Uwaga dla użytkownika tekstu:
Każde ze streszczeń oraz numer wiersza posiada swoją zakładkę. Ułatwia to poruszanie się po tekście.
Pisma św. Franciszka z Asyżu
streszczenia listów św. Franciszka
Wstęp ogólny
W krytycznym wydaniu pism św. Franciszka opracowanym przez Essera, ostatni rozdział (XXVIIII) zawiera komentarz i tekst ośmiu dziełek lub fragmentów większych całości. Nosi tytuł „Opuscula dictata”. Należą tu: Błogosławieństwo dla brata Bernarda, Błogosławieństwo dla św. Klary i jej sióstr wysłane na piśmie, List napisany do mieszkańców Bolonii, List do św. Klary o poście, List do pani Jakobiny, List wysłany do braci we Francji, Testament sieneński, Prawdziwa i doskonała radość. Ze względu na swoją formę sprawiają prawdziwą trudność w zaklasyfikowaniu ich do odpowiedniego gatunku literackiego, jak i do samych dziełek jako takich. Ponadto różnią się między sobą sposobem relacjonowania słów Franciszkowych - w jednych użyto mowy zależnej, w innych mowy niezależnej. Ten sposób relacjonowania dzieli je wyraźnie na dwie grupy. Trzy z wymienionych pism przytaczają słowa Franciszka w mowie niezależnej: , Prawdziwa i doskonała radość, Testament sieneński i Błogosławieństwo dla brata Bernarda. Ponadto łączy je jakoś ściślej początkowe „napisz”. Z samej treści już wiadomo, że Franciszek podyktował tekst jakiemuś bratu. Wprawdzie wszystkie prawie pisma autentyczne są dyktowane, te jednak specjalnie zasługują na nazwę dyktatów, jakkolwiek nie przyznano im autentyczności formy, o czym jest mowa w poszczególnych wstępach. Żeby jednak nie komplikować sprawy, włączone te dziełka do pism w odpowiednich działach bez tytułu: dyktat. Kryterium zakwalifikowania do działu było podobieństwo treści i gatunku literackiego.
Pięć pozostałych pism trudno jednak uznać za dyktaty, mimo że u Essera mieszczą się w rozdziale „Opuscula dictata”. W pismach tych słowa Franciszka podane są w mowie zależnej, i to na ile wiernie, nie da się ustalić. Osoby znające Franciszka lub późniejsi kronikarze wzmiankują o listach napisanych przez niego i podają bardzo ogólnie ich treść. Nadając im tytuł Streszczenie listów św. Franciszka unikamy przemieszania pism różnych rangą (jeśli chodzi o autorstwo św. Franciszka) i połączenia ich w jednym rozdziale pod tytułem „dziełka dyktowane”, który to tytuł byłby adekwatny tylko dla niektórych z nich.
Omawiane tu streszczenia listów, podane w źródłach franciszkańskich, są także cenne, ponieważ same listy zaginęły.
Błogosławieństwo dla św. Klary i jej sióstr wysłane na piśmie
Wstęp
Opowiadanie o błogosławieństwie Franciszka dla Klary w ostatnich dniach przed śmiercią zawiera się w kilku zbiorach średniowiecznych. Podają one zgodnie, że Franciszek wysłał ten list do Klary przez pewnego brata. Treść listu jest omówiona bardzo ogólnie. Warianty tekstowe są dość znaczne, co nie powinno dziwić, bo są to swobodne opowiadania różnych autorów. Tekst podany niżej jest tłumaczeniem fragmentu z Kompilacji Asyskiej (nr 13).
Troska o Ubogie Panie u Św. Damiana oraz poczucie odpowiedzialności za nie, wyrażone w tym liście, stawiają to pismo (niezachowane) wg Essera na równi ze Sposobem życia przekazanym św. Klarze.
Tekst
1...aby ją [Klarę] pocieszyć, [Franciszek] napisał jej w liście swoje błogosławieństwo, 2a także rozgrzeszył ją od jakiegokolwiek niedociągnięcia, o ile je popełniła, w stosunku do jego poleceń i woli oraz poleceń i woli Syna Bożego.
List do św. Klary o Poście
Wstęp
Wiadomość o piśmie św. Franciszka na temat postu Ubogich Pań u Św. Damiana zawarta jest w III Liście św. Klary do Agnieszki z Pragi, prawdopodobnie napisanym w 1238 roku. List Klary jest autentyczny, więc wzmiankę o wskazaniach św. Franciszka należy przyjąć jako wiarygodną. List Klary - jak wynika z treści - jest odpowiedzią na pytania Agnieszki o praktykę postu Ubogich Pań. Na początku listu Klara wspomina o upomnieniach Franciszka, odnoszących się do spożywania pokarmów w święta, natomiast w wersecie 5 mówi wyraźnie o piśmie Franciszkowym i wylicza, w które święta Założyciel zwalnia z postu i pod jakimi warunkami. Nie da się ustalić, czy upomnienia, o których mowa wyżej, są również treścią tego pisma, czy może były ustnymi wskazaniami.
Tekst
1W sprawie, którą już poleciłaś mi sobie wyjaśnić, którą są święta, z pewnością, jak mniemam, cenione przez ciebie aż dotąd, a co do których najchwalebniejszy Ojciec nasz święty Franciszek specjalnie nas upominał, abyśmy je uświetniały urozmaiceniem potraw, uznałam, że powinnam odpowiedzieć twojej miłości: 2Niech się dowie zatem twoja roztropność, że z wyjątkiem ułomnych i chorych, które z jego polecenia i rozkazu mamy, o ile możności, wyróżniać pod względem pożywienia, żadna z nas zdrowych i mocnych nie powinna jadać innych potraw, tylko postne, zarówno w dni zwykłe, jak w świąteczne, co dzień mamy pościć z wyjątkiem niedziel i Bożego Narodzenia, w których wolno nam posilać się dwa razy.
List do pani jakobiny
Wstęp
Niezachowany list św. Franciszka do pani Jakobiny został poświadczony wieloma relacjami w źródłach z XIII i XIV w. Oraz w późniejszych. Autorowie zgodni są co do treści listu i czasu jego powstania. Franciszek przed śmiercią prosił listownie p. Jakobinę z Settesoli o szybki przyjazd, by mogła go zastać żywego i o przywiezienie różnych rzeczy potrzebnych na pogrzeb.
Spośród relacji o tym liście i faktach z nim związanych najbardziej zbliżonym do prawdy zdaje się być opowiadanie Tomasza z Celano (3 C 38).
List ten pisany przez człowieka upewnionego o zbliżającej się siostrze śmierci, a zajętego tak pozornie prozaicznymi sprawami, ma wielkie znaczenie: zdradza nam zachowanie się Świętego, które jest zupełnie sprzeczne z pospolitymi wyobrażeniami o świętości. Oto myśli on o szczegółach swego pogrzebu i przed śmiercią chce jeszcze skosztować ulubionej potrawy. To był wielki Święty, który pozostał prawdziwym człowiekiem!
Tekst
(...Okazuje się, że święta kobieta przyniosła wszystko na pogrzeb Ojca, o czym była mowa w napisanym wcześniej liście): dostarczyła bowiem sukna koloru popielatego na okrycie ciała zmarłego, również wiele świec, płótna na twarz, poduszkę pod głowę i pewną potrawę, którą Święty lubił.
List wysłany do braci we francji
Wstęp
Wzmianka o tym liście znajduje się w jednym tylko dziele Tomasza z Eccleston. Przekazał ją autorowi brat Marcin z Barton, który znał św. Franciszka, a który na terenie Anglii został później wikarym ministra prowincjalnego i kustoszem Yorku.
Adresatami listu byli bracia z prowincji o nazwie Francja, która w tamtym okresie obejmowała północne tereny dzisiejszej Francji i Walonię w Belgii.
Daty zaginionego listu nie da się ustalić. Pismo to, jak wynika z opowiadania, należało do nielicznej zapewne grupy listów napisanych własnoręcznie przez Franciszka. Jest świadectwem - wraz z wieloma innymi pismami - teocentryzmu św. Franciszka. Na ten aspekt jego pobożności zwrócono uwagę niedawno, dotychczas bowiem podkreślano w duchowości Franciszka tylko chrystocentryzm.
Tekst
1... święty Franciszek napisał własnoręcznie list ... do ministra i braci we Francji, 2aby na widok listu uradowali się i oddali chwałę Bogu w Trójcy mówiąc: 3Błogosławmy Ojca i Syna z Duchem Świętym.
List napisany do mieszkańców Bolonii
Wstęp
Wiadomość o tym liście, podobnie jak o Liście do braci we Francji, przekazał nam jedynie Tomasz z Ecceleston, korzystając i w tym przypadku z relacji br. Marcina z Barton.
Opowiadanie brata Marcina dotyczy dwóch faktów: trzęsienia ziemi w Bresci oraz napisania listu przez św. Franciszka, w którym miał przepowiedzieć to trzęsienie ziemi i zalecił braciom mówić o tym w szkołach w Bolonii. Według Little'a, wydawcy dzieł Tomasza z Eccleston, wiadomość o trzęsieniu ziemi została potwierdzona w innych kronikach tamtego okresu. Miało to miejsce w dzień Bożego Narodzenia 1222 r. List Franciszka poprzedzał to zdarzenie, musiał więc być napisany przed świętami Bożego Narodzenia tego roku.
Pismo to byłoby drugim (obok Listu do św. Antoniego) świadectwem stosunku św. Franciszka do ludzi studiujących.
Tekst
Opowiadał także [brat Marcin z Barton], że pewien brat modlił się w dzień Bożego Narodzenia w Brescii podczas trzęsienia ziemi, które przepowiedział święty Franciszek i w liście napisanym błędną łaciną polecił braciom o tym głosić we wszystkich szkołach Bolonii; i kościół zawalił się, a pod gruzami znaleziono [brata] nietkniętego.
Fratris Thomae vulgo dicti de Eccleston, Tractatus de adventu Fratrum Minorum in Angliam, wyd. A. G. Little, Manchester 1951, coll. VI, p. 32.
Tamże, coll. VII, p. 32.
2