40. Powstania narodowe i konspiracje jako temat literatury polskiej.
Ojczyzna zawsze obecna w literaturze polskich twórców
„Nie masz obowizków wikszych
nad obowizek wzgldem ojczyzny,
dla której nawet ycie naley powici”
(M.Kopernik)
Chyba aden naród nie ma tak dugiej, piknej i równie tragicznej, bolesnej historii, co naród polski. I chyba o literaturze adnego kraju nie mona powiedzie tego, co o literaturze polskiej, e ojczyzna jest w niej zawsze obecna.
Literatura polska zostaa bowiem obarczona niezwykle trudnymi i odpowiedzialnymi zadaniami. W latach niewoli bya czynnikiem integrujcym naród w sensie ideowym, patriotycznym i kulturalnym, podtrzymywaa w nim wiar w lepsz przyszo, wskazywaa drog do wolnoci. Wzywaa do czynu zbrojnego, bd do wytrwaej, mudnej pracy organicznej jako niezbdnego warunku przetrwania trudnych czasów.
Literatura nigdy nie opucia narodu, zawsze sprawowaa nad nim duchowe przywództwo, bowiem miar polskiej literatury jest patriotyzm i troska o losy ojczyzny. „Ojczyzna to jeden wielki zbiorowy obowizek”
Jak dumnie brzmi te sowa i jak gbok zawieraj tre. Norwid,
wspaniay poeta polski, nada im sens i stworzy pikn maksym.
Najwikszym romantycznym wieszczem by Adam Mickiewicz. Napisa:
„ Ja i ojczyzna to jedno
Nazywam si milijon, bo za milijony
kocham i cierpi katusze.”
W myl tego hasa podejmuje pisarz walk i przyjmuje postaw buntu, szukajc wszystkich moliwych sposobów dróg do odzyskania niepodlegoci.
Utworem, który porusza problematyk narodow jest „Konrad Wallenrod”. Autor pod wydarzeniami dziejcymi si w redniowiecznej Litwie, przedstawi sytuacj we wspóczesnej Polsce. Stworzy Mickiewicz nowy typ bohatera romantycznego. By on kreowany w czci na postaciach historycznych, sylwetkach ludzi, dla których honor i ojczyzna- byo dobrem najwaniejszym, którzy gotowi byli do najwikszych powice, do zoenia ofiary z wasnego ycia. I taki jest wanie Konrad, który wyrzek si szczcia osobistego w imi swoich idei. „Szczcia w domu nie zazna, bo go nie byo w ojczynie”
Literatura wielu pisarzy tego okresu wyrosa na gruncie walk narodowowyzwoleczych, w atmosferze ruchów niepodlegociowych. To literatura buntu, protestu narodowego i spoecznego. To poematy, utwory o zawiociach duszy Polaka XIX wieku, jego wzlotach i upadkach, nadziejach rozczarowaniach, o mioci i bólu, krzywdzie i tragedii, klskach i niepokojach.
Spotykamy bohaterów zagubionych, ale nade wszystko gotowych przeciwstawi si zu, nawet za cen szczcia osobistego.
Przeciwko zu, habie, niegodziwoci i zdradzie buntuje si Grayna, bohaterka Mickiewiczowskiego dramatu pod tym samym tytuem. Spotykamy tutaj kobiet, dla której drogowskazem stay si sowa:
„Raczej elazo rozpalone w doni,
nili krzyack prawic ucisn”
Wolaa mier ni bratanie si z wrogiem. Wspóczesne Mickiewiczowi pokolenie odebrao utwór jako apel o ratowanie honoru dobrego Polaka, jako nakaz suenia ojczynie
Przekona nas Mickiewicz, e nienawi, bunt jest si wiodc w walce z wrogiem o dobro ogólnonarodowe. Cao jest wezwaniem do walki o wolno za wszelk cen, nawet takiej, która nie zawsze zgodna jest z normami etycznymi.
Problematyk buntu i walki o wyzwolenie narodowe znajdujemy niemal we wszystkich utworach Mickiewicza.
A „ Pan Tadeusz”- ostatnie pisarza spojrzenie na chylc si ku upadkowi Polsk szlacheck- czy to nie pikne lekcje historii o narodzie, jego zudnych nadziejach i patriotyzmie. Na zasadzie kontrastu chwalc i ganic szlacht, dokonuje pisarz rozrachunku, mówi do niej ustami Ksidza Robaka: „a nie czas gocia czeka, nie czas i zaprasza, trzeba czeladk zwoa... i dom ze mieci oczyci...”
W osobowoci Ks. Robaka nastpi przeom duchowy, a suba Ojczynie, której si powici okazaa si najpikniejsz i najwzniolejsz zarazem form rehabilitacji bohatera. Robak nie ma w sobie indywidualizmu ani prometeizmu Konrada. Nie powiela te wzorów walki samotnego Wallenroda. Sw walk o Ojczyzn prowadzi razem z narodem, wród litewskiej szlachty realizuje dziaalno agitacyjn, a patriotyzm czy z demokratyzmem. Std te tragiczna jest jedynie przeszo Soplicy, jego postawa za od momentu, gdy rozpocznie on dziaalno na rzecz sprawy Ojczyzny, nie jest ani postaw tragicznego samotnika, ani te bezradnego w swym buncie poety. Jest postaw czowieka ufajcego w si patriotyzmu mas.
Motyw buntu przeciw niesprawiedliwoci spoecznej, przeciw faszywej moralnoci znajdujemy w Mickiewiczowskich „Balladach”. Naley stwierdzi, e jest to literatura wielkich dramatów, nadziei, powice dla dobra ogólnego.
„Co dasz swemu zbudzonemu ludowi swemu, literaturo polska”.
To pytanie zadawa sobie Stefan eromski. Jego zdaniem dziea maj bi prawd, wypywa z potrzeb narodu, by obiektywnym obrazem wspóczesnej rzeczywistoci. Maj przenika do wntrz, przypomina o obowizkach czowieka wobec drugiego czowieka.
eromski zaj si najtrudniejszymi problemami ycia spoecznego. Z przejmujc prawd ukaza przykady krzywd i ndzy podstawowych si narodu. Odsania skomplikowany charakter walk narodowowyzwoleczych w Polsce. Piewca bohaterstwa polskiego onierza i powsta przeciwko zaborcom, szuka przyczyn ich klski. Aby jedostrzec
wystarczy wczyta si w opowiadanie „Rozdziobi nas kruki, wrony...”, gdzie opisuje tragiczn sytuacj powstaców styczniowych. Opowiadanie to jest dowodem wnikliwych poszukiwa autora przyczyny upadku powstania. Poeta dostrzeg go w strukturze klasowej, w egoizmie klas panujcych, utrzymujcych masy ludowe w zaufaniu i ciemnocie, a tym samym osabiajcych ich mobilizacj do walki narodowowyzwoleczej. eromski susznie podkrela, e win za upadek powstania styczniowego ponosi szlachta, która nieumiejtnie postpowaa z chopami. Masy ludowe nie chciay walczy przy boku swoich ciemizców i czsto, w czasie powstania, wykorzystywali to Rosjanie.
„Rozdziobi nas kruki, wrony...” to jedna z najboleniejszych scen w naszej literaturze. Obraz idei, patrioty, jednego z najwaleczniejszych, rozdziobywanego przez ptactwo onierza. I có pozostao?- zastanawia si autor. Siny, obdarty, zmasakrowany trup, którego towarzyszami s tylko kruki i wrony. Tragiczny obraz chopa obdzierajcego zwoki Winrycha. Ograbia swego obroc, powstaca, który walczy take o jego spraw. Wracajc do domu, chop modli si, dzikujc Bogu za to, e w bezgranicznym miosierdziu swoim zesa mu tyle elastwa, rzemienia.
W opowiadaniu tym eromski dochodzi do wniosku, e najpierw naley uwiadomi spoeczestwo, a póniej podj walk.
Podobnie tragiczny i wzruszajcy obraz mamy przedstawiony w opowiadaniu „O onierzu tuaczu”. Opowiadanie to jest kompozycj zoon z dwóch czci. eromski w ten sposób chce wyranie ukaza czytelnikowi krzywd i upoledzenie, jakie spotkao chopa po powrocie z frontu. Podkrela zasugi starego wiarusa, aby czytelnik zauway kontrast ustosunkowania polskich „towarzyszy” do Puluta po jego powrocie. Przyjcie, z jakim si spotka w swojej rodzinnej wsi obrazuje druga cz utworu. Autor ukazuje zacofanie polskiego spoeczestwa i krzywd, jak wyrzdzono zdroonemu onierzowi.
Stary Pulut chcia wróci na ziemi, na której si urodzi i chcia tam spocz na zawsze. Marzy o tym, e jego rodzinna, wioska przywita go jako patriot i prawdziwego bohatera. Ale stosunki na polskiej wsi ulegy zmianie. Nadal chop- to sia robocza, a za jego tuaczk, jako poddanego ,czeka wyrok mierci.
eromski z bólem wspomina o krzywdzie narodu, a szczególnie o postpowaniu i stosunku pana- wadzy do chopa- poddanego. To najokrutniejsza dola, jaka moga spotka starego, zasuonego onierza. To bardzo smutna karta naszej historii i z bólem rozdrapuje j eromski.
eromski by naprawd „doboszem” wybijajcym znany takt walki
narodowej. Przekonuj nas o tym jego nowele i powieci.
„Moja ludzko to Polacy
Mój wszechwiat to moja ziemia
Mój Bóg to moja Ojczyzna”
tak powiedzia eromski w jednym ze swoich „Dzienników”. Myl tych sów przyblia nam jeszcze bardziej wybitn literack indywidualno. Ile gbokiej mioci, oddania si sprawie ojczystej zawieraj owe sowa, które wyszy spod pióra czowieka mocno zwizanego z polsk histori. Dlatego te bohaterowie jego utworów to ludzie, którzy sub dla narodu, walk o sprawiedliwo i niepodlego uwaali za spraw najwaniejsz. Pisarz w swej twórczoci zawar równie temat powstania styczniowego, kolejny zryw niepodlegociowy, kolejne strzay -takie wnioski moemy wycign z przeczytania „Wiernej rzeki”. Do powstania wczyli si tylko nieliczni. Chopi jednak nie wczyli si do powstania, a nawet byli wrogo nastawieni do powstaców. Zabiegali tylko o to by mi co zje, gdzie mieszka. Obojtne im byo czy w wolnej ojczynie, czy te nie.
Chopi byli obojtni na losy tych, którzy walczyli o ich wolno. Nie udzielali im adnej pomocy, gdy za to grozia im mier lub spalenie gospodarstwa. Przemawia przez nich lk, strach i tchórzostwo. Powstaców byo bardzo mao, a przy tym byli nieprzygotowani do walk. Takie ..........................