Pojęcie i funkcje partii politycznych, Pojęcie, a szczególnie funkcje partii politycznych to bardzo obszerny temat


Pojęcie, a szczególnie funkcje partii politycznych to bardzo obszerny temat. Wielu politologów wysunęło własne koncepcje dotyczące ich zadań i roli w społeczeństwie.

Moją esej rozpocznę od przedstawienia pojęcia partii politycznej, a w dalszej części zaprezentuje ich funkcje.

Różnorodność realizowanych przez partie funkcji, wielość i zmienność form organizacyjnych oraz rozbieżności ideologiczne i metodologiczne są przyczynami, dla których pojęcie partii politycznej nie jest w świecie jednakowo rozumiane.

Z całą pewnością jest twór społeczny, związany w pewien sposób istniejącą strukturą władzy w systemie politycznym. W innych sprawach zauważyć możemy pewne rozbieżności.

Nauka burżuazyjna eksponuje element więzi organizacyjnej, podkreśla znaczenie wspólnych przekonań politycznych, podkreśla funkcjonalność stronnictw jako mechanizmu umożliwiającego obsadę stanowisk państwowych.

Nauka o inspiracji marksistowskiej nie negując znaczenia więzi organizacyjnych i ideologicznych, na pierwszy plan wysuwa problem klasowego charakteru partii twierdząc, że to on stanowi o jej istocie. Oznacza to, że partię uznaje się za reprezentanta określonych klas lub warstw społecznych i organizatora ich walki o zdobycie władzy państwowej.

Przez partię polityczną rozumiemy więc organizację dążącą do zdobycia i utrzymania władzy państwowej samodzielnie lub w koalicji, w celu realizacji określonych interesów, głównie klasowych.

Współczesna partia polityczna jest organizacją, a więc często olbrzymią, sformalizowaną grupą społeczną, w której przynależność opiera się na zasadzie przynależności.

Organizacja, aby mogła być uznana za partię, powinna być stosunkowo trwała w czasie i rozbudowana w terenie. Więź organizacyjną w partii uzupełnia więź polityczno-ideologiczna. Przeważnie partie mają określone programy polityczne, zdarzyć się może, iż są one zredukowane do tzw. platformy wyborczej, która określa cele partii na krótką metę. Programy polityczne z wyrażonych lub założonych zasad ideologicznych. Uznanie wspólnego programu politycznego stanowi o wewnętrznej więzi partii. Często mamy do czynienia z istnieniem frakcji politycznych wewnątrz partii. Odmienności polityczno-programowe nie mogą przekraczać określonych granic, gdyż zaistniałoby ryzyko załamania wspólnoty organizacyjnej, co jest najkrótszą drogą do powstania nowego stronnictwa. Istnienie frakcji wewnątrz partii uznaje się za zjawisko niesprzyjające jej skutecznej działalności, stąd np. partie komunistyczne zakazują działalności frakcyjnej. Istnienie partii ma sens tylko o tyle, o ile dąży ona do sprawowania władzy państwowej. Organizacja, która z tego rezygnuje, przestaje być partią polityczną. Kierownictwa małych stronnictw wiedzą, iż partia nie ma szans na samodzielne zdobycie władzy. Wysuwają zatem postulat uczestnictwa partii w koalicji stronnictw rządzących. Wystarcza to, aby uznać, że warunek dążenia do sprawowania władzy państwowej za spełniony.

Od sprawowania władzy należy odróżnić wpływ na decyzję organów państwa. Zdobycie wpływu nie wystarcza, aby uznać organizację za partię polityczną. Sprawowanie władzy oznacza oddanie kierownictwu lub współkierownictwu partii przede wszystkim centralnych instytucji aparatu państwowego, a zwłaszcza ogólnokrajowej egzekutywy.

Większość partii nie zadowala się opanowaniem władzy lokalnej. Zdobycie władzy na tym szczeblu jest traktowane jako etap w walce o władzę w całym państwie.

Odmienna jest sytuacja partii regionalnych, Ich celem jest zwykle uzyskanie określonych korzyści dla terytoriów, na jakich działają a nie zdobycie władzy w skali ogólnokrajowej. Stronnictwa regionalne często zadawalają się uzyskaniem wpływów na aparat państwowy. Są one formacjami pośrednimi między grupami nacisku a partiami politycznymi. Takimi organizacjami są np. partie walijskich, szkockich, baskijskich nacjonalistów. Władza nie jest dla partii ostatecznym celem. Jest ona przede wszystkim środkiem, ponieważ sprawowanie władzy państwowej doskonały sposób realizacji interesów klasowych reprezentowanych przez partie.

Jak wyżej wspomniałem wielu teoretyków miało własne poglądy na funkcje partii.

Myślę, że najlepszym rozwiązaniem będzie przedstawienie koncepcji poszczególnych z nich.

W szczególności zajmę się poglądami Z. Baumana, M. Webera, M. Sobolewskiego i S. Neumanna.

Zygmunt Bauman w swojej pracy pt: „ Zarys marksistowskiej teorii społeczeństwa”, wyróżnia pięć funkcji pełnionych przez partie polityczne:

Bauman zajmuje się relacjami między partiami, państwem a społeczeństwem. Stawia on na pierwszym miejscu aspekt sprawowania władzy lub dążenia do niej.

Partia jako mechanizm wyłaniania elity rządzącej. Członkowie partii w pracy partyjnej zyskują wiedzę i doświadczenie niezbędne do sprawowania władzy, w partii zapoznają się ze sprawami państwowymi i zastanawiają się nad metodami ich rozwiązywania. Partie polityczne zdaniem Baumana są niemal jedyną drogą do osiągnięcia najwyższych stanowisk państwowych. Zespoły kierownicze - także tych partii politycznych które w danej chwili nie sprawują władzy, wchodzą w skład elity politycznej. Elita polityczna ma istotny wpływ na podejmowane przez aktualny rząd decyzje.

Bauman porównuje partie polityczne do pewnego rodzaju naturalnych szkół, w których owe elity polityków kształtują się, wyłaniają i uzyskują akceptacje swoich środowisk politycznych, jako ewentualni najlepsi kandydaci do objęcia odpowiednich stanowisk, czy też pełnienia roli przedstawicieli w parlamencie.

Partia jako organ formułujący doktryny i programy polityczne. Dzięki praktycznej znajomości sytuacji państwa i sporym zasobom informacji o stanie społecznych oczekiwań, partie mają szansę na tworzenie realnych programów działania politycznego.

We współczesnym „życiu politycznym” partie rzadko jednak prezentują całe programy polityczne, ograniczając się do haseł wyborczych, mających większą wagę propagandowa niż merytoryczną. Jest to po części warunkowane wykorzystaniem takich środków przekazu jak reklama telewizyjna, plakat wyborczy, gdzie nie ma miejsca na nic więcej poza krótkimi, łatwymi do zapamiętania symbolami i hasłami.

Partia jako mechanizm kształtowania opinii publicznej. Kształtowanie opinii publicznej odbywa się przez rozpowszechnienie wśród społeczeństwa poglądów na sprawy będące przedmiotem publicznego zainteresowania. Wykorzystane są tu środki komunikacji masowej - telewizja, radio, prasa, a także Internet. Jest to przedsięwzięcie wymagające wysokiego kunsztu fachowego i sporych nakładów finansowych.

Można tu wyróżnić typowo informacyjną działalność członków partii, w tym fachowców od kontaktów z mediami ( rzeczników prasowych) oraz działalność nastawioną na tworzenie pewnego wizerunku partii, określaną jako marketing polityczny.

Większe możliwości kształtowania opinii publicznej mają duże partie, są one w większym stopniu zauważane przez media, ich działalność jest szerzej komentowana i opisywana.

Partia jako ogniwo wiążące państwo ze społeczeństwem. Działalność partii wytwarza autorytet, na którym opiera się skuteczność działania władzy państwowej.

Partie przekazują społeczeństwu stanowisko i zamierzenia elity rządzącej, zabiegają o akceptację działań rządu. Bauman określa je jako instrumenty politycznej integracji społeczeństwa wokół zasadniczych celów, jakim przyporządkowana jest polityka rządu. Działalność partii opozycyjnych sygnalizuje elicie rządzącej konieczność poprawiania niepopularnych posunięć.

Partia jako mechanizm społecznej integracji w sferze życia politycznego. Platforma polityczna partii łączy w sobie lokalne stanowiska , interesy mniejszych ugrupowań i przedstawia je na arenie ogólnopaństwowej.

Inną funkcje partii prezentuje Max Weber. Jest ona związana ze stworzoną przez niego definicją patii politycznej, która brzmi: „... partie to organizacje społeczne oparte na dobrowolnym werbunku członków, stawiające sobie za cel zdobycie władzy dla swego kierownictwa i zapewnienie aktywnym członkom różnych warunków - duchowych i materialnych - umożliwiających zdobycie pewnych korzyści materialnych lub przywilejów osobistych bądź obu tych korzyści łącznie”.

Weber pomija kwestie kontaktu ze społeczeństwem i programu politycznego, wysuwając na pierwsze miejsce sprawę korzyści jej członków. Funkcją partii politycznej jego zdaniem jest więc stworzenie możliwości kariery politycznej, która niesie w sobie wielkie korzyści materialne.

Weber twierdzi że dążenie do osiągnięcia dóbr jest naturalnym działaniem polityków.

Michał Sadowski w pracy pt. „ Partie polityczne - geneza i funkcje”, przywołuje w zmienionej postaci funkcje przedstawione przez Baumana, dodając parę z zakresu działalności partii w systemie politycznym.

Twierdzi, iż partie tworzą forum legalnej walki o władzę polityczną, forum ścierania się poglądów i ich konfrontacji w ramach zakreślonych kanonami panującego ustroju.

Są także jego zdaniem elementami mechanizmu organizacji wyborów do parlamentu i stąd mechanizmu formowania ośrodków władzy w państwie.

Funkcje partii politycznych przedstawione przez Baumana, są bardzo podobne do tych, które proponuje S. Neumann. W „Modern Political Parties”, wyróżnia on cztery podstawowe funkcje partii politycznych:

Organizowanie chaotycznych żądań społecznych, jest to jego zdaniem podstawową funkcją.

Partie polityczne są pośrednikami idei przez stałe eksponowanie i wyjaśnianie doktryn partyjnych. Są również reprezentantami interesów grup, wypełniając lukę między jednostką a społeczeństwem. Istnienie i współzawodnictwo partii politycznych pozwala na wyostrzanie wyboru dokonywanego przez elektorat. Funkcja ta łączy w sobie zadania formułowania doktryn i programów politycznych oraz społecznej integracji w sferze życia politycznego, widoczne u Baumana.

Partie polityczne nie tylko pozwalają wyborcą na zapoznanie się z kandydatami na stanowiska państwowe i ich programami, ale także przekształcają samych obywateli. Spełniają funkcje wychowania ludzi w duchu odpowiedzialności politycznej. Każda partia prezentuje wyborcom wizję społeczeństwa jako całości. Przystosowuje ona potrzeby obywateli do potrzeb społeczeństwa jako całości, czasem żąda poświęceń w imię wspólnoty. Partie prezentują nie tylko swoją wizję, ale także odnoszą się do wizji swoich przeciwników politycznych, krytykując je i komentując.

Trzecim zadaniem partii politycznej według Neumanna jest spełnianie roli ogniwa łączącego rząd z opinią publiczną. W demokracjach niezbędna jest więź łącząca przywódców z ich zwolennikami. Zadaniem partii jest utrzymanie otwartych kanałów tej komunikacji. Partie stają się dzięki temu rzecznikami rządu (partie rządzące) lub czynnikami kontrolującymi rząd ( partie opozycyjne).

Funkcja czwarta Neumanna, selekcji przywódców, w pewnym sensie przypomina mechanizm wyłaniania przez partie elity rządzącej, którą to funkcję proponował Bauman. Neumann akcentuje szczególnie znaczenie współzawodnictwa w systemie demokratycznym, które jest gwarantem jakości przywództwa. Selekcja taka jest skuteczna w warunkach istnienie odpowiedniej atmosfery intelektualnej potrzebnej do funkcjonowania partii demokratycznych. Tam gdzie takie warunki nie istnieją, zdaniem Neumanna rozpoczyna się kryzys demokracji.

Według Marka Sobolewskiego, funkcje partii, to zadania, które partia ma do spełnienia i wypełnia w systemie politycznym danego państwa. Dzięki poznaniu tych funkcji, można zrozumieć rolę, jaką w życiu politycznym odgrywają partie, znaleźć te zadania, które wypełniają tylko partie polityczne, a których wypełnianie jest niezbędne do funkcjonowania państwa.

Można odróżnić funkcje założone, od funkcji wykonywanych w praktyce. Te dwa rodzaje funkcji nie zawsze pokrywają się w praktyce. Decydujące znaczenie ma analiza funkcji wykonywanych, funkcje założone są przydatne do porównania.

Według Marka Sobolewskiego, można wyróżnić trzy podstawowe funkcje partii politycznej, w których daje się odnaleźć bardziej szczegółowe:

Funkcje te, co podkreśla Sobolewski, odnoszą się zarówno do systemu demokratycznego, jak i mogą być zastosowane w systemach niedemokratycznych.

Zadaniem, jakie partie sobie stawiają jest kształtowanie opinii i postaw politycznych nie tylko swych członków, ale także szerokich kręgów społecznych, które partia chce pozyskać dla siebie.

Funkcja wyborcza, realizowana jest przez cały czas, ze szczególnym nasileniem w czasie wyborów i kampanii wyborczej. Można wyróżnić dwa jej składniki: selekcję kandydatów na wybieralne stanowiska oraz formułowanie programu wyborczego.

Mimo, iż partie polityczne nie są jedyną instytucją polityczną posiadającą możliwość desygnowania kandydatów, to są one czynnikiem głównym, posiadającym niemal monopol w tej dziedzinie, jeśli nie bezpośredni to pośredni wpływ na wybór kandydatów. Selekcja kandydatów jest niezwykle ważnym elementem wyborczej funkcji partii; poprzez nią formułuje się elita polityczna państwa.

Partie polityczne prezentują swoim wyborcom swoje programy przez cały czas swojej działalności, a w czasie wyborów, formułują programy wyborcze czy tez platformy wyborcze. Program wyborczy jest środkiem oddziaływania na wyborców umożliwiającym przyciągnięcie wyborców i zgrupowanie ich wokół programu działania politycznego prezentowanego przez dana partię. Programy wyborcze mogą być opracowane przez partię jako całość lub pozostawione poszczególnym kandydatom.

Partie przygotowując program polityczny, kształtują poglądy swoich wyborców.

Funkcja rządzenia , występuje wtedy, gdy partia polityczna obejmuje kierownictwo państwem, przez obsadzenie decydujących organów państwowych. W szerszym rozumieniu uczestniczą w niej także partie, które usiłują wpłynąć na działanie tych organów.; można ją określić jako kontrolę rządy lub opozycję rządu. Sobolewski proponuje także dla tej funkcji nieco szerszą nazwę - rządzenia i kontroli rządów.

Zdaniem Ryszarda Herbuta, najistotniejsze są niżej przedstawione trzy funkcje partii:

Funkcja społeczna oznacza, że partia polityczna jest ogniwem pośredniczącym miedzy państwem a społeczeństwem. Partie myszą być powiązane ze społeczeństwem, gdyż potrzebują go do zwycięstwa w wyborach i objęcia władzy. Realizując tę funkcje partia oferuje wyborcy określoną tożsamość wyborczą. Tylko w ten sposób może spełniać funkcję mobilizacyjną, wskazując na swój program wyborczy, lub na określonych polityków jako podstawy indywidualnej decyzji wyborczej.

Funkcja państwowo-publiczna jest pełniona przez partię wygrywająca wybory. Tworzy gabinet i kontroluje ministerstwa.

Funkcja organizacyjna partii jest realizowana w celu zagwarantowania ciągłości istnienia jako uczestnika życia politycznego.

Można też spojrzeć na funkcje partii inaczej, przez pryzmat współczesnych ról społecznych:

przywódcy, eksperta, wojownika, menedżera.

Partia jako :

Partie polityczne spełniają swe różnorodne funkcje we współczesnym państwie w warunkach pluralizmu politycznego, rozumianego jako istnienie i swobodne działanie różnych partii.

Bibliografia:

  1. Kowalczyk, Lamentowicz, Winczorek, „ Teoria Państwa i Prawa”, PWN, 1986

  2. J. Banaszkiewicz „Państwo i partia w systemie kapitalistycznym”, PWN, 1972

  3. Z. Bauman, „ Zarys marksistowskiej teorii społeczeństwa” PWN, 1964

  4. S. Chodak, „ Funkcje społeczne systemów partyjnych”

  5. R. Herbut i A. Antoszewski „ Leksykon politologii”, ATLA 2, 1996

  6. A. Wojtaszczyk, „Kompendium wiedzy o państwie współczesnym” LIBER 1995

  7. M Ankwicz, „Wybór tekstów ze współczesnej politologii zachodniej”, In PLUS 1988

Tomasz Biel

I rok prawa.

Nauka o państwie i polityce

Pojęcie i funkcje

Partii politycznych.


Wyszukiwarka