Dla wczesnego wykrywania raka piersi bardzo ważne znaczenie mają systematycznie prowadzone badania diagnostyczne, które pozwalają na wczesne wykrycie choroby na etapie kiedy można ją wyleczyć. Najpowszechniej stosuje się samobadanie piersi (badanie palpacyjne), wykonywanie samodzielnie przez kobietę w warunkach domowych w spokoju, oraz mammografia lub badanie ultrasonograficzne. W późniejszym etapie wykonuje się badanie cytologiczne materiału otrzymanego drogą biopsji. W celu potwierdzenia bądź wykluczenia raka piersi należy wykonać następujące badania:

Samobadanie piersi

Badanie palpacyjne powinno obejmować zawsze oba sutki i węzły chłonne po obu stronach ciała. W badaniu należy uwzględnić fałd i dół pachowy. Szczególną uwagę należy zwrócić na górny boczny kwadrant gruczołu piersiowego, ponieważ około 50% złośliwych nowotworów sutka jest zlokalizowanych właśnie tam. Małe guzki najtrudniej jest zauważyć w części centralnej gruczołu. Najlepszy moment na badanie piersi u kobiet miesiączkujących przypada w tydzień po zakończeniu miesiączki, kiedy to gruczoły są najmniej obrzęknięte, a piersi najmniej bolesne. Każdy guzek lub inna zmiana sutka nasuwa podejrzenie nowotworu i powinny zostać jednoznacznie wyjaśnione przez chirurga lub onkologa.

Badanie lekarskie

Lekarz przeprowadza kliniczne badanie przedmiotowe, które obejmuje:

badanie wzrokiem

ocena wagi ciała i wzrostu pacjentki,

ocena symetrii, wielkości, wyglądu skóry i brodawek obu sutków u pacjentki stojącej lub siedzącej (z rękami opuszczonymi, rękami opartymi z boku na biodrach, rękami podniesionymi do góry),

badanie skóry sutków w poszukiwaniu nacieków, owrzodzeń itp.,

badanie palpacyjne w pozycji siedzącej i leżącej obu sutków:
- badanie każdej z 4 ćwiartek sutka (kwadranty) oraz wypustki pachowej (ogon Spence'a),
- ocena każdej ćwiartki oraz wypustki pachowej w 3 pozycjach (pacjentka stoi, leży na wznak i na boku),
- badanie spoistości, ewentualnych zgrubień, ich przesuwalności wobec skóry i podłoża (mięśni),
- ocena brodawki - zwrócenie uwagi na ewentualne wciąganie, stwardnienie, wydzielinę, "wyprysk" (choroba Pageta),

badanie guza w sutku:
- określenie jego lokalizacji w sutku,
- określenie jego stosunku do ściany klatki piersiowej i skóry,
- ocena jego wielkości (wymiar w cm),

badanie i ocena regionalnych (okolicznych) węzłów chłonnych:
- dół pachowy,
- dół nadobojczykowy i okolica szyi,
- kliniczna ocena ewentualnego zajęcia węzłów przez przerzuty,

ocenę stanu układu oddechowego, pokarmowego, kostnego, ośrodkowego układu nerwowego

badanie ginekologiczne.

Mammografia

Mammografia jest metodą badania sutka promieniami rentgenowskimi wykorzystującą różnicę pochłaniania promieniowania przez tkankę gruczołową i tłuszczową stosowaną w celu wykrycia i rozpoznawaniu zmian w piersi. Dawka promieniowania podczas mammografii jest zbliżona do dawki otrzymywanej podczas prześwietlenia zęba. Mammografia jest pomocna przy ustalaniu rozpoznania u kobiet z objawami choroby, jeśli lekarz nie wyczuwa wyraźnego guzka. Za pomocą mammografii można wykryć guzki lub inne zmiany i nieprawidłowości w piersi w bardzo wczesnym etapie, kiedy jeszcze nie można tych zmian wykryć w procesie samobadania czy podczas badań palpacyjnych wykonywanych przez lekarza. Umożliwia wykrycie raka nawet o średnicy mniejszej niż 0,5 cm, podczas gdy badanie ręczne umożliwia zwykle wykrycie zmian o średnicy przynajmniej 2 cm.

Guzki łagodne są zazwyczaj jednolite, okrągłe, mają gładki zarys i są otoczone warstwą tkanki tłuszczowej natomiast nowotwory złośliwe są bardziej gęste, mają nieregularny kształt i nierówny zarys. Częst w obu typach zmian dochodzi do odkładania się cząsteczek wapnia, przy czym zwapnienia w zmianach łagodnych są z reguły duże, a w zmianach złośliwych są delikatne i mają nieregularny kształt.

Mammografia pozwala na bardzo wysoką wykrywalność zmian nowotworowych. Mammografię wykonuje się:

u kobiet w wieku powyżej 35. roku życia, u których piersi mają zwykle strukturę guzkową, która może maskować obecność guzka nowotworowego o małych rozmiarach;

w przypadku stwierdzenia wycieku z brodawki;

w przypadku obecności guzka w badaniu palpacyjnym

w przypadku stwierdzenie twardych węzłów chłonnych pachowych

w przypadku bolesności piersi (mastodynii) niezależnej od cyklu

u kobiet leczonych z powodu raka piersi, w celu ewentualnego wykrycia innych ognisk raka w tej samej lub drugiej piersi,

jako badanie kontrolne, regularnie, u kobiet leczonych wcześniej z powodu raka piersi,

w celu dokładnego umiejscowienia małych, trudno wyczuwalnych zmian w sutku przed planowaną operacją;

u kobiet przyjmujących hormonoterapię zastępczą.

Rutynowe badania przesiewowe mammograficzne wykonuje się u kobiet:

w wieku 35-39 lat - przynajmniej jedna mammografia,

w wieku 40-49 lat - co 2 lata mammografia,

w wieku 50-60 lat - co 1-1,5 roku mammografia,

po 60. r. ż. - według wskazań lekarskich, zwykle co 1,5-2 lata do 75. roku życia,

z ryzykiem rodzinnym, jeśli rak piersi wystąpił u krewnej pierwszego stopnia przed 35. r. ż. - mammografię można zacząć już 5 lat wcześniej niż wystąpiło to zachorowanie,

otrzymujących hormonalną terapię zastępczą (HTZ) - mammografia co rok.

Jeśli nie stwierdza się żadnych podejrzanych zmian w badaniu klinicznym i mammograficznym uważa się, że piersi są zdrowe. W przypadku stwierdzenia w mammografii podejrzanej zmiany w sutku należy wykonać nakłucie (biopsję) guzka.

Jeśli zarówno mammografia, jak i biopsja nie wskazują na nowotworowy charakter zmiany, można usunąć sam guzek. Czasem u młodych kobiet, w wieku poniżej 30 lat, można być prawie pewnym, że guzek jest łagodny i ograniczyć się jedynie do obserwacji. Jeśli natomiast choć jedno z badań sugeruje raka, należy wykonać operację.

W około 20-25% przypadków rozwijający się nowotwór piersi nie jest wykrywany za pomocą badania mammograficznego (tzw. wyniki fałszywe ujemne). Dlatego też, kiedy mammografia nie wykazuje zmian nowotworowych kobieta powinna w dalszy m ciągu prowadzić regularne samobadanie piersi.

Badanie ultrasonograficzne

Badanie ultrasonograficzne polega na prześwietleniu ciała falami dźwiękowymi o wysokiej częstotliwości. Wykorzystuje się tu fakt, że tkanki o innej gęstości różnie odbijają fale dźwiękowe, a odbite sygnały można przetworzyć na obrazy. USG pozwala na odróżnienie litego guzka od torbieli i jest przydatne w przypadku trudności w zlokalizowaniu guzka co ma miejsce zwłaszcza u młodych kobiet, kiedy tkanka gruczołu piersiowego jest zbyt gęsta, aby można było wykonać mammografię.

Badanie USG pozwala także wykryć widoczne na mammografii, a niewyczuwalne palpacyjnie guzki i stosowane jest w monitorowaniu zmian o charakterze nowotworowym bez potrzeby zbyt częstego napromieniania promieniami X w trakcie kolejnych badań mammograficznych. USG wykrywa także mikrozwapnienia w piersi, a także pozwala ocenić unaczynienie guza (bogata sieć naczyń krwionośnych jast charakterystyczna dla zmian nowotworowych).

Ultrasonografia obu sutków zalecana jest:

u kobiet młodych, z obfitym utkaniem gruczołowym piersi,
" u kobiet w ciąży, w okresie laktacji (w celu uniknięcia napromieniowania),

u chorych, u których wyczuwalny palpacyjnie guz piersi nie uwidocznił się w badaniu mammograficznym,

jako badanie pomocnicze w różnicowaniu między guzem litym a torbielą sutka.

przy wykonywaniu celowanej punkcji sutka;

Biopsja

Biopsja jest ostatecznym badaniem do ustalenia rozpoznania w przypadku podejrzenia nowotworu złośliwego piersi. Rozpoznanie raka sutka może być postawione jedynie w oparciu o wynik badania cytologicznego lub histopatologicznego materiału pobranego z guza.

W tym celu wykonuje się badanie cytologiczne zaaspirowanego za pomocą tzw. biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej punktatu podejrzanej zmiany w obrębie miąższu sutka a w przypadku niemożności pobrania punktatu konieczne jest chirurgiczne usunięcie guza i badanie śródoperacyjne.

Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa - Badanie to polega na nakłuciu guzka pod kontrolą mammograficzną lub ultrasonograficzną cienką igłą i pobraniu materiału do strzykawki. Jeśli w strzykawce pojawia się płyn potwierdza to rozpoznanie torbieli i umożliwa skutecznie opróżnienie jej. W przypadku gdy w strzykawce pojawi się krew istnieje małe (1:2000) prawdopodobieństwo, że w torbieli powstał rak i wtedy należy wykonać zabieg operacyjny. W przyadku nakłucia guzków litych pobiera się niewielką liczbę komórek do igły, a następnie przeprowadza się badanie cytologiczne (pod mikroskopem), które może potwierdzić obecność komórek nowotworowych.
Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa (BAC) jest możliwa tylko przy badalnych zgrubieniach lub guzach, powinna być wykonywana obowiązkowo w przypadku wszystkich zmian w sutku stwierdzanych palpacyjnie i/lub radiologicznie (uwaga: ujemny wynik biopsji nie zwalnia przed wycięciem chirurgicznym). Wykonywana przy pomocy mammografii (ręcznie lub stereotaktycznie) lub usg.
Biopsja gruboigłowa - Badanie to pelega na nakłuciu w znieczuleniu miejscowym guzka specjalną igłą, która wycina z guzka mały fragment tkanki oceniany następnie w badaniu mikroskopowym.
Biopsja otwarta - Jest to zabieg polegający na usunięciu samego guzka z marginesem otaczających zdrowych tkanek wykonywany u każdej kobiety w wieku powyżej 30 lat, u której stwierdzono obecność podejrzanego guzka w sutku. Usunięcie samego guzka nazywane jest biopsją otwartą i odbywa się zwykle w znieczuleniu ogólnym.

Badania mikroskopowe

Badanie to polega na ocenie mikroksopowej materiału pobranego:

ze zmian patologicznych za pomocą punkcji (cienkoigłowej lub gruboigłowej),

z wycieku z brodawki,

z wycinka z owrzodzenia,

z wyciętego guza - w trakcie operacji (badanie intra operationem).

Rodzaje badania mikroskopowego:

Badanie cytologiczne - Badanie niewielkiej ilości komórek pobranych w wyniku biopsji cienkoigłowej z płynu w torbieli lub wycieku z brodawki tzw. cytologia aspiracyjna (komórki do badania pobrane zostały za pomocą biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej.

Badanie histopatologiczne - Badanie histopatologiczne (pod mikroskopem) tkanek pobranych w czasie biopsji lub wyciętych przy operacji poddawane są badaniu histopatologicznemu.

Termografia

Termografia polega na wykonywaniu fotografii kamerą termowizyjną, rejestrującą promieniowanie podczerwone. Ponieważ tkanka nowotworowa ma zwykle wyższą temperaturę niż otaczające ją tkanki zdrowe na obrazie z kamery widoczne są ciepłe i chłodne obszary w postaci różnych barw.

Galaktografia w przypadku wycieku treści płynnej z brodawki

Badanie to polego na wykonaniu zdjeć RTG po wcześniejszym wypełnieniu środkiem cieniującym przewodów wyprowadzających. Badanie to wykonuje się jedynie przy przy wydzielinie lub krwawieniu z brodawki.

Inne badania

Badanie ultrasonograficzne innych narządów (np. wątroby).

Badanie radiologiczne (rtg):

klatki piersiowej w 2 projekcjach (tylno-przedniej i bocznej),

ewentualnie innych narządów (np. kości).

Badanie izotopowe (scyntygrafia):

kośćca,

wątroby.

Tomografia komputerowa.

Ocena stanu neurologicznego.

Badanie krwi (morfologia, OB, poziom: mocznika, kreatyniny, bilirubiny, fosfatazy alkalicznej, elektrolitów).

 

Data aktualizacji:
2001-11-04

lek. med. Bogdan Kowalczyk
medycyna ogólna
Klinika Medycyny Rodzinnej SPSK im W.Orłowskiego w Warszawie

---