26 27


W okresie oœwiecenia funkcjonowało hasło: "uczyć bawiąc" - wy­magało więc uprawiania takich gatunków literackich, w których wy­stępuje heroizm, humor, np. komedia, poemat heroikomiczny, satyra, bajka.

Błyskotliwym humorem i ciętą ironią posługiwał się Ignacy Krasicki. '. W "Myszeidzie" stylizowanej na wzór heroicznych poematów Homera, poeta przedstawił walkę kotów z myszami za czasów Icgendarnego króla Popiela. Stosuje maskę, żeby oœmieszyć ciemnotę, pieniactwo i zaœcian- ... kowy sposób myœlenia szlachty sarmackiej. W poemacie jest dużo aluzji ; politycznych i filozoficznych odnoszących się do posłów, którzy są przeciwnikami wszelkich reform.

W "Monachomachii" piętnuje gnuœnoœć umysłową, nieuctwo i lenist wo zakonników stosując różnorodne zabiegi artystyczne, m.in. częste  umieszezanie senteneji: "Trzeba się uczyć, minął wiek złoty", "I œmiech  niekiedy może być nauką, kiedy się z przywar, nie z osób natrząsa".

Sceptyczną postawę przyjmuje Krasicki w bajkach. Przedstawia œwiat, . w którym dominuje zło, zwycięża silniejszy i głupi.

Pod alegoryczną postacią zwierząt przedstawia stosunki w œwiecie ludzkim. Rozważa problemy moralne, kwestie społeczne i polityczne ' chyląccgo się ku upadkowi państwa (3 rozbiory Polski).

W bajce "Lew i zwierzęta" despotyczny władca zachowuje pozory  praworządnoœci, w istocie jest bezwzględny i okrutny. W bajkach "Chleb

i i szabla", "Wino i woda" zwraca uwagę na niesprawiedliwoœć społecz- ; ną, rozwarstwienie społeczne, a przede wszystkim na wykorzystywanie przez szlachtę pracy chłopskiej, żeby prowadzić wystawny tryb życia.

Nieco odmienną bajką jest "Wół minister", ponieważ zwycięża tu rozsądek i pracowitoœć nad głupotą i lenistwem. Optymizm wiąże się z kierunkami filozoficznymi oœwiecenia: empiryzmem i racjonalizmem. Dominującą rolę w życiu powinien pełnić rozum i doœwiadczenie.

Wół symbolizuje człowieka pracowitego, małpa wskazuje na władcę, który lubi się bawić, jest rozrzutny i nie zwraca uwagi na dobro społeczeństwa, lis natomiast to chytry, przebiegły, myœlący o własnych korzyœciach urzędnik państwowy.

Z takich tekstów wypływają konkretne wnioski, które są wskazówką, jak nie należy postępować.

Utwór "Przyjaciele" można traktować jako krytykę obłudy i za­kłamania. Często jest tak w życiu, że przyjaŸń bywa fałszywa i nie sprawdza się w sytuacji wymagającej dowodów tego uczucia.

W satyrze "Do króla" Krasicki stosuje "maskę" - pozornie stawia zarzuty królowi, które okazują się być krytyką przeciwników władzy. Konserwatywna szlachta nie popierała reformatorskich działań Stanisława Augusta Poniatowskiego. Utwór jest przykładem przekazania myœli w spo­sób poœredni - tekst można nazwać mistrzowsko przeprowadzoną roz­prawą z zarzutami przeciwników władcy.

W okresie romantyzmu poeci wprowadzają do literatury obrazy fantas­tyczne, irracjonalne, żeby w sposób artystyczny przekazać prawdy moral­ne, np. w "Romantycznoœci" Mickiewicz wskazuje na starca, który nie wierzy w œwiat ducha Karusi, przeciwstawia się zjawiskom fantastycznym i czytelnik dostrzega w tej postaci Jana Œniadeckiego, obrońcę idei oœwieceniowych. Mickiewicz jako narrator zajmuje odmienne stanowisko, podkreœlając rolę uczucia i wiary - w ten sposób nawiązuje do walki romantyków z klasykami.

W balladzie "Romantycznoœć" są podane założenia programowe nowej konwencji poetyckiej (synkretyzm rodzajowy, obrazy realistyczne i fantas­tyczne, œwiat ducha...), ale autor przekazuje je w sposób poœredni, zamaskowany. Dokładna analiza tekstu pozwala na stwierdzenie, że jest to utwór programowy, zapowiadający twórczoœć romantyczną.

Dostrzegam też maskę w "Konradzie Wallenrodzie", ponieważ losy bohatera litewskiego dotyczą też sytuacji i tragedii polskich patriotów w ezasie niewoli. Przeważające siły zaborców zmuszały Polaków do działania konspiracyjnego, co właœnie sugeruje podstępne działanie Wal­lenroda.

W III cz. "Dziadów" można odnaleŸć wiele sposobów parabolicznych, zamaskowanych, do takich zaliczam przemianę duchową Gustawa w Kon­rada, walkę duchów dobrych z szatanami, przyrównanie martyrologii narodu polskiego do przebiegu Męki Chrystusa (widzenie księdza Piotra), noc Dziadów i niesamowite obrazy wskazujące na karę za niegodne czyny.

W dramacie Juliusza Słowackiego bohater na chmurze wraca do kraju, póŸniej rozmawia z szatanem-doktorem. Przykładem maski jest też wpro­wadzenie do utworu Strachu i Imaginacji jako uosobienia myœli i przeżyć Kordiana. Zamaskowanajest krytyka dowódców powstania listopadowego - tylko po pewnych elementach, rzeczach wrzucanych do kotła przez czarownice - czytelnik domyœla się, że chodzi o Skrzyneckiego, Kruko­wiec:kiego i innych.

W "Panu Tadeuszu" A. Mickiewicza jako emisariusz działa ksiądz Robak w habicie i nikt nie poznaje w nim Jacka Soplicy, nawet brat

26  27



Wyszukiwarka