PSAMITY- do psamitów należą: piaski piaskowce, i ich odmiany arkozy szaro głazy

PIASKI- są luźnymi skałami okruchowymi, złożonymi z ziarn o średnicy 2-01mm. Piaski mają różny skład mineralogiczny przy czym najczęściej występują piaski kwarcowe( 80% klastycznego kwarcu) następnie wyróżniamy piaski: arkozowe, szarogłazowe, wapienne, dolomitowe. Piaski zawierają często domieszki takie jak monacyt, złoto, latyna cyrkon, itp. Stopień zagęszczenia uzałeżniony jest od dopasowania się składników. W praktyce inżynierskiej do celów budowlanych piaski dzieli się na gruby, średni, drobny i plastyczny.

PIASKOWCE- powstaja w wyniku scementowania piasku spoiwem :(opal, chalcedon, substancje ilaste, zwiazki zelaza, gips, anchyryt, baryt ipt.) Wyróżniamy piaskowce: krzemionkowe, glaukonitowe, żelaziste. Barwa: biała, białoszara, żółta, czerwona, brunatna i zielona. Występowanie: Lwówek Śląski, Wałbrzych, Lubin Legnicki, Solina, Barcza, Czantoria, Czachów. Piaskowce są skałami porowatymi jak większość skał klastycznych.

ARKOZY- przypominają piaskowce są ich odmianą, obecność skaleni 20%-30%, pozostałe składniki to kwarc, łyszczki, minerały ilaste. Powstają poprzez cementacji piasku arkozowego, spoiwo jest najczęściej ilaste lub wapienne rzadziej krzemionkowe lub żelaziste. Barwa jasna niekiedy różowa lub czerwona.

SZAROGŁAZY- powstają przez scementowanie piasków szarogłazowych, składają się ze zmiennej ilości kwarcu, skaleni, muskowitu, minerałów ilastych oraz okruchów różnych skał drobnoziarnistych jak łupki krystaliczne, diabazy itp. Spoiwo: substancja ilasta, węglan, krzemionka. Budowa strukturalno-teksturalna podobna do piaskowców. Barwa szara, szarozielona, brunatna.

ALEURYTY

MUŁY- są luźnymi skałami osadowymi, w których składniki mają wymiary 0,1-0,01mm. Głównym składnikiem mułów jest kwarc ( pelit kwarcowy), pył skaleniowy, blasczki łyszczyków, wodorotlenki żelaza, domieszki minerałów ilastych, detrytus rośliny, humus, nekiedy substancje ilaste i glaukonit. Barwa: szara, zielona, brumatna, czarna. Muły powstają podczas akumulacji rzecznej, jeziornej, morskiej.

MUŁOWCE- powstają w wyniku diagenezy mułów. Skład podobny do mułów, zawierają więcej substancji ilastych i uwodnionych tlenków żelaza, silniejsza cementacja.

LESSY-Barwa żółta, przypominają glinę, lecz nie są plastyczne, zwarte, lecz dają się rozcierać w palcach. Skład ziarna kwarcu, substancje ilaste, węglany wapnia, i uwodnionych tlenków żelaza , zawartość skaleni i łyszczków przekracza 70%, ilość substancji ilastej może dochodzić do kilkunastu procent. Lessy pod wplywem wody zmniejszają objętość.

PRZEGLĄD SKAŁ ILASTYCH- zbudowane są głównie z minerałów ilastych, do których należą kaolinit, monotmorylonit, illit i inne. Składniki ilaste reprezentują formy blaszkowate, względnie łuseczkowate, są wydłużone , co wynika z symetrii trójskośnej lub jednoskośnej. Stosunek wydłużenia do grubości wynosi ok. 10. Do najczęściej spotykanych skał ilastych należą iły, lupki ilaste, kaolin, gliny i bentonity.

IŁY- zbudowane są głównie z minarałów ilastych. Zawierają domieszki, jak np. pelit kwarcowy, uwodnione tlenki żelaza, jasne łyszczki, niekiedy minerały solne i substancje organiczne. Barwa popielata, szara, ciemnoszara, zielona, czerwona i czarna. Iły w wyniku absorbcji zmieniają barwę powstają różnobarwne smugi, pasy, rozgałęzienia i formy nieregularne. W zależności od minerałów wyróżniamy iły: kaolitowe, montmorylonitowe, illitowe, solne. W zależności od genezy : jeziorne, wodno-lodowcowe (wawrowe), morskie. Iły wawrowe osadzają się w jeziorzyskach tworzących się niekiedy u brzegów trangredujących lodowców, w postaci naprzemianległych jaśniejszych i ciemniejszych warstwek paromilimetrowej grubości.

ŁUPKI ILASTE- są skałami które powstały w wyniku diagenezy iłów. Łupki ilaste są silnie sprasowane powoduje to powstanie dobrej oddzielności między warstwowej, dzielą się łupią na cienki płytki tabliczki. Barwa najczęsciej szara, rdzawo-żółta, brunatna, czerwona lub czarna, pochodzi od barwy minerału i domieszek.

KAOLIN- skała barwy białej, różowej, rdzawo-żółtej, o mikrolaminacji, złożona jest z kaolinitu, którego zawartość nie przekracza 20-30%. Powstaje w wyniku chemicznego wietrzenia (hydratacji) skał bogatych w skalenie (granity , gnejsy, arkozy) Występują w Polsce na obrzeżu granitów masywu Strzegomskiego i Strzelińskiego oraz koło Bolesławca i w wielu innych punktach.

GLINY- są skałami barwy żółtobrunatnej, żółtej, szarożółtej, zielonawej. W skład gliny wchodzą minerały ilaste,ziarna kwarcu o różnej granulacji, uwodnione tlenki żelaza, domieszki, węglanu wapnia, niekiedy chalcedon i opal.

BENTONIT- jest skałą barwy białej, żółtej, żółtobrunatnej. Głównym składnikiem jest montmorylonit w mniejszej ilości mogą występować kaolinit i illit. Pwataje w czasie wietrzenia chemmicznego szkliw i tufów wulkanicznych

PRZEGLĄD SKAŁ POCHODZAENIA CHEMICZNEGO I ORGANICZNEGO

SKAŁY KRZEMIONKOWE- w skałach krzemionkowych głównym minerałem jest krzemionka, która powstaje w wyniku wietrzenia skaleni lub gromadzenia się krzemionkowych organizmów. Krzemionka występuje w postaci minerałów chalcedonu i opalu, zawiera domieszki ziarn kwarcu, minerały ilaste, limonit, kalcyt lub substancje organiczne. Do skał krzemionkowych należą: RADIOLARYTY- skały barwy ciemnoszarej, zielonej, lub czarnej o przełamie muszlowym i połysku tłustym.

SPONOGIOLITY- skały barwy szarej, szaroniebieskiej lub szarozielonej, zbudowane są z igieł gąbek należących do chalcedonu. DIATOMITY- skały o barwie białożółtej, czerwonej, czerwonobrunatnej, powstają w wyniku scementowania spoiwem chalcedonowym skorupek okrzemkowych. LIDYTY- skały barwy ciemnoszarej lub czarnej, składają się z chalcedony, opalu oraz zawierają domieszki kwarcu klastycznego i substancji węglistej.

SKAŁY ALITOWE- skały te zbudowane są z minerałów takich jak wodorotlenki glinu, tj. hydrargilit i diaspor, które powstają w klimacie tropikalnym, do skał alitowych należa między innymi lateryt i boksyt.

SKAŁY WĘGLANOWE- składają się głównie z węglanu wapnia.

WAPIENIE- są skałami o zmiennej barwie, w stanie czystym mają barwę białą; a inne: żółtobrunatne, czerwone, zielone, czarne. Mają rysę białą. Pod wpływem kwasu solnego rozkłada się na zimno wydzielając co2. Zbudowane są z : kalcytu, dolomitu, minerałów ilastych, glaukonitu. Wapienie dzielimy na organogeniczne, chemiczne, klastyczne.

KREDA-skała barwy białej słabo scementowana, zbudowana z wapiennych skorupek oraz pelitu wapiennego.

MARGLE-skały o szarej barwie niekiedy z odcieniem zielonym lub czarnym, struktura drobnoziarnista warstwowa, głóny składnik to kalcyt poboczne to minerały ilaste , piryt i glaukonit.

DOLOMIT- barwa szara, żółtawoszara z odcieniem zielonkawym, żółtawym lub czerwonym o strukturze drobnoziarnistej lub gruboziarnistej teksturze zbitej warstewkowatej. Głównym minerałem jest dolomit domieszki to minerały ilaste.

SKAŁY WĘGLOWE (WĘGLOWCE)- węglowce powstają głównie z nagromadzonych szczątków roślinnych.

TORFY- jest najuboższym w węgiel spośród węglowców, zawiera przynajmniej 50% obumarłych i strofionych szczątków roślin (trzcin, sitowia, skrzypów, mchów itp.) Torfy tworzą się w klimacie umiarkowanym przy czym rozprzestrzenione są bardziej na półkuli północnej.

WĘGIEL BRUNATNY- ogniwo pośrednie pod względem zawartości pierwiastka węgla między torfem a węglem kamiennym. Węgiel brunatny tworzy ziemistą masę barwy brunatnej brunatnoczarnej o połysku tłustym lub matowym. Wyróżniamy następujące odmiany:

LIGNIT najuboższy, wyraźna struktura drewna, MIĘKKI cechuje się brunatnoczarną barwą, TWARDY dzieli się na błyszczące i matowe, twardy o przełamie muszlowym, barwa czarna, czarnobrunatna.

WĘGIEL KAMIENNY- jest barwy czarnej lub szaroczarnej, zawiera 75-94% pierwiastku węgla, wilgotność 5-15%, ma z reguły warstwowanie przełam muszlowy i rysę czarną.

WIRYT- to węgiel silnie błyszczący, twardy, kruchy, przełam muszlowy, nie brudzi rąk. FUZYT- barwa czarna, matowy niękki o jedwabistym połysku, brudzi ręce, łatwo się rozciera, przełam strzępiasty.

KLARYT- jest jaśniejszy od wytrytu ma jedwabisty połysk i nie posiada muszlowego przełamu.

DURYT- nie posiada połysku, barwa szara lub czarna pod wpływem zgniatania rozpada się na nieregularne fragmenty, posiada przełam ziarnisty, jest twardym składnikiem. Ponadto w węglu kamienny występują macerały takie jak: telinit, kolonit, rezynit, ktynit. Węgiel kamienny występuje na Górnym i Dolnym Śląsku jest wieku karbońskiegi.

ANTRACYT- zawiera 95% pierwiastka węgla , barwa czarna z odcieniem czerwonym, jest kruchy o połysku szklistym lub półmetalicznym przełam muszlowy. Występuje znacznie rzadziej niż węgiel kamienny.

SZUNGIT- pod względem chemicznym zbliżony do grafitu, zawiera 95-99% pierwiastka węgla, przełam muszlowy, barwa czarna, błyszczący, jest stanem przejściowym do grafitu, w przyrodzie występuje jako żyły.

BITUMY-reprezentują różnego rodzaju węglowodory stałe, ciekłe i gazowe oraz ich mieszaniny.

ROPA NAFTOWA- jest naturalną substancją pochodzenia najprawdopodobniej organicznego. Jest mieszaniną węglowodorów ciekłych, stałych i gazowych oraz niewielkiej ilości związków tlenowych, siarczkowych i azotowych. Podstawowe składniki to trzy rodzaje węglowodorów: szeregu parafinowego, naftowego CnH2n, naftowych CnH2n-6. W zależności od zawartości węglowodorów: metanowe, metanowo-naftenowe, metanowo-naftenowo-aromatyczne, naftenowo- aromatyczne. Zależnie od składu chemicznego, ropy mają barwę od żółtej do brunatnej i czarnej i różny ciężar, macieżystymi dla ropy naftowej są skały ilaste, wapienne i dolomity zaś jej kolektorami skały porowate, takie jak piaskowce, zlepieńce wapienie itp.

GAZ ZIEMNY- występuje zwykle niezależnie od ropy naftowej, ale czasami jej towarzyszy. Główny składnik to metan 90% i etan. W Polsce występuje koło Jasła, Sanoka, Gorlic, Cieszyna, na północ od Wrocławia , Oborniki Śląskie, Leszno, przedgórze Karpat.

WOSK ZIEMNY- barwa czarna, żółtobrunatna, niekiedy żółta lub brunatna, w dotyku przypomina wosk, jest plastyczny, topi się poniżej 100. W skład wosku wchodzą węglowodory stałe, głównie szeregu parafinowego.

ASFALT (SMOŁA ZIEMNA)- jest mieszaniną wyższych węglowodorów i innych związków organicznych. Barwa czarna, niektóre odmiany są twarde. Każda ropa naftowa na powietrzu utlenia się i paruje, staje się coraz bardziej gęsta i stopniowo upodabia się doo asfaltu. Temperatura topnienia to 50-60C.

POWSTAWANIE SKAŁ META MORFICZNYCH- skały metamorficzne zbudowane są z minerałów tworzących się w większości w przedziale temperatur 300-600C i przy ciśnieniu do10000atm, na głębokości 3000-20000m.

Czynniki metamorfizmu- wyróżniamy zasadniczo dwa temperatura, ciśnienie statyczne(hydrostatyczne), ciśnienie kierunkowe.

MINERAŁY SKAŁOTWÓRCZE SKAŁ METAMORFICZNYCH- w skałach metamorficznych występują minerały znane w skałach magmowych czy osadowych, do nich należą: kwarc, muskowit, biotyt, skalenie, amfibole, pirokseny, kalcyt, dolomit, rzadziej inne. Niezaleśnie od wymienionych minerałów w skałach metamorficznych występują typowe dla tych skał minerały jak kordieryt, wolastonit,dysten, andaluzyt, sylimanit, staurolit, serpentyn, spinele, korund,granat i inne.

STRUKRTURA I TEKSTURA SKAŁ METAMORFICZNYCH- skały wyjściowe w czasie metamorfizmu ulegają pod wpływem temperatury i ciśnienia rekrystalizacji (wtórna). Powstałe na tej drodze ziarna nazywamy blastrami. W zależności od wykształcenia blastrów w skale mogą one być określane jako ksenoblastry lub idioblastry. Blastry występujące w drobnoziarnistym tle skalny noszą nazwę porfiroblastrów.

Struktury: granoblastryczna, lepidoblastryczna, nematoblastryczna, heteroblastryczna.

Tekstury: łupkowa, soczewkowa, linijna, bezkierunkowa, kataklastyczna.

PRZEGLĄD NAJWAŻNIEJSZYCH SKAŁ METAMORFICZNYCH

KWARCYT- powstaje poprzez przeobrażenie piaskowców kwarcowych lub skał bogatych w kwarc. Kwarcyty są na ogół skałami monomineralnymi złożonymi z pozazębianych ziarn kwarcu o budowie bezkierunkowej. Są barwy szarej. Oprócz kwarcu w kwarcycie występują domieszki muskowitu, chlorytu, granatu, sylimanitu i innych. Występowanie: Góry Świętokrzyskie (kwarcyt bryjskie), Sudety, Stronie Śląskie, Kamieniec Ząbkowicki.

MARMURY- skały o strukturze granoblastrycznej, teksturze bezładnej, niekiedy warstwowej. Barwa marmurów jest biała, różowa, zielona, czerwona, czarna, ponadto mają one różne odcienie. Marmury powstają poprzez przeobrażenie (rekrystalizacje) wapieni lub dolomitów. Wyróżnia się marmury kalcytowe i dolomitowe. Marmury składają się z kalcytu i dolomitu, ponadto w formie domieszek występują: talk, serycyt, chloryt, epidot, granat. Niektóre odmiany zawierają minerały np., brucyt lub perykla itp.

GNEJSY-skały o strukturze heteroblastrycznej, teksturze mniej lub bardzie widocznej łupkowo-linijnej. W obrębie gnejsów można wyróżnić warstewki grubsze, barwy jaśniejszej i ciemniejsze barwy czarnej. Gnejsy składają się ze skaleni ( potasowych, kwaśnych plagioklaz) kwarcu oraz łyszczków, Poza minerałami wymienionymi w gnejsach mogą występować amfibol, kordieryt, sylimanit, chloryt, granat, grafit, pirokseny. Obecność wymienionych minerałów lub jego przewaga jest kryterium do wyróżnienia odmian, np. gnejs oligoklazowy, amfibolowy, kordierytowy itp.

AMFIBOLITY- kały o strukturze granoblastrycznej lub nematoblastrycznej, teksturze bezkierunkowej lub linijnej. Barwa zielona, ciemnozielona lub czarna. Główne minerały: hornobelenda i plagioklazy, poboczne -pirokseny, epidot granat, chlofyt i inne. Amfibolity powstają z przeobrażenia gabr lub bazaltów oraz margli.

GRANULITY- skały granoblastryczne o teksturze bezkierunkowej niekiedy łupkowej, barwy jasnoszarej . Główne składniki: kwarc, skalenie i granat. Ponadto zawiera łyszcki, spotykany jest dysten i sylimanit, rzadziej inne. Występuje w Górach Sowich oraz w okolicach Lądka Zdrój.

FYLLITY- skały o lepido blastrycznej strukturze i łupkowatej teksturze. Barwa jasna, popielata. Głównymi składnikami są ziarna kwarcu i łuseczki serycytu, domieszkami mogą być grafit, chloryt, granat, rzadziej inne. Charakterystyczną cechą fillitów jest zdolność dzielenia się na cienkie płytki wzdłużbudowy strukturalno-teksturalnej, na powierzchniach strukturalnych mają srebrzysty połysk.

ŁUPKI KRYSTALICZNE- grupa skał metamoficznych którą cechuje tekstura łupkowa i w większości przypadków struktura lepidoblastryczna. Skład mineralny łupków jest różny, w zależności od dominującego minerału wyróżniamy następujące odmiany: łupki kwarcow, chlorytowe, łyszczkowe, amfibolowe, granatowe, talkowe, grafitowe itp. Nazwa łupków pochodzi od dominującego minerału. Kwarc jest minerałem który występuje niemal we wszystkich odmianach łupków, podobnie łyszczki i granat. Występowanie: Sudety, Góry Sowie, Karkonosze, Góry Bialskie, Tatry.

SERPENTYNIT- jest skałą barwy zielonej, z óóżowym odcieniem, zielonoczarnej, brunatnej lub czerwonawej. Struktura drobnoziarnista, tekstura łupkowa rzadziej oczkowa.

SKŁAD MINERALNY: antygoryt(główny składnik), olwin, diallag, hernobenda, diopsyn; poboczne: chloryt, granat, chromit, apatyt, rzadziej inne. Powstaje z przeobrażenia skał magmowych głebinowych takich jak prydotyty, gabra i diabazy. WYSTĘPOWANIE: na Dolnym Śląsku; masywy serpentynowe-Głogów-Jordanów, Sobótka, Szklary, Braszowice-Mikołajew, Przygórza, ponadto Góry Sowiew okolicach Złotego Stoku

---