Układ limbiczny
Układ struktur korowych i podkorowych mózgu, kieruje reakcjami agresji, obronnymi, bólu, pobieraniem pokarmu, przyjmowaniem wody i soli mineralnych, czynnościami macierzyńskimi i seksualnymi, bierze udział w regulacji procesów snu i czuwania, ma wpływ na mechanizmy uczenia się i pamięci.
Pobudzenie układu limbicznego wyzwala odpowiednie zachowanie mające na celu zaspokojenie odpowiedniego popędu. W obrębie układu limbicznego znajdują się także ośrodki odpowiedzialne za regulację częstości oddychania i skurczów serca, wysokość ciśnienia krwi oraz tempa przemiany materii. Bierze udział w regulacji zachowań emocjonalnych. Istotny dla procesu zapamiętywania oraz motywacji danego osobnika, a także dla procesu decyzyjnego. Bierze również udział w koordynacji czynności układu somatycznego i autonomicznego. W jego skład wchodzą różne struktury, zwykle wymienia się:
korę zakrętu obręczy
korę okołowęchową
wzgórze (wstępna ocena bodźców zmysłowych, przesyłanie do kory (oprócz węchu)
podwzgórze (jest częścią, w której znajdują się ośrodki kontrolujące czynności popędowe („instynkty”): głód, pragnienie, agresja itd.. Podwzgórze kontroluje także przysadkę mózgową, a więc praktycznie - gospodarkę hormonalną. Przy jego uszkodzeniu obserwujemy napady wściekłości lub nadmierną drażliwość.)
hipokamp (stanowi część składową układu limbicznego. Ta drobna struktura jest odpowiedzialna głównie za pamięć świeżą. Hipokamp jest bardzo istotny dla procesów uczenia się, to w nim wspomnienia z pamięci krótkotrwałej przechodzą w pamięć długotrwałą. Osoby starsze, u których kondycja hipokampu uległa pogorszeniu lepiej pamiętają wydarzenia sprzed lat, niż sprzed kilku dni. Dzięki tej strukturze nie tracimy świadomości w pełnym hałasu centrum miasta, ponieważ hipokamp filtruje sygnały dochodzące do człowieka, również dzięki niemu możemy wyobrażać sobie abstrakcyjne pojęcia. Naukowo dowiedziono, że stres powoduje kurczenie się hipokampa.)
sklepienie (Stanowi ono jedno z najważniejszych połączeń śródlimbicznych, łączących zespół hipokampa z ciałem suteczkowatym, jądrami przegrody oraz jądrem przednim wzgórza)
ciała suteczkowate
jądra migdałowate ((amygdala) -struktura kontrolująca agresję i lęk.)
Układ limbiczny zwany jest także rąbkowym lub brzeżnym. W ten sposób określa się pewne struktury przodomózgowia odgrywające podstawowa rolę w koordynacji czynności układu somatycznego i autonomicznego oraz w powstawaniu stanów emocjonalnych. Pojecie "stany emocjonalne" obejmuje: percepcję- świadomość wrażeń a także ich przyczyny; efekt- w postaci samopoczucia; wreszcie wolę- czyli napęd do podjęcia działania. Emocjom towarzyszą także takie zjawiska jak: wzrost ciśnienia tętniczego krwi, przyspieszenie czynności serca, pocenie się, ślinienie itp. Układ brzeżny został przez fizjologów określony "mózgiem trzewnym".
Czym są emocje?
Emocje w psychologii to procesy psychiczne, silne doczucia pobudzające nadające wrażeniom subiektywne wartości i jakości.
Są to zwykle automatyczne, dość krótkie i złożone reakcje organizmu.
Emocje są zwykle widoczne na zewnątrz, mają swoje korelaty fizjologiczne nawet jeśli są skrywane, np:
Strach wiąże się z szybszym biciem serca, często falą gorąca, zwiększonym napięciem mięśni;
Wstyd wiąże się z rozszerzeniam naczyć krwionośnych twarzy (rumieńce) i górnej części ciała.
Szczęśliwość związana jest z uczuciem unoszenia, ekspansji płuc.
Smutek związany jest z rozluźnieniem mięśni nóg i rąk, napięciem mięśni gardła i okolic oczu.
Jakie mamy pierwotne emocje? Klasyfikację przeprowadził już Arystoteles.
Są tu różne teorie, zwykle jednak są przynajmniej 4 pary:
Smutek-radość (szczęście)
odraza-akceptacja,
strach-złość,
zdziwienie-oczekiwanie.
Kombinacje lub wariacje dają emocje wtórne; biblioteki emocji zawierają wideo ponad 400 sekwencji ilustrujących różne emocje.
Emocje to psycho-fizjologiczne stany związane z działaniem lub przygotowaniem do działania. Zaangażowany jest tu głównie pień mózgu i układ limbiczny, ciało jest obszarem ekspresji emocji.
Emocje pozytywne są trudniejsze do badania i opisywania z powodu ich subiektywności. Z nimi związany jest mózgowy układ nagrody. Okazało się, że drażnienie określonych struktur w mózgu sprawia zwierzętom przyjemność. Z relacji pacjentów wynika że także ludziom drażnienie elektryczne pewnych miejsc w mózgu sprawia przyjemność, poprawia samopoczucie, powoduje odprężenie i uczucie zadowolenia a nawet uniesienia, lekkości i siły.
Układ nagrody aktywuje się pod wpływem różnego rodzaju informacji docierających do oun.
Jego działanie ma charakter adaptacyjny: wzmacnia reakcje i nagradza odczuwaniem przyjemności podczas trwania podstawowych funkcji organizmu służących podtrzymaniu życia osobnika i gatunku (jedzenia, picia, funkcji rozrodczych). Badania wykazały, że istotną strukturą anatomiczną układu nagrody jest skupisko neuronów dopaminergicznych w śródmózgowiu (tzn neuronów wydzielających transmiter dopaminę).
Substancje psychoaktywne mogą naśladować lub blokować działanie transmiterów w OUN. Na ich czele są amfetamina i kokaina - substancje hamujące wychwyt dopaminy ze szczeliny synaptycznej i prowadzące do wzrostu jej stężenia w synapsach. Następnie można wymienić opiaty (zw. chem. pochodzące z soku makowego) - morfinę i jej pochodną heroinę - które hamują działanie inerneuronów GABA-ergicznych, pobudzając w ten sposób komórki dopaminergiczne. Wymienić można także środki uspakajające i nasenne. Pobudzają one wszystkie hamujące neurony GABA-ergiczne w mózgu, prowadząc do ogólnego stłumienia jego aktywności.
Mamy tu doczynienia z pozytywnym wzmocnieniem emocjonalnym, z behawiorem poszukiwawczym i uzależnieniem psychicznym lub fizycznym (wewnętrznym przymusem) które mogą prowadzić nawet do samozagłady.
W normalnych warunkach wydzielanie dopaminy jest precyzyjnie kontrolowane tj. pobudzane i hamowane przez różne neurotransmitery, tak aby odpowiadało potrzebom organizmu w określonych sytuacjach fizjologicznych.