PKB pieniężna wartość bieżącej produkcji finalnej dóbr i usług, wytworzona na terytorium danego kraju i w określonym czasie. W grę wchodzą tylko dobra finalne. Szacujemy je na 3 sposoby 1) suma rozmiarów działalności produkcyjnej (czyli PKB będzie sumą tzw. Wartości dodanej, wytworzonej we wszystkich sektorach instytucjonalnych, powiększonej o podatki pośrednie i pomniejszone o dodatki do produkcji - subwencje), 2) końcowy rezultat działalności produkcyjnej, 3) suma dochodów czynników wytwórczych.
Za końcowy rezultat działalności produkcyjnej w gospodarce uważa się sumę popytu na produkty i usługi, wytwarzane w kraju PKB=C+I+G+NX.
PNB suma wartości bieżącej produkcji finalnej dóbr i usług wytworzonej przez narodowe czynniki produkcji bez względu na ich lokalizację.
PKN=PKB-A
PKB= PKN+A
PNN= PNB-A
PKB nie uwzględnia: - sprzedaży dóbr używanych, - produkcji szarej strefy, - produkcji gospodarstw domowych (usługi nie sprzedawane dalej), - czas wolny, - produkcja antydóbr.
Produkt realny obliczany jest w tzw. cenach stałych, co oznacza, że jest tu uwzględniona zmiana cen produkcji z okresu na okres, co daje podstawę do porównywania wartości PKB między poszczególnymi okresami.
Produkt nominalny wyrażony w cenach bieżących danego okresu. Dochód osobisty (dochód narodowy) niepodzielone zyski przedsiębiorstw - podatki płacone przez korporację + transfery rządowe i firm na rzecz osób fizycznych( renty, emerytury, zasiłki i dotacje).
Rozporządzalne dochody osobiste czyli dochody osobiste - podatki dochodowe od osób fizycznych, mandaty, alimenty, kary.
Delator PKB wskaźnik mówiący jak zmienił się w danym okresie poziom cen wszystkich dóbr wytwarzanych w gospodarce ( PKB w cenach bieżących/ PKB w cenach stałych).
Wzrost gospodarczy proces zwiększania w czasie rezultatów działalności gospodarczej wyrażonej w ilości i w wartości dóbr i usług wytworzonych. Tym samym zwiększają się zasoby dóbr produkcyjnych, konsumpcyjnych. Nie każdy wzrost prowadzi do rozwoju.
a)Wzrost>0 - dodatni wzrost gospodarczy
b) r€(0,3%> 0<r≤3% powolny wzrost gospodarczy
c) 3%<r<6% umiarkowany wzrost gospodarczy
d) r<6% - dynamiczny wzrost gospodarczy
r<0 - recesja
r=0 - stagnacja
Rozwój gospodarczy polepszenie się warunków życia społeczeństwa i jego dobrobytu materialnego. Oprócz zmian ilościowych (PKB. PNB) musi nastąpić także zwiększenie poczucia bezpieczeństwa, lepsza ochrona zdrowia, itp.
PKBrpc0<PKBRPC1
Czynniki wzrostu gospodarczego - praca, kapitał rzeczowy, finansowy i ludzki, zasoby naturalne, technologie. Wzrost ekstensywny - prowadzi do coraz większego zużycia zasobów naturalnych, kapitału, pracy. W przypadku wyczerpywania się tych czynników będzie następował spadek tego wzrostu. Kończy się - nie jest nieskończony.
Wzrost intensywny - wymaga nakładów na innowacje i to będzie skutkowało zwiększeniem produktywności czynników wytwórczych. Hipoteza konwergencji (efekt doganiania) - istnieje tendencja do wyrównywania się poziomów rozwoju gospodarczego i życia pomiędzy krajami. Kraje biedne rozwijają się szybciej a bogate wolniej niż przeciętnie. Kraje ubogie rozwijają się się szybciej dopóki nie znajdą się na ścieżce zrównoważonego wzrostu, produkcji i kapitału. Kraje bogate rozwijają się w tempie niższym od przeciętnego zanim ich współczynnik wyposażenia kapitałowego obniży się do poziomu charakterystycznego dla równowagi w długim okresie. Hipoteza ta będzie spełniona jeśli będą podobne: system edukacyjny, gospodarczy, ochrony konkurencji, własności, ochrony zdrowia i stopień zmonopolizowania gospodarki.
Zrównoważony wzrost - gwarantuje równowagę w sensie oscylacji produkcji równowagi pomiędzy popytem a podażą.
Model KEYNES'A (założenia) - płace i ceny są niezmienne, istnieją niewykorzystane moce wytwórcze czyli produkcja rzeczywista jest mniejsza od produkcji potencjalnej.
Produkcja potencjalna - wielkość produkcji, którą wytworzyłaby gospodarka, w której wszystkie czynniki produkcji .
Gospodarka zamknięta bez udziału rządu
Model dwusektorowy, brak importu i eksportu, brak zakupów i transferów rządowych, dochody gospodarstw domowych mogą być przeznaczone na konsumpcje lub oszczędności. AD= C +I
Y= C ( popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych) +S (oszczędności).
Funkcja konsumpcji pokazuje poziom konsumpcji przy każdym poziomie RDO.
C = Ca + KSK*Y
KSK - część każdej dodatkowej jednostki dochodu, jaką konsumenci mają zamiar przeznaczyć na wzrost konsumpcji.
Np. KSK= 0,8y to C = 20+,08y
Zmiana KSK będzie mieć wpływ na nachylenie krzywej konsumpcji 9jeśli wzrasta to krzywa bardziej stroma). Zmiana Ca będzie powodowało ruch pionowy (góra, dół przesuwanie się).
Funkcja oszczędności - pokazuje wielkość zamierzonych oszczędności przy każdym poziomie dochodów. Y=C+S S=Y-C
KSO - krańcowa skłonność do oszczędzania - część każdej dodatkowej jednostki dochodu, jaką konsumenci mają zamiar przeznaczyć na wzrost oszczędności.
Popyt inwestycyjny - planowane przez przedsiębiorstwa wydatki na powiększenie zasobów kapitału trwałego i zapasów. Jest on głównie uzależniony od przewidywań przedsiębiorstw co do tempa wzrostu zapotrzebowania na ich produkty, od kosztów i efektywności wykorzystania posiadanego wyposażenia. W modelu Keynesa przyjmuję się upraszczające założenie o autonomiczności I . Jest on staly i niezmienny ( niezależny od dochodu Y).
Krótkookresowa równowaga na rynku - stan , w którym przy stałych cenach i placach AD (zagregowany popyt) jest dokładnie równy rzeczywistej produkcji dochodu.
W stanie równowagi oszczędności = inwestycje. Po przekroczeniu stanu równowagi oszczędności są większe niż inwestycje, przed przekroczeniem stanu równowagi oszczędności są mniejsze niż inwestycje. W punkcie równowagi AD=Y czyli planowana konsumpcja i planowane inwestycje = faktycznej produkcji. Brak równowagi oznacza, że nieplanowane inwestycje, zmniejszenie zapasow lub nieplanowane oszczędności zawsze doprowadzą do zrównania faktycznych inwestycji z faktycznymi oszczędnościami. Mnożnik inwestycyjny - informuje jajk zmienia się produkcja ( dochód) pod wpływem autonomicznych wydatków inwestycyjnych. Jest on większy od 1 i zależy od KSK. Przy wysokim KSK wzrost dochodow doprowadzi do większego wzrostu konsumpcji a wartość mnożnika również będzie wysoka.
M= 1/1-KSK=1/KSO.
Paradoks zapobiegliwości - każda zmiana AD prowadzi do zmiany wielkości produkcji. Każda zmiana oszczędności będzie zmieniać wielkość tej produkcji. Wzrost oszczędności powoduje ograniczenie konsumpcji a to zmniejsza AD i poprzez mechanizm mnożnika powoduje spadek produkcji w stanie równowagi. W nowym punkcie E wartość S nie ulegnie zmianie bowiem muszą być równe I , które się nie zmieniły. W długim okrsie zgodnie z modelem neoklasycznym oszczędności są źródłem finansowania inwestycji a przez to przyczyniają się do wzrostu mocy wytwórczej.
Gospodarka zamknięta z udziałem rządu
Model 3-sektorowy, dochody sektora rządowego pochodzą z podatków płaconych przez gospodarstwa domowe, wydatki rządowe mają charakter dwojaki 1) na zakup towarów i usług (G),
2) na płatności transferowe (TR). Dzięki podatkom dochody gosp. Dom. Są mniejsze o stopę podatkową netto. Np. t=15% - RDO wynoszą Y*(1-0,15)=0,85Y
Wprowadzenie podatków oznacza spadek krańcowej skłonności do konsumpcji.
Mnożnik zrównoważonego budżetu - wzrost wydatków państwa, któremu towarzyszy taki sam wzrost podatków, powoduje zwiększenie produkcji o wielkość równa wydatków rządowych.
Trend w ekonomii - to regularne i określone zmiany przebiegu danego zjawiska czy procesu.
Cykl koniunkturalny - wahanie wielkości produkcji wokół długookresowego trendu wzrostowego. Cechy wahań koniunkturalnych: ogólnogospodarcze, są wynikiem działania czynników wewnętrznych i zewnętrznych, wzrostowe lub spadkowe - względnie regularne a wzrosty i spadki są oddzielone od siebie punktami zwrotnymi ( charakter naprzemienny), najbardziej widoczny przejaw wahań - wahanie poziomu popytu globalnego. Kolejne fazy cyklu koniunkturalnego cechuje odmienna aktywność podmiotów gospodarczych, tempa wzrostu gospodarczego.
Fazy cyklu:
KRYZYS - rozpoczyna się sygnałami z rynku kapitałowego o spadku kursów i obrotów, sygnały z rynku bankowego - trudność w pozyskiwaniu kredytów, ograniczenie poziomów inwestycji - spadki zamówień , zahamowanie wzrostu cen, redukcja zysków, zatrudnienia, dochodów i konsumpcji.
DEPRESJA- dalsze ograniczenie inwestycji, sprzedaży, wzrostu bezrobocia i bankructw, dalsze trudności w pozyskiwaniu kredytów, spadek popytu konsumpcyjnego jest mniejszy niż popyt inwestycyjny, załamania inwestycyjne osiągają dno, gospodarka działa na najniższych obrotach i przy niskim wykorzystaniu zasobów, pod koniec tej fazy silniejsze podmioty gospodarcze dokonują restrukturyzacji majątku i przyczyniają się do stopniowego wzrostu inwestycji, zatrudniania, produkcji, zysków, co oznacza wejście na ścieżkę ożywienia gosp. OŻYWNIENIE - rośnie suma inwestycji, PKB, zatrudnienia, dochody, konsumpcja, popyt globalny zwiększa się niż podaż (wzrost cen), wystąpi ożywienie na rynku kapitałowym.
ROZKWIT - sytuacja, w której gospodarka jest w najwyższym poziomie rozwoju, nakłady inw. Osiągają max. I dalej nie rosną w rozumieniu dynamiki, zwiększają się zdolności produkcyjne, koszty produkcji, rosnącym dochodom towarzyszy wzrost skłonności do oszczędzania i spadek KSK, banki coraz ostrożniej udzielają kredytów, maleje optymizm wśród producentów i konsumentów.
Elementy cyklu koniunkturalnego - czas trwania, fazy cyklu, punkty zwrotne, amplituda oscylacji.
Cykl klasyczny - 4fazy, zmiany gwałtowne, trwa 8-12 lat, faza wzrostowa 4-6 lat, faza spadkowa 4-6 lat, mała częstotliwość, charakter przebiegu - asymetryczny.
Polityka antycykliczna państwa:
Państwo w postaci rządu i banku centralnego może przeciwdziałać zarówno nadmiernej aktywności gosp. Jak i spadkowej, wykorzystując instrumentarium przynależnie polityce fiskalnej i monetarnej. Polityki te mogą mieć charakter restryktywny (twardy) lub ekspansywny (łagodny).
Polityka fiskalna - proces kształtowania dochodów publicznych w celu sterowania przebiegiem koniunktury gospodarczej, w tym utrzymywania tendencji wzrostowej w warunkach wysokiego zatrudnienia oraz stabilnego poziomu cen. Jako polityka budżetowa obejmuje politykę podatkową a także politykę wydatków budżetowych.
Budżet państwa - zestawienie dochodów oraz wydatków państwa. Z zasady obejmuje również wydatki i dochody na szczeblu regionalnym, lokalnym oraz ubezpieczenia społeczne.
Podatki - przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenia pieniężne pobierane przez państwo od osób fizycznych i prawnych. Można je podzielić na bezpośrednie i pośrednie.
Wydatki budżetowe dzieli się na wydatki a) z tytułu dóbr i usług, - wydatki na zakup dóbr, usług, wynagrodzenia pracowników organów i instytucji państwowych
b) o charakterze płatności transferowych. Renty, emerytury, stypendia, zasiłki, dotacje, subsydia
Luka recesyjna - przy równowadze rynkowej między globalnym popytem i podażą, występuje sytuacja, gdy osiągany społeczny produkt rzeczywisty jest niższy od produktu potencjalnego.
Akceleracja - zmiany w popycie na dobra konsumpcyjne wywołują o wiele większe zmiany w popycie na dobra inwestycyjne zużywane do ich produkcji.
Supermnożnik - współdziałanie mnożnika i akceleratora. Luka inflacyjna - nadwyżka AD nad zagregowaną podażą przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji.
Pasywna polityka fiskalna - narzędzia, które po ustaleniu i wdrożeniu reagują w sposób samoczynny na zmiany w aktywności gospodarczej różnych podmiotów ekonomicznych. (podatki, wydatki transferowe, w tym zasiłki dla bezrobotnych). Polityka, która polega na przystosowaniu się dochodów i wydatków budżetowych do zmieniającej się sytuacji gospodarczej różnych podmiotów ekonomicznych aniżeli na samym wywoływaniu zmian w tej sytuacji. Aktywna polityka fiskalna - odwołuje się do tzw. nieautomatycznych stabilizatorów. Chodzi tu zwłaszcza o różnorodne składniki wydatków budżetowych traktowane w sposób elastyczny, zmienni i dostosowawczy wobec zakładanych w polityce gospodarczej celów.
Rola państwa w gospodarce.
Państwo - złożona, zróżnicowana wewnętrznie, wieloszczeblowa struktura administracyjna społeczeństwa zamieszkującego określone terytorium, dysponującą władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą.
Funkcje państwa - ekonomiczna, społeczna, polityczna. Argumenty ZA ekonomicznej roli państwa: konieczność zabezpieczenia systemu gospodarczego od strony instytucjalno - prawnej, niedoskonałości rynku i konkurencji w praktyce, występowanie negatywnych efektów zewnętrznych, istnienie dóbr publicznych, istnienie dóbr szczególnie niekorzystnych lub korzystnych społecznie, występowanie takich zjawisk jak duże wahania aktywności gospodarczej, bezrobocie, niepełne wykorzystanie mocy wytwórczych oraz inflacja, istnienie pozbawionych opieki ludzi starych, niedołężnych, upośledzonych i chorych, powstawanie zbyt dużych, nieakceptowanych społecznie różnic dochodowych i majątkowych.
Argumenty PRZECIW ekonomicznej roli państwa: pojawianie się stanów równowagi na rynku, zniekształcone informacje, zmniejszona elastyczność systemu gospodarczego wywołane biurokratyzacją i usztywnieniem procesów decyzyjnych, wysokie koszty interwencjonizmu, osłabienie bodźców związanych z rynkiem, niereprezentatywność państwa, ograniczenie wolności jednostki i hamowanie oddolnej inicjatywy.
Ekonomiczne funkcje państwa:
alokacyjna, - podejmowanie działań sprzyjających optymalnej alokacji zasobów gospodarczych. Rozszerzanie prywatnej przedsiębiorczości i rynku. Najważniejszym zadaniem państwa jest wspieranie konkurencji.
stabilizacyjna, -
osiągnięcie i utrzymywanie w dłuższym okresie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego, wyeliminowanie lub ograniczenie do minimum inflacji i bezrobocia oraz możliwie najlepsze wykorzystanie rzeczowych czynników produkcji.
Redystrybucyjna - działanie zmierzające do niwelowania zbyt dużych różnic dochodowych i majątkowych oraz pomocy ludziom starym , upośledzonym i chorym. Główne instrumenty: - system podatkowy, wydatki budżetowe, składki na ubezpieczenia społeczne, systemy różnego typu opłat i cen. Główne formy pomocy ze strony państwa- świadczenia pieniężne, świadczenia w naturze ( np. w ramach powszechnej służby zdrowia i oświaty).
Aspekt realny ekonomicznej roli państwa: różne agendy, instytucje i przedsiębiorstwa państwowe prowadzoną określona działalność gospodarczą.
Aspekt regulacyjny ekonomicznej roli państwa
Wyraża się przede wszystkim we wpływie panstwa na działalnośc innych podmiotów gospodarczych.