Przełomy społeczne-1

Prze�om spo�eczny	Wiek	Opis
Pierwszy prze�om spo�eczny	0-1,5	Pocz�tek �ycia spo�ecznego nale�y zlokalizowa� jeszcze w czasie �ycia p�odowego. Po 6 miesi�cu ci��y dziecko ma ju� mo�liwoœ� rejestrowania swoim zmys�em r�wnowagi zmiany pozycji i innych ruch�w wykonywanych przez matk�. Charakterystyczny rytm tych ruch�w jest nie tylko rozpoznawany przez dziecko, ale mo�e ono, jeszcze w okresie p�odowym, uczy� si� wykonywania w�asnych ruch�w w podobnym tempie. Uzgodnienie rytmu w�asnych ruch�w matki i dziecka to w�aœnie pierwszy spo�eczny prze�om. Jest on wa�ny dla dalszego procesu socjalizacji. Dziecko jest bowiem przygotowane do koordynacji interakcji, jakie b�d� zachodzi�y mi�dzy nim i matk� ju� po narodzinach.
Drugi prze�om spo�eczny	1,5 - 3	Trening czystoœci. Mi�dzy matk�, a dzieckiem wytwarza si� szczeg�lny zwi�zek emocjonalny zwany przywi�zaniem, zwi�zany z systematycznym zaspokajaniem potrzeb dziecka przez matk�. Przywi�zanie chroni dziecko przed l�kiem, daje mu poczucie bezpiecze�stwa, ale tak�e wprowadza w stan uzale�nienia. Matka wykorzystuje t� sytuacj�, stawia dziecku wymagania; jednym z pierwszych jest opanowanie czystoœci wydalniczych. Dziecko jest wprowadzane w konflikt zwi�zany z wyborem mi�dzy naturalnym zaspokojeniem potrzeby wydalania (przyjemnoœ�, ale jednoczeœnie zagro�enie utraty zwi�zku z matk�) a wykonaniem czynnoœci zgodnie z oczekiwaniami rodziny (brak przyjemnoœci, ale utrzymanie poczucia bezpiecze�stwa). Rozpoczyna si� niezale�noœ� dziecka, poniewa� dzi�ki treningowi czystoœci ma ono mo�liwoœ� przej�cia pe�nej kontroli nad jedn� z funkcji swojego organizmu. Dziecko zaczyna uczy� si� wykorzystywania mo�liwoœci swojego cia�a w coraz wi�kszym zakresie. B�dzie coraz lepiej zdawa�o sobie spraw� z tego, �e ka�dy post�p w zakresie panowania nad w�asnymi potrzebami spotyka si� z aprobat� spo�eczn�.
Trzeci prze�om spo�eczny	3 - 6	Jest nim zabawa dzieci. Chodzi g��wnie o zabaw� tematyczn� i naœladowcz�. Dziecko ma mo�liwoœ� wybrania sobie jakiejœ osoby, zaj�cie we w�asnej wyobraŸni jej miejsca i grania jej roli Dzi�ki temu dziecko uczy si� lepiej rozumie� inne osoby, uzyskuje wi�kszy krytycyzm wobec ich autoprezentacji, potrafi precyzyjniej zdawa� sobie spraw� z w�asnych stan�w psychicznych oraz wyjaœni� sobie ich pochodzenie (Turner, 1962). Szczeg�lnie wartoœciowe s� te zabawy, w kt�rych dziecko graj�c rol� innej osoby wchodzi w interakcj� z samym sob� (np. „Ja” przypisane lalce). W�wczas ma mo�liwoœ� spogl�dania na siebie z dw�ch perspektyw: zewn�trznej perspektywy osoby, kt�rej rol� odtwarza i perspektywy wewn�trznej, polegaj�cej na przypominaniu sobie prze�y� z rzeczywiœcie doœwiadczanej sytuacji spo�ecznej. Graj�c wiele r�nych r�l, uczy si� coraz lepiej rozumie� siebie, a tak�e zdawa� sobie spraw� z tego, dlaczego inne osoby reaguj� na jego zachowania w taki a nie inny spos�b (Flavell, 1968). Zabawa tematyczna umo�liwia dziecku spojrzenie na siebie oczami innych os�b. Sprzyja to prze�amaniu egocentryzmu dzieci�cego, rozwija decentracj� interpersonaln�, przyczynia si� tak�e do odkrycia w�asnego œwiata prze�y� psychicznych.
Czwarty prze�om spo�eczny	6 - 11	Jest nim udzia� dziecka w grach. R�nica pomi�dzy zabaw� i gr� polega na tym, �e w grach obowi�zuj� zawsze okreœlone zasady, czego nie ma w zabawach (Smith, Connolly 1976; Turner, 1962). Dziecko przyst�puj�c do gry musi nauczy� si� obowi�zuj�cych w niej regu�, a potem musi ich przestrzega�. Kiedy ktoœ �amie zasady ca�a gra traci sens. Dziecko pocz�tkowo nie zdaje sobie z tego sprawy i d��y do zwyci�stwa, nie przestrzega regu� (np. graj�c w „dwa ognie” nie przyznaje si�, �e zosta�o trafione pi�k� i nie chce zejœ� z boiska). Gdy nast�puje taka sytuacja starsze dzieci albo przerywaj� gr�, albo wykluczaj� z niej w inny spos�b niesubordynowanego uczestnika. Potem gdy dziecko zrozumie zasady gry samo b�dzie pilnowa�o aby inni, mniej od niego doœwiadczeni uczestnicy, dostosowali swoje post�powanie do przyj�tych regu�. W tym okresie dochodzi do utworzenia miniaturowej organizacji �ycia zbiorowego (tu i tam obowi�zuj� okreœlone normy wsp�dzia�ania spo�ecznego, stosowane s� sankcje za nieprzestrzeganie tych norm, kolektywne dzia�anie traci sens, gdy normy spo�eczne nie s� respektowane). Tego rodzaju gra jest pewnego rodzaju treningiem, kt�ry przygotowuje dziecko do funkcjonowania w organizacji. Uœwiadamia to dziecku znaczenie wsp�zale�noœci dzia�a� w�asnych i innych os�b w osi�ganiu cel�w grupowych.
Pi�ty prze�om spo�eczny	11 - 20	��czy si� z nauk� w szkole (dopiero w 3-4 klasie). Dziecko poznaje w miar� uporz�dkowany obraz rzeczywistoœci. Na doœ� chaotyczn� reprezentacj� poznawcz� rzeczywistoœci nak�adane s� ramy poj�� abstrakcyjnych (umo�liwiaj�cych klasyfikowanie roœlin, zwierz�t, substancji chemicznych, utwor�w literackich itd.). Dziecko w szkole nie tylko zdobywa wiedz�, ale przede wszystkim uczy si� porz�dkowania wed�ug okreœlonych zasad, nie tylko ze wzgl�du na widoczne cechy rzeczy, ale tak�e ze wzgl�du na w�aœciwoœci nieobserwowalne, zwi�zki przyczynowo-skutkowe, logiczne regu�y nadrz�dnoœci-podrz�dnoœci itd. (Tulviste, 1988). Zapoznanie si� z tymi nowymi mo�liwoœciami porz�dkowania wiedzy, pozwoli dziecku w przysz�oœci samodzielnie rozbudowywa� swoj� reprezentacj� poznawcz� rzeczywistoœci w spos�b sp�jny i logiczny. Pozwoli tak�e samodzielnie wychodzi� „poza dostarczone informacje” (Bruner, 1978).
Sz�sty prze�om spo�eczny	20 - 40	Zwi�zany z pierwszymi intymnymi zwi�zkami heteroseksualnymi. Rozw�j psychiczny cz�owieka opiera si� na pragnieniu akceptacji i unikania odrzucenia ze strony innych ludzi. To co jest przez nich we mnie akceptowane, staram si� w sobie rozwija� i odwrotnie. Erotyka i seks (szczeg�lnie w odniesieniu do dzieci i m�odzie�y) traktowane s� w �yciu spo�ecznym jako sprawy wstydliwe i s� niech�tnie podejmowane w rozmowach przez osoby doros�e (przez to u os�b dorastaj�cych rozpatrywanie siebie pod tym k�tem jest usuwane z pola œwiadomoœci - nieuznawanie tej wiedzy o sobie jako cz�œci w�asnego, albo te� istnieje w polu uwagi, ale traktowane jest jako „z�e-Ja”). Dorastaj�ca m�odzie� wybiera obiekt po��dania za poziomie tzw. personifikacji imaginacyjnej, czyli kocha obiekt wyidealizowany. Sytuacja zmienia si� ca�kowicie, gdy pojawia si� osoba rzeczywista odmiennej p�ci, z kt�r� wchodzimy w intymny zwi�zek (mamy w�wczas mo�liwoœ�: a)w��czenia usuwanej dotychczas ze œwiadomoœci cz�œci wiedzy o sobie w ca�oœ� struktury „Ja”; b)uzyskania akceptacji siebie w tym wymiarze ze strony innej osoby; c)uzyskania pe�nej to�samoœci p�ciowej poprzez skonfrontowanie z partnerem;). Wed�ug Sullivana ten prze�om spo�eczny mo�e pe�ni� przede wszystkim funkcj� terapeutyczn� w stosunku do obu partner�w m�odzie�czego zwi�zku intymnego. Dobrze wype�niona funkcja b�dzie skutkowa�a w przysz�oœci pe�niejszymi i bardziej pog��bionymi kontaktami interpersonalnymi (Beaglehole, 1949). Warto doda�, �e taki zwi�zek uczy przezwyci�ania nieœmia�oœci, zaufania do ludzi, gotowoœci do bezinteresownego dzia�ania itd. Trzeba jednak pami�ta�, �e niew�aœciwy dob�r partnera mo�e doprowadzi� do negatywnych konsekwencji w tworzeniu przysz�ych zwi�zk�w intymnych.
Si�dmy prze�om spo�eczny	40 - 60	To rodzicielstwo. Osoba, kt�ra dot�d by�a poddana socjalizacji musi podj�� si� socjalizacji innej osoby - w�asnego dziecka. Taka sytuacja zmusza do krytycznego spojrzenia w przesz�oœ�, na stosowane wobec niej praktyki wychowawcze. Cz�owiek ocenia je i postanawia wychowa� swoje dziecko tak samo dobrze b�dŸ lepiej. Rodzice przejmuj� odpowiedzialnoœ� za przebieg socjalizacji swoich dzieci. R�wnoczeœnie w wi�kszym ni� dotychczas stopniu staj� si� odpowiedzialni za w�asne �ycie. Uœwiadamiaj� sobie fakt, �e od ich zdrowia zarobk�w, zgodnego wsp�ycia uzale�niony jest los dzieci. Ta zmiana perspektywy widzenia w�asnego �ycia ma du�e konsekwencje spo�eczne ( np. wi�ksza refleksyjnoœ�, kt�ra z kolei powoduje, �e cz�owiek stara si� wype�nia� dalsze �ycie w bardziej m�dry spos�b).
�smy prze�om spo�eczny	60	To utrata zdrowia w okresie emerytalnym. Ju� wczeœniej cz�owiek zauwa�a pewne oznaki starzenia si� (zmiany w wygl�dzie cia�a, pogarszaj�ca si� sprawnoœ� psychiczna). Powoduje to cz�sto niezadowolenie z tej fazy �ycia, a tak�e l�k o dalszy przebieg tych proces�w (Kowalik nazywa to autohomofobi�). Czasami stopniowo post�puj�ca degradacja fizyczna, psychiczna i spo�eczna cz�owieka owocuje pojawianiem si� postawy nihilistycznej, sprzyjaj�cej utracie poczucia sensu w�asnego istnienia (Frankl, 1998). Tego rodzaju proces�w nie nale�y uznawa� za przejaw rozwoju spo�ecznego cz�owieka. Paradoksalnie jednak gwa�towne pogorszenie si� stanu zdrowia lub trwa�a utrata sprawnoœci organizmu pozwala odkry� to, �e inni ludzie darz� nas szacunkiem i mi�oœci�, udzielaj� nam wsparcia. Dzi�ki temu uœwiadamiamy sobie to, �e nie utraciliœmy jeszcze swojej godnoœci (Tonnies, 1988). Konfrontuj�c sw�j aktualny stan ze stanem wczeœniejszym, uczymy si� docenia� to, czego byliœmy dotychczas niezadowoleni, czyli fizjologicznie post�puj�cy proces starzenia si� (Kowalik, 1996). Pod wp�ywem krytycznej sytuacji zdrowotnej zaczynamy dba� o swoje zdrowie i racjonalniej organizowa� czas. Zwracamy uwag� na wartoœci transcendentne i przez to tak�e ugruntowujemy w sobie poczucie w�asnej godnoœci (Jung, 1970).

Opracowa�a Katarzyna Siemiaszko na podstawie:

Barbara Harwas-Napiera�a, Janusz Trempa�a, Psychologia rozwoju cz�owieka, T.3, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002.

Wyszukiwarka