Erik Erikson ((1902-1994) - teoria rozwoju psychospołecznego
Urodzony w Danii amerykański psycholog rozwojowy, autor określenia "kryzys tozsamości". Swoją teorie rozwoju psychospolecznego opracował pod wplywem Anny Freud, którą poznał podczas pobytu we Wiedniu.
U Freuda - rozwój osobowości kończy się w wieku lat 5-6, gdy rozwiązany jest kompleks Edypa. Wg Eriksona - człowiek rozwija się przez całe życie - od urodzenia do śmierci. Teoria psychospołeczna w odróżnieniu od psychoseksualnej teorii rozwoju Freuda.
Fazy:
Ufność - brak ufności
Autonomia - wstyd i zwątpienie (niepewność)
Inicjatywność - poczucie winy
Kompetencje (pracowitość) - poczucie niższości
Tożsamość - rozproszenie ról
Bliskość - izolacja (samotność)
Produktywność (twórczość) - stagnacja (40 - 64 lat)
Integracja - rozpacz -65 i powyżej
Wpływ czynników kulturowych i społecznych na poszczególnych etapach rozwoju.
Współczesne badania rozwoju - podana przez Eriksona kolejność etapów nie jest uniwersalna. kryzys tożsamości - nie ogranicza się do wieku dojrzewania. Ktoś, kto przez całe lata pracował lub mieszkał w jednym miejscu i nagle je zmienił - też może przeżywać kryzys tożsamości. Poczucie wzrostu lub spadku kompetencji zmienia się przez całe życie.
Nie badano kobiet - one inaczej przechodzą stadia rozwoju - zakładając rodzinę często wcześniej przechodzą etap "twórczości" zanim podejmą pracę i zetkną się z problemem tożsamości.
Zalety : Erikson podobnie jak Adler sądził, że człowiek rozwija się przez całe życie,rozwój jest procesem ciągłym, a nie uświadomione i co więcej nie rozwiązane na pewnym etapie kryzysy lub problemy mogą dać o sobie znać w fazie późniejszej. Był pierwszym psychoanalitykiem, który badał zmiany w funkcjonowaniu ego w ciągu całego życia człowieka. Największe osiągnięcie Eriksona - potraktowanie rozwoju człowieka w kontekście rodziny i społeczeństwa . Rozpoznanie zasadniczych problemów życia człowieka dorosłego - tożsamości, kompetencji, produktywności , miłości i pogodzenia się ze śmiercią.
Teoria relacji z obiektem jako współczesne rozwinięcie teorii psychoanalitycznej J. Bowlby ((1907 -1990) psycholog brytyjski, psychiatra, autor teorii przywiązania. Specjalizował się w psychiatrii dziecięcej i w psychoanalizie. Wczesnodziecięce reakcje na chwilową nawet nieobecność matki mają wpływ na późniejszy rozwój osobowości człowieka.
Najważniejszym dziełem Bowlbiego jest opublikowana w roku 1969 książka " Przywiązanie i strata". Już w roku 1958 skrytykował stwierdzenie Freuda, który przywiązanie dziecka do matki uzasadniał jako wynik jej zdolności do zaspokajania oralnych potrzeb dziecka. Zapoczątkował to podejście psychoanalityczne, w którym podkreśla się znaczenie kontaktów społecznych w pierwszych dwóch latach życia dla rozwoju osobowości człowieka.
Badania Bowlby'ego skłoniły innych psychoanalityków do uznania z gruntu społecznej natury człowieka. Odmienność od poglądów Freuda, który traktował dziecko jak niezależny organizm kierowany własnymi instynktowymi potrzebami.
Teoria związków z obiektem - najważniejsza współczesna teoria psychoanalityczna podkreślająca znaczenie dla indywidualnego rozwoju związków z innymi. W tej teorii, której twórcą jest Melanie Klein - za najważniejsze lata dla kształtowania się osobowości dziecka uważa się nie eksponowany przez Freuda wiek edypalny, lecz "wewnętrzne jądro" osobowości kształtuje się w pierwszych dwóch latach życia. Freud podkreślał obawę dziecka przed ojcem. Teoria związków z obiektem zwraca uwagę na znaczenie relacji z matką, która w tych latach jest zazwyczaj opiekunką dziecka. Podstawową potrzeba człowieka jest nie dążenie do zaspokojenia popędów, lecz potrzeba tworzenia więzi z drugim człowiekiem.
Pojecie "obiekt" brzmi źle, ale oznacza, że dziecko przywiązuje się nie tylko do samej osoby, ale także do wyobrażenia osoby (matki łagodnej lub wybuchowej, opiekuńczej lub odrzucającej, która nie musi być taka sama jak prawdziwa matka. "Reprezentacja" jest złożonym schematem poznawczym konstruowanym przez dziecko. Reprezentacje w teorii związków z obiektem maja wiele wspólnego z archetypami Junga. U Freuda - przenosimy swą popędową naturę na innych ludzi - są dla nas ważni o tyle, o ile zaspokajają lub przeszkadzają nam zaspokajać własne popędy. W teorii z relacji z obiektem - inni ludzie są źródłem więzi. Ważna - równowaga między więzią a niezależnością .To, jak reagujemy na rozstania jako dorośli w dużej mierze uzależnione od tego, jakie mieliśmy przeżycia w dwóch pierwszych latach, a nawet miesiącach życia. Więź z pierwszym opiekunem (zazwyczaj matką) kształtuje model wszystkich późniejszych związków.
Ważne - pojęcie rozszczepienia - Oznacza rozszczepienie pojęć dobra i zła ("dobra matka" i "zła matka") W wieku 1,5 - 3,0 lat dzieci zaczynają akceptować ambiwalencję wobec innych i siebie. Dziecięcy mechanizm obronny - gdy ktoś okazuje ułomność, od razu staje się "strasznie złym człowiekiem", którego trzeba odrzucić. Nawet emocjonalnie zdrowi ludzie ulegają temu mechanizmowi w stanie lęku lub przygnębienia. Stereotyp myślenia "my i oni" - ilustruje zjawisko rozszczepienia, które staje się przyczyną konfliktów i wojen. Zróżnicowane poglądy na problem rozwoju mężczyzny i kobiety. U Freuda - mężczyzna rozwijał się prawidłowo, kobieta w sposób upośledzony. Dla teoretyków relacji z obiektem - problem jest z rozwojem mężczyzny. Dzieci obu płci najpierw identyfikują się z matką. Dziewczęta nie muszą się od niej oddzielić, chłopcy tak i w tym tkwi problem. Nancy Chodorow (1978) - gdyby mężczyźni odgrywali większą rolę w opiece nad dziećmi - ten proces nie byłby taki trudny.
W innej sytuacji mężczyźnie (jako dziecku) trudno o męską tożsamość, która jest chwiejna i niepewna. Żeby się oddzielić, mężczyźni muszą tworzyć silniejsze, nieprzepuszczalne granice ego między sobą a matką. U kobiet - problem to nie uzależnianie się od bliskich związków. U mężczyzn przeciwnie - nawiązywanie więzi. Lęk okazywania uczuć - obawa przed byciem niemęskim. Ma to wpływ na rozwój moralny. Uznawanie kobiety za zagrożenie hamuje rozwój moralny mężczyzny.
Heinz Kohut (1971, 1977) - psychologia self ( pojęcia własnej osoby). Potrzeba stworzenia spójnego pojęcia własnej osoby i ochrona poczucia własnej wartości. Seks można wykorzystać w celu poczucia własnej wartości, ale sam seks do tego nie wystarcza. Rozwój dokonuje się przez całe życie dzięki relacjom z innymi. Kohut porównuje rodziców do lustra - są nie tylko idealnym obiektem, wzorem, ale także odbiciem, dzięki któremu dziecko może potwierdzić swoje kompetencje i poczucie własnej wartości. Spoglądając w lustro uczuć rodziców dziecko odnajduje tak kochaną i wartościową osobę. Mogą również rodzice głęboko zranić poczucie własnej wartości dziecka. Taki człowiek będzie wtedy niezwykle przewrażliwiony w dorosłości na słowa każdej krytyki.
Dzieci idealizują rodziców i dorosłych - dorastając uczą się tego, że ludzie są dobrzy i źli. Dzięki tej wiedzy osiągają dwa ważne składniki selfu - opanowania i wiary w siebie. Trzecim składnikiem selfu jest potrzeba dostosowania się do wspólnoty (bycia jak inni). W ciągu życia inni ludzie są dla nas jak lustra - ukazując nam naszą wartość pozwalają tworzyć z nimi wspólnotę.
3