwestionowanie poglądów rodziców i wypracowanie własnych)

• kryzys może przebiegać gwałtownie w sposób konfliktowy lub łagodnie - ma to wpływ na tożsamość (od nasilenia kryzysu zależy jaka rozwinie się osobowość)

• tożsamość formułuje się:

• rekonstrukcja, stabilizacja rozbitej tożsamości na tym samym poziomie strukturalnym (tożsamość związana z rolą, zawodem, moralność na poziomie konwencjonalnym)

• przezwyciężanie tożsamości zawodowej i przyswajanie elastycznej tożsamości ja, morlaność postkonwencjonalna

• im silniejsze przeżywanie kryzysu, tym większe prawdopodobieństwo ukształtowania tożsamości ja

• typy tożsamości:

• normalna osobowość mieszczańska - bezkonfliktowo przejmuje orientacje panujące w społeczeństwie, podporzadkowanie, motywacja osiągnięć, gratyfikacja zew. Wspiera system polityczny, ale tylko niektóre partie (bierność).

• osobowość krytyczna wobec systemu - nie negują społecznego deficytu legitymizacji, nie traktowanie obowiązków obywatelskich jako oczywistości, praca i kariera nie jest ważna, traktują zsady moralne poważnie w stosunku do siebie i systemu. Częściej się formułuje, ponieważ zasady społeczne ulegają erozji.

MŁODZIEŻ W SPOŁECZEŃSTWIE RYZYKA BECK (INDYWIDUALIZACJA)

Rozpadają się tradycyjne środowiska społeczne (odgrywają mniejszą rolę). Jednostka wyzwala się od przymusów, rozluźnia więzy społeczne. Pojawiają się nowe formy życia, style, sposoby rozwiązywania problemów.

Podstawowe założenia analizy społecznej:

• przesunięcie w kierunku modernizacji - zachodzi w społ. rozwiniętym (dobrobyt także w niższych warstwach społ., wzrost bezpieczeństwa socjalnego, wzrost mobilności, zwiąkszenie szans oświatowych, ale też groźba bezrobocia)

• kewstionowany podział społ. na klasy i warstwy (w których życie płynie w względnie trwały sposób)

• powstanie społ. ryzyka - zagrożenie ekologiczne i atomowe oraz związane z niepewnością indywidualizmu

Dynamika modernizacji:

• dynamika rozwoju rynku pracy - przenoszone bądź zamykane zakłady pracy (gwałtowne przyśpieszenie), masowe bezrobocie, mobilność w pracy

• upowszechnienie szkolnictwa średniego

• mobilność społeczna i geograficzna

Przesunięcie w kierunku modernizacji:

• różnice między klasami nie zostały zniesione. Efekt windy - sytuacja życiowa we wszystkich warstwach znacznie się poprawiła, wzrosły możliwości rozwoju, jednostka wybiera własną drogę → przesunięcie w kierunku indywidualizacji

• zmieniające się wymagania co do podmiotu, więc nie jest to uwolnienie się od przymusu

• ludzie tworzą własnę biografię, a nie odwołują się do historycznych modeli

• zmiany w procesie socjalizacji:

• rodzina (pierwotna) - póżne zawieranie małżeństwa i urodzenie dziecka, wzrost aktywności zawodowej kobiet, większa akceptacja rozwodów itp.

• szkolnictwo (wtórna) - szkoły koedukacyjne, zniesienie barier w kształceniu średnim itp.

Przemiana strukturalna fazy młodości

1. Przedłużenie młodości w wyniku uszkolnienia

2. Niepewność młodzieży spowodowana ryzykiem na rynku pracy

3. Różnorodność przejść do życia dorosłego

Heitmeyer - analizuje pod kątem przebiegu procesów kształtowania tożsamości, jak radzą sobie jednostki w nowym społeczeństwie. Wykorzystuje koncepcję „tożsamości ja”. Młodzież sama musi sobie radzić z pojawiającymi się problemami społecznymi i przy okazji radzenia sobie z tymi problemami dokonuje się proces kształcenia różnych tożsamości.

• Poważne problemy z tożsamością pojawiają się, gdy nacisk społeczny staje się za silny, a nie można oczekiwać wsparcia ze strony środowiska i rodziny - pojawiają się wtedy tendencje do regresywnego radzenia sobie z kłopotami (pojawia się przemoc wobec obcych, ekstermizm → skoro nie mogę się utożsamić z grupą społeczną, to robię to względem grup do których należę przez cechy naturalne np. kolor skóry, narodowość). Kształtuje się osobowość autorytarno-nacjonalistyczna.

Krytyka:

• zbyt silnie przerysowane analizy (mające podkreślić przejście od społeczeństwa przemysłowego do społ. ryzyka)

• zbyt silne generalizowanie aktualnych tendencji bez uwzględnienia danych empirycznych

• przemilcza fakt występowania tendencji odwrotnych do opisanych przez siebie

• krytyka odstrukturalizowanego okresu młodości

---