ODRZUCONY OBRAZ C.S. LEWIS

Wprowadzenie do literatury średniowiecznej i renesansowej

Uwagi ogólne:

-książka oparta na serii wykładów wygłoszonych na Oksfordzie,

-zawiera osiem rozdziałów z podrozdziałami,

-każdy rozdział zaczyna się sentencją (nie zawsze tłumaczoną) z różnych utworów,

-pisana językiem `raczej mówionym niż pisanym', przystępnym, choć wtrącenia cytatów (dużo ich!) czy słówka łacińskie trochę wybijają z rytmu

I SYTUACJA ŚREDNIOWIECZA

-Człowiek średniowieczny dzielił wiele rodzajów niewiedzy z dzikim,

Wierzenie dzikich uważa się za spontaniczną reakcję ludzkiej grupy na otoczenie, jest to przykład myślenia przedlogicznego.

Dziki dzielił niebo na wyższy region, zaludniony wyższymi duchami, i niższy region, zaludniony niższymi, widoczną granicą między nimi jest Księżyc.

-Arystoteles: cechą charakterystyczną świata jest nieustanna zmiana poprzez narodziny, wzrost, rozmnażanie się, śmierć, rozkład.

Niższy region nazwał Naturą, a górny Niebem.

Natura składa się z czterech żywiołów (ziemia, ogień, woda, powietrze),jest niestała.

Eter to substancja znajdująca się w Niebie, obejmuje ciała boskie.

-Średniowiecze jako epoka autorytetu (nie tylko Kościoła).

Każdy pisarz, jeśli tylko może, opiera się na wcześniejszym pisarzu, i to właśnie jest cecha, która odróżnia ten okres od stanu dzikości.

-Duża część romansów o Arturze, średniowieczna poezja miłosna, późniejsze ballady zawdzięczają częściowo swoje istnienie barbarzyńskim obyczajom

-Człowiek średniowiecza nie był marzycielem, ani wędrowcem. Był organizatorem, kodyfikatorem, budowniczym systemów; wojna została sformalizowana (w intencjach) przez sztukę heraldyki (yy, nauka o herbach) i reguły rycerskie, namiętność seksualna (w intencjach) została ujęta w kodeks miłości.

Doskonałymi przykładami doprowadzania ogromnej masy niejednorodnego materiału do jedności mają być Summa św. Tomasza z Akwinu i Boska komedia Dantego, obok nich jest jeszcze trzecie dzieło MODEL WSZECHŚWIATA - średniowieczna synteza, cała organizacja teologii, nauki i historii, złożony i zharmonizowany, zawiły, ale osiąga jedność (przez uporządkowaną wielorakość), najwyższe średniowieczne dzieło sztuki, w którym osadzone zostały inne najbardziej szczegółowe dzieła.

II ZASTRZEŻENIA

-Model znaczy mniej dla myślicieli niż dla poetów, zachwyt Modelem wyrażają raczej Dante lub Jean de Meung niż św. Albert i św. Tomasz, częściowo dlatego, że wyrażanie wszelkich emocji nie jest zajęciem filozofów, zajmują się oni bardziej spornymi sprawami.

Każdy model jest konstrukcją z odpowiedzi na pytania.

III MATERIAŁY WYBRANE: OKRES KLASYCZNY

-Odniesienie się do dzieł z III, IV i V stulecia, które to dzieła tradycja w szkołach `była skłonna utrzymywać w cieniu' (czyli bomba!).

-Harmonia sfer, doktryna o przywiązanym do ziemi duchu, Słońce duszą świata, spotykane są w późniejszej literaturze

A. `SOMNIUM SCIPIONIS'

Z antyku znane jest dzieło Cicerona Somnium Scipionis, znajdujące się w traktacie politycznym O republice, w którym to Scypionowi Młodszemu podczas snu ukazuje się ojciec (Scypion Starszy) i przepowiada mu czekającą go przyszłość, zarazem pouczając go o cnocie i patriotyzmie.

Typowy materiał dziedziczony przez średniowiecze po starożytności; trochę nawiązuje do chrześcijaństwa, niebo istnieje, ale dla mężów stanu, należy gardzić gadaniną motłochu, ciało jest `więzieniem', bo wchodzimy w nie jakby przez upadek. Nie należy ono do naszej natury.

Ziemia jest kulista. Dzieli się na pięć stref, z których dwie-arktyczna i antarktyczna-nie są zamieszkane z powodu zimna.

Jak wszyscy jego następcy Cyceron uważa Księżyc za granicę między rzeczami wiecznymi a znikomymi.

B. LUKAN

Żył od 34 do 65 r., jego stryjami byli Seneka i Galio, Pharsalia to jego epopeja o wojnie domowej, której nie dokończył, gdyż został stracony za spiskowanie przeciw Neronowi (by się ratować obciążył wielu, nawet własną matkę).

Jest jak Young `ponurym epigramatykiem'. Nie naśladowano jego stylu w średniowieczu, ale otaczany był szacunkiem.

Najważniejszym jego wkładem w budowę Modelu jest scena, gdzie dusza Pompejusza wznosi się z pogrzebowego stosu do nieba (jest to powtórzenie wniebowstąpienia Scypiona w Somnium Cycerona)

C. STACJUSZ, KLAUDIAN I PANI `NATURA'

-Stacjusz, autor Tebaidy. Jest to poemat dający więcej swobody niż Pharsalia. Szlachetny romans `historyczny'.

-Natura spotykana jest bardzo często w literaturze średniowiecznej i renesansowej.

Zawoalowana i boska Natura Spencera, dobrotliwa ale dostojna Natura Chaucera, Natura w Romansie o Róży , u Stacjusza Natura jest rzadko wspominana, ale urywki wywierają ogromne wrażenie.

Naturę wymyślili przedsokratyczni filozofowie Grecji. Oni pierwsi pomyśleli, że otaczające nas zjawiska mogłyby być ujęte pod jedną nazwą.

Natura Arystotelesa obejmuje tylko to, co podksiężycowe.

D. APULEJUSZ, DE DEO SOCRATIS

Apulejusz, ur. ok. 125r. Metamorfozy, albo złoty osioł to jego dziwny romans, dzięki któremu jest pamiętany. Dla badacza średniowiecza istotniejszy jest jednak esej O bogu Sokratesa. Jego podłoże stanowią dwa urywki z Platona(`Coś boskiego i demonicznego dzieje się ze mną' w Obrona Sokratesa), tutaj Bóg i demon są synonimami. Gdy już w Uczcie zachodzi wyraźne rozróżnienie. Demony są stworzeniami o naturze pośredniej między bogami i ludźmi, jak u Miltona `średnie duchy'. Tylko przez tych pośredników śmiertelnicy mają kontakt z bogami. Głos, który mówił do Sokratesa, był głosem demona, a nie boga.

Apulejusz wiele pisze o `średnich duchach'. Zamieszkują one powietrze, region pośredni między Ziemią i eterem. Mają ciała, choć są dla nas niewidoczne. Niektóre są nieśmiertelne, niektóre przemijające. Niektóre, takie jak Sen lub Miłość, nigdy nie były ludźmi.

Zasada triady: `Jest rzeczą niemożliwą, by dwie rzeczy połączyły się bez trzeciej. Musi istnieć jakiś węzeł między nimi, żeby się zetknęły' = bóg nie spotyka człowieka. Mogą się oni spotkać tylko pośrednio; kanałem łączącym mają być demony.

Zasada pełni. Jeśli między eterem i ziemią znajduje się pas powietrza, Apulejuszowi wydaje się, że sama ratio wymaga, by był on zamieszkany. Wszechświat musi być całkowicie wyzyskany. Nic nie może się zmarnować.

IV MATERIAŁY WYBRANE: OKRES ZARODKOWY

-Okres przejściowy, od 205r. (narodziny Plotyna) do 533r. (pierwsza datowana wzmianka o pseudo-Dionizym), była to epoka, która dała początek średniowiecznej formacji umysłowej, `świadek' ostatniego oporu pogaństwa i ostatecznego triumfu Kościoła.

W tym czasie wiele z tego, co było pochodzenia pogańskiego, zostało nieusuwalnie wpisane w Model, stąd nie dziwi, że niektóre dzieła wzbudzały wątpliwość, czy ich autor jest poganinem czy chrześcijaninem

A. CHALCYDIUSZ

Jego dziełem jest niepełne tłumaczenie Timaiosa Platona. Ignoruje tu wiele trudności, rozwodzi się natomiast nad sprawami, o których Platon miał małe pojęcie.

Jest chrześcijaninem piszącym filozoficznie.

Dla niego geocentryczny wszechświat nie jest bynajmniej antropocentryczny. Ziemia została tak umieszczona, by niebiański taniec posiadał środek, dokoła którego się obraca.

Ważne jest, że wzrok płodzi filozofię, bo `żaden człowiek nie szukałby Boga ani nie wznosił się do pobożności, gdyby najpierw nie zobaczył nieba i gwiazd'.

Zaprzecza wierze pitagorejczyków i Empedoklesa, że ludzie umarli stają się demonami. Zupełnie zgadza się z Apulejuszem co do zasady pełni i triady.

B. MAKROBIUSZ

Żył przy końcu IV i na początku V stulecia.

Interesujący jest dla nas komentarz do Somnium Cycerona. Pisząc o geografii powtarza Cycerońską doktrynę pięciu stref. To co najczystsze i najbardziej przejrzyste wzniosło się najwyżej i zostało nazwane eterem. To co mniej czyste-powietrzem.

Wg niego istnieje pięć rodzajów snów; trzy mówiące prawdę (somnium, visio, oraculum) i dwa (insomnium, visum), które nie mają w sobie `żadnej wróżebności'.

Centrum jego zainteresowania jest oczyszczenie duszy jednostkowej

Przyjmuje klasyczną czwórkę cnót: Roztropność, Umiar, Dzielność i Sprawiedliwość. Istnieją one jednak na różnych poziomach i mają różne znaczenie.

Podobnie jak Cyceron, Makrobiusz twierdzi, że dusza może powrócić do nieba, ponieważ stamtąd pierwotnie przyszła, że ciało jest grobem dla duszy.

C. PSEUDO-DIONIZY

Przypisywano mu w średniowieczu cztery księgi(O hierarchii niebieskiej, O hierarchii kościelnej, O imionach Bożych, O teologii mistycznej). Nawrócił się on słuchając mowy św. Pawła.

Do budowy Modelu wszechświata przyczynił się przez angelologię. Twierdził, że aniołowie są czystymi duchami bez ciał. Stworzył trzy hierarchie obejmujące po trzy gatunki aniołów. Pierwsza hierarchia to stworzenia najbliższe Bogu- Serafiny, Cherubiny i Trony. Druga mieści Panowania i Cnoty. W trzeciej hierarchii znajdują się stworzenia zajmujące się Człowiekiem. Mieści ona Księstwa Archaniołów i Aniołów.

Pseudo-Dionizy jest pewien jak Platon lub Apulejusz, że Bóg spotyka człowieka tylko przez jakiś środek. Takim pośrednikiem mają być aniołowie.

D. BOECJUSZ

480-524, jest po Plotynie największym autorem okresu zarodkowego. Jego O pocieszeniu, jakie daje filozofia było jedną z najbardziej wpływowych książek przez całe stulecia.

Chrześcijanin i teolog. Choć w książce jest niewiele wyraźnie chrześcijańskich partii.

Wg niego to, co boskie i to, co ludzkie nie może się spotkać, pośrednikiem jedynie może być modlitwa. Człowiek dzięki rozumowi jest boskim zwierzęciem; dusza sprowadzana jest z nieba i może do nieba powrócić.

Namiętnie domaga się wyjaśnienia kontrastu między regularnością, według której Bóg zarządza resztą Natury i nieregularnością, którą dopuszcza w sprawach ludzkich.

Wszystkie rzeczy doskonałe są wcześniejsze od wszelkich rzeczy niedoskonałych. Był to grunt wspólny dla wszystkich myślicieli starożytnych i średniowiecznych z wyjątkiem epikurejczyków.

V NIEBIOSA

-Wszystko ma właściwe dla siebie miejsce, swój dom, swoją strefę i, jeśli nie jest powstrzymywane siłą, kieruje się tam.

Dla ludzi średniowiecza Ziemia jest środkiem świata, `przyrodzonym [dla nich] miejscem'

-W powszechnym średniowiecznym mniemaniu istniały cztery stopnie rzeczywistości ziemskiej: zwykłe istnienie (jak u kamieni), istnienie wraz ze wzrostem (jak u roślin), istnienie i wzrost z czuciem (jak u zwierząt) i wszystko to wraz z rozumem (jak u ludzi).

-Podstawowe własności materii: gorące, zimne, wilgotne, suche, łączą się, aby tworzyć cztery żywioły (ogień, powietrze, woda i ziemia).

-W świecie podksiężycowym-w Przyrodzie w ścisłym znaczeniu-cztery żywioły posortowały się wg `przyrodzonych miejsc'. Ziemia-najcięższa- zebrała się w środku. Na niej spoczywa lżejsza woda, a nad nią jest powietrze. Ogień- najlżejszy ze wszystkich- kiedykolwiek znalazł się na swobodzie- uciekał aż na obwód przyrody, tworząc sferę poniżej orbity Księżyca.

-Ptolemejski wszechświat, centralna i kulista Zemia jest otoczona serią pustych kul. Są to sfery, niebiosa albo elementy, w których tkwi jedno świecące ciało. Zaczynając od Ziemi: Księżyc, Merkury, Wenus, Słońce, Mars, Jowisz, Saturn- siedem planet. Poza sferą Saturna jest Stellatum (`niebo gwiaździste'), do którego należą wszystkie gwiazdy. Poza Stellatum wznosi się sfera Prima Mobile (Sfera Pierwszego Ruchu). Cokolwiek jest poza tą sferą, nie zajmuje przestrzeni ani nie podlega czasowi (wg Arystotelesa).

-U Dantego:

Saturn, jego sfera jest niebem dla kontemplujących, wiąże się z nim choroba i sędziwy wiek, jest najstraszniejszy z całej siódemki, czasami nazywa się go Większym Nieszczęściem, wywołuje usposobienie melancholiczne.

Jowisz, tu, po śmierci, trafiają mądrzy i sprawiedliwi władcy, jest najlepszą planetą i zwie się Większym Szczęściem.

Mars, miejsce dla męczenników, jest złą planetą, powoduje wojny.

Sol, czyli Słońce, punkt, w którym porozumienie między mitologią a astrologią załamuje się, mitologicznie to Jowisz jest królem, ale to Słońce wytwarza najszlachetniejszy metal-złoto i jest okiem i mózgiem całego wszechświata, jego sfera jest niebem dla teologów i filozofów, czyni ludzi mądrymi i szczodrymi.

Wenus, miejsce dla tych, którzy w życiu kochali wiele i wbrew prawu, a teraz odbyli pokutę (tu spotyka czterokrotną żonę i dwukrotną kochankę i nierządnice Rabab, Raj, IX), w śmiertelnych wytwarza piękność i kochliwość.

Merkury, sfera dla dobroczynnych ludzi czynu.

Księżyc, dla tych, którzy rozpoczęli życie zakonne i porzucili je dla jakiejś godnej i wybaczalnej przyczyny, u ludzi wywołuje wędrowanie.

-Noc jest tylko stożkowatym cieniem rzucanym przez Ziemię i rozciąga się aż do Wenus.

-Wszechświat średniowieczny będąc niewyobrażalnie wielkim był także jednoznacznie skończony.

-Wszelka siła i ruch pochodzą od Boga.

Arystoteles pisze: `On porusza jak ukochany'. Porusza inne rzeczy tak, jak przedmiot pragnień porusza tych, którzy go pragną. Sfera Primum Mobile wzrusza się więc dzięki swej miłości do Boga. Chrześcijaństwo i judaizm są jednak za tym, że to miłość Boga jest sprawcą wszystkiego. Mamy tu więc antytezę. Kiedy Dante kończy Komedię `miłością, co porusza i gwiazdy, i słońce', mówi o miłości w sensie Arystotelesowskim(!),

-Poniżej Księżyca, w powietrzu, jest `przyrodzone miejsce' istot powietrznych-demonów.

U Layamona demony mogą być albo złe, albo dobre, jednak w średniowieczu szerzył się pogląd, że demony są upadłymi aniołami, czyli `czartami', św. Tomasz równa demony z diabłami.

VI `LONKAEV'- DŁUGOWIECZNI

-Miejsce ich pobytu jest zagadkowo położone między powietrzem a Ziemią.

Są marginesowymi, ulotnymi stworzeniami, niewinne, żyją długo, choć nie są nieśmiertelne, posiadają ciała o czystości żywiołu, Model nie przyznaje im oficjalnego statusu (na tym polega ich wartość dla wyobraźni)

-Inaczej fairy, elfy, mroczne spojrzenie na elfy rozpowszechniło się w XVI w., kiedy to kojarzone były z czarownicami.

-Przez jedną teorię uważane są za gatunek odrębny od aniołów i ludzi, przez drugą za aniołów specjalnej klasy, przez inną za umarłych.

VII ZIEMIA I JEJ MIESZKAŃCY

ZIEMIA

-Ziemia nie potrzebuje kierownictwa, gdyż się nie porusza, a więc nie trzeba przypisywać jej Inteligencji;

Dante uważał, że Ziemia ma własną Inteligencję i że jest nią Fortuna.

Doktryna Boecjańska: to, że w upadłym świecie podksiężycowym panuje przypadkowość, nie jest przypadkiem.

-Pod względem fizycznym jest kulą (tak twierdzą autorzy późnego średniowiecza, wcześniej mówiono o płaskości Ziemi)

-Grawitacja to dla ludzi średniowiecza `przyrodzona skłonność'

Wincenty z Beauvais twierdzi, że gdyby zrobiono dziurę na wylot przez kulę ziemską, i gdyby ktoś rzucił w nią kamień, to kamień zatrzymałby się pośrodku.

Dante: dwaj podróżnicy znajdują w środku Ziemi Lucyfera. Jedynym sposobem, w jaki mogą kontynuować podróż jest schodzenie po jego bokach, trzymając się jego włosów. Odkrywają jednak, że chociaż schodzą do jego pasa, do stóp muszą się już wspinać. Jak powiada Wergiliusz Dantemu- przeszli punkt, ku któremu zdążają wszystkie ciężkie przedmioty.

Nasze mylne pojęcie o tym, że w oczach ludzi średniowiecza Ziemia była płaska bierze się stąd, że średniowieczne mapy przedstawiają Ziemię jako krąg.

ZWIERZĘTA

`Typowy rycerz średniowieczny o wiele bardziej interesował się świniami niż turniejami' (A.J. Carlyle, znawca średniowiecza), ten cytat ma potwierdzać, jak ogromną wiedzę na temat zwierząt posiadali ludzie średniowiecza,

Pisana zoologia w tamtych czasach to zwykle masa opowieści o żelaznym wilku, na temat stworzeń, których autorzy często sami nie widzieli.

Fedrus (I w. po Chr.), zamierzał pisać tylko ezopowe bajki, ale jego smok wydaje się być przodkiem wszystkich smoków w utworach staroangielskich lub staroskandynawskich. `Smok Beowulfa i smok Wagnera są z całą pewnością smokiem Fedrusa'

Koń, `konie umieją zwęszyć bitwę; zagrzewa je do wojny odgłos trąby' (Księga Hioba),

`konie łzy leją po śmierci swoich panów' (Iliada), `stąd (tj. z powodu tej ludziek cechy koni) u centaurów natura konia i człowieka jest zmieszana' (Iliada)

Izydor nie nadaje zwierzętom alegorycznej interpretacji, nie wyciąga z ich cech morałów.

Theobald czyni wieloryba typem diabła; żeglarze biorą go mylnie za przylądek, ląduja na nim i rozpalają ogień. On zaś daje nurka, a oni toną.

DUSZA LUDZKA

-Człowiek jest zwierzęciem rozumnym, istotą złożoną, jest `małym światem' czyli mikrokosmosem;

`ponieważ człowiek ma istnienie pospołu z kamieniami, życie z drzewami, a rozsądek z aniołami, słusznie jest nazywany światem' (Grzegorz Wielki, 540-604).

-Dusza rozumna, dusza zmysłowa i dusza wegetatywna lub roślinna;

Siłami duszy wegetatywnej są karmienie, wzrost i rozmnażanie się, obecna w roślinach.

Dla duszy zmysłowej dodatkową siłą jest wrażliwość zmysłów, obecna u zwierząt.

Dusza rozumna zawiera w sobie siły zmysłowej i wegetatywnej oraz rozum.

Wszystkie trzy rodzaje duszy są nieśmiertelne, stworzone przez Boga, bezpośrednim aktem Boga, a nie dzięki rozwojowi i przemianom już wcześniej stworzonego porządku (Księga Rodzaju, a wcześniej oddzielenie stworzenie człowieka od stworzenia powszechnego uczynił Platon).

-Zwrot duszy do Boga, w poezji, często traktowany jest jako powrót (Chaucer),

Nie leży w naturze duszy opuszczać ciało, to ciało wynaturzone przez upadek, opuszcza duszę.

-W okresie zarodkowym i we wczesnym średniowieczu platońska wiara, że żyliśmy, zanim wcieliliśmy się na ziemi, była wciąż aktualna. Nawet św. Augustyn utrzymuje pogląd, że dusza Adama już istniała, podczas gdy ciało jeszcze spało `w przyczynach swoich'.

DUSZA ROZUMNA

Intellectus, jest tym w człowieku, co najbardziej zbliża się do inteligencji anielskiej

Ratio, rozum

Stosunek intelektu do rozumu: `intelekt jest prostym (tj. niepodzielnym, niezłożonym) uchwyceniem zrozumianej prawdy, podczas gdy rozumowanie jest postępem ku możliwej do zrozumienia prawdzie przez posuwanie się od jednego zrozumianego punktu do drugiego. Różnica między nimi jest więc różnicą między spoczynkiem a ruchem albo między posiadaniem a nabywaniem' (Akwinata), korzystamy z intelektu gdy po prostu widzimy oczywistą prawdę; rozumu, gdy postępujemy krok za krokiem, by dowieść prawdy, która jest oczywista.

-Podstawowe zasady moralne pojmuje się intelektem.

Platon przechował sokratyczną ideę, że moralność jest sprawą wiedzy; źli ludzie byli źli, ponieważ nie wiedzieli, co jest dobre. Arystoteles atakując ten pogląd i dając poważne miejsce wychowaniu i nawykowi, nadal czynił `właściwą rację' lub `właściwy rozum' czymś istotnym dla dobrego postępowania.

DUSZA ZMYSŁOWA I WEGETATYWNA

-Zmysłowa ma 10 zmysłów, w tym 5 `zewnętrznych' i 5 `wewnętrznych';

Zewnętrzna: wzrok, słuch, smak, zapach i dotyk,

Wewnętrzna: pamięć, osąd, wyobraźnia, fantazja i zmysł wspólny;

Osąd, czyli instynkt, wg św. Alberta Wielkiego, osąd pozwala krowie wybrać własne cielątko ze stada cieląt i uczy zwierzę uciekać przed naturalnym wrogiem.

Fantazja i wyobraźnia, żaden średniowieczny autor nie wspomina ani jednej, ani drugiej zdolności jako cechy poetów; wg św. Alberta, wyobraźnia zachowuje jedynie to, co zostało postrzeżone, a fantazja działa, kojarząc te materiały lub je rozdzielając.

Wspólny zmysł to coś, co zmienia zwykłe doznania w skoordynowaną świadomość samego siebie jako podmiotu w świecie przedmiotów.

-Dusza wegetatywna jest odpowiedzialna za wszystkie nieświadome, niezależne od woli procesy w organizmie.

DUSZA I CIAŁO

-Problem jedności duszy i ciała ukazywał się średniowiecznym myślicielom w dwóch formach:

1.Jak dusza, pomyślana jako substancja niematerialna, może oddziaływać na materię?

2.'Nie jest rzeczą możliwą przejść od jednej krańcowości do drugiej, chyba za pomocą czegoś pośredniego', ludzie średniowiecza szukali czegoś między duszą a ciałem, starali się o tertium quid, czyli coś trzeciego. Łącznikiem między ciałem a duszą miał być duch.

Duchy miały być dostatecznie materialne, by oddziaływać na ciało, ale tak subtelne, by mogła na nie oddziaływać całkowicie niematerialna dusza. Są prawdziwym węzłem miłości, łączącym niebo z ziemią. Umożliwiają opis choroby umysłowej. Mogą być zlokalizowane w różnych częściach ciała.

CIAŁO LUDZKIE

-Znów potwierdza się, że ciało jest jak świat; również składa się z przeciwieństw (ogień, powietrze, ziemia, woda), w naturalnym świecie tworzą żywioły. W ciałach łączą się, by tworzyć humory czyli `wilgotności';

Gorącość i Wilgoć- Krew, Gorącość i Suchość- Cholerę czyli Żółć, Zimność i Wilgoć- Flegmę, Zimność i Suchość- Melancholię

Szekspir: `żywioły doskonale wymieszały się w Brutusie', Marlowe: `Natura ukształtowała nas z czterech żywiołów'

Tam, gdzie przeważa Krew, mamy kompleksję (usposobienie, temperament) sangwiniczną, czyli krewką, Chaucerowski Ziemianin, mógł mocno obrazić kucharza, ale miał jawnie dobre serce, Szekspirowska Beatrice, `gniewna krótko',

Choleryk jest wysoki i szczupły, mściwy, Chaucerowski Włodarz odpłaca Młynarzowi za jego opowiadanie

Melancholik wg Elyota- `chudy… dużo czuwa (tj. źle sypia)… sztywny w opiniach… gniew długi i trapiący', Hamlet wspomina o złych snach, dziś melancolijny znaczy neurotyczny.

Kompleksja flegmatyczna jako najgorsza ze wszystkich. Wg Elyota cechuje ją: `otyłość.. kolor biały.. sen zbyteczny (tj. nadmierny).. powolność.. tępota w nauce.. nikłość odwagi'

W każdym jest stała przewaga jednego Humoru.

LUDZKA PRZESZŁOŚĆ

-Chrześcijaństwo odziedziczyło po judaizmie i narzuciło zachodniemu światu nową koncepcję historii.

-Dla Greków proces historyczny był bezsensownym przepływem albo cyklicznym powtarzaniem.

-Hebrajczycy widzieli całą swoją przeszłość jako objawienie celów Jahwe, chrześcijaństwo wychodząc z tego, czyni historię świata jedną transcendentalnie sensowną opowieścią z wyraźnie określonym przebiegiem opartym na Stworzeniu, Upadku, Odkupieniu i Sądzie.

-Historyzm, wiara w to, że poprzez badanie przeszłości możemy poznać nie tylko prawdę historyczną, ale także prawdę transcendentalną.

-Historiografia ma 3 funkcje: bawić naszą wyobraźnię, zaspokajać naszą ciekawość i spłacać dług należny przodkom.

SIEDEM SZTUK WYZWOLONYCH

-Liczba siedem jest wieszcza.

-Sztuki wyzwolone ze względu na starodawną tradycję osiągnęły status przypominający status samej natury. Sztuki te tak, jak Cnoty i Występki, były uosabiane.

-Do sztuk należą: Gramatyka, Dialektyka, Retoryka, Arytmetyka, Muzyka, Geometria i Astronomia; pierwsze trzy stanowią trivium czyli trojaką drogę, ostatnie cztery- quadrivium.

Gramatyka `jest umiejętnością mowy'; uczy nas łaciny.

Dialektyka `uczy słów', jak mówić sensownie, przytaczać argumenty, dowodzić lub zbijać dowody. Zajmuje się dowodzeniem. W średniowieczu istnieją trzy rodzaje dowodów: z Rozumu, z Autorytetu, z Doświadczenia.

Retoryka w starożytności kierowana była do mówców, traktowana jako nieodzowna umiejętność dla każdego znanego działacza. W średniowieczu ze sztuki najużyteczniejszej, stała się sztuką literacką.

Poeci średniowieczni lubowali się w dygresjach. Ciężko przychodziło im trzymanie się tematu.

Ostatnie cztery sztuki są pominięte przez autora.

VIII WPŁYW MODELU

-W średniowiecznej i renesansowej poezji jest mnóstwo solidnego pouczania-o naukach, filozofii lub historii-które te utwory przekazują. Czasem, jak w Boskiej komedii, Dreme Lyndsaya albo w pieśniach Spensera o przemijaniu.

-Inne wieki nie miały Modelu tak powszechnie przyjętego, tak łatwego do wyobrażenia i tak zadowalającego wyobraźnię.

-Naśladowanie lub komentowanie ludzkiego życia dokoła nas nie jest jedyną funkcją sztuk,

-W średniowiecznych utworach z początku w ogóle nie uświadamiamy sobie obecności poety, pisanie jest tak przejrzyste i pozbawione wysiłku.

-W literaturze średniowiecznej należy porzucić jednostkę książka-autor, podstawową dla nowoczesnej krytyki. Na niektóre książki należy patrzeć jak na katedry, w których dzieło wielu różnorakich okresów zostało zmieszane, wiadomo, że w średniowieczu nie istniało coś takiego jak plagiat, teksty powstawały przez tłumaczenie innych lub przez spisywanie zasłyszanych historii.

---