UKŁAD POKARMOWY
Kolejnymi odcinkami układu pokarmowego są jama ustna, gardło, przełyk, żołądek, jelita cienkie składające się z trzech części (dwunastnicy, jelita czczego i krętego) i grube składające się z jelita ślepego wraz z wyrostkiem robaczkowym, okrężnicy i odbytnicy.
JAMA USTNA
W budowie jamy ustnej wyróżniamy przedsionek, jamę ustną właściwą oraz cieśń gardzieli. Dwie pierwsze części są oddzielone od siebie wyrostkami zębodołowymi szczęki i żuchwy oraz zębami.
Jama ustna jest ograniczana:
Od góry - podniebieniem miękkim i twardym
Od boków - policzkami
Od przodu - wargami
Od dołu - język i dno jamy ustnej
ZĘBY
Każdy ząb składa się z korony, szyjki i korzenia (korzeni). Korona zęba pokryta jest szkliwem, a korzeń kostniwem. Korona zawiera jamę zwaną komorą zęba, która przechodzi w cieńszy kanał korzenia kończący się kilkoma otworami na szczycie korzenia. Komora zęba i kanały korzeniowe wypełnione są tkanką luźną łączną tworzącą miazgę zęba. Miazga w otworach szczytowych korzenia przechodzi w ozębną korzenia, wytwarzającą więzadła mocujące zęby.
Wzór zębów mlecznych (w każdej połowie szczęki i żuchwy): - 2I (siekacze) 1C (kieł) 2M (trzonowce)
Wzór zębów stałych (w każdej połowie szczęki i żuchwy) - 2I (siekacze) 1C (kieł) 2P (przedtrzonowce) 3M (trzonowce)
JĘZYK
W języku wyróżnia się nasadę, trzon i koniec oraz grzbiet i powierzchnię dolną. Między nasadę, a trzonem znajduje się bruzda graniczna w kształcie otwartej do przodu rzymskiej piątki. Przed bruzdą znajdują się tzw. brodawki okolne. Oprócz wspomnianych już brodawek na grzbiecie i brzegach języka znajdują się brodawki innych kształtów: nitkowate, grzybowate i liściaste. W ich błonie śluzowej znajdują się kubki smakowe.
ŚLINIANKI
Do najmniejszych wśród parzystych gruczołów ślinowych należy ślinianka podjęzykowa, leżąca w okolicy podjęzykowej. Wydzielana przez nią ślina ma charakter śluzowy. Drugą co do wielkości jest umiejscowiona pod przeponą jamy ustnej ślinianka podżuchwowa. Ślina tutaj wydzielana ma charakter mieszany. Największa ze ślinianek jest ślinianka przyuszna, leżąca na gałęzi żuchwy do przodu od małżowiny usznej. Wydzielina ślinianki przyusznej ma charakter surowiczy.
PRZEŁYK
Jego funkcją jest przekazanie treści pokarmowej z gardła do żołądka. Połączenie gardło - przełyk znajduje się od przodu na wysokości VI kręgu szyjnego i od tyłu do chrząstki pierścieniowatej krtani. Połączenie przełyk - żołądek znajduje się na wysokości X lub XI kręgu piersiowego. Długość około 25 cm.
Ze względu na topografię wyróżnia się w przełyku części szyjną, piersiową i brzuszną.
W jego przebiegu występują trzy zwężenia górne, środkowe i dolne.
Błona mięśniowa składa się z dwóch warstw wewnętrznej (okrężnej) i zewnętrznej (podłużnej). W górnej części przełyku są to mięśnie poprzecznie prążkowane (szybkie przełykanie), w dolnej gładkie (wolne przełykanie)
ŻOŁĄDEK
Żołądek leży ukośnie od góry i strony lewej ku dołowi i strony prawej w okolicy nadbrzusznej podżebrza lewego.
Z przełykiem łączy się częścią zwaną wpustem żołądka. Powyżej wpustu znajduje się dno, a poniżej trzon żołądka. Za nim znajduje się część odźwiernikowa zakończona odźwiernikiem, który zawiera zgrubiałą warstwę okrężną błony mięśniowej , zwaną zwieraczem odźwiernika.
Funkcją żołądka jest trawienie, magazynowanie i transport pokarmu.
Ściana żołądka zbudowana jest typowo dla narządów `rurowych' układu pokarmowego z czterech warstw. Idąc od światła takiego narządu możemy wyróżnić: błonę śluzową (nabłonek, blaszka właściwa, blaszka mięśniowa błony śluzowej), tkanki podśluzowej, błony mięśniowej (trzy warstwy: podłużna (zewnętrzna), okrężna (środkowa) i skośna (wewnętrzna)) oraz przydanki lub błony surowiczej (otrzewnej). W błonie śluzowej żołądka widoczne są makroskopowo fałdy żołądkowe, a mikroskopowo pólka i dołki żołądkowe do których uchodzą gruczoły żołądkowe.
Wyróżnia się dwa rodzaje gruczołów żołądkowych:
Właściwe - znajdujące się w okolicy trzonu i dna żołądka
Ich ściana składa się z komórek głównych wytwarzających pepsynogen i podpuszczkę, komórek okładzinowych syntezujących acidogen, komórek dodatkowych produkujących ureazę i komórek chromochłonnych.
Odźwiernikowe - znajdujące się w okolicy odźwiernikowej żołądka. Komórki wyścielające gruczoły odźwiernikowe wydzielają śluz.
Sok żołądkowy zawiera; kwas solny, sole mineralne, enzymy (pepsynę, katepsynę, podpuszczkę, lipazę) oraz śluz i wodę.
JELITO CIENKIE
Jelito cienkie dzielimy na trzy części: dwunastnicę, jelito czcze i jelito kręte.
Funkcją tego odcinka układu pokarmowego jest trawienie pokarmu i wchłanianie substancji odżywczych.
Błona śluzowa jelita cienkiego zawiera fałdy okrężne, brak ich w końcowym odcinku jelita krętego. Wytwarza ona również kosmki jelitowe, których funkcją jest zwiększenie powierzchni trawienia. Zawarte są w niej również komórki kubkowe oraz grudki chłonne pojedyncze i skupione. Pokryta jest nabłonkiem jednowarstwowym płaskim walcowatym, tworzącym liczne gruczoły jelitowe.
Warstwa mięśniowa składa się z części zewnętrznej (podłużnej) i wewnętrznej (okrężnej). Ruchy wahadłowe i odcinkowe (warstwa okrężna) powodują wymieszanie pokarmu z sokami żołądkowymi. Ruchy perystaltyczne (obie warstwy mięśni) przesuwają treść pokarmową.
DWUNASTNICA: rozpoczyna się na wysokości I kręgu lędźwiowego rozszerzoną częścią zwaną opuszką dwunastnicy. W dalszym przebiegu zakręca ku dołowi i w prawo (część zstępująca), obejmując głowę trzustki. Na wysokości III kręgu lędźwiowego (poniżej głowy trzustki) zakręca w lewo (część pozioma) następnie kieruje się skośnie ku górze i jeszcze bardziej w lewo (część wstępująca). Kończy się ostrym zgięciem na wysokości II kręgu lędźwiowego przechodząc w jelito czcze.
W części zstępującej znajdują się dwie brodawki; większa, ujście przewodu żółciowego wspólnego i przewodu trzustkowego i mniejsza z ujściem przewodu trzustkowego dodatkowego.
JELITA CZCZE I KRĘTE: Ogólnie można powiedzieć, że jelito czcze zajmuje lewą część jamy brzusznej, a pętle jelita krętego układają się na dole i po prawej stronie.
Jelito czcze rozpoczyna się zgięciem dwunastniczo-czczym na wysokości II kręgu lędźwiowego, a kończy zastawką krętniczo-kątniczą w prawym dole biodrowym.
JELITO GRUBE
Błona śluzowa jelita grubego jest gładka i nie ma kosmków. Gruczoły składają się tu głównie z komórek kubkowych wydzielających śluz. Błona pokryta jest nabłonkiem cylindrycznym, który w okolicy odbytu przechodzi w nabłonek wielowarstwowy płaski skóry.
Mięśniówka podłużna jelita grubego nie jest rozłożona równomiernie i na całym swoim przebiegu tworzy taśmy. Skurcz tych taśm powoduje powstawanie wpukleń skierowanych na zewnątrz zwanych taśmami półksiężycowatymi.
Mięśniówka okrężna gładka zgrubiała w okolicy odbytu tworzy zwieracz odbytu wewnętrzny. Natomiast mięśniówka okrężna prążkowana zwieracz odbytu zewnętrzny, którego praca jest zależna od naszej woli.
Funkcją jelita grubego jest:
Zwrotne wchłanianie wody i elektrolitów
Wchłanianie witamin i aminokwasów
Gnicie nie strawionych białek
Początkowym odcinkiem jelita grubego jest jelito ślepe zwane również kątnicą położone poniżej ujścia jelita krętego do jelita grubego. Ujście to zamknięte jest zastawką krętniczo-kątniczą, której funkcją jest zapobieganie cofania się treści pokarmowej z jelita grubego do jelita cienkiego. Kątnica leży w prawym dole biodrowym. W dolnym przyśrodkowym odcinku jelita ślepego znajduje się ujście wyrostka robaczkowego, który nie ma bezpośredniego udziału w trawieniu.
Powyżej zastawki krętniczo-kątniczej rozpoczyna się okrężnica. Ze względu na jej przebieg dzielimy ją na okrężnicę wstępującą, poprzeczną, zstępującą i esowatą.
Na wysokości III kręgu krzyżowego esica przechodzi w odbytnicę, która biegnie na tylnej ścianie miednicy małej i kończy się odbytem, leżącym na wysokości końca kości guzicznej. Odbytnicę dzielimy na część miedniczną i kroczową. Granicę między nimi stanowi przejście odbytnicy przez mięsień dźwigacz odbytu. Odbytnica nie ma krezki jest zrośnięta z tylną ścianą miednicy małej.
TRZUSTKA
Trzustka leży zaotrzewnowo i przylega do tylnej ściany jamy brzusznej na wysokości od XII kręgu piersiowego do III kręgu lędźwiowego.
W budowie trzustki wyróżniamy głowę położoną we wgłębieniu krzywizn dwunastnicy, trzon położony poprzecznie do kręgosłupa i ogon dochodzący do wnęki śledziony.
Pod względem czynnościowy w trzustce wyróżnić można część zewnątrz i wewnątrzwydzielniczą.
Część zewnątrzwydzielnicza jest gruczołem pęcherzykowatym utworzonym przez płaciki trzustki, których wydzielina (sok trzustkowy) odprowadzana jest przewodem trzustkowym (biegnie przez całą długość trzustki, uchodzi razem z przewodem żółciowym wspólnym na brodawce większej dwunastnicy) lub dodatkowym (biegnie tylko w obrębie głowy trzustki, posiada dwa ujścia jedno do brodawki większej, a drugie do brodawki mniejszej na dwunastnicy) do brodawki większej na dwunastnicy.
Komórki zewnątrzwydzielnicze wydzielają enzymy rozszczepiające białka (trypsyna, chymotrypsyna, karboksypeptydaza) hydrolizujące tłuszcze roślinne i zwierzęce (lipaza) oraz rozkładające węglowodany (amylaza).
Część wewnątrzwydzielnicza (dokrewna) tworzy narząd wysepkowy zbudowany ze skupisk komórek gruczołowych zwanych wysepkami. Wyjątkowo obficie występują one w ogonie trzustki. Narząd wysepkowy zbudowany jest z komórek alfa wydzielających glukagon, komórek beta wydzielających insulinę i komórek gamma.
WĄTROBA
Wątroba leży w najwyższym piętrze jamy brzusznej tuż pod przeponą, głownie po stronie prawej. Powierzchnie górna przednia i tylna zwana jest powierzchnią przeponową, powierzchnia dolna określana jest jako trzewna.
Wątroba dzieli się na płat większy prawy i mniejszy lewy oddzielone od siebie więzadłem sierpowatym na powierzchni przeponowej oraz przez więzadła obłe, i żylne na powierzchni trzewnej. W obrębie płata prawego wyróżnia się jeszcze płaty .
Między płatami czworobocznym i ogoniastym znajduje się głęboka bruzda zwana wrotami wątroby. Wchodzą do niej tętnica wątrobowa, żyła wrotna i nerwy, a wychodzą przewód wątrobowy, przewód żółciowy i naczynia chłonne.
Wątroba posiada dwa rodzaje unaczynienia czynnościowe i odżywcze.
Czynnościowe - utworzone przez żyłę wrotną, która prowadzi krew żylną z żołądka, jelita cienkiego, śledziony, trzustki oraz pęcherzyka żółciowego. Z sieci naczyń włosowatych wątroby (sieć dziwna żylna) krew uchodzi żyłami wątrobowymi do żyły głównej dolnej.
Odżywcze - utleniona krew z pnia trzewnego aorty brzusznej po przejściu przez naczynia włosowate odprowadzona zostaje żyłami wątrobowymi.
Jednostką morfologiczno-czynnościową są zraziki wątrobowe zbudowane z komórek wątrobowych układających się w blaszki wątrobowe przebiegające promieniście w stosunku do środka zrazika. W tkance łącznej międzyzrazikowej biegną żylne, tętnicze i żółciowe naczynia włosowate. Kanaliki żółciowe włosowate uchodzą do przewodzików międzyzrazikowych, które następnie łączą się tworząc przewodziki żółciowe. Te ostatnie biegną w kierunku wnęki wątroby tworząc ostatecznie dwa przewody: większy wychodzący z prawego płata i mniejszy - z lewego. We wrotach wątroby łączą się ostatecznie tworząc przewód wątrobowy wspólny. Ten po krótkim przebiegu łączy się z przewodem pęcherzykowym pęcherzyka żółciowego dając przewód żółciowy wspólny, który uchodzi wraz z przewodem trzustkowym na brodawce większej części zstępującej dwunastnicy.
Funkcje wątroby:
Wytwarza niezbędną w trawieniu tłuszczów żółć
Magazynuje glikogen, tłuszcze, białka i witaminy
Reguluje przemiany aminokwasów we krwi
Reguluje gospodarkę żelaza i miedzi
Syntezuje białka osocza krwi
Wydziela do krwi czynniki krzepnięcia krwi (protrombinę i heparynę)
Bierze udział w rozkładaniu krwinek czerwonych
Odtruwanie
Filtr dla hormonów
Główne źródło chłonki
Centralny narząd przemian białek aminokwasów i tłuszczów
10a. PĘCHERZYK ŻÓŁCIOWY
Pęcherzyk żółciowy leży na powierzchni trzewnej wątroby między płatami prawym, a czworoboczym w dole pęcherzyka żółciowego. Ma gruszkowaty kształt, długość około 7 - 10 cm, pojemność około 45ml. W jego budowie wyróżnia się trzon, dno oraz szyjkę.
OTRZEWNA
Otrzewną zalicza się do błon surowiczych. Część otrzewnej wyścielająca od wewnątrz ścianę jamy brzusznej i miednicy nazywana jest otrzewną ścienną. Część pokrywająca narządy to otrzewna trzewna.
Jeśli narząd pokkryty jest otrzewną ze wszystkich stron to takie położenie nazywamy wewnątrzotrzewnowym. Należą tu żołądek, jelito cienkie z wyjątkiem dwunastnicy, śledziona, wątroba, jelito ślepe z wyrostkiem robaczkowym, okrężnica poprzeczna oraz esowata, górna część odbytnicy, macica.
Wszystkie narządy leżące pomiędzy otrzewną, a ścianą jamy brzusznej położone są pozaotrzewnowo. Należą tu, dwunastnica, trzustka, nerki, nadnercza.
Jeśli ściana jakiegoś narządu pokryta jest otrzewną częściowo, mówimy o położeniu śródotrzewnowym. Należą tu pęcherz moczowy, środkowa część odbytnicy, okrężnica wstępująca i zstępująca.
W przypadku gdy obie błony otrzewnej łączą się na tylnej ścianie narządów w podwójną blaszkę określamy ją krezką danego narządu np. krezka jelita.