polityka finansowa wyklady prof owsiak, budzet


BUDŻET

Charakterystyka wydatków budżetu państwa w Polsce w aspekcie ilościowym i jakościowym / Charakterystyka struktury ekonomicznej wydatków budżetu państwa w Polsce

Skutkiem fiskalnej aktywności państwa, przejawiającej się m.in. poprzez nakładanie obowiązku podatkowego na ludność a następnie egzekwowanie należności podatkowych, jest wydatkowanie zgromadzonych środków pieniężnych. Wydatki SP ponoszone są na realizację zadań publicznych, mających na celu zaspokojenie potrzeb zbiorowych i indywidualnych obywateli; w ich wyniku następuje alokacja dóbr, czyli wykorzystanie części PKB. Decyzje dotyczące przeznaczenia zgromadzonych środków podejmowane są w sposób administracyjny, a nie rynkowy.

Wśród wielu rodzajów klasyfikacji, najistotniejszym wydają się dwa podziały wydatków BP:

- Ze względu na ich związek z ostatecznym wykorzystaniem PKB

realne (rzeczywiste, nabywcze) - powodują realne zużycie PKB w drodze zakupu towarów i usług przez jednostki należące do sektora publicznego

wydatki transferowe - dok.na rzecz innych podmiotów, co wynika z prowadzonej przez państwo polityki finansowej lub obowiązującego systemu fin.publ. Rozróżniamy transfery wewnętrzne i zewnętrzne

- Ze względu na ich charakter ekonomiczny, tj:

- sztywne - ich dokonanie jest obowiązkowe i zagwarantowane odpowiednim aktem prawnym (Ustawą o FP) lub wymagalnym zobowiązaniem SP. Zalicza się do nich m. in: koszty obsługi długu publicznego, dotację dla FUS i KRUS, składki na ubezpieczenia społeczne za osoby przebywające na urlopach wychowawczych i macierzyńskich oraz za osoby niepełnosprawne, zasiłki. Niezrealizowanie wydatków sztywnych wiązałoby się z poważnymi konsekwencjami: m.in. naruszeniem wiarygodności władz publicznych, załamaniem się systemu ubezpieczeń społecznych czy szkolnictwa publicznego, a w rezultacie - utratą zaufania obywateli do instytucji państwa.

-melastyczne - ich dokonanie jest egzekwowane mniej rygorystycznie i uzależnione od możliwości finansowych bieżącego okresu

Podział wydatków BP według podstawowych grup ekonomicznych, zawarty wprost w ustawie budżetowej i Ustawy o FP przedstawia się następująco:

- dotacje celowe, przedmiotowe, podmiotowe i rozwojowe, przeznaczone na finansowanie lub dofinansowanie realizacji konkretnych zadań publicznych oraz subwencje

- świadczenia na rzecz osób fizycznych - w postaci transferów bezpośrednich (wypłata emerytur, rent, świadczeń chorobowych i wypadkowych, stypendiów dla studentów) i pośrednich (dopłaty do indywidualnych wydatków na budownictwo mieszkaniowe i do leków, zasiłki rodzinne) (wypłacanych uprawnionym osobom przez zakłady pracy).

- wydatki bieżące jednostek budżetowych -wynagrodzenia (+składki) pracowników budżetówki, zakupy towarów i usług oraz wydatki majątkowe

- wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa -nie finansują żadnych konkretnych zadań publicznych, lecz są skutkiem wcześniejszej nierównowagi między wydatkami publicznymi i dochodami służącymi ich finansowaniu (odsetki od zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz wyemitowanych papierów wartościowych, a także wypłaty z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji przez podmioty sektora finansów publicznych)

- wydatki na realizację programów finansowanych z udziałem środków pochodzących z budżetu UE oraz niepodlegających zwrotowi środków z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie EFTA, w tym wydatki budżetu środków europejskich.

- wpłaty środków własnych Unii Europejskiej - tj. przekazywanych przez Polskę do budżetu UE: udział we wpływach z ceł, opłat rolnych i cukrowych (75% tych wpływów trafia do budżetu UE), składkę obliczoną na podstawie podatku VAT i wartości rocznego PKB oraz odsetki i kary za nieterminowe lub nieprawidłowo naliczone płatności.

Analizując wydatki BP w latach 2000 - 2008, zdecydowana ich większość miała bieżący charakter (ponad 90% w całym okresie), chociaż w ostatnim czasie obserwuje się wzrost udziału wydatków kapitałowych w ich strukturze. Jeśli chodzi o wydatki BP rozpatrywane według działów klasyfikacji budżetowej, większość ich jest przeznaczana na ubezpieczenia społeczne i opiekę społeczną, choć w ostatnich latach ich udział powoli spada. Z drugiej strony, najbardziej niedofinansowane wydają się oświata i wychowanie oraz kultura fizyczna i sport.

Największą kategorię wydatkową BP stanowią dotacje i subwencje (najwięcej dla FUS i KRUS; w roku 2002 środki dla nich przeznaczone stanowiły ponad ¼ wszystkich wydatków BP), wydatki bieżące jednostek budżetowych (przede wszystkim wynagrodzenia i ich pochodne, stanowiące ok. 10% wszystkich wydatków BP) oraz obsługa długu publicznego (zarówno zaciągniętego w kraju jak poza granicami RP; to kolejne 10 % wydatków BP, jednak widoczna jest tendencja malejącego ich udziału w ogóle wydatków).

Interpretacja zasady równowagi budżetowej w Polsce

Kolejną zasadą budżetową jest zasada równowagi, która to w ujęciu klasycznym oznacza równość dochodów jak wszystkich wydatków budżetu. W Polsce zauważalne są następujące zmiany w klasycznym podejściu do równowagi budżetu państwa. Po pierwsze nastąpiło odejście od dogmatu zrównoważonego budżetu po kryzysie finansów publicznych z 1991 r. Wobec nierealności zachowania dogmatu zrównoważonego budżetu główny wysiłek państwa skoncentrowano na utrzymaniu tzw bezpiecznego poziomu deficytu budżetowego a w szczególności o zachowanie granicy 3% PKB. Dbano również aby finansowanie deficytu nie było przeprowadzane za pomocą dodruku pieniądza. Wykreowane zostały narzędzia operacji otwartego rynku (weksle skarbowe) które pozwalały na racjonalne stosunki między pożyczkodawcami a rządem. Na zrównoważenie budżetu w Polsce należy patrzeć przez pryzmat transformacji ustrojowej, która w istotny sposób uniemożliwia szybkie zrównoważenie budżetu państwa.

Równoważenie budżetu państwa, czyli niedopuszczenie do nadmiernych wydatków w stosunku do możliwości dochodowych budżetu, jest klasyczną zasadą skarbowości. Jej działanie ma jednak charakter procykliczny.

Za budżet w równowadze uznaje się taką sytuację, gdzie wszystkie wydatki państwa znajdują pokrycie w dochodach, tj. dochody państwa zrównają się z jego wydatkami, bądź je przewyższają. W Polsce zakłada się brak równowagi budżetowej finansów publicznym, z tego też względu dąży się do planowania stanu nierównowagi. Dodatkowym skutkiem powyższego założenia jest proces ciągłego narastania deficytu finansów publicznych oraz nierównomierne rozłożenie w czasie tej nierównowagi. Ciągłe narastanie deficytu jest związane z faktem istnienia długu publicznego i kosztem jego finansowania. Dług publiczny jest największym zagrożeniem dla istnienia państwa, gdyż może on nakręcić spiralę zadłużeniową, przez co jeden dług państwo będzie zmuszone spłacać kolejnym.

Nierównowaga finansów publicznych jest zjawiskiem na ogół uznawanym za zjawisko niekorzystne a wręcz szkodliwe dla gospodarki. Jest to odchylenie od oczekiwanej równowagi w sferze finansów publicznych. W dużej mierze za nierównowagę w finansach publicznych odpowiedzialne są błędy polityki fiskalnej.

Polityka fiskalna to sposób zarządzania dochodami i wydatkami publicznymi w taki sposób aby państwo realizowało cele, które stoją przed nim (np. dostarczenie usług publicznych, redystrybucja dochodów, stabilizowanie sytuacji). Ocena działalności prowadzonej polityki fiskalnej zależy od poziomu bezrobocia, tempa wzrostu cen i płac realnych, rewaloryzacji rent i emerytur, podziału dochodu narodowego i innych.

Struktura wydatków budżetowych
Wydatkami budżetu państwa są środki pieniężne pochodzące z budżetu przeznaczone na finansowanie zadań państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz związków publicznoprawnych. Stanowią kluczową pozycję budżetu, gdyż są podstawą określania środków niezbędnych do sfinansowania.
W ustawie o finansach publicznych określono podstawowe kierunki wydatków z budżetu państwa. Wydatki te przeznaczone są między innymi na:
- Utrzymanie i funkcjonowanie organów władzy publicznej, kontroli i ochrony prawa;
- Zadania wykonywane przez administrację rządową;
- Funkcjonowanie sądów i trybunałów;
- Subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego;
- Dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego;
- Środki wpłacane do budżetu Unii Europejskiej, zwane dalej "środkami własnymi Unii Europejskiej";
- Subwencje dla partii politycznych;
- Dotacje na zadania określone odrębnymi ustawami;
- Obsługę długu publicznego;
- Finansowanie programów i projektów, na realizację których uzyskano środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej, zwane dalej "współfinansowaniem";
- Realizację Wspólnej Polityki Rolnej.
Wydatki ujmuje się w podziale na części, działy i rozdziały klasyfikacji wydatków budżetu państwa oraz na następujące kategorie ekonomicznych grup wydatków:
- Dotacje i subwencje,
- Świadczenia na rzecz osób fizycznych,
- Wydatki bieżące jednostek budżetowych,
- Wydatki majątkowe,
- Wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa,
- Wpłaty środków własnych Unii Europejskiej.

Wydatki sztywne to przede wszystkim:

- wydatki związane z obsługą długu publicznego,

- wydatki na finansowanie deficytu funduszy ubezpieczeń społecznych,

- subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego

- finansowanie dróg

- dotacje dla FUS i KRUS

- świadczenia emerytalno-rentowe żołnierzy i funkcjonariuszy oraz uposażenia sędziów i prokuratorów w stanie spoczynku

- składki na ubezpieczenia społeczne za osoby przebywające na urlopach wychowawczych i macierzyńskich oraz za osoby niepełnosprawne

- dotacje dla Funduszu Pracy

- zasiłki rodzinne, pielęgnacyjne i wychowawcze

- składki na ubezpieczenia zdrowotne finansowane z budżetu państwa

- wydatki urzędów naczelnych organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz sądownictwa

- wydatki sądów powszechnych

- wypłaty związane ze spłatą kredytów mieszkaniowych i refundacja premii gwarancyjnych wypłaconych oszczędzającym na książeczkach mieszkaniowych

Wydatki elastyczne to:

- wynagrodzenia i wydatki rzeczowe (bieżące) jednostek budżetowych

- dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego

- dotacje dla jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych

- dotacje dla podmiotów gospodarczych

- dotacje dla jednostek niezaliczanych do sektora finansów publicznych

- wydatki majątkowe.

Wydatki panstwa w ujeciu ilosciowym i jakościowym
W latach 1989-2005 wydatki systemu finansów publicznych w Polsce wynosily 40-50 % PKB . Najwiecej wydatków przypadało w latach 1992-1994 - aż 50 % PKB. Wskaźnik ten był niski w latach 1990, 1991, 1998 i 2001 - wynosił 43 %. W ostatnich trzech latach wydatki państwa kształtują sie na poziomie 45 % PKB. Badając strukturę wydatków publicznych w latach 1991-2002 zauważyć można powiększajacą sie wielkość wydatków, począwszy od 37 mld zl w 1991 r.do 343,3 mld zl w 2002 r. Największa liczba wydatków przypada na państwowe fundosze celowe - 123,7 mld zl., co daje 36 % udziału w całej strukturze wydatków w 2002 r. Od 1999 r. wydatki na państwowe fundusze celowe przewyższają wydatki na budżet państwa, gdzie wcześniej ten miał dominujący udział we wszystkich wydatkach państwa.

W tym momencie najwięcej wydatkuje sie na:

Biorąc pod uwagę wydatki państwowych funduszy celowych zauważyć można, że najwięcej wydatkuje sie na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (ok. 98,5 %), nastepnie na Fundusz Emerytalno Rentowy KRUS (16 %), później Fundusz Pracy (ok. 9,8 %).

Analizujac wydatki budżetu państwa widać, że najwięcej pieniędzy przeznacza sie na ubezpieczenia społeczne (ok. 29 %), później na finanse (ok. 13 %) oraz na opieke społeczna (ok. 8,5 %).

STRUKTURA DOCHODÓW BUDŻETOWYCH W POLSCE.

W polityce budżetowej szczególną rolę spełnia budżet państwa, który jest corocznym zestawieniem przewidywanych dochodów i wydatków państwa, podlegający uchwaleniu przez parlament w formie ustawy budżetowej. Dochody budżetowe pochodzą przede wszystkim ze źródeł wewnętrznych - krajowych. Składają się na nie dochody podatkowe, nie podatkowe oraz dochody z prywatyzacji. Dochody podatkowe pochodzą z podatków pośrednich (VAT, akcyza, podatek importowy) i bezpośrednich (podatek dochodowy). Łącznie przysparzają one budżetowi ponad 80% dochodów. Na dochody nie podatkowe składają się dywidendy, wpłaty z zysku banku centralnego, wpływy z cła oraz pozostałe dochody (np. odsetki od zaległych zobowiązań). Udział dochodów nie podatkowych wynosi około kilkunastu procent. Na dochody z prywatyzacji składają się kwoty ze sprzedaży, najmu i dzierżawy składników majątkowych Skarbu Państwa. Ich udział w dochodach budżetowych Polski jest marginalny (1997 - 3%). Od 1998 wpływów z prywatyzacji nie wolno wliczać do dochodów budżetowych państwa, ponieważ mogą one być wykorzystane wyłącznie do sfinansowania długu publicznego oraz służyć kapitalizacji funduszów emerytalnych. Budżet może być także zasilany środkami zagranicznymi o charakterze zwrotnym (np. kredyty) i bezzwrotnym (darowizny). System dochodów budżetowych w Polsce opiera się głównie na podatkach. Po przeprowadzeniu radykalnej reformy systemu podatkowego (92-93) głównym źródłem zasilania budżetu stały się podatki pośrednie, a w mniejszym stopniu bezpośrednie. Reforma systemu nie tylko poprawiła wydajność finansów publicznych, ale także upodobniła go do UE, gdzie udział podatków pośrednich w dochodach budżetowych jest znacznie wyższy niż podatków bezpośrednich. Analiza obecnej struktury dochodów budżetowych, a także konstrukcji poszczególnych wydatków pozwala stwierdzić, że budżety w Polsce nie mają charakteru ekspansywnego, a ingerencja w dochody podmiotów gospodarujących i ludności wydaje się relatywnie umiarkowana.

Dochody ich struktura i wielkość. W początkowym okresie przekształceń ustrojowych w Polsce był wysoki udział dochodów budżetu państwa z tytułu podatków bezpośrednich CIT. Na skutek pogarszającej się rentowności przedsiębiorstw państwowych dochody budżetowe z tego tytułu zaczęły maleć. Fakt ten zmusił państwo do poszukiwania nowej strategii podatkowej. Polegała ona m.in. na podwyższaniu stawek podatku obrotowego oraz rozszerzaniu zakresu towarów i usług objętych tym podatkiem. Dalszym krokiem w kierunku wzrostu udziału podatków pośrednich, było wprowadzenie podatku VAT, akcyzy, podatku od importu oraz podatków od gier losowych, od operacji przeprowadzanych na giełdzie papierów wartościowych.
Udział dochodów niepodatkowych w strukturze dochodów budżetu państwa w analizowanym okresie nie przekracza 12%. Dochody zagraniczne obejmują wpływy z odsetek od kredytów i pożyczek zagranicznych udzielanych przez rząd oraz prowizje od gwarancji i poręczeń udzielanych przez rząd.
Państwowe fundusze celowe w całym okresie transformacji w latach 1991 - 2002 zawiera się w przedziale 22,1 - 25,8%. Fundusze celowe to zadania związane ze sferą socjalną czy z ochroną środowiska naturalnego. Podstawowym źródłem przychodów FUS są wpływy ze składek na ubezpieczenie społeczne, podzielone na odrębne składki związane z konkretnymi rodzajami ubezpieczeń społecznych, odprowadzane na cztery fundusze wyodrębnione w ramach FUS: emerytalny, rentowy, chorobowy i wypadkowy. Od 1996 r. udział w dochodach publicznych stanowią budżety gmin 11 - 12%. Od 1999 r. tworzone są także samorządowe fundusze celowe. Ich udział w strukturze dochodów publicznych jest jednak marginalny nie przekracza 1%, np. fundusze wojewódzkie, gminne i powiatowe.
Wśród dochodów publicznych są również składki z tytułu ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, które mają charakter daniny celowej. Wprowadzony 1 stycznia 1999 r. system ubezpieczeń zdrowotnych zmienił organizację i zasady finansowania opieki zdrowotnej w Polsce. Najważniejszym elementem reformy było wydzielenie z budżetu środków na ochronę zdrowia i przekazanie zarządzania tymi środkami niezależnej instytucji: Kasie Chorych. W poszukiwaniu bardziej efektywnego i przyjaznego dla pacjentów systemu opieki zdrowotnej, po czterech latach funkcjonowania zlikwidowano Kasy Chorych, zastępując je Narodowym Funduszem Zdrowia. Udział ich dochodów w strukturze dochodów publicznych najniższy był w pierwszym roku funkcjonowania tego systemu (6,8%). W latach 2000 - 2002 udział ten nieznacznie się zwiększył (do ok.8%).

Redystrybucja dochodów sektora publicznego w Polsce w latach 1994 - 2000 wykazuje tendencję malejącą (w 1994 r. wyniosła 34,2%, zaś w 2000 r. 37,5%). W kolejnych latach udział dochodów publicznych w relacji do PKB, nieznacznie się zwiększył i ustalił na względnie stałym poziomie. Relacja dochodów podstawowego funduszu publicznego do PKB od 1994 r., aż do 2002 r. stale się zmniejszała (w 1994 r. wyniosła 30,0%, natomiast w 2002 r. 18,4%). W kolejnych latach udział dochodów budżetu państwa w PKB kształtował się na poziomie zbliżonym do roku 2002. Środki, które stanowiły dochód budżetu państwa zostały w głównej mierze przejęte przez Kasy Chorych, w związku z reformą systemu ubezpieczeń społecznych i reformą służby zdrowia.


Wyszukiwarka