Inne źródła i środki dowodowe

1. Dokument i jego treść

Dokumentem jest każdy przedmiot lub zapis na komputerowym nośniku informacji, z którym jest związane określone prawo albo który ze względu na zawartą w nim treść stanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mającej znaczenie prawne ( art. 115 § 4 k. k.).

Dowód z dokumentu jest przeprowadzany przez odczytanie.

2. Dowody rzeczowe

Dowodem rzeczowym może być każdy przedmiot, którego cechy mogą dostarczyć informacji dla toczącego się procesu, np. siekiera, płyn, a także miejsce, w którym popełniono przestępstwo. Sposobem przeprowadzenia dowodu rzeczowego są oględziny.

Oględziny (inspectio ocularis) są zmysłowym (wzrokowym, słuchowym, węchowym i dotykowym) zapoznaniem się przez organ procesowy z miejscem, ciałem osoby lub rzeczą, mającym na celu ujawnienie i zabezpieczenie rzeczowych środków dowodowych. Jest to czynność procesowa i kryminalistyczna; dostarcza istotnych i bezpośrednich wiadomości o przestępstwie oraz jego sprawcy, ale jest realizowana według taktyki sformułowanej przez kryminalistykę i przy wykorzystaniu opracowanych przez nią środków i metod technicznych Rezultat oględzin zwykle w znacznym stopniu wpływa na planowanie innych czynności procesowych W wielu wypadkach oględziny są wstępem do badań przeprowadzanych przez biegłych, np. zabezpieczenie odcisków linii papilarnych na miejscu przestępstwa.

Oględziny może przeprowadzić bezpośrednio sam organ procesowy, ewentualnie przy pomocy specjalisty (oględziny proste) albo z udziałem biegłego (oględziny złożone). Te ostatnie wchodzą w grę, gdy do poczynienia spostrzeżeń i badań konieczne są wiadomości specjalne. Udział biegłego w oględzinach zależy od decyzji organu procesowego, jednakże w kilku wypadkach ustawa przewiduje obowiązek przeprowadzenia oględzin przy pomocy biegłych, np. w art. 209 § 2.

€ Przedmiotem oględzin może być:

1. miejsce,

2. osoba,

3. rzecz.

Wyróżnia się więc oględziny miejsca, osoby i rzeczy. Ustawa nie wymienia zwłok, a reguluje je w odrębnym przepisie ( art. 209 k.p.k.); nie kwalifikują się do żadnego z wyżej wymienionych przedmiotów. Oględziny z reguły są czynnością niepowtarzalną, gdyż ich przedmiot zmienia się. W postępowaniu przygotowawczym oględziny są niejednokrotnie czynnością nie cierpiącą zwłoki, przeprowadzaną bez udziału stron, jeszcze w fazie in rem lub w ramach dochodzenia w niezbędnym zakresie (np. miejsca zdarzenia). W sytuacji, gdy możliwe jest ponowne przeprowadzenie oględzin, to ich przedmiot nie jest już taki sam; są one wówczas przeprowadzane ponownie.

Oględziny miejsca obejmują konkretny obszar, teren, część ziemi lub zabudowania. Nie są ograniczone tylko do miejsca przestępstwa, ale chodzi o jakiekolwiek miejsce, w którym mogą znajdować się dowody istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, np. miejsce ukrycia przedmiotów lub narzędzi przestępstwa. Zmierzają do odzwierciedlenia układu topograficznego przestrzeni oraz wykrycia i zabezpieczenia śladów przestępstwa. Dokonanie oględzin pomieszczenia wymaga najpierw dotarcia do pomieszczenia, dlatego czynność ta podlega tym samym rygorom co przeszukanie pomieszczeń i innych miejsc (art. 219-224 k. p. k.), gdyż obie te czynności identycznie naruszają mir domowy i prawo intymności oraz podobny jest stopień niebezpieczeństwa utraty dowodu. Rygorom tym nie podlegają oględziny miejsca na otwartej przestrzeni.

Oględziny osoby dotyczą ciała człowieka oraz garderoby. €Mogą one dotyczyć oskarżonego lub świadka. Oskarżony zgodnie z art. 74 § 2 pkt 1 k. p. k. jest obowiązany poddać się oględzinom zewnętrznym ciała oraz innym badaniom nie połączonym z naruszeniem integralności ciała. Taki sam obowiązek ciąży na osobie podejrzanej (art. 74 § 3 k. p. k Jeżeli chodzi o świadka, to może być poddany oględzinom ciała tylko dla celów dowodowych, np. w celu sprawdzenia, czy ma na ciele zadrapania, na które wskazywał w swoich zeznaniach, pod warunkiem że wyrazi na to zgodę (art. 192 § 4 k. p. k. ). Większe obowiązki ciążą na pokrzywdzonym. Jest on zobligowany do poddania się oględzinom i badaniom nie połączonym z zabiegiem chirurgicznym lub obserwacją w zakładzie leczniczym, jeśli karalność czynu zależy od stanu jego zdrowia, np. art. 156 czy art. 157. Jeżeli pokrzywdzony odmówił zeznań (art. 182 k. p. k.) lub został zwolniony ze składania zeznań, nie ma obowiązku poddania się oględzinom i badaniu (art. 192 § 3 k. p. k.). Może jednak wyrazić zgodę na ich dokonanie, mimo odmowy składania zeznań.

Oględziny osoby, w zależności od okoliczności, mają umożliwić stwierdzenie występowania na ciele obrażeń lub innych śladów albo ich braku, a także stopnia i charakteru obrażeń ciała, czasu ich powstania, sposobu powstania uszkodzenia, rodzaju narzędzia oraz kierunku i siły jego działania. Oględziny osoby mogą mieć charakter powierzchowny, np. sprawdzenie, czy na twarzy znajdują się blizny albo połączony z badaniami ciała.

Oględziny rzeczy obejmują pewne określone przedmioty materialne, w tym zwierzęta. Mogą być poddane oględzinom akta, ale wtedy protokół oględzin może służyć jako materiał informacyjny. €€Oględziny rzeczy obejmują przedmioty znalezione na miejscu przestępstwa, zakwestionowane w czasie przesłuchania lub w czasie przeszukania itp. Mogą to być ciała stałe, ciecze lub substancje lotne. Chodzi o przedmioty pochodzące lub służące do popełnienia przestępstwa, a także przedmioty, na których utrwalone zostało działanie sprawcy, oraz o inne rzeczy pomocne w identyfikacji sprawcy. Podczas oględzin można stwierdzić tylko zewnętrzne ich cechy, jak barwę, kształt, wielkość, konsystencję, oznakowanie, uszkodzenia, strukturę powierzchni itp. Zwykle dokonuje się ich razem z oględzinami miejsca, z tym, że dowód rzeczowy znaleziony na miejscu może być poddany dalszym oględzinom i badaniom. Często są one wstępem do badań prowadzonych przez biegłych.

€ Art. 207 § 1 k. p. k. nakazuje przeprowadzenie oględzin „w razie potrzeby”, co oznacza, że organ procesowy dokonuje oceny, czy przeprowadzenie tej czynności jest istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Potrzeba taka zachodzi m.in. wówczas, gdy znalezione przedmioty mogą mieć jakikolwiek związek z przestępstwem lub jego sprawcą, np. narzędzia przestępstwa lub zgubione czy porzucone przypuszczalnie przez sprawcę części garderoby. O potrzebie wykonania tej czynności decyduje organ procesowy, z tym że podejmując tę decyzję, powinien mieć na uwadze jej znaczenie dla wykrycia prawdy materialnej. Z reguły - ze względu na pilność czynności - oględziny są przeprowadzane w trybie art. 308 k. p. k., aczkolwiek zasadą jest ich przeprowadzanie po wszczęciu śledztwa lub dochodzenia.

€ W toku badań niektóre przedmioty mogą ulec zniszczeniu, zwłaszcza gdy zabezpieczono na miejscu ich małą ilość, a także bezpowrotnie znikają przedmioty łatwo psujące się, np. artykuły żywnościowe. W takich wypadkach konieczne jest zabezpieczenie próbek tych przedmiotów, a gdy to jest niemożliwe utrwalenia ich w inny sposób, np. przez sfotografowanie lub sfilmowanie. W ustawie mowa jest expressis verbis o podjęciu tego rodzaju zabiegów co do przedmiotów, które mogą ulec zniszczeniu lub zniekształceniu przy badaniu, lecz z uwagi na znaczenie dowodowe zabezpieczonych przedmiotów zasadę te należy odnieść także do przedmiotów szybko psujących się lub zanikających.

€ Dokumentowanie oględzin następuje w formie protokołu (art. 143 § 1 pkt 3 k. p. k.). Załącznik do protokołu mogą stanowić fotografie i szkice, będące cennym materiałem uzupełniającym i ilustrującym. Zapisanie przebiegu oględzin na taśmie wideomagnetycznej pozwala na szeroki, plastyczny opis miejsca zdarzenia, śladów, ich wyglądu i usytuowania, oraz przyjętej metody taktycznej ich przeprowadzenia.

Protokół powinien odzwierciedlać sytuację miejsca zdarzenia we wszystkich istotnych szczegółach, utrwalać stan miejsca i charakterystyczne cechy oglądanych przedmiotów. Precyzja zapisów jest o tyle ważna, że jest jedną z cech bezstronności badania miejsca zdarzenia. Prowadzący oględziny musi baczyć, by dokumenty były sporządzone we właściwej formie i nie zawierały sprzeczności oraz w sumie składały się na pewną spójną całość.

€ Od oględzin w ścisłym znaczeniu należy odróżnić tzw. wizję lokalną. Pojęcie to nie jest określeniem normatywnym, ale doktrynalnym i rozumie się przez nie unaocznienie przebiegu zdarzenia w celu pełniejszego zorientowania się w sytuacji lub uściślenia na miejscu zebranych dotychczas informacji. Jej przeprowadzenie ułatwia prawidłową ocenę materiału dowodowego, a zwłaszcza pozwala na skontrolowanie prawidłowości zapisów zamieszczonych w protokołach oględzin oraz zapewnia bezpośrednią orientację co do przebiegu zdarzenia i co do możliwości czynienia spostrzeżeń przez osoby obecne na miejscu zdarzenia. Wizja lokalna bywa też traktowana jako specyficzna forma oględzin, tzw. oględzin wtórnych. Jej celem nie jest, jak eksperymentu, sprawdzenie możliwości zaistnienia określonych faktów, ale zorientowanie się w sytuacji terenowej na miejscu zdarzenia czy uściślenie informacji o zdarzeniu.

 Oględzin lub badań ciała, które mogą wywołać uczucie wstydu, powinna dokonać osoba tej samej płci, chyba że łączą się z tym szczególne trudności; inne osoby odmiennej płci mogą być obecne tylko w razie konieczności ( art. 208 k. p. k.). € Chodzi o oględziny i badania osób żywych; przepis ten nie ma zastosowania do zwłok. Celem tego przepisu jest ochrona osoby poddanej oględzinom lub badaniom przed zażenowaniem związanym z tą czynnością; jest on wyrazem poszanowania prywatności i intymności osoby poddawanej oględzinom lub badaniom.

Regułą jest, by oględzin lub badań ciała, które mogą wywołać uczucie wstydu, dokonywała osoba tej samej płci. Uczucie wstydu mogą wywołać oględzinami lub badaniami połączone z obnażaniem całego lub części intymnych ciała. Można od tego odstąpić, gdyby dokonanie czynności przez osobę tej samej płci było szczególnie utrudnione. Chodzi o sytuację, w której organ procesowy z przyczyn obiektywnych nie może zapewnić wykonania tej czynności przez osobę tej samej płci, np. w okolicy jest tylko jeden lekarz, a konieczne jest niezwłoczne dokonanie oględzin ciała. Osobą tą może być organ prowadzący postępowanie, jak i osoba trzecia, np. lekarz wykonujący tę czynność pod kierownictwem tego organu. Udział innych osób odrębnej płci jest dopuszczalny tylko wówczas, gdy jest to konieczne. Tą inną osobą może być świadek lub strona

3. Oględziny i otwarcie zwłok

Za zwłoki uważa się ciała osób zmarłych i dzieci martwo urodzonych (§ 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia z 7 XII 2001 r. w sprawie postępowania ze zwłokami i szczątkami ludzkimi, Dz. U. nr 153, poz. 1783 ). €

€Zarządzenie oględzin i otwarcie zwłok jest obligatoryjne w razie podejrzenia, że śmierć jest następstwem przestępstwa. Chodzi o czynność procesową oględzin zwłok ( inspekcji) i otwarcia zwłok ( oględzin wewnętrznych, sekcji ). €Połączenie w art. 209 § 1 pojęć: „oględziny” oraz „otwarcie zwłok” za pomocą funktora zdaniowego „i” oznacza, że w razie podejrzenia przestępnego spowodowania śmierci obligatoryjne jest zarówno zarządzenie zewnętrznych oględzin zwłok, jak i ich otwarcia. Ich celem jest ustalenie przyczyny zgonu i rodzaju śmierci oraz zjawisk i objawów wskazujących, czy w danym wypadku mogło zachodzić przestępstwo, samobójstwo czy nieszczęśliwy wypadek.

Podejrzenie to nie musi być uzasadnione, a więc wystarczające jest istnienie okoliczności wskazujących, że mogło dojść do przestępnego spowodowania śmierci, chociażby fakt ten nie był w dużym stopniu uprawdopodobniony. Zejście śmiertelne może być skutkiem zachowania umyślnego, np. zabójstwa (art. 148 k.k.), jak i nieumyślnego, np. wypadku komunikacyjnego (art. 177 § 2 k.k.). Przyczyną śmierci może być zadziałanie urazu, np. mechanicznego, termicznego, elektrycznego, chemicznego. Bez znaczenia jest, czy śmierć nastąpiła z wolna, czy też nagle. Nie jest konieczne przeprowadzenie oględzin i otwarcia zwłok w każdym wypadku podejrzenia zadania śmierci gwałtownej, będącej wynikiem działania czynników zewnętrznych, które uszkadzają lub niszczą ważne dla życia narządy. Śmierć gwałtowna może być spowodowana działaniem przestępnym, samobójczym lub być wynikiem nieszczęśliwego wypadku. Przyczyną dokonania tej czynności może być podejrzenie spowodowania śmierci w wyniku przestępstwa. W przypadku uzasadnionego podejrzenia, że przyczyną zgonu było przestępstwo, lekarz, jak i inne osoby powołane do oględzin zwłok powinni zawiadomić o tym natychmiast właściwego prokuratora lub najbliższy posterunek Policji. W przypadkach tych na pochowanie zwłok oprócz karty zgonu wymagane jest zezwolenie prokuratora ( art. 11 ust. 8 ustawy z 31 I 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych, Dz. U. z 2000 r., nr 23, poz. 295 ).

Oględziny zwłok obejmują dokładne ich obejrzenie w celu określenia ogólnej właściwości ciała, znamion śmierci, szczegółowej właściwości ciała (np. głowy, kończyn), zmian chorobowych powłok skórnych (np. sinicy, obrzęku), zmian pourazowych powłok skórnych oraz obrażeń (np. rozmiarów otarć i sińców, kształtu i ich barwy), ewentualnie pobrania wycinków do badań histopatologicznych. Oględzin dokonuje się na miejscu znalezienia zwłok. Ustawa zakazuje przemieszczania lub poruszania zwłok do czasu przybycia biegłego i prokuratora lub sądu; może to nastąpić tylko w razie konieczności.

€ Oględzin zwłok dokonuje w toku postępowania przygotowawczego prokurator, a w toku postępowania jurysdykcyjnego sąd. Może je, jeśli są spełnione warunki określone w art. 396 § 1 k. p. k, przeprowadzić sędzia wyznaczony. W wypadkach nie cierpiących zwłoki oględziny te może przeprowadzić Policja, z tym że jest obowiązana niezwłocznie powiadomić prokuratora. Obligatoryjny jest udział biegłego lekarza. Nie musi to być lekarz specjalista z zakresu medycyny sądowej; ustawa nakazuje, aby taki specjalista brał udział w miarę możności, czyli jeżeli w konkretnej sytuacji jest to możliwe.

€Otwarcia zwłok - inaczej niż w wypadku ich oględzin - dokonuje biegły lekarz. Wprawdzie ustawa mówi ogólnie o biegłym, ale mając na uwadze, że oględzin zwłok ma dokonać biegły lekarz, a w miarę możności z zakresu medycyny sądowej, to trzeba przyjąć zgodnie z regułą a minori ad maius że te same wymogi dotyczą tym bardziej biegłego dokonującego sekcji zwłok. Czynność otwarcia zwłok jest znacznie trudniejsza od ich oględzin i jeśli ma służyć wydaniu poprawnej opinii, powinna być powierzona lekarzowi z zakresu medycyny sądowej. Przy tej czynności obowiązkowa jest obecność prokuratora lub sądu. Wprawdzie z art. 209 § 4 k. p. k. wynika, że sąd lub prokurator pełnią rolę bierną, niemniej organ procesowy i w takim wypadku pełni rolę kierowniczą, bowiem lekarz przeprowadzający sekcję zwłok jest biegłym i chodzi o to, aby nie dochodziło do uszczerbku poznania. Zamiast sądu przy czynności tej może być obecny sędzia wyznaczony lub sąd wezwany w miejsce sądu właściwego do rozpoznania sprawy (art. 209 § 4 in fine w zw. z art. 396 § 1 k. p. k. ).

€ Otwarcie zwłok zarządza sąd lub prokurator. Takiego ograniczenia dokonano ze względu na wagę sprawy związanej z podejrzeniem o przestępne spowodowanie śmierci i na poszanowanie uczuć, zwłaszcza osób bliskich zmarłego.

€ Do obecności przy oględzinach i otwarciu zwłok można wezwać także lekarza, który ostatnio udzielił pomocy zmarłemu, jeśli jest to potrzebne. Chodzi o lekarza, który leczył go krótko przed śmiercią, a nie tego, który leczył go wcześniej. Może to być uzasadnione wtedy, gdy lekarz ten może udzielić informacji o ostatniej chorobie zmarłego, sposobie leczenia, zaordynowanych środkach, które to informacje mogą być pomocne dla biegłego dokonującego sekcji zwłok w kwestii określenia przyczyn zgonu lub innych okoliczności, np. powstania obrażeń. Lekarz ten może być przesłuchany w trybie art. 212 k. p. k. €Przebieg oględzin zwłok, jak i otwarcie zwłok dokumentuje się w protokole (art. 143 § 1 pkt 3 i 4 k. p. k. ). Biegły sporządza opinię, która powinna zawierać elementy określone w art. 200 § 2 k. p. k. Może ona być sporządzona jako odrębny dokument lub wciągnięta do protokołu.

4. Ekshumacja

€Potrzeba dokonania oględzin zwłok lub ich otwarcia może zajść także po ich pochowaniu. W takim wypadku - zgodnie z art. 210 k. p. k. - można zarządzić wyjęcie zwłok z grobu (ekshumację). Po wyjęciu zwłok z grobu przeprowadza się oględziny i dokonuje się ich otwarcia. €

Ekshumację może zarządzić tylko prokurator lub sąd; uprawnienie takie nie przysługuje innym organom uprawnionym do prowadzenia dochodzenia.

€Do ekshumacji zarządzonej przez prokuratora nie ma zastosowania zakaz jej przeprowadzenia przed upływem 2 lat od dnia zgonu, jeżeli śmierć osoby nastąpiła na chorobę zakaźną; dotyczy on tylko ekshumacji dokonanej za zezwoleniem inspektora sanitarnego na umotywowaną prośbę osób uprawnionych do pochowania zwłok (art. 15 ust. 3 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych).

€ Ekshumacja zwłok i szczątków jest dopuszczalna w okresie od 16 października do 15 kwietnia we wczesnych godzinach rannych, z tym że powiatowy inspektora sanitarny może dopuścić wykonanie ekshumacji w innym czasie, przy zachowaniu ustalonych przez niego środków ostrożności.

Zwłoki ekshumowane przed upływem mineralizacji powinny być wydobyte wraz z trumną, którą bez otwierania na czas przewozu w obrębie kraju należy umieścić w skrzyni szczelnie wybitej blachą. Na miejscu ponownego pochowania trumnę należy wydobyć ze skrzyni i pochować bezzwłocznie na cmentarzu bez jej otwierania. W razie ekshumacji wykonywanej po upływie okresu mineralizacji wydobyte szczątki wraz z resztkami trumny należy umieścić w nowej trumnie. O zamierzonej ekshumacji na cmentarzu zawiadamia się na piśmie zarząd cmentarza ( § 12 ust. 3 - 5 i 7 rozporządzenia sprawie postępowania ze zwłokami i szczątkami ludzkimi).

5. Eksperyment

€ Eksperyment procesowy jest samoistną czynnością procesową o charakterze dowodowym, polegającą na przeprowadzeniu doświadczenia lub odtworzeniu przebiegu stanowiących przedmiot rozpoznania zdarzeń lub ich fragmentów w celu sprawdzenia okoliczności mających istotne znaczenie dla sprawy ( art. 211 k. p. k.). Może bez przeprowadzony z udziałem biegłego lub specjalisty albo bez nich. Eksperyment procesowy i jego wyniki może świadczyć tylko o teoretycznej możliwości, a nie o rzeczywistym fakcie, którego istnienie ma ustalić sąd

€ Eksperyment może być przeprowadzony w formie:

a) doświadczenia, tj. zabiegu polegającego na badaniu jakiegoś obiektu lub zjawiska w ściśle określonych, celowo dobranych i dających się wielokrotnie powtarzać warunkach, mającego na celu odkrycie nowych lub potwierdzenie przewidywanych właściwości przedmiotu badania.

b) odtworzenia, a więc tworzenia powtórnie tego, co już miało miejsce poprzednio Powinno ono być dokonane w warunkach naturalnych, możliwie wiernie odpowiadającym tym, jakie występowały w czasie zdarzenia.

Różnica między tymi metodami polega na tym, że doświadczenie może mieć charakter wielokierunkowy, być badaniem poszukiwawczym, mającym na celu sprawdzenie hipotez, wersji śledczych, jest skierowane z reguły na pewien fragment zdarzenia, badane są w nim tylko pewne związki zachodzące między rzeczami a zjawiskami, nie zawsze musi być związane ze wszystkimi elementami zdarzenia (np. miejscem, czasem), podczas gdy odtworzenie musi być ściśle związane ze znanymi już okolicznościami zdarzenia, co do którego prawdziwości powstają wątpliwości, może obejmować swoim zasięgiem nawet całe zdarzenie oraz zawsze musi być związane ze wszystkimi jego elementami sytuacyjnymi. € Celem eksperymentu jest verba legis „sprawdzenie okoliczności mających istotne znaczenie dla sprawy”. Chodzi o:

- sprawdzenie już zebranych dowodów, tj. dowodów pochodzących z innych źródeł dowodowych,

- uzyskanie nowych dowodów; jest środkiem do poznania pewnych związków zachodzących pomiędzy rzeczami a zjawiskami,

- sprawdzenie wersji śledczych oraz opartych na materiale dowodowym i doświadczeniu hipotez i przypuszczeń.

€ Eksperyment jako samoistną czynność procesową trzeba odróżnić od oględzin, wizji lokalnej, okazania i eksperymentu rzeczoznawczego.

W toku oględzin przedmioty poddawane są badaniu w takim stanie, w jakim zostały zastane przez organ procesowy, natomiast eksperyment jest badaniem odtwórczym, polegającym na przeprowadzeniu doświadczenia lub odtworzeniu zdarzeń bądź ich fragmentów; w eksperymencie uruchamia się przebieg zdarzenia. W ramach oględzin dokonuje się obserwacji w celu stwierdzenia istnienia lub braku pewnych faktów, rejestruje się pewne spostrzeżenia. Celem oględzin jest zbadanie sytuacji na miejscu zdarzenia oraz ujawnienie dowodów, a celem eksperymentu sprawdzenie pewnych założeń

Okazanie nie jest eksperymentem nawet wówczas, gdy jest przeprowadzone w odpowiednio odtworzonych warunkach, np. w terenie. Mimo oznak próby nie polega na odtworzeniu przebiegu zdarzenia, ale jest formą przesłuchania, którego istotą jest kwestia rozpoznania okazywanej osoby, wizerunku lub rzeczy.

Eksperyment rzeczoznawczy nie może być utożsamiany z eksperymentem procesowym i oględzinami. Główną cechą odróżniającą eksperyment procesowy od eksperymentu rzeczoznawczego jest to, że eksperyment przeprowadzony w postępowaniu dowodowym przez sąd i inne organy procesowe jest sensu stricto czynnością procesową, natomiast eksperyment rzeczoznawczy przymiotu takiego nie ma; jest częścią składową opinii biegłego. Druga cecha odróżniająca obie te czynności dotyczy podmiotów dokonujących badań. Eksperyment rzeczoznawczy jest przeprowadzany przez biegłych różnych specjalności, natomiast eksperyment procesowy jest czynnością organu procesowego prowadzącego postępowanie karne. €

Eksperyment procesowy może być przeprowadzony z udziałem biegłego, a to, czy taka potrzeba zachodzi, zależy od tego, czy in concreto wchodzi w grę stwierdzenie okoliczności wymagających wiadomości specjalnych.

Eksperyment powinien być przeprowadzony w sposób możliwie jak najdokładniej odtwarzający zaistniałe zdarzenie, i to z udziałem oskarżonego.

€  W toku oględzin lub eksperymentu procesowego można dokonywać również przesłuchań lub innych czynności dowodowych ( art. 212 k. p. k.).

---