1. Prawo minimum Liebiga
Jedno z podstawowych praw ekologii klasycznej; czynnik, którego jest najmniej (jest w minimum) działa ograniczająco na organizm, bądź całą populację; odnosi się do organizmów żywych i ma zastosowanie ogólnoprzyrodnicze; rozwinięciem jest zasada tolerancji ekologicznej Shelforda.
2. Prawo tolerancji Shelforda
Byt organizmu w danym środowisku określa minimum i maksimum danego czynnika;
Maksimum: jest to górna granica, czyli maksymalne działanie jakiegoś czynnika, przy którym jeszcze mogą zachodzić procesy życiowe;
Minimum: jest do dolna granica, czyli najsłabsze działanie czynnika, przy którym jeszcze mogą zachodzić procesy życiowe;
Optimum: określony czynnik wywiera najkorzystniejszy wpływ na przebieg procesów życiowych populacji.
3. Eurybionty, stenobionty
Eurybionty (stenobionty) organizmy zdolne do życia w szerokim (wąskim) zakresie zmienności warunków środowiska, uwarunkowane genetycznie, np. w stosunku do temperatury.
4. Synantropizacja szaty roślinnej
Całość przemian zachodzących w szacie roślinnej Ziemi pod wpływem działalności człowieka i wzrostu zaludnienia; gatunki rodzime zastępowane są przez kosmopolityczne obcego pochodzenia, swoiste, o wąskiej skali ekologicznej (tolerancja ekologiczna gatunku), przez wszędobylskie, o szerokiej skali ekologicznej.
6. Tolerancja na czynniki środowiska
Zakres zmienności czynnika, w którego obrębie organizm może żyć to zakres tolerancji; tolerancja jest różna u różnych organizmów: rośliny charakteryzują się zróżnicowanymi wymaganiami w stosunku do światła słonecznego. Rośliny światłolubne wymagają dużej ilości światła, np. sosna, słonecznik. Rośliny cieniolubne rosną dobrze, gdy dociera do nich światło rozproszone, np. w lesie rośliny runa. Wiele gatunków roślin wymaga do swego rozwoju odpowiednich warunków glebowych, np.: właściwej wilgotności, zawartości wapnia, azotu, soli mineralnych itd.
8. Adaptacjonizm, selekcjonizm
Pogląd w ramach ewolucjonizmu, zakładający istnienie zmian modyfikacyjnych (adaptacji) organizmu, prowadzących do lepszego dostosowania do warunków środowiska.
Adaptacje (przystosowania), które nie są wyrazem plastyczności adaptacyjnej, uzyskane w czasie życia organizmu, mogą być dziedziczone.
Słabo zaadaptowany gatunek ma szerokie granice tolerancji ekologicznej i jest w stanie przetrwać duże zmiany środowiska, silnie zaadaptowany (wyspecjalizowany) nie przetrwa gwałtownych zmian, ale w zamian w swojej niszy ekologicznej ma przewagę konkurencyją nad innymi gatunkami.
9. Nisza ekologiczna
Zespół czynników ekologicznych (nisza fizjologiczno-przystosowawcza) i przestrzeń fizyczna zajmowana przez dany organizm (nisza przestrzenna) niezbędne dla jego egzystencji.
Określa znaczenie i rolę danego gatunku w ekosystemie, tj. sposób przetwarzania energii (miejsce w łańcuchu pokarmowym), zachowania się, wpływ na środowisko i zależności od innych gatunków. Zbliżone nisze ekologiczne gatunków prowadzą do ich konkurencji biologicznej (zasada Gausego). Ten sam organizm może zajmować w swoim cyklu życiowym różne nisze ekologiczne, np. kijanka żywi się pokarmem roślinnym, żaba natomiast jest mięsożerna.
10. Roślina wskaźnikowa
Gatunek rośliny o wąskim zakresie tolerancji ekologicznej w odniesieniu do jakiegoś czynnika środowiska. Czynnikiem tym może być np. rodzaj podłoża, odczyn gleby, wilgotność, nasłonecznienie, temperatura otoczenia, zanieczyszczenie, głębokość wody.
W związku z wąskim zakresem tolerancji rośliny te rosną tylko w ściśle określonych warunkach środowiska. Występowanie tych roślin w jakimś miejscu umożliwia nam więc określenie własności środowiska odnośnie tego czynnika środowiska (czasami dwóch, lub więcej). Jest to metoda pewna, jednak trzeba przy badaniach zwrócić uwagę, czy występujące w danym miejscu rośliny są prawidłowo rozwinięte i czy występują masowo, gdyż tylko w tym przypadku możemy wyciągnąć prawidłowe wnioski. Występowanie pojedynczych okazów, lub okazów skarlałych lub nieprawidłowo rozwiniętych jest niewystarczającym kryterium i może dać złe wyniki.
!11. Czynniki ograniczające 1. graniczne (progowe) 2. zasoby 3. skażenia
12. Prokariont, eukarionty
Prokariont - beztlenowce; poziom natlenienia różny:
a) Bakteria fermentacyjna: optimum - brak tlenu (może się rozwijać w obecności tlenu)
b) Sinica nitkowata: w wodach, optimum - 10% natlenienia wody tj. ½ tlenu w powietrzu
Eukariont - tlenowce: pierwotniaki, grzyby, rośliny, zwierzęta
13. Populacja biologiczna
Zespół organizmów jednego gatunku żyjących równocześnie w określonym środowisku i wzajemnie na siebie wpływających, zdolnych do wydawania płodnego potomstwa. Nie jest to jednak suma osobników jednego gatunku, a zupełnie nowa całość
14. Ważniejsze parametry charakteryzujące populację
dziedziczność - zjawisko przekazywania cech rodzicielskich potomstwu, odpowiedzialne za podobieństwa między osobnikami spokrewnionymi; jeden z warunków koniecznych dla działania doboru naturalnego i ewolucji organizmów
korelacje genetyczne
15. Rodzaje oddziaływań między populacjami
Allelopatia - wytwarzanie przez niektóre gatunki szkodliwych substancji hamujących wzrost gatunków sąsiednich.
Amensalizm - jedna z antagonistycznych zależności międzygatunkowych, w której obecność i czynności życiowe jednego gatunku wpływają niekorzystnie na gatunek drugi, przy czym jest to relacja jednostronna tj. obecność tego drugiego gatunku dla pierwszego jest obojętna. Dokładne określenie bilansu takich interakcji nie jest proste, gdyż osłabienie przedstawicieli jednego gatunku przez zmniejszenie konkurencji, może przynieść pewną korzyść przedstawicielom gatunku innego. Przykładem amensala jest pędzlak - grzyb, który produkując antybiotyk (penicylinę) - ogranicza rozwój bakterii.
Protokooperacja oddziaływanie międzygatunkowe w przyrodzie, polegające na współpracy dwóch populacji odnoszących wzajemne korzyści, lecz mogących żyć także samodzielnie. Protokooperacja jest rodzajem symbiozy przygodnej (nieprzymusowej).
Mutualizm - jedna z interakcji protekcjonistycznych między populacjami, charakteryzująca się obopólnymi korzyściami (symbioza) o takim stopniu, który praktycznie wzajemnie uzależnia istnienie obu populacji.
16. Rodzaje przestrzennego rozmieszczenia osobników w populacji
Przypadkowe, równomierne, skupiskowe
17. Biocenoza biotop ekosystem
Biocenoza (gr. bios życie i koinos wspólny) - zespół populacji organizmów roślinnych fitocenoza i zwierzęcych zoocenoza danego środowiska (biotopu), należących do różnych gatunków, ale powiązanych ze sobą różnorodnymi czynnikami ekologicznymi i zależnościami pokarmowymi, tworząc całość, która pozostaje w przyrodzie w stanie homeostazy (czyli dynamicznej równowagi). Biocenoza jest żywą częścią ekosystemu. Biocenoza oraz biotop, czyli środowisko fizyczne tworzą ekosystem. Biocenozy mogą być naturalne (sawanna, las, jezioro) i sztuczne (park, ogród).
Biotop - środowisko fizyczne, w którym żyją organizmy o tych samych lub bardzo zbliżonych wymaganiach życiowych. Pierwotnie dotyczący tylko abiotycznych elementów siedliska. Obecnie często rozumiany jako siedlisko nieożywione zmienione przez biocenozę. Biotop razem z biocenozą tworzy ekosystem.
Ekosystem - jedno z podstawowych pojęć w ekologii. Termin ten został utworzony jako skrót od angielskich słów ecological system.
Na ekosystem składają się dwa składniki:
biocenoza - czyli ogół organizmów występujących na danym obszarze powiązanych ze sobą w jedną całość różnymi zależnościami,
biotop - czyli nieożywione elementy tego obszaru, a więc: podłoże, woda, powietrze (środowisko zewnętrzne).
Ekosystem stanowi funkcjonalną całość, w której zachodzi wymiana materii między biocenozą i biotopem. Ekosystem stanowi największą jednostkę funkcjonalną biosfery.
Ekosystem ma zazwyczaj czteropoziomową strukturę pokarmową. Te poziomy to: środowisko abiotyczne, producenci, konsumenci, reducenci.
18. Krajobraz pierwotny naturalny kulturowy zdewastowane
19. Toksyczność
Zdolność substancji chemiczne do wywołania uszkodzeń w organizmie. Do ilościowej oceny toksyczności potrzebne są dane na temat dawki, drogi podania (narażenia), czasu i sposobu podania, rodzaju i ciężkości uszkodzeń, czasu potrzebnego do ich wywołania oraz gatunku organizmów.
20. Toksyczna substancja
Substancja powodująca szkodliwe efekty w organizmach żywych. Pojęcie toksyna nie powinno być stosowane jako synonim substancji toksycznej, jest zarezerwowane dla trucizn organicznych lub metaloorganicznych wytwarzanych przez bakterie, grzyby, rośliny i zwierzęta.
21. Ksenobiotyk
Substancja chemiczna nie będąca naturalnym składnikiem żywego organizmu, który jest na nią narażony: substancja obca, egzogenna lub materiał antropogenny. Definicja ta obejmuje substancje obce dla organizmu docelowego, określa się nią większość trucizn i leków. Ważną grupę ksenobiotyków stanowią związki chemiczne otrzymane przez człowieka, o strukturze chemicznej nie występującej w przyrodzie, do których organizmy nie przystosowały się na drodze wcześniejszej ewolucji.
22. Efekt szkodliwy
Nieodwracalna zmiana biologiczna pojawiająca się w trakcie lub po zakończeniu narażenia. Jest to zaburzenie czynnościowe lub uszkodzenie morfologiczne, które może wpływać na wydolność całego organizmu lub może zmniejszyć jego sprawność w warunkach dodatkowego obciążenia, a także może zwiększyć jego wrażliwość na działanie innych czynników.
23. Przenikanie przez układ oddechowy. Prawo Ficka
Szybkość dyfuzji jest wprost proporcjonalna do wielkości powierzchni i różnicy stężeń po obu stronach, a odwrotnie proporcjonalna do jej grubości
!25. Zanieczyszczenie, sucha i mokra depozycja
Emisja, która jest szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, powoduje szkodę w dobrach materialnych, pogarsza walory estetyczne środowiska lub koliduje z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska
26. Zdrowie
Pełny dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny, a nie jedynie brak choroby lub niedomagania.
27. Zagrożenie
Potencjalna lub rzeczywista zdolność do wywołania jakiegokolwiek uszkodzenia zdrowia lub śmierci człowieka, możliwość szkodliwego działania substancji potencjalnie toksycznej, będąca wynikiem jej właściwości toksycznych i określonych warunków narażenia.
28. Substancja niebezpieczna
Jedna lub więcej substancji albo mieszaniny substancji, które ze względu na swoje właściwości chemiczne, biologiczne lub promieniotwórcze mogą, w razie nieprawidłowego obchodzenia się z nimi, spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi lub środowiska, substancją niebezpieczną może być surowiec, produkt, półprodukt, odpad, a także substancja powstała w wyniku awarii.
29. Stężenie - Pojęcie to określa ilość substancji chemicznej lub innego materiału zawartą w jednostce określonego medium, m. in. roztworu, powietrza, tkanki.
Stężenie referencyjne - Szacunkowa wielkość stężenia substancji toksycznej w powietrzu (z zakresem niepewności sięgającym rzędu wielkości), które prawdopodobnie nie spowoduje zauważalnego ryzyka wystąpienia efektów szkodliwych w całej populacji ludzkiej (łącznie z podgrupami wrażliwymi), eksponowanej drogą inhalacyjną codziennie przez całe życie.
30. Monitoring środowiskowy - Pomiar stężeń czynników szkodliwych w środowisku, mający na celu ocenę wielkości narażenia oraz ryzyka wystąpienia skutków zdrowotnych, przy przyjęciu za podstawę oceny odpowiednich danych interpretacyjnych.
31. Dz. U. nr 217 poz. 1833
Najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) - wartość średnia ważona stężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w Kodeksie pracy, przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń.
Najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe (NDSCh) - wartość średnia stężenia, które nie powinno spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeżeli występuje w środowisku pracy nie dłużej niż 15 minut i nie częściej niż 2 razy w czasie zmiany roboczej w odstępie czasu nie krótszym niż 1 godzina.
Najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe (NDSP) - wartość stężenia, która ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie może być w środowisku pracy przekroczona w żadnym momencie.
32. Do oceny poziomu zanieczyszczenia materiałów budowlanych pierwiastkami promieniotwórczymi przyjęto dwa parametry, tzw. współczynniki kwalifikacyjne: f1 i f2.
Współczynnik f1 stanowi miarę sumarycznego stężenia naturalnych pierwiastków promieniotwórczych w materiale
f1 = 0,00027 SK + 0,0027 SRa + 0,0043 STh
gdzie: SK, SRa, STh to stężenia radionuklidów: potasu 40K, radu 226Ra i toru 232Th, oznaczane pomiarami, wyrażone w Bq/kg.
Współczynnik f2 określa stężenie radu i wyrażany jest w Bq/kg:
f2 = SRa.
Największe dopuszczalne wartości tych współczynników kwalifikacyjnych wynoszą odpowiednio f1 = 1, f2 = 185 Bq/kg