Dr hab. Andrzej Gołąb Mat. do wykładu: Diagnoza i ekspertyza psychologiczna SWPS st. dzienne sem. zim. 2002/2003 Wykład 11
Wykład 11
Wybrane kwestionariusze psychologiczne
do badania osób nie podejrzewanych o zaburzenia psychiczne
1. Skala stenowa jako sposób wyrażania wyników badań normalizacyjnych
2. Charakterystyka kilku kwestionariuszy, w których stosuje się skalę stenową
2.1. Kalifornijski Inwentarz Psychologiczny
Test Przymiotnikowy ACL
2.3. Inwentarz NEO FFI („wielkiej piątki”)
2.4. Kwestionariusz dla rodziców do badania postaw rodzicielskich
1. Skala stenowa jako sposób wyrażania wyników badań normalizacyjnych
Skala stenowa (sten, steny)
Źródło wykresu: Lyman, H.B. (1963).
2. Charakterystyka kilku kwestionariuszy, w których stosuje się skalę stenową
2. 1. Kalifornijski Inwentarz Psychologiczny
(The California Psychological Inventory - CPI)
Alternatywna nazwa: Inwentarz Psychologiczny Harrisona G. Gougha
Godne uwagi cechy CPI
1. Dobra opinia wybitnego polskiego specjalisty w zakresie diagnozy psychologicznej
„(...) od powstania CPI Gougha i HIT Holtzmana (czyli od 1956 i 1961 roku) - brak jest w psychodiagnostyce znacznych osiągnięć” (Paluchowski,1983, s. 5):
2. Dobre opinie specjalistów zagranicznych
„(...) większość recenzentów wyraża o nim pozytywne opinie. (...) Bolton (1992) w tomie Jedenastego Rocznika poświęconego Pomiarom w Psychologii kończy swą ocenę słowami:
`CPI jest doskonałym narzędziem do diagnozy normalnych cech osobowości. Jest bardziej rzetelny, niż wynikałoby to z podręcznika, ma dobre normy i doskonałe wskazówki dotyczące interpretacji' (...) Od 40 lat używa się go w badaniach naukowych i stale jest doskonalony” (Groth -Marnat, 1997, s.343).
3. W USA zostały opracowane w oparciu o wyniki CPI szczególnego rodzaju wskaźniki służące do prognozy różnych typów osiągnięć bądź zachowań. Wskaźniki te są obliczane na podstawie tzw. równań wielokrotnej regresji (informacje na ten temat poniżej). Warto by sprawdzić, czy w Polsce tego typu wskaźniki nie okazałyby się równie wartościowe.
Przykłady równań wielokrotnej regresji opartych o wyniki w Kalifornijskim Inwentarzu Psychologicznym podane były w Materiałach Informacyjnych do wykładu 4.
Tam również podałem zestawienie skal kwestionariusza CPI.
4. Polskie normy do CPI: Alicja Kottas (1965/1968) przedstawiła polskie normy stenowe dla 154 studentów i 369 studentek. Badania przy pomocy CPI na studentach prowadził m. in. Krzysztof Polakowski (1976).
2. 2. Test Przymiotnikowy ACL
(Adjective Check List - dosłownie: kontrolna lista przymiotników)
Inna nazwa: Test Przymiotnikowy H.G.Gougha i A.B. Heilbruna
Osoba badana otrzymuje listę 300 określeń oraz instrukcję określającą, czym ma kierować się zaznaczając, które wybiera. Zaletą tego narzędzia jest możliwość zastosowania różnych poleceń. Najbardziej typowe zastosowanie ACL to wybór przez o.b. określeń, które uważa ona za dobrze opisujące ją taka, jaką jest. Inne typowe polecenie to opis siebie, jakim chciałoby się być. Przedmiotem opisu mogą być także inne osoby.
Przymiotniki wymienione na miejscach 1-20, 51-70 i 101-120 Testu Przymiotnikowego ACL
1. roztargniony |
51. tchórzliwy |
101. ponury |
2. aktywny |
52. okrutny |
102. elegancki |
3. łatwo się przystosowuje |
53. ciekawy |
103. życzliwy |
4. szukający przygód |
54. cyniczny |
104. chciwy |
5. afektowany |
55. zuchwały |
105. przystojny |
6. czuły |
56. podstępny |
106. trzeźwy |
7. agresywny |
57. zajmuje postawę obronną |
107. bez serca |
8. czujny |
58. rozważny |
108. pochopny |
9. z dystansem |
59. wymagający |
109. zawzięty |
10. ambitny |
60. niezawodny |
110. zdrowy |
11.zaniepokojony |
61. zależny |
111. uczynny |
12. apatyczny |
62. zniechęcony |
112. przewrażliwiony |
13. umiejący doceniać |
63. zdecydowany |
113. uczciwy |
14. mędrkujący |
64. pełen godności |
114. wrogi |
15. arogancki |
65. dyskretny |
115. pełen humoru |
16. typ artysty |
66. nieporządny |
116. porywczy |
17. stanowczy |
67. niezadowolony |
117. idealista |
18. atrakcyjny |
68. nieuważny |
118. z fantazją |
19. autokratyczny |
69. nieufny |
119. niedojrzały |
20. niezaradny |
70. dominujący |
120. niecierpliwy |
Skale ACL
1) Całkowita liczba zaznaczonych przymiotników
2) Nastawienie obronne
3) Liczba zaznaczonych przymiotników pozytywnych
4) Liczba zaznaczonych przymiotników negatywnych
5) Zaufanie do samego siebie
6) Samokontrola
7) Labilność
8) Przystosowanie osobowościowe
9) Potrzeba osiągnięć
10) Potrzeba dominacji
11) Potrzeba wytrwałości
12) Potrzeba porządku
13) Potrzeba rozumienia siebie i innych
14) Potrzeba opiekowania się
15) Potrzeba afiliacji
16) Potrzeba kontaktów heteroseksualnych
17) Potrzeba pokazania się
18) Potrzeba autonomii
19) Potrzeba agresji
20) Potrzeba zmian
21) Potrzeba oparcia
22) Potrzeba poniżania się
23) Potrzeba ulegania
24) Gotowość do poradnictwa
Różne wskaźniki poziomu samooceny w ACL
Oznaczenia
Fav Liczba zazn. przymiotników pozytywnych (favorable adjectives)
Unfav Liczba zazn. przymiotników negatywnych (unfavorable adjectives)
No. Ckd Liczba wszystkich zaznaczonych przymiotników (number of checked adjectives)
S1 .....S6 Różne wskaźniki samooceny
S1 = Fav
S2 = Fav / No. Ckd
S3 = Fav / Unfav
S4 = Fav / (Fav + Unfav)
S5 = Fav - Unfav
S6 = (Fav - Unfav)/ (Fav + Unfav)
Historię adaptacji testu ACL w Polsce przedstawił Radosław Drwal ( 1995).
Krystyna Ostrowska (1986) opublikowała wyniki badań losowo dobranej grupy 2076 uczniów ze szkół ponadpodstawowych z terenów, jak je określiła, „typowo rolniczych” (z ówczesnych województw bialsko-podlskiego, łomżyńskiego, ostrołęckiego, siedleckiego i zamojskiego). Autorka podała normy stenowe osobne dla młodzieży obu płci. Osobne normy dotyczą badania „ja realnego” i „ja idealnego”.
Autorka przedstawiła zarówno normy nie uwzględniające poprawki na ogólną liczbę wybranych przymiotników, jak i normy uwzględniające taką poprawkę (wyodrębnione zostały cztery podgrupy różniące się ogólną liczbą wybranych przymiotników; podział na podgrupy został dokonany przez ustalenie granic kwartyli rozkładu ogólnej liczby wybranych przymiotników).
Autorka wyraziła następujący pogląd: „Ustalone normy mogą być stosowane dla całej populacji młodzieży uczącej się w wieku 15 - 20 lat, postulat ten opieram na porównaniach wyników badań młodzieży z terenów wiejskich i Warszawy” (Ostrowska, 1986, s. 4). Ostrowska uważa, że ustalone w jej badaniach normy dla młodzieży „są bardziej przydatne od tych, którymi posługiwano się dotychczas” (Ostrowska, 1986, s. 10).
2. 3. Inwentarz NEO FFI („wielkiej piątki”)
Dane na temat kwestionariusza NEO-FFI można znaleźć w artykule Zawadzkiego, Szczepaniaka i Strelaua (1995) oraz w podręczniku do tego kwestionariusza (Zawadzki i in., 1998). Nazwa wywodzi się od pierwszych liter nazw trzech wymiarów badanych kwestionariuszem (Neuroticism, Extraversion, Openess to experience) i od pierwszych liter słów Inwentarz Pięciu Czynników (Five Factor Inventory).
NEO-FFI ma normy stenowe oddzielne dla obu płci i różnych grup wiekowych.
Poniżej przedstawiam charakterystyki osób uzyskujących wysokie i niskie wyniki w pozczególnych pięciu wymiarach badanych kwestionariuszem NEO-FFI.
1. Neurotyczność
Duża neurotyczność: podatność na irracjonalne pomysły; mała zdolność kontrolowania swoich popędów i zmagania się ze stresem; reagowanie silnym lękiem, napięciem, zamartwianie się ; częste doświadczanie stanów wrogości i gniewu ; łatwe zniechęcanie się i załamywanie się w trudnych sytuacjach; niskie poczucie wartości, wstydliwość, poczucie zmieszania w obecności innych.
Mała neurotyczność: „Osoby z małą neurotycznością są emocjonalnie stabilne, spokojne, zrelaksowane i zdolne do zmagania się ze stresem, bez doświadczania obaw, napięć i rozdrażnienia.” (Zawadzki i in., 1998, s. 86-87)
2. Ekstrawersja
Silna ekstrawersja: przyjacielskość, serdeczność; towarzyskość, rozmowność ; skłonność do zabawy i poszukiwania stymulacji; tendencja do dominowania w kontaktach społecznych; życiowa aktywność i wigor; optymizm życiowy i pogodny nastrój
Silna introwersja: „Osoby introwertywne wykazują rezerwę w kontaktach społecznych, brak optymizmu oraz preferencje do przebywania w samotności i nieśmiałość.” (Zawadzki i in., 1998, s.88-89)
3. Otwartość na doświadczenie
Duża otwartość na doświadczenie: ciekawość intelektualna, kreatywność, żywa i twórcza wyobraźnia, wrażliwość estetetyczna, niekonwencjonalność, kwestionowanie autorytetów, niezależność w sądach, dążenie do nowych idei
Mała otwartość na doświadczenie: konwencjonalność w zachowaniu, konserwatyzm w poglądach, uznawanie tradycyjnych wartości, pragmatyczne zainteresowania, preferowanie uznanych społecznie sposobów działania (Zawadzki i in., 1998, s. 90-91)
4. Ugodowość
Duża ugodowość: sympatyczność, pomaganie innym, altruizm, przypisywanie innym podobnych postaw do własnych, prostolinijność, prostoduszność, szczerość, łagodność, skromność, uczuciowość
Mała ugodowość: egocentryzm, powątpiewanie w dobre intencje innych, rywalizacja, agresywność, oschłość (Zawadzki i in., 1998, s. 92-93)
5. Sumienność
Duża sumienność: silna wola i motywacja, wytrwałość, skrupulatność, obowiązkowość, punktualność, rozważność, rzetelność, osiągnięcia w nauce i pracy, pracoholizm, porządek, perfekcjonizm
Mała sumienność: mała skrupulatność w obowiązkach, słaba motywacja do osiągnięć, hedonizm, brak jasnych celów życiowych, rozleniwienie, impulsywność w decyzjach, spontaniczność w działaniu (Zawadzki i in., 1998, s. 94-95)
Poniżej przedstawiam informacje o doborze próby normalizacyjnej. Polska normalizacja kwestionariusza NEO-FFI miała miejsce w latach 1990 - 1994. Ogółem zbadano: 2041 osób
(Zawadzki i in., 1998)
Odsetki osób w polskiej próbie normalizacyjnej kwestionariusza NEO-FFI
|
w próbie normalizacyjnej |
w Polsce |
|
|
(1994) |
kobiet |
52 % |
51 % |
mężczyzn |
48 % |
49 % |
|
||
wiek w latach: |
|
(1997)* |
15 - 19 |
39 % |
11 % |
20 - 29 |
24 % |
19 % |
30 - 39 |
14 % |
18 % |
40 - 49 |
15 % |
21 % |
50 - 77 |
9 % |
31 % |
|
||
Wykształcenie: podstawowe |
39 % |
36 % |
zawodowe |
7 % |
27 % |
średnie |
39 % |
29 % . |
wyższe |
12 % |
8 % |
brak danych |
2 % |
|
|
nadmiar |
|
|
niedomiar |
|
* Obliczeń liczebności poszczególnych grup ludności Polski dokonałem na podstawie:
Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 1998
[Ludność: s. 89 (obliczyłem w stosunku do liczby ludności w wieku 15-79 lat w roku 1997)
Wykształcenie: s.120 (połączyłem „wykształcenie średnie ogólnokszt., zawodowe i policealne]
2.4. Kwestionariusz dla rodziców do badania postaw rodzicielskich
Maria Ziemska opracowała kwestionariusz do badania niewłaściwych postaw rodzicielskich. Kwestionariusz bywa stosowany przez psychologów sądowych do oceny kompetencji wychowawczych rodziców.
M. Ziemska wyróżniła 4 niewłaściwe postawy rodzicielskie:
Górowanie (dominacja) - akcentowanie swojej siły, przewagi nad dzieckiem,
Bezradność - niezdecydowanie; niepewność, jak reagować,
(nadmierna) Koncentracja (na dziecku) - przesadne ochranianie,
(nadmierny) Dystans - brak ciepła, czułości,
Autorka opracowała normy stenowe na podstawie badania 1136 matek i 654 ojców.
Cechą charakterystyczną podejścia Autorki jest zastosowanie podejścia „normatywnego” do oceny postaw rodziców. W ramach podejścia uwzględniającego „statystyczne” kryterium normalności (przeciętność) wyniki na poziomie 5 i 6 stena byłyby uważane za całkowicie „normalne”. Maria Ziemska traktuje wyniki mieszczące się w 5 i 6 stenie jako umiarkowane nasilenie błędnych postaw rodzicielskich. O prawidłowej postawie wychowawczej świadczą wyniki w granicach 1-4 stena, o bardzo nieprawidłowej postawie wyniki na poziomie 7-10 stena.
„Wiadomości podstawowe” z wykładu 11
W jakiej skali wyrażone są normy do Testu Przymiotnikowego Gougha i innych
kwestionariuszy przedstawionych na wykładzie 11
Jaka wielkość dyspersji wyników jest podstawą wyróżnienia poszczególnych stenów
(wyraź tę wielkość w jednostkach odchylenia standardowego)
Która skala (tenowa?, stenowa?) ma wyniki punktowe, a która przedziałowe
Które steny reprezentują wyniki statystycznie przeciętne?
Jak traktuje M. Ziemska wyniki na poziomie 5 i 6 stena?
Procent wyników w stenach 4, 5, 6 i 7 (w zaokrągleniu do liczb całkowitych)
Ile osób stanowiło gupę normalizacyjną dla CPI (badania A.Kottas): poniżej 200, kilkaset,
około tysiąca, kilka tysięcy
Ile określeń (przymiotników) liczy ACL?
W przypadku ACL ile opracowano skal wyrażających różne właściwości (kilka, kilkanaście,
około dwudziestu, około pięćdziesięciu)
Ile jest różnych wskaźników samooceny w ACL ( 2, 4, 6, 12 ?)
Nazwy skal w NEO-FFI
Jakie grupy wieku i wykształcenia mają inne „rozmiary” w próbie normalizacyjnej NEO-FFI
niż w populacji generalnej?
Jakie błędne postawy wychowawcze mierzy Kwestionariusz dla rodziców M. Ziemskiej?
Bibliografia
Drwal, R. (1995). Adaptacja kwestionariuszy osobowości. Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe PWN.
Groth-Marnat, G.(1997 - 3 wyd.).Handbook of psychological assessment. New York: Wiley.
Kottas, A. (1965/1968). Podręcznik do Kalifornijskiego Inwentarza Psychologicznego (CPI)
Harrisona G.Gougha. [Uzupełniła w r. 1968 Anna Szubert]. Warszawa: Centralny
Ośrodek Psychologiczny Szkolnictwa Artystycznego (COPSA).
Lyman, H.B. (1963).Test scores and what they mean.Englewood Cliffs: Prentice Hall Inc.
Ostrowska, K. (1986). Test Przymiotnikowy H. Gougha i A. Helbruna. Opracowanie
psychometryczne [Uwaga: w tytule i w tekście pracy pisownia nazwiska współautora
testu jest błędna - zamiast Helbruna powinno być: Heilbruna].
Paluchowski W.J. (1983). Z zagadnień diagnostyki osobowości. Warszawa: Ossolineum
Polakowski, K. (1976). Psychologiczne determinanty powodzenia w studiach nauczycielskich.
Warszawa: PWN.
Zawadzki, B., Strelau, J., Szczepaniak, P., Śliwińska, M. (1998). Inwentarz Osobowości
NEO-FFI Costy i McCrae. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego
Towarzystwa Psychologicznego.
Zawadzki, B., Szczepaniak P., Strelau J. (1995). Diagnoza psychometryczna pięciu wielkich
czynników osobowości: adaptacja kwestionariusza NEO-FFI Costy i McCrae do
warunków polskich. Studia Psychologiczne, 33, 1-2, 189-225.
Ziemska, M. (1981). Kwestionariusz dla rodziców do badania postaw rodzicielskich.
Warszawa: PWN.
1
5
Wyszukiwarka