Promieniowanie nadfioletowe UV

Fazy promieniowania

1. 400 - 315 nm

2. 315-380 nm

3. 280 - 200 nm

• Promieniowanie powyżej 290 nm nie dociera do powierzchni Ziemi (C) dzięki warstwie ozonowej

• Niewidzialne dla człowieka

• Nie wywiera działania cieplnego

Korzystne działanie UV

• Synteza witaminy D

• ↑ przemiany materii

• Immonomodulujące: wzmacnianie mechanizmów obronnych organizmu

• Aktywująco na układy enzymatyczne np.: pobudzają przysadkę mózgową, wpływ na układ autonomiczny ( zwolnienie tętna spoczynkowego i wysiłkowego)

• Poprawa samopoczucia i reaktywności organizmu

• ↑ zawartości wapnia i fosforanów w surowicy krwi

• ↓ lepkości krwi (poprawa zaopatrzenia tkanek w tlen, ↑ krwinek czerwonych ↑ krwinek białych)

• ↑ zdolności fagocytarnej krwinek białych

• ↑ uwalniania histaminy z komórek tucznych do krwi

• Działanie przeciwbólowe

• Działanie bakteriobójcze (zahamowanie procesów życiowych bakterii: wykorzystuje się do wyjałowienia pomieszczeń, narzędzi, wody)

• Leczenie trudno gojących się ran, odleżyn, owrzodzeń

UV A (95% całego UV)

• przenika przez szkło okienne

• dociera najgłębiej do skóry (do warstwy rozrodczej naskórka gdzie powstaje barwnik oraz do naczyń krwionośnych

• nie wywołuje odczynu rumieniowego skóry

• daje pigmentację (po 15-30 min bez wywołania rumienia)

• opalenizna stanowi mechanizm termoregulacji utrzymując stała temperaturę ciała, chroni przed promieniami widzialnymi i IR)

UV B (Dorno, nie przenika przez szkło, jedynie przez kwarcowe)

• powoduje silny odczyn rumieniowy po okresie utajenia

• uwalnia ze skóry histaminę rozszerzającą naczynia krwionośne

• rumień fotochemiczny poprzedzony rumieniem cieplnym

• oddziałuje na układ krwiotwórczy i przemianę materii

• przedawkowanie powoduje poparzenia

• przekształca DOPA - oksydazę w tyrozynazę, która powoduje w melanocytach utlenienie DOPA do melaniny a po 2-3 dniach występuje zbrązowienie. Na proces melanogenezy ma wpływ hormon szyszynki (melatonina obniża jej aktywność i zmniejsza tworzenie melaniny)

• synteza witaminy D₃

UV C

• wywiera najsilniejsze działanie fotochemiczne

• jest prawie całkowicie pochłaniane przez warstwę ozonową atmosfery, w normalnych warunkach nie dociera do powierzchni Ziemi

• UV B i UV C powoduje powstanie związków rakotwórczych

Rumień fotochemiczny

Jest odczynem skórnym powstającym na skutek działania promieni UV, charakteryzuje się ewolucją. Etapy ewolucji rumienia:

1. Okres utajenia 1-6h

2. Okres narastania (czas od wystąpienia pierwszych objawów rozszerzenia naczyń do osiągnięcia maksymalnego, 6-24h od ekspozycji)

3. Okres ustępowania (trwa od kilku godzin do kilku dni)

Pigmentacja to fizjologiczna reakcja organizmu na działanie promieni UV,

Poprzedzona jest odczynem rumieniowym. Intensywność pigmentacji („opalenizny”) zależy od dawki, długości fali, karnacji.

Sztuczne źródła promieniowania nadfioletowego:

• ciała ogrzane do wysokiej temperatury

• wyładowania elektryczne o charakterze łuku elektrycznego w gazach szlachetnych

• wyładowania jarzeniowe

• lasery

Najczęściej się jednak stosuje różne typy lamp kwarcowo-rtęciowych, składających się z palnika kwarcowego i reflektora. Palnik stanowi rura w kształcie podkowy wypełniona gazem szlachetnym i kropelkami rtęci na obydwu końcach zaopatrzona w elektrody. Źródłem promieni UV jest łuk elektryczny par rtęci w gazie szlachetnym, powstający pod wpływem prądu przepływającego przez elektrody. Od rodzaju gazu w palniku i od jego ciśnienia zależy to, jakie pasmo widma UV zostanie emitowane. W związku z tym wyróżnia się 3 rodzaje palników, zależnie od ciśnienia gazu:

1. Palniki wysokociśnieniowe (1-10 atm.) emitujące promieniowanie o długości fali 580nm-180nm

2. Palniki średniociśnieniowe ( ok. 0,1 atm.) znajdujące zastosowanie w tzw. Lampach indukcyjnych, mających mniejsza zdolność emisyjna promieni UV

3. Palniki niskociśnieniowe ( ok. 0,001 atm.) emitujące krótkofalowe promienie o maksymalnej długości fali 235 nm

Metodyka naświetlań. Ogólne zasady wykonywania naświetlań

Prawo Lamberta- natężenie kata promieniowania zależy od kata padania oraz jest odwrotnie proporcjonalne do kwadratu odległości między źródłem promieniowania, a osobą naświetlaną.

1. Przed rozpoczęciem zabiegu należy określić najmniejszą dawkę promieniowania, która wywołuje u danego pacjenta odczyn rumieniowy - tzn. dawkę progową MED określaną także jako test biologiczny.

2. Określenie dawki progowej wykorzystuje się również jako test palnika, umożliwiający ocenę jego zdolności emisyjnej.

3. Po ustaleniu dawki progowej MED można rozpocząć serię naświetlań; naświetlanie rozpoczyna się od ½ lub 1 dawki progowej, stopniowo zwiększa się czas naświetlania w kolejnych zabiegach o 25-50% wartości czasu pierwszego naświetlania, uzyskując po każdym zabiegu jednakowy stopień odczynu, aż do osiągnięcia górnego limitu czasu, który zależy od typu lampy i rodzaju terapii do maksymalnie 10 dawek progowych. Zwiększanie czasu naświetlań (dawki) musi być tak prowadzone, aby na skórze nie wystąpiły odczyny silniejsze od zaleconych.

4. Zabiegi wykonuje się codziennie lub co drugi dzień w serii do 20 zabiegów.

5. W przypadku 2-3 dniowej przerwy w naświetlaniach należy zmniejszyć dawkę następnego naświetlania o ok. 25% czasu ostatniego zabiegu; przy bardzo długiej przerwie należy kurację rozpocząć od nowa, ustalając na wstępie biodozę (dawkę progową MED) wg której ustala się dalsze dawkowanie.

6. Podczas naświetlań całego ciała, okolice szczególnie wrażliwe na promienie należy osłonić. Do obszarów nadwrażliwych zalicza się: męskie narządy płciowe, okolice sutków u kobiet i wypukłe części ciała tj. nos, brzuch, pośladki w zależności od ułożenia pacjenta.

7. W czasie naświetlań miejscowego, pacjent odsłania tylko okolicę ciała poddawaną zabiegowi; do przykrywania części ciała nie poddawanej naświetlaniu należy używać gęstej tkaniny bawełnianej (tkaniny z tworzywa sztucznego steelon przepuszczają promienie nadfioletowe)

8. Przed zabiegiem należy dokładnie oczyścić skórę w miejscu naświetlania (szczególnie dokładnie w wypadku uprzedniego stosowania maści lub innych leków, które mogą powodować uczulenie lub zmienić wrażliwość skóry). Obszary naświetlane można pokrywać maściami na specjalne zlecenie lekarza.

9. Pacjent podczas naświetlania nie może zmieniać pozycji ciała.

10. Naświetlania (serie) musza być wykonywane tą sama lampą, w czasie konieczności zastosowania innej lampy, trzeba wykonać na nowo test biologiczny.

11. W czasie naświetlań pacjent i osoba obsługująca lampę są zobowiązani do noszenia okularów ochronnych.

12. Należy pamiętać, że osoba obsługująca aparat trzymuje dodatkową dawkę promieniowania odbitego od ścian, prześcieradeł i sprzętu, zwłaszcza jeżeli w ciągu jednego dnia wykonuje dużo zabiegów, dlatego po ustawieniu odległości lampy powinna niezwłocznie opuścić obszar promieniowania bezpośredniego i chronić własną skórę przed działaniem promieniowania nadfioletowego.

13. Często wyłącznie i włączanie lampy wpływa ujemnie na żywotność palników. Naświetlanie najlepiej prowadzić w systemie ciągłym bez wyłączania aparatu. W przerwach między poszczególnymi zabiegami można promienie skierować na ścianę lub stał przesłonę, przy naświetlaniu pojedynczym ( w fazie nagrzewania palników) należy pacjenta osłonić gęstą bawełniana tkaniną lub skierować Lampe w inną stronę.

14. Nie wolno dotykać zimnego palnika gołą ręką, palniki należy myć czystym spirytusem.

15. Pomieszczenie, w którym wykonuje się naświetlania należy dokładnie wietrzyć ze względu na jonizację powietrza dookoła palnika i powstanie szkodliwego ozonu i tlenków azotu.

16. Należy prowadzić kartę eksploatacji palnika.

Test biologiczny

Pacjent w pozycji siedzącej, osłonięty z rumieniomierzem umieszczonym na przedniej stronie przedramienia. Lampe umieszczamy tak aby promieniowanie padało na przedramię pod kątem prostym z odległości 50cm. Po rozgrzaniu lampy naświetlamy skórę przez 15 s w kolejno odsłanianych otworach rumieniomierza (pierwsze pole naświetlane będzie więc przez 75 s a ostatnie przez 15).

Jako dawkę progową przyjmuje się czas którym naświetlano pole bez dostrzegalnego odczynu rumieniowego, znajdujące się obok pola z widocznym odczynem rumieniowym. Odczytu dokonuje się po 24 godzinach.

Naświetlania ogólne wykonuje się z odległości 1m. Czas zabiegu zależy od wrażliwości osobniczej. Rozpoczyna się od ½ lub jednej dawki progowej, stopniowo zwiększa się czas do stopnia takiego, by odczyn nie był zbyt silny. Zwykle zwiększa się o ¼ lub ½ dawki progowej. Naświetlania wykonuje się codziennie, seria stanowi 15-20 zabiegów. Naświetlania ogólne wykonuje się w pozycji leżącej, pacjent musi mieć okryte intymne części ciała. Podczas zabiegu pacjent ma okulary ochronne i nie może zmieniać pozycji. Naświetlania wykonuje się tak by z przodu wiązka światła padała na wyrostek mieczykowaty, a z tyłu na L1.

Naświetlania miejscowe. Przed naświetlaniem należy określić dawkę progową z odległości 50cm. Należy osłonic nienaświetlane części skóry. Stosuje się dawki 2,3 MED. podczas naświetlania ran należy każdorazowo stosować jałowe okłady.

Naświetlania u dzieci. Dla ustalenia dawki progowej należy wykonać test biologiczny na skórze łopatki z odległości 1m. Zabiegi wykonuje się codziennie lub co drugi dzień, stosując się mniejsze dawki. U dzieci nie stosuje się naświetlań ogólnych. Należy pamiętać o zakrywaniu okolicy głowy i krocza. Naświetlania u dzieci wykonuje się w obecności rodzica (opiekun podczas zabiegu również stosuje okulary ochronne).

Zagrożenia zdrowia na skutek promieni UV

- reakcje fotoalergiczne

- stan zapalny skóry, plamisty, pęcherzykowaty rumień z obrzękiem; w cięższych przypadkach występują pęcherze i martwica tkanek

- objawy ogólne: złe samopoczucie, dreszcze, nudności, stan podgorączkowy lub gorączka, niepokój

- reakcja paradoksalna- skurcz naczyń (u chorych z zaburzeniami naczynioruchowymi) występuje tu np.: drętwienie kończyn

- zapalenie spojówek, łzawienie, przekrwienie, swędzenie spojówek, zaćma, zapalenie tęczówki

---